خیار

خیار (Cucumis sativus) گیاهی از تیره کدوئیان است که اقسام گوناگون دارد. میوه‌اش درشت و سبز یا سفیدرنگ است. بوته آن مانند بوته خربزه است.واژه خیار ريشه و بنياد فارسي داشته و از فارسي به زبان عربي داخل شده.

تاريخچه

مبدأ خيار را نواحى جنوبى آسيا ( هندوستان ) ذکر کرده‌اند. در هندوستان حداقل سه هزار سال كاشت مي گرديده و روميها و يونانيان قديم نيز از آن استفاده  مي نموده اند.

در اين مناطق همچنان فرم‌هاى اوليه خيار که به‌صورت وحشى مى‌رويند و داراى ميوه‌هاى کوچک و تلخ مى‌باشند يافت مى‌شود.

کاشت خيار در دنيا سابقه چند هزار ساله دارد.  حدود بيست قرن قبل از ميلاد مسيح مصريان قديم از آن استفاده  مي كرده اند .

كشورهاي توليد كننده

مهمترین کشورهای تولید کننده خیار چين و آمريكا هستند.

ايالت فلوريدا مهمترين توليد كننده خيار در آمريكا است و حدود يك سو م خيار كل آمريكا را توليد مي كند .

در ايران استانهاي كهكيلويه  و  بوير احمد، لرستان ، خوزستان  و ايلام

مشخصات  گياه ‌شناسى

طبقه‌بندی علمی

فرمانرو: گیاهان دسته: Magnoliophyta رده: Magnoliopsida راسته: Cucurbitales خانواده: Cucurbitaceae جنس: Cucumis گونه: C. sativus

خیار گیاهی است گلدار، از رده دولپه ای ها، از گیاهان یکساله جالیزی، از خانواده کدوئیان (Cucurbithacae) با نام علمی (Cucumis sativus).

خيار گياهى خزنده است. ریشه آن نسبتاً سطحی است و برای کاشت آن باید خاک سطح الارض کاملاً آماده و غنی از مواد غذایی باشد. ریشه آن یکساله و گاهی هم دائمی است.

ساقه آن علفی، رونده و به رنگ سبز روشن، آبدار و دارای پوست نازک و کرکهای ریزی است که از ساقه منشعب می شوند. طول بوته خیار با توجه به هرسی که انجام می شود مکن است به بیش از 6 ^m برسد.

در واریته های معمولی برگها نسبتاً کوچک در واریته های بکرزا یا پارتنوکارپیک برگها بزرگتر، پنجه ای شکل و به رنگ سبز روشن بوده و بریدگی های کم عمق، برگ را به پنج قسمت یا Lobe که غالباً به شکل مثلث هستند، تقسیم می کند. دمبرگ آن بلند، آبدار، قطور، و رگبرگها مشخص و روشنتر از خود برگ هستند.

 گياهى يک پايه است. تعداد گل‌هاى نر بيشتر از گل‌هاى ماده بوده و زودتر از آنها نيز ظاهر مى‌شوند. البته در خيارهاى نوع گلخانه‌اى فقط گل‌هاى ماده به‌ وجود مى‌آيند. يعنى ميوه‌هاى پارتنوکارپ هستند و احتياجى به تلقيح گل نمى‌باشد. در خيارهاى معمولى بايد گرده‌افشانى انجام گيرد و زنبور عسل نقش مهمى در تلقيح آن خواهد داشت.

ميوه در بعضى از انواع و ارقام خيار تلخ مى‌باشد.

میوه خیار از لحاظ گیاه شناسی شفت بشمار میرود یعنی میوه ای است گوشتی که برون بر آن نازک، میانبر آن گوشتی و خوراکی و درون بر آن غشائی و سخت است.

محل پیدایش میوه روی ساقه دو حالت دارد:

خیارهایی که روی ساقه اصلی و در زاویه برگها تولید می شوند.

خیارهایی که روی ساقه فرعی تولید می شوند که دراین صورت ساقه های جانبی به هرس منظم احتیاج دارند.

سازگاري

این سبزی محصول فصل گرم است و گیاه جوان آن به یخبندان حساس است. ميانگین درجه حرارت روزانه برای رشد خیار بين 18 تا 24 درجه سانتیگراد مناسبترین است. چنانچه دماي شب پائين­تر از^c0 5 باشد ميوه ها به حد كافي تشكيل نمي شوند و يا اينكه اختلالات فيزيولوژيكي در آنها ظاهر مي گردد.

دماي بالا براي جوانه زني، مرحله رويشي و مراحله زايشي لازم است. حداقل دما براي جوانه زدن بذر خيار ^c0 12 و براي رشد و نمو بالاي ^c0 10 است گلها ابتدا در دماي  ^c0 15 به بالا و گرده ها در دماي ^c0 17 به بالا باز مي شوند. عمل لقاح در دماي 26 تا 29 درجه سانتي گراد انجام مي گيرد.

اين گياه به آب و گرماى زيادى احتياج دارد. خيار در تمام مراحل رشد نسبت به سرما و يخبندان حساس است. حتى درجه حرارت‌هاى بالاى صفر نيز به بوته خيار صدمه غيرقابل جبران خواهند زد.

در مناطق سردسیر بعد از رفع سرما کاشت خیار انجام می شود. در مناطق جنوبی کشورمان در دو فصل بهار و پائیز این گیاه کاشته می شود. باید توجه داشت در مرحله ی گلدهی باید کود از انتها به گیاه داده شود تا میزان محصول افزایش یابد.

با توجه به خواسته‌هاى گرمائى خيار نيازهاى آبى خيار نيز بسيار زياد مى‌باشد. اگر تنش رطوبتی به گیاه خیار داده شود میوه ها تلخ خواهد شد. البته عوامل دیگری از قبیل نامظمی در میزان کود و آب و دما نیز باعث تلخی خواهد شد، اما تلخی ته خیار طبیعی و به علت وجود ماده ای به نام کوکومرین می باشد.

خاک مورد استفاده بايد قدرت نگهدارى آب را داشته باشد و همچنين از نفوذپذيرى و قابليت تهويه خوبى برخوردار باشد و خواسته‌هاى ريشه خيار را در اين مورد برآورده سازد. زمين‌هاى سبک که داراى موادآلى کافى باشند مناسب براى کاشت خيار مى‌باشند.

خاک مورد استفاده در گلخانه های کشت خیار بایستی دارای بافت سبک (Sandy loam) بوده و از نفوذپذیری خوبی برخوردار باشد.

PH مناسب بستر خاکی6.5-7.5   و EC کمتر از 3000µmos/cm (3 دسی زیمنز بر متر) می باشد.  قابلیت جذب عناصر به وسیله PH بستر محیط ریشه تعیین و مشخص می شود. در PH پائین نسبت عناصر قابل جذب و محلول آهن، منگنز و آلومنیوم بیشتر بوده و در نتیجه همه آنها باعث تثبیت و غیر قابل استفاده شدن فسفر می شود. همچنین میزان کلسیم، منیزیم، گوگرد و مولیبدن قابل استفاده نیز در PH پائین کاهش می یابد. از طرفی مقدار فسفر، آهن، منگنز، روی، مس و بر در PH بالا محدود می شود.

حرارت اپتيمم براي خيار گلخانه اي 25-20 درجه سانتي گراد و رطوبت اپيتمم 65%-60% مي باشد. Ec آب مورد استفاده براي خيارگلخانه اي بايستي حدود 1-0.8 ميلي موس بر سانتي متر بوده و آب هاي با Ec بيشتر از 2 ميلي موس بر سانتي متر براي كشت گلخانه اي مناسب نمي باشند . همچنين بهترين PH خاك 7-6 بوده و مقدار Ec محلول خاك نيز نبايستي از 2 ميلي موس بر سانتي متر تجاوز كند .

مشخصات بذر خیار گلخانه ای

برای پرورش خیار در گلخانه صرفاً باید از بذور پارتنوکارپیک استفاده کرد و از کاشت بذور معمولی در گلخانه اجتناب کرد.

لازم به ذکر می باشد که پارتنوکارپیکی عبارت است از تشکیل و رشد میوه بدون تلقیح تخمکها. این پدیده به نحوی گسترده در سبزیجات خانواده کدوئیان بخصوص خیار بروز میکند. در واریته های معمولی گلهای نر و ماده جدا از هم بوده و گلهای نر زودتر از گلهای ماده ظاهر می گردند. ولی در عوض واریته های پارتنوکارپیک گل نر وجود نداشته و گلهای ماده بدون عمل گرده افشانی و لقاح تولید میوه میکند.

در این نوع خیار نیازی به گرده افشانی نیست و میوه بصورت پارتنوکارپیک تشکیل می شود، لذا چنانچه حشراتی از بیرون گلخانه گرده گل بوته دیگر خیارهای هوایی را به روی گل ماده بوته خیار داخل گلخانه بنشانند خیار تولیدی از کیفیت ظاهری پائین تر برخوردار خواهد بود.

در بعضی از واریته های خیار داربستی طول میوه ممکن تا 50 ^cm برسد که با توجه به ذائقه و بازارپسندی مصرف کنندگان ایرانی هم اکنون واریته هایی کشت می گردد که طول میوه آنها حداکثر به 30 ^cm برسد. میوه این نوع خیار دارای پوستی خوراکی، بدون تخم و بدون ایجاد نفخ میباشد.

بذر مناسب

انتخاب بذر مناسب بر اساس تقسيم بندي اقليم هاي مناسب صورت مي گيرد.

مثلاً براي مناطق جنوبي که زمان کشت از اوائل مهرماه شروع مي شود و تا آخر خرداد سال بعد مي توان برداشت محصول داشت و يا مناطق شمالي و مرکزي که کار کشت از اوایل دي ماه شروع مي شود، بذرهاي تک گل پيشنهاد مي شود که داراي برگ هاي کوچک و مقاوم به سرما بوده و جهت دوره هاي طولاني مناسب مي باشد ولي در اقليم هاي که دو فصل کشت دارند بهتر است از واريته هاي پرگل که محصول زيادي در زمان کوتاه دارنداستفاده گردد.

برای انتخاب بذر خیار درختی بهتر است از بذرهایی استفاده گردد که بیش از 6 ماه از تولید آنها گذشته باشد. زیرا بذر خیار دوره خواب کوتاهی دارد که در آن ایام ممکن است جوانه نزند، ضمن اینکه گذشت بیش از دو سال نیز از نظر قوه نامیه مناسب نمی باشد.

ترکیبات بذر

دانه خیار دارای مواد ازته و هیدروکربنه، مواد گوگردی، کمی چربی و دارای املاحی از قبیل منگنز، کربنات کلسیم ، سلولز است.

روغن دانه خيار که رنگ آن زرد روشن با طعمی شبیه به طعم روغن زیتون است، داراي اسيدهاي چرب اشباع شده ( اسيد استئاريك 7/3 درصد ، اسيد پالميتيك 8/6 درصد )     و اسيدهاي اشباع نشده مانند: اسيد اولئيك 5/58 درصد و لينولئيك 31 درصد است.

اصلاح بذر

بذر خیار گلخانه ای معمولاً با روشهای علمی و بسیار پرهزینه ژنتیکی تولید می شود و به همین دلیل قیمت آن بسیار گران بوده و بصورت عددی بفروش می رسد. این بذرها در هوای آزاد  نمی تواند بخوبی گلخانه میوه تولید کنند. زیرا در اثر تلقیح با گرده سایر ارقام، تولیدی یکنواخت نداشته و میوه آن از شکل اصلی خود خارج شده و بدفرم و بدشکل  می شود.

ترکیبات شیمیایی میوه  

تلخی موجود در میوه های خیار در اثر ماده ای بنام کوکوربیتاسین که در ته آنها وجود دارد و در ریشه ساخته می شود. اما در خیارهای هیبرید گلخانه ای دیده نشده و یا خیلی به ندرت اتفاق افتاده است.

خيار داراي ويتامين هاي A، B، C و همچنين منگنز، كربنات كلسيم، پتاسيم، سديم و كلر، ساپونين و آنزيم هاي مختلفي مانند پروتئوليتيك و …است.
در صد گرم خيار مواد زير موجود است .
انرژي 8 كالري
آب 95 گرم
پروتئين 0/6 گرم
مواد چربي 0/1 گرم
مواد نشاسته اي 2/5 گرم
فسفر 30 ميلي گرم
آهن 0/2 ميلي گرم
كلسيم 25 ميلي گرم
پتاسيم 160 ميلي گرم
ويتامين آ 250 واحد
سديم 6 ميلي گرم
ويتامين ب 1 0/03 ميلي گرم
ويتامين ب 2 0/04 ميلي گرم
ويتامين ب 3 0/2 ميلي گرم
ويتامين ث 7 ميلي گرم

ارقام

هيبريد سوپرميراكس،   757 و سوپردومينوس داما،    سوپر هيدارس،    ارلي گرين ديوومين گرنيديو،   وايت مكتي دومينوس

 خیار پارتنوکارپیک دارای ارقام متعددی است که بسیاری از آنها فاقد شکل و رنگ و اندازه مورد پسند بازار ایران است. بنابراین از بین واریته های  متعددی که به بازار عرضه می شوند باید انواعی را که برای کاشت در ایران مناسبند انتخاب نمود.  واریته هایی از قبیل:

بذر خيار گلخانه اي سوکراتس

واريته سوکراتس به علت مقاومت خوب آن در برابر سرما براي کشت در فصول پاييز و زمستان توصيه مي شود. رنگ ميوه سوکتراس سبز تيره با دنده هاي بسيار کم، طول آن بين 16 تا 18 سانتي متر و به صورت سيلندري مي باشد. اين واريته بسيار زودرس بوده و مقاومت بسيار خوبي در برابر بيماري هاي سفيدک پنهان و آشکار، ويروس موزاييک خيار و CVYV از خود نشان مي دهد. وقتي اين واريته به ميوه دهي مي رسد از هر بند آن يک ميوه رويش مي کند و به صورت جايگزين بعد از رسيدن ميوه از کنار آن ميوه کوچک ديگري نمايان مي شود. اين واريته به علت دارا بودن برگهاي نسبتا کوچک و فاصله گره اي نسبتا بلند و همچنين جوانه انتهايي قوي يکي از واريته اي بسيار مقاوم در برابر بيماريها و قارچها مي باشد. شايان ذکر است در زماني که روزها بلند تر مي شود، براي رشد بيشتر، جوانه انتهايي شاخه هاي فرعي را بعد از برگ پنجم قطع مي نماييم و ميوه هاي شاخه فرعي به کيفيت ميوه هاي شاخه هاي اصلي خواهد بود.

بذر خيار گلخانه اي برهان
اين بذر در برابر سرما مقاوم مي باشد که براي کشت در فصول پاييز و زمستان توصيه مي شود. رنگ ميوه سبز تيره به طول 16 الي 18 سانتي متر و به صورت کاملا سيلندري مي باشد. اين واريته زودرس بوده و مقاومت بسيار خوبي در برابر بيماري هاي سفيدک پنهان و آشکار، ويروس موزاييک خيار و CVYV از خود نشان مي دهد.

بذر خيار گلخانه اي نگين

واريته نگين به علت مقاومت به سرما مناسب کشت پائيزه و بهاره است. اين واريته – سامي مولتي – بوده که در هواي سرد به صورت تک گل مي باشد و در زماني که هوا گرمتر مي شود از هر بند واريته نگين 2 تا 3 ميوه بدست مي آيد. شکل ميوه به صورت سيلندري (سروته يکي) به طول 16 ال 18 سانتيمتر، و رنگ آن سبز تيره با شيار مناسب مي باشد که در برابر سفيدک نهان و آشکار، ويروس موزاييک خيار و CVYV مقاومت بسيار خوبي از خود نشان مي دهد.

بذر خيار گلخانه اي فاديا

اين واريته با برگهاي بزرگ و فاصله بين گره اي کم از هر بند حداقل 4 ميوه رشد مي کند، از واريته هاي پر گل مي باشد. واريته فاديا براي کشت در اواخر زمستان يا در بهار در نظر گرفته شده است که با بوته قوي، شاخه هاي فرعي فراوان و محصول فراوان بصورت يک بوته متراکم ديده مي شود. شکل ميوه هاي واريته فاديا سيلندري و به صول 16 تا 18 سانتيمتر و رنگ آن سبز تيره مي باشد. اين واريته در برابر بيماري هاي سفيدک نهان و آشکار مقاومت نسبتا خوبي دارد.

بذر خيار سامر استار(Summer star RZ)، هيبريد- (F1)
مناسب کشت گلخانه اي در تابستان و اوايل پاييز
گياه مقاوم – بوته باز – دستک ها کوتاه – اندازه برگ کوچک تا متوسط

پرگل – سبز تيره و براق
مقاوم به بيماريهاي(pm,cvyv,cmv,zymv,prsv) – مقاوم به گموز ـ مقاوم در برابر تنش و گرما
طول ميوه 20-18 سانتيمتر – ترد و خوش طعم – ماندگاري بسيار خوب – پر بار

بذر خیار مهر (MEHR) بذر F1

فصل کاشت بهار و پاییز

میوه دارای رنگ سبز روشن، طول میوه 20-16 سانتیمتر، قطر میوه 4-3 سانتیمتر و زودرس – مقاوم به ZYMV

خصوصیات گیاه:   دارای میانگره‌های متوسط، دارای شاخه برگ‌های جانبی متوسط، چند میوه بر هر گره (2 تا 3 میوه در هر گره)، دارای طول زیاد دوره برداشت حداقل سه ماه، نیاز به هرس دارد و طول دوره کوتاه

بذر خیار آبان 2 (ABAN 2) بذر F1

فصل کاشت زمستان

به صورت تک میوه است، طول میوه 16-14 سانتیمتر، یکنواخت و کشیده است – بسیار مقاوم به سفیدک پودری PM1 و مقاوم به دمای پائین

خصوصیات گیاه:   شاخه جانبی قوی دارد، نیاز به قیم دارد، دارای میانگره‌های متوسط است، گیاه بسیار قوی و شاداب، طول دوره برداشت حداقل 3 ماه و نیاز به هرس دارد.

بذر خیار بهمن 4 (BAHMAN 4)بذر F1

فصل کاشت بهار و پائیز

میوه دارای رنگ سبز متوسط، در هر گره 1 تا 3 میوه دارد، شکل میوه کشیده قلمی و یکنواخت، طول میوه 20-16 سانتیمتر، قطر میوه 3-5/2 سانتیمتر و زودرس – مقاوم در دمای بالا و پائین و مقاوم به بیماری سفیدک پودری به PM1

خصوصیات گیاه:  نیاز به هرس ندارد، دارای شاخه و برگ‌های متوسط، گیاه بسیار مقاوم و شاداب و عملکرد بالاست.

بذر خیار تانیا  (TANIA)بذر F1

فصل کاشت بهار و تابستان و ابتدای پائیز

یک تا دو میوه در هر گره، پوست میوه صاف و فاقد کرک، رنگ میوه سبز عالی، طول میوه 12-8 سانتیمتر، قطر میوه 5/2-2 سانتیمتر – مقاوم به ZYMV و مقاوم به CVYV.DM.PM.CMV

خصوصیات گیاه:  مخصوص فضای باز، دارای برگ‌های متوسط تا بزرگ، دارای میانگره‌های کوتاه، طول دوره برداشت بالا حداقل 3 ماه و مقاومت بالا و بسیار شاداب

بذر خیار پرنسس  (PRINCESSE)

 دومینوس جی.آر.اس[Dominus J.R.S]

دومینوس جی.آر.اچ[Dominus J.R.H]

هیلارس [Hillares 9811]9811

سینا، بیلانکو، خیار دولاب و خیار اصفهان در ایران نتایج چشمگیر و مرغوبیت بی سابقه ای نشان داده اند.

چند واریته از خیارهای بلند اروپایی مانند سندرا[Sandra] نیز در ایران آزمایش شده که طول آنها به 35-40 ^cm میرسد. اگرچه بذر پارتنوکارپیک بسیار گران بوده و هزینه کاشت و نگهداری نسبتاً بالایی دارد ولی با توجه به عملکرد بالا و قیمت گران خیار گلخانه ای، نه تنها این هزینه ها جبران می شوند بلکه سود سرشاری هم نصیب تولید کنندگان می گردد.  دانیتو بذری تک گل و رویال بذری چند گل است که قابل کاشت در اکثر فصول سال است.

 نسیم فقط برای کاشت در تابستان و مناطق گرم کشور مثل یزد قابل استفاده است این بذر بذری پر گل و کم برگ است.

نقش عناصر غذايي در رشد و نمو خيار

ازت : ازت بيشتر در رشد اندامها نقش دارد تا در تشكيل ميوه . مقادير بيش از حد ازت سبب رشد رويشي زياد و اختلال در رشد ريشه و ميوه مي گردد . سطوح نرمال غلظت ازت در بافت گياه حدود 5 تا 6 درصد وزن خشك مي باشد . كمبود ازت هنگامي مشاهده مي شود كه غلظت ازت كمتر از 3-2 درصد در برگها باشد . علائم كمبود بصورت زرد شدن برگهاي پير و توقف رشد برگهاي جوان شروع مي شود . ميوه ها كوتاه و لاغر و به رنگ سبز روشن در مي آيند علائم مسموميت ازت در خيار بصورت تيره شدن برگها ، كوتاه شدن فاصله بين گره ها ، ترد و شكننده شدن ساقه ها و كوتاه شدن شاخه هاي فرعي ظاهر مي گردد .

فسفر : مقدار فسفر در گياه بسيار كمتر از ازت بوده و مهمترين عنصر براي رشد و نمو ريشه مخصوصا” در شرايطي كه خاك سرد است محسوب مي گردد . در كمبود فسفر برگهاي جوان كوچك مانده و سفت و شكننده و كم رنگ و آبكي مي گردند و در نهايت برگها چروكيده ، قهوه اي و سپس خشك مي گردند . كمبود فسفر در غلظتهاي كمتر از 0.3-0.1 درصد برحسب وزن خشك در برگها مشاهده مي گردد .

پتاسيم : عنصري است كه براي توليد ميوه با كيفيت بالا ، بسيار ضروري مي باشد . فراواني ازت ، فسفر و يا كلسيم مي تواند كمبود پتاسيم را به همراه داشته باشد . علائم كمبود پتاسيم ابتدا در برگهاي پير اتفاق افتاده ، برگ را دچار پيچيدگي نموده و در نهايت سبب نكروزه و سياه شدن حاشيه آنها مي شود . كمبود پتاسيم هنگامي بروز مي نمايد كه مقدار آن در پهنك برگ كمتر از 3.5 درصد گردد .

كلسيم : كلسيم مهمترين نقش را در ساختمان و استحكام غشاو ديواره سلولي دارد . حركت كلسيم از برگهاي پير به سمت برگهاي جوان خيلي كند است . كمبود كلسيم با كلروز بين رگبرگي و ايجاد نقاطي در حاشيه برگ شروع شده ، فاصله بين گره ها كوچك مانده ، گلها عقيم شده و ريشه ها نحيف و كوچك مانده و ميوه ها بي مزه و ريز خواهند شد . گلگاه ميوه به طورطبيعي رشد نمي كند. علائم كمبود درمقادير پائين تر از 0.5 درصد دربرگها ظاهر مي شود .

منيزيم : كمبود منيزيم با ايجاد لكه هاي كلروز و نقاط قهوه اي رنگ بر روي برگهاي خيار در پائين بوته ظاهر مي شود . در بعضي اوقات حاشيه برگها بطرف بالا برگشته و برگ فنجاني شكل مي شود. مقدار نرمال منيزيم در بافت گياه درحدود 0.7 – 0.5 درصد در برگهاي جوان بوده اما در برگهاي مسن غلظت آن بالاتر است .

آهن : علامت كمبود آهن كلروز بين رگبرگي است كه در برگهاي جوان به سرعت توسعه مي يابد . غلظت آهن در محدوده 100 تا 300 ميلي گرم در كيلوگرم ماده خشك در برگهاي بالغ مي باشد و علائم كمبود وقتي كه غلظت آهن در برگ كمتر از ppm50 باشد عارض مي گردد گرچه كلروزدر سطوح ppm100 آهن نيز مشاهده شده است .

منگنز : مهمترين نقش منگنز تسريع در عمل فتوسنتز است و يكي از عناصر موثر در توليد هورمون اكسين به شمار مي رود . از آنجايي كه بين آهن و منگنز رقابت وجود دارد ، ممكن است كمبود منگنز در عين حال بيان كننده مسموميت آهن نيز باشد . علائم كمبود منگنز بصورت زرد شدن مزوفيل و ايجاد لكه هاي رنگ پريده و سبز كم رنگ روي سطح برگ مي باشد . مراحل پيشرفته كمبود منگنز در برگها خود را بصورت ظهور نقاط نكروتيك نشان مي دهد .

روي : عمل چندين آنزيم مهم در گياه وابسته به نقش عنصر روي مي باشد . علائم كمبود بصورت ايجاد و توسعه لكه هاي بين رگبرگي روشن در برگها مشاهده مي شود . تغيير رنگ از رگبرگهاي اصلي شروع شده كه شاخص خوبي براي تمايز آن از علائم كمبود منگنز است كه در آن رگبرگ سبز باقي ماند، همچنين فاصله بين گره ها در قسمتهاي بالاي بوته كوتاه مي ماند . غلظت نرمال روي در گياه در محدوده 50 ميلي گرم در كيلوگرم است و علائم كمبود در غلظتهاي كمتر از 25 ميلي گرم در كيلوگرم بوجود مي آيد .

بر : وجود عنصر بر در تقسيم سلولي و تمايز در نقاط رشد به خصوص نقاط رشد انتهايي ضروري است . علائم ظهور كمبود بر در هنگام برداشت وقتي است كه برگهاي پائين و مياني به رنگ زرد و روشن در آمده و خيار ترد و شكننده مي گردد . خيار گياهي است كه به سطوح بالاتر از ppm1 در خاك يا آب آبياري حساسيت نشان مي دهد . علائم مسموميت بر در گياه ابتدا در برگها توسعه يافته و برگها فنجاني شكل مي شوند . غلظت نرمال بر در گياه در حدود ppm50 مي باشد .

مس : علائم كمبود مس در گياه خيار بصورت محدوديت رشد ، كوتاه شدن فاصله بين گره ها ، كوچك ماندن برگها ، برنزه شده برگها و سوختن نوك برگها مي باشد . بوته ها كوتاه قد مانده و تشكيل جوانه هاي زايشي و گل در انتهاي بوته خيار كاهش مي يابد . غلظت مس در برگهاي كامل در حدود ppm15 بوده و علائم كمبود در غلظتهاي پائين تر از ppm7 بوجود مي آيند . در گلخانه ها بدليل مصرف بيش از حد سموم قارچكش مسي ، نه تنها كمبود مس مطرح نمي باشد بلكه مسموميت مس مشاهده مي گردد كه علائم آن مشابه كلروز آهن مي باشد .

موليبدن : موليبدن در متابوليسم ازت در گياه نقش اساسي دارد در حدود 0.2 ppm موليبدن قابل دسترس درخاك براي كشت خيار كفايت مي كند . فعاليت موليبدن با افزايش PH بالا مي رود بنابراين كمبود آن بيشتر در خاكهاي اسيدي اتفاق مي افتد . غلظت نرمال موليبدن در برگها حدود ppm2 بوده و علائم كمبود در گياهاني كه كمتر از ppm1 موليبدن دارند اتفاق مي افتد.

امراض مهم خيار 

سفیدک  : معمولى‌ترين مرض خيار است، سفيدک روى برگ‌ها لکه‌هاى سفيد رنگ آردى به‌وجود مى‌آورد که اين لکه‌ها بعدها تمام سطح برگ را مى‌پوشانند و باعث مرگ برگ‌ها مى‌شوند.

  مرض موزائيک: نيز به ‌وسيله ويروس موزائيک خيار به ‌وجود مى‌آيد.  مى‌تواند زيان‌هاى فراوانى به‌بار آورد، اثر اين بيمارى تمام سطح برگ چروکيده و پيچيده شده و بوته ميوه‌هاى خيلى کم و اغلب نامرغوب بوجود مى‌آورد. البته ممکن است تمام بوته‌هاى يک مزرعه آلوده به موزائيک نشوند. يک مبارزه مستقيم براى اين بيمارى وجود ندارد، بوته‌هاى بيمار را بايد به‌موقع از مزرعه خارج کرد مهم‌تر از آن اين است که با شته که ناقل ويروس است مبارزه کرد، همچنين از کشت خيار بعد از سيب‌زمينى بايد خوددارى شود.

 ـ سفيدك دروغي                                                          Pseudoperonospora cubensis

ـ لكه زاويه اي                                                Pseudomonas syringae pv. Lachrymans

ـ بوته ميري                               Phytophthora  drechsleri Pythium aphanidermatum

 –  سفيدك  سطحي                                                                    Phytophthora capsic   

آفات

۱–شته ها (خانواده  Aphididae)
شته ها از مهم ترين آفات گلخانه ها هستند كه تهديدي جدي براي خيار گلخانه اي محسوب مي شوند. در ابتداي چرخه زندگي اين حشرات ماده موسس قرار دارد. اين حشره ماده مي تواند چندين نسل را بدون جفت گيري به وجود آورد. پس از گذشت مدتي تعداد شته ها به ميزان زيادي افزايش مي يابد. در اين بين حشرات بالداري به وجود آمده اند كه مي توانند با پرواز تمام گلخانه يا حتي گلخانه هاي ديگر را نيز به تصرف خود در آورند.

اين حشرات شيره گياه را مي مكند و هنگامي كه تعداد زيادي شته اين عمل را انجام دهند گياه به تدريج ضعيف مي شود و توانايي رشد آن هم كم مي شود كه اين پديده مستقيماً روي ميزان محصول به دست آمده اثر مي گذارد. از طرف ديگر شته با انتقال عوامل بيماري زاي گياهي و نيز ترشح ماده اي چسبناك از انتهاي بدن خود به نام عسلك كه محيط مناسبي براي رشد انواع قارچ ها فراهم مي آورد نيز به گياه آسيب وارد مي كند. عسلك ترشح شده مورچه ها را نيز به سوي خود جلب مي كند و باعث مي شود كه مورچه ها گاهي خود، تخم شته ها را به گلخانه وارد كنند تا بعد از تكثير شته، مورچه از شيره آن استفاده كند. لذا در بعضي موارد از شته ها به عنوان گاو مورچه ها نام برده مي شود چرا كه مورچه ها عسلك شته ها را مي دوشند و به مصرف تغذيه خود مي رسانند. براي مبارزه با شته ها يكي از مهم ترين راه ها مبارزه با مورچه ها است. از طرف ديگر مبارزه با علف هاي هرز محيط گلخانه كه مي توانند به عنوان پناهگاهي براي شته ها به شمار روند، استفاده از كفشدوزك هفت نقطه اي كه از شته ها تغذيه مي كنند و نيز به كار گيري نوارهاي زردرنگ چسبنده كه اين حشرات را به خود جلب مي كنند و پس از نشستن حشره روي آن به آن چسبيده و نابود مي شوند، موثر خواهند بود. به عنوان آخرين راه مبارزه با شته ها و ديگر آفات گلخانه ها از سموم شيميايي نيز استفاده مي شود.

۲ –سفيد بالک‌ها (خانواده  Aleurodidae)
در ابتدا بايد يادآور شد كه مگس هاي سفيد اصلاً مگس نيستند ولي به اين نام شهرت دارند.

اين حشرات خرطوم نسبتاً بلندي دارند و مانند شته ها مي توانند از شيره گياه تغذيه كنند و از اين طريق و نيز از طريق انتقال عوامل بيماري زاي گياهي خسارت خود را به خيار گلخانه اي وارد كنند. اين مگس هاي سفيد داراي گردسفيدي روي بال هاي خود هستند و به اين دليل است كه سفيد به نظر مي رسند. حشراتي كه از تخم به وجود مي آيند و پوره سن اول ناميده مي شوند متحركند. اين مرحله به راحتي امكان گسترش اين آفت را فراهم مي كند زيرا به دليل سبكي به راحتي به وسيله باد و عوامل ديگر جا به جا شده و سبب گسترش حشره در گلخانه ها مي شوند. پوره هاي سنين بعدي ثابت هستند و پس از مدتي به حشره اي بدون بال تبديل مي شوند كه بال نيزدر مراحل بعد ظاهر مي شود. مبارزه با اين آفت با استفاده از قارچ هاي حشره كش مثل مايكوتال و يا استفاده از زنبور پارازيت Encarsia formosa و نيز گونه هاي مشابه انجام مي گيرد.

۳–تريپس ها (راسته پاحباب‌داران  Thysanoptera)
حشرات كوچكي هستند كه برخي بالدار و برخي بدون بال هستند به اين راسته از حشرات به دليل داشتن ريشك هايي در روي بال «بال ريشكداران» گفته مي شود. پنجه پاي تريپ ها به جاي ناخن، بادكش دارد كه براي چسبيدن به گياه به كار مي رود. اين حشرات نيز از شيره گياهان و از جمله خيار گلخانه اي تغذيه مي كنند. البته معمولاً خسارت چندان بالايي به جاي نمي گذارند مگر در مواردي كه تعداد آنها در گلخانه بسيار زياد شود.

گاهي در روي گياه خيار گونه هايي از پروانه هاي خانواده Lyonetidoe كه پروانه ها يا شب پره هاي مينوز ناميده مي شوند هم فعاليت مي كنند تخم هاي اين پروانه ها اغلب در سطح زيرين برگ گذارده مي شود و لارو خارج شده از آن وارد بافت داخلي برگ شده و تغذيه مي كند. به تدريج با ادامه تغذيه اين حشره اشكالي در برگ به وجود مي آيد كه در حقيقت مسير حركت و تغذيه حشره درون برگ را نشان مي دهد

برداشت

 بررسي وضعيت توليد درجهان : طبق آمار فائو سطح زير كشت جهاني  اين محصول در سال  2005،  2488600 هكتار با عملكرد متوسط 7/16 تن درهكتار و توليد 41743840 تن مي باشد كه بالاترين توليد متعلق به كشور چين با 26559600 تن ( 5/63% ) بوده كه از سطحي معادل 1553100 هكتار بدست مي آيد. متوسط­عملكرد اين كشور 1/17 تن ميباشد.

 ايران با توليد 1400000 تن حدود 3/3% از توليد را در اختيار داشته كه از سطحي معادل 80000 هكتار بدست مي آيد .

متوسط عملكرد خيار در ايران 22 تن در هکتار و بيشترين عملكرد مربوط به استان كهكيلويه و  بوير احمد به ميزان 5/35 تن مي باشد.

موارد استفاده

روغن دانه خيار در مصارف صابون سازي استفاده مي شود و دانه عاري از پوسته آن پس از استخراج روغن به مصارف تغذيه حيوانات مي رسد و به علت داشتن مواد پروتئيني به مقدار 50 درصد ارزش غذايي زياد دارد.

 صنايع فرآوري: صنايع فرآوري آن عمدتاً بصورت خيار شور و تا اندازه اي بصورت خيار ترشي درآمده و قسمت مهمي از صادرات نيز بصورت فرآوري شده مي باشد.

خواص و اثرات دارویی

خيار از نظر طب قديم ايران سرد و تر است و خنك كننده بدن مي باشد و به هضم غذا كمك مي كند .
با سائيدن مغز دانه خيار در مقدار كمي آب و رقيق كردن آن امولسيوني تهيه مي شود كه اثر آرام كننده دارد.
خيار حل كننده اورات و اسيد اوريك است، بنابراين مرض نقرس را درمان مي كند .
خيار ادرار آور است .
خيار خون را تصفيه مي كند.
سوپ خيار حبس البول را از بين مي برد .
عصاره برگهاي له شده خيار ايجاد تهوع مي كند بنابراين در مسموميت ها و اختلالات دستگاه جهاز هاضمه مصرف مي شود .
خيار عطش را تسكين مي دهد .
خيار ملين است .
اگر پوست شما چرب است خيار را با آب مقطر بپزيد و با اين آب صورت خود را شستشو دهيد .
خیار برای بیماران مبتلا به دیابت و یرقان خوب است و باعث تقویت کبد و رفع تشنگی می‌نماید و برای خرد کردن سنگ‌های کلیه و مثانه مؤثر می‌باشد . خیار را می‌توان در موارد سوزش ادرار به کار برد.
خیار را بعنوان مدر و برای رفع تب‌های صفراوی و یرقان بکار می‌برند مخصوصاً موقعی که خیار زرد شده و رسیده باشد در این صورت مزه اش ترش می‌باشد و خاصیت زرداب در آن بیشتر است.
آب خیار بطور مالیدنی و برای رفع خارش بکار میرود.
سلولز زیاد دارد و خیار را به صورت سالاد قبل از غذا میل می‌نمایند.
پوست خیار ویتامین C دارد خیارهای تازه و لطیف را بدون اینکه پوست بکنید به قطعاتی که برای ماشین آب میوه گیری مناسب است درآورید و با کمک رنده‌های معمولی آن را رنده کنید آبش را بگیرید.
آب خیار بی مزه‌است . آب خیار را می‌توانید با آب سیب و هویج و کرفس بخورید. آب خیار سبز را برای اکثر تب‌های عفونی و شدید و التهاب‌های درونی مصرف می‌نمایند.

 سال هاست آب خیار را در معالجهٔ کلیه مصرف میکنند زیرا کلیه‌ها را شستشو می‌دهد و نیز در رژیم لاغری و تخلیه آن مصرف میشود.
خیار دارای ویتامین‌هایA و B و C و کلروفیل و ده نوع املاح معدنی است.
خوردن ۱۰ گرم پوست خشک شده خیار سبز ، زایمان را آسان می‌کند، ولی زنان حامله قبل از درد زایمان از مصرف آن باید خودداری نمایند.
مالیدن پوست خیار بر روی لکه‌های صورت مفید است.

مضرات :
اشخاصي كه ناراحتي معده دارند نبايد در مصرف خيار زياده روي كنند زيرا ممكن است باعث اختلال در دستگاه هضم گردد .
خيار نفاخ است چون سريعاً در معده فاسد مي شود هميشه بايد آنرا قبل از غذا خورد كه به هضم غذا كمك كند . كسانيكه نمي توانند خيار را خوب هضم كنند بايد آنرا با نمك بخورند .

اسکلت گلخانه 

اسکلت بخشی از گلخانه است که پوشش پلاستیکی یا شیشه ای را نگه میدارد. اسکلت گلخانه باید محکم و سبک بود و در عین حال ارزان و با دوام باشد و تا حد امکان سایه کمتری داشته باشد. در حال حاضر اسکلت گلاخنه را بیشتر با آهن گالوانیزه و یا آلومینیم می سازند و در بعضی موارد از چوب هم استفاده میشود که هم ارزانتر است و هم ساخت آن آسانتر است، ولی این اسکلتها زود می پوسند و در ضمن برای استحکام بیشتر باید از قطعات چوبی ضخیمتری استفاده کرد که این امر سبب کاهش نفوذ نور آفتاب بداخل گلخانه می گردد.

در حال حاضر دو نوع گلخانه رواج دارد

 1- گلخانه دو طرفه   2- گلخانه کوآنست

در گلخانه های دو طرفه دیوارهای جانبی عمودی هستند و سقف آنها حالت مثلثی دارد. در گلخانه کوآنست از کمانهای لوله ای یا چوبی (بیشتر لوله های فولادی) استفاده می شود در این روش کمانها را که دارای قوسی حدود 180° هستند بموازات هم و بفواصل مشخص (1.5-3.5 ^m) در زمین فرو می کنند و کمانها بوسیله تیرهای افقی که در امتداد طولی گلخانه قرار دارند بهم اتصال می یابند و مستحکم می شوند. فاصله تیرهای افقی که بطور موازی در روی کمانها قرار گرفته و اولین کمان را به آخرین کمان وصل می کنند، 100-150 ^cm است. به این ترتیب یک فضای درونی بزرگ و واحد بوجود می آید. برای پوشاندن گلخانه کوآنست معمولاً از پلاستیک استفاده می کنند. بدین منظور در فواصل بین لوله های افقی و بفاصله 25-30^cm سیمهای گالوانیزه به موازات لوله های افقی نصب می کنند که برای پوشش پلاستیکی سطح مناسبی بوجود می آورند و پس از پوشاندن گلخانه با پلاستیک تعدادی از همین سیمها روی پوشش پلاستیکی نصب می شوند تا پوشش گلخانه مستحکم تر شود.

در هنگام ساخت گلخانه باید نکات زیر را در نظر گرفت

1. اگر سطح گلخانه خیلی وسیع باشد کنترل درجه حرارت و تهویه آن مشکل می باشد. لذا بهتر است سطح کشت در واحدهای کوچک و جداگانه 300-500 ^m2 تفسیم شود.
2. ارتفاع داربستی که بوته های خیار به آن بسته می شود حدود^m 2 است. بنابراین ارتفاع دیواره های جانبی گلخانه باید حداقل 2 ^m باشد
3. شیب سقف باید به اندازه ای باشد که استحکام کافی داشته باشد و آب باران و برف را روی خود نگه ندارد. از طرفی اگر ارتفاع خیلی باشد فضای اضافه گلخانه بیشتر شده و هزینه گرم کردن آن افزایش می یابد. لذا شیب را باید حدود 25-30% گرفت. البته در گلخانه کوآنست بدلیل انحنای سقف این مشکل تا حدود زیادی رفع می شود.
4. در بعضی مواقع لازم است که هوای گلخانه را خارج کنیم و چون هوای گرم سبک است و معمولاً زیر سقف می ایستد بهتر است در سقف گلخانه دریچه هایی تعبیه شود که در مواقع لازم این دریچه ها باز شده و هوای گرم خارج شود. در گلخانه های کوآنست باز و بسته کردن این دریچه ها مشکل است. لذا در دیواره های جانبی گلخانه و به فاصله 1-1.5 ^m از سطح زمین دریچه هایی را جاسازی می کنند و در مواقع لزوم آنها را باز می کنند. در ضمن در دو انتهای گلخانه و در نزدیکی سقف دو پنکه (فن) قرار می دهند که هوای گرم زیر سقف را خارج کنند.
5. برای اینکه در هنگام ورود به گلخانه با باز کردن در ورودی هوای گلخانه بطور ناگهانی عوض نشود بعد از در ورودی یک اتاقک کوچک تعبیه می شود که ابتدا وارد این اتاقک می شویم و سپس به در اصلی گلخانه می رسیم و با باز کردن آن وارد فضای گلخانه می شویم.

6. حاسبات گلخانه ها معمولاً وزن برف را در نظر نمی گیرند. چون برف در اثر گرمای گلخانه آب می شود. ولی در مناطقی که خطر ریزش برف سنگین وجود دارد باید پس از بارش گلخانه را گرم کنیم این برف سریعاً آب شود. در غیر اینصورت و بخصوص در گلخانه های دوطرفه خطر خوابیدن سقف وجود دارد.
7. معمولاً گلخانه های دو طرفه که دارای دیواره های جانبی عمودی هستند در برابر باد به شکل مانع عمل می کنند و لذا بادهای شدید به آن خسارت میزنند. ولی گلخانه های کوآنست به دلیل قوسی شکل بودن جریان باد را ملایم می کنند. به علاوه گلخانه های کوآنست به دلیل انحنایی که دارند برف و باران را روی خود نگه نمی دارند و آب را به راحتی جاری می کنند. لذا در بیشتر نقاط جهان استفاده از گلخانه های کوآنست عمومیت بیشتری یافته است.

خاک مناسب برای خیار درختی

خاک مورد استفاده در گلخانه های کشت خیار بایستی دارای بافت سبک (Sandy loam) بوده و از نفوذپذیری خوبی برخوردار باشد. این نوع خاک هر چه از نظر داشتن هوموس تقویت گردد کاشت خیار در آن دارای عملکرد بهتری خواهد بود. تقویت خاکهای سبک را می توان با کودهای حیوانی تامین نمود.

اگر خاک قابل استفاده کمی سنگین باشد می توان با اضافه کردن مقداری شن شسته عاری از آهک و گچ به همراه کمپوست بطوریکه از نظر مصرف میزان مورد نیاز جنبه اقتصادی جنبه اقتصادی داشته باشد آنرا اصلاح نمود. همچنین در صورت نفوذپذیری کم آب یا زه دار بودن خاک می توان از لوله های مشبک  پلی اتیلن و نصب در زیر پشته های خاک نیز استفاده نمود. این روش میتواند زهکشی لازم را برای خاک تامین نماید. خاکهای نسبتاً سنگین و یا خاکهایی که  دارای نمک زیاد باشند اصلاً مناسب نمی باشند زیرا تهویه، آبشویی و ضدعفونی اینگونه خاکها بسیار مشکل می باشد و مطمئناً به رشد ریشه نیز صدمه می زند.

تجربه خیارکاری در خاکهای سبک بیابانی (سرخه) که املاح آهکی و گچی در حداقل باشد و درصد شن آن بیش از 50% باشد نشان داده است که اینگونه خاکها بهترین بسترها بوده و در آن محصول خوبی تولید شده است. در انتخاب بسترهای خاکی چنانچه بستر زیرین (بیش از عمق 25 ^cm) آنها سخت و غیرقابل نفوذ باشد بایشتی با استفاده از زیرشکنهای مناسب این لایه شکسته شود و یا از کاشت خیار صرفنظر نمود.

PH مناسب بستر خاکی6.5-7.5  و EC کمتر از 3000µmos/cm (3 دسی زیمنز بر متر) می باشد. قابلیت جذب عناصر به وسیله PH بستر محیط ریشه تعیین و مشخص می شود. در PH پائین نسبت عناصر قابل جذب و محلول آهن، منگنز و آلومنیوم بیشتر بوده و در نتیجه همه آنها باعث تثبیت و غیر قابل استفاده شدن فسفر می شود.همچنین میزان کلسیم، منیزیم، گوگرد و ملیبدن قابل استفاده نیز در PH پائین کاهش می یابد. از طرفی مقدار فسفر، آهن، منگنز، روی، مس و بر در PH بالا محدود می شود.

سایر بسترها

بسترهای خاکی همراه با مواد دیگر: اینگونه بسترها توده هایی از کاه و کلش و پیت، کمپوست و از این قبیل می باشند که روی پشته ها قرار می گیرند و یا با خاک پشته ها مخلوط می گردند. در این بسترها ریشه ها به خوبی توسعه       پیدا می کنند و گرمای محیط ریشه و Co₂ لازم نیز به میزان کافی تولید میگردد. ازجمله این بسترها کاه پوسیده روی پشته ها است.

در اینگونه بسترها هر ردیف آن بوسیله بسته های کاه پرس شده پوشیده میشود. بدین طریق که پهنای بسته ها روی زمین و عرض آنها در امتداد یکدیگر قرار گرفته باشند. در هر 1000 ^m2 حدود 10 Ton کاه و به تعداد 560 بسته کاه 18 Kg مصرف می گردد. برای آماده سازی اینگونه بسترها برای هر بسته حدود 30 Lit آب مورد نیاز است. کودهای شیمیایی مورد نیاز برای هر کیلو کاه مجموعه ای از کودهای زیر است که بطور یکنواخت روی توده کاهها پخش میشوند.

7gr نیترات آمونیوم 26% + 7gr آهک

7gr سوپر فسفات تریبل

7gr نیترات پتاسیم

4.5gr سولفات منیزیم

آنگاه در چند نوبت و به میزان 2-3 Lit برای هر بسته روی آنها به آهستگی آبیاری شود. در این زمان دمای گلخانه نبایستی از 15^{° c} پائینتر رود. با این وصف بعد از مدتی دمای توده کاه به 38^{° c} می رسد. در این روش استفاده از کاه گندم برای واریته های خیار طولانی رشد و کاه جو بای خیارهای با طول رشد کوتاه استفاده می شود.

بسترهای آبکشت: بسترهایی که صرفاً از محلول مواد غذایی کامل استفاده میشود و نیازی به خاک نمیباشد و فقط از نگهدارندهای واسطه ای مثل بسته های حاوی پشم سنگ و یا پیت خالص و یا ماسه و شن شسته که روی بتن تعبیه شده اند می توان استفاده نمود. در این سیستم ها هزینه های ضدعفونی قابل توجه نمی باشد ولی تأمین انواع مواد غذایی مورد نیاز بطور مداوم نیاز به اصلاح و کنترل دارد، ضمن اینکه نگهداری بوته در این گونه بسترهای سست باعث افزایش هزینه ها می گردد. در این روش ریشه ها به خوبی توسعه پیدا نمی کنند و گرمای لازم و Co₂ مورد نیاز در محیط ریشه نیز بوجود نمی آید.

مشخصات بوتانیکی خیار

خیار گیاهی است از گیاهان گلدار، از رده دولپه ای ها، از گیاهان یکساله جالیزی، از خانواده کدوئیان(Cucurbithacae) و از جنس Cucurbita با نام علمی(Cucumis sativus). ریشه ان نسبتاً سطحی است و برای کاشت آن باید خاک سطح الارض کاملاً آماده و غنی از مواد غذایی باشد. ریشه آن یکساله و گاهی هم دائمی است. ساقه آن علفی و به رنگ سبز روشن، آبدار و دارای پوست نازک و کرکهای ریزی است که از ساقه منشعب می شوند. طول بوته خیار با توجه به هرسی که انجام می شود مکن است به بیش از 6 ^m برسد که نگهداری بوته ها در گلخانه بوسیله پیچاندن آن به دور نخهای ضخیم و همچنین پیچیده شدن پیچکها به دور نخها که نگهداری بوته ها را محکم می نماید امکانپذیر است. در واریته های معمولی برگها نسبتاً کوچک در واریته های بکرزا یا پارتنوکارپیک برگها بزرگتر، پنجه ای شکل و به رنگ سبز روشن بوده و بریدگی های کم عمق، برگ را به پنج قسمت یا Lobe که غالباً به شکل مثلث هستند، تقسیم می کند. دمبرگ آن بلند، آبدار، قطور، و رگبرگها مشخص و روشنتر از خود برگ هستند. میوه خیار از لحاظ گیاهشناسی شفت بشمار میرود یعنی میوه ای است گوشتی که برون بر آن نازک، میانبر آن گوشتی و خوراکی و درون بر آن غشائی و سخت است.

رشد رویشی ریشه این گیاه در مقایسه با اندامهای هوایی آن بسیار ضعیفتر میباشد ولی در محل یقه و حتی قسمتهایی از ساقه که با خاک تماس حاصل مینمایند ریشه های نابجا تولید می کند، همچنین ریشه ها بیشتر در قسمتهای قابل تهویه سطح خاک رشد کرده و انتشار می یابند که در این رابطه ضرورت تهیه یک بستر تقریباً سبک از نظر بافت خاک و قابل تهویه معلوم می گردد.

محل پیدایش میوه روی ساقه دو حالت دارد:

1.خیارهایی که روی ساقه اصلی و در زاویه برگها تولید می شوند.

2.خیارهایی که روی ساقه فرعی تولید می شوند که دراینصورت ساقه های جانبی به هرس منظم احتیاج دارند.

مشخصات بذر خیار گلخانه ای[1]

برای پرورش خیار در گلخانه صرفاً باید از بذور پارتنوکارپیک استفاده کرد و از کاشت بذور معمولی در گلخانه اجتناب کرد. لازم به ذکر می باشد که پارتنوکارپیکی عبارت است از تشکیل و رشد میوه بدون تلقیح تخمکها. این پدیده به نحوی گسترده در سبزیجات خانواده کدوئیان بخصوص خیار بروز میکند. در واریته های معمولی گلهای نر و ماده جدا از هم بوده و گلهای نر زودتر از گلهای ماده ظاهر می گردند. ولی در عوض واریته های پارتنوکارپیک گل نر وجود نداشته و گلهای ماده بدون عمل گرده افشانی و لقاح تولید میوه میکند.

در این نوع خیار نیازی به گرده افشانی نیست و میوه بصورت پارتنوکارپیک تشکیل می شود، لذا چنانچه حشراتی از بیرون گلخانه گرده گل بوته دیگر خیارهای هوایی را به روی گل ماده بوته خیار داخل گلخانه بنشانند خیار تولیدی از کیفیت ظاهری پائین تر برخوردار خواهد بود.

در بعضی از واریته های خیار داربستی طول میوه ممکن تا 50 ^cm برسد که با توجه به ذائقه و بازارپسندی مصرف کنندگان ایرانی هم اکنون واریته هایی کشت می گردد که طول میوه آنها حداکثر به 30 ^cm برسد.

میوه این نوع خیار دارای پوستی خوراکی، بدون تخم و بدون ایجاد نفخ میباشد. بذر خیار گلخانه ای معمولاً با روشهای علمی و بسیار پرهزینه ژنتیکی تولید می شود و به همین دلیل قیمت آن بسیار گران بوده و بصورت عددی بفروش می رسد. این بذرها در هوای آزاد بخوبی نمی تواند بخوبی گلخانه میوه تولید کند زیرا در اثر تلقیح با گرده سایر ارقام، تولیدی یکنواخت نداشته و میوه آن از شکل اصلی خود خارج شده و بدفرم و بدشکل می شود.

خیار پارتنوکارپیک دارای ارقام متعددی است که بسیاری از آنها فاقد شکل و رنگ و اندازه مورد پسند بازار ایران است. بنابراین از بین واریته های  متعددی که به بازار عرضه می شوند باید انواعی را که برای کاشت در ایران مناسبند انتخاب نمود. واریته هایی از قبیل دومینوس جی.آر.اس[2]، دومینوس جی.آر.اچ[3]، هیلارس [4]9811، سینا، بیلانکو، خیار دولاب و خیار اصفهان در ایران نتایج چشمگیر و مرغوبیت بی سابقه ای نشان داده اند. چند واریته از خیارهای بلند اروپایی مانند سندرا[5] نیز در ایران آزمایش شده که طول آنها به 35-40 ^cm میرسد. اگرچه بذر پارتنوکارپیک بسیار گران بوده و هزینه کاشت و نگهداری نسبتاً بالایی دارد ولی با توجه به عملکرد بالا و قیمت گران خیار گلخانه ای، نه تنها این هزینه ها جبران می شوند بلکه سود سرشاری هم نصیب تولید کنندگان می گردد.

برای انتخاب بذر خیار درختی بهتر است از بذرهایی استفاده گردد که بیش از 6 ماه از تولید آنها گذشته باشد زیرا بذر خیار دوره خواب کوتاهی دارد که در آن ایام ممکن است جوانه نزند، ضمن اینکه گذشت بیش از دو سال نیز از نظر قوه نامیه مناسب نمی باشد.

تلخی موجود در میوه های خیار در اثر ماده ای بنام کوکوربیتاسین که در ته آنها وجود دارد و در ریشه ساخته می شود اما در خیارهای هیبرید گلخانه ای دیده نشده و یا خیلی به ندرت اتفاق افتاده است.

[1]- Seed Specification

[2]_ Dominus J.R.S

[3] _ Dominus J.R.H

[4] _ Hillares 9811

[5] _ Sandra

دانیتو بذری تک گل و رویال بذری چند گل است که قابل کاشت در اکثر فصول سال است.

 نسیم فقط برای کاشت در تابستان و مناطق گرم کشور مثل یزد قابل استفاده است این بذر بذری پر گل و کم برگ است.

مراحل مختلف کشت خیار درختی

تهیه زمین

تهیه زمین به نجو مطلوب برای کشت بذر اهمیت دارد. زمین خیار باید با شخم عمیق برگردانده شود و همانطوریکه در مبحث کوددهی قبل از کاشت توضیح داده شد با کودهای لازم تقویت شود.

بوته های خیار را می توان یک ردیفه و یا دو ردیفه کاشت ولی کشت دو ردیفه متداول تر است. فواصل بین ردیفها و بوته ها به عوامل زیادی از قبیل عرض گلخانه، محل تیرکها و ستونها و… بستگی دارد. ولی در نهایت باید فواصل را طوری تنظیم کرد که تراکم در واحد سطح از حد معینی تجاوز نکند در غیراینصورت بروز انواع بیماریها و کمبودها در اثر انبوه بودن شاخ و برگ اجتناب ناپذیر است. چراکه با افزایش شاخ و برگ، دریافت نور برای تمام بوته ها یکسان نخواهد بود. معمولاً فواصل را طوری تعیین می کنند که تراکم متوسط بوته ها 2.5-3 بوته در متر مربع باشد. البته خیارهای بلند اروپایی حدود 1.5-2 بوته در متر مربع هم کافی است.

فواصل کاشت                                    

فواصل کاشت در سیستم آبیاری جوی و پشته: عرض جوی 40-50^cm و عرض پشته حدود 100^cm است. بوته ها در دو طرف جوی و 5^cm دورتر از لبه جوی کشت می شوند.

با توجه به فواصل گفته شده، فاصله ردیفها در دو طرف جوی 50-60^cm و در دو طرف پشته 90^cm خواهد بود. فاصله بوته ها در روی هر ردیف 40^cm میباشد.

باید دقت کرد که فاصله ردیفها در دو طرف پشته ها از 90 ^cm کمتر نشود. زیرا در غیر اینصورت نور کافی به بوته ها نمی رسد و رفت و آمد مشکل میشود.

فواصل کاشت در سیستم آبیاری قطره ای: در آبیاری قطره ای جوی وجود ندارد و بجای آن یک لوله پلاستیکی که در فواصل معینی دارای سوراخ می باشد برای آبیاری استفاده می شود. ردیفهای خیار در دو طرف لوله آبیاری قطره ای بفاصله 50-60 ^cm کاشته میشوند و از این دو ردیف تا دو ردیف بعدی90^cm فاصله منظور می شود. در آبیاری قطره ای بجای جوی از یک نوار برجسته خاک که سطح آن حدود 6-10 ^cm از سطح پشته بالاتر است ایجد می شود و لوله آبیاری در وسط این نوار خاک قرار می گیرد. عرض نوار خاک برجسته حدود 70 ^cm است و بوته ها از هر طرف 10 ^cm داخل نوار گذاشته میشوند.

البته فواصل گفته شده همیشه ثابت نیستند و در نقاط مختلف بنابر نظر کارشناسان و تولید کنندگان ممکن است تغییراتی داشته باشند. اکثراً تصور میشود که هر چه تعداد بوته خیار در واحد سطح بیشتر باشد میزان محصول نیز به همان نسبت افزایش می یابد. البته این رابطه تا حد معینی درست است ولی همانطوریکه قبلاً هم گفته شد چنانچه تعداد بوته ها از حد مطلوب بیشتر شود انبوهی شاخ و برگ مانع رسیدن نور شده و موجب کاهش کیفیت میوه و توسعه بیماریها می گردد و در ضمن در مقدار برداشت نیز تأثیر می گذارد.

در کشت پائیزه که به علت در پیش بودن سرما رشد بوته نسبتاً محدود است توصیه می شود که تراکم بوته را 10% بیشتر می گیرند و در کشت بهاره که هوا رو به گرمی می رود و بوته ها رشد بهتری دارند تراکم مناسب 10% کمتر از حد متوسط می باشد.

پوشش خاک

در آبیاری قطره ای روی خاک را با یک لایه پلاستیک (پلی اتیلن) می پوشانند و دو طرف نوار پلاستیک را حدود 10 ^cm زیر خاک می کنند. سپس در محل کاشت بذر روی پلاستیک یک بریدگی مثلثی شکل ایجاد کرده بذر را زیر بریدگی می کارند. بوته خیار بعد از سبز شدن از محل بریدگی پلاستیک خارج می شود و بقیه قسمتهای خاک زیر پوشش پلاستیک محفوظ می ماند.

پوشش پلاستیک شفاف معمولی باعث حفظ رطوبت و حرارت خاک می شود. در شرایط عادی درجه حرارت خاک زیر پوشش بطور متوسط 4-5° ^c از خاک بدون پوشش بیشتر است. در نتیجه ریشه ها بهتر رشد کرده و نمو خیار تسریع می کنند.درصورتیکه از نوار پلاستیک مشکی یا قهوه ای رنگ برای پوشش    پشته ها استفاده شود از رشد علفهای هرز نیز جلوگیری شده و هزینه وجین بطور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.