مقدمه :
یکی از موضوعات بسیار مهم در عصر حاضر موضوع طب بخصوص طب سنتی است که دانشمندان علم طب به تحقیق این اصل مهم پرداخته اند و در کوشش هستند تا در این راستا موفقیتهایی کسب کنند و اطلاعات جامع و کاملتری راجع گیاهان دارویی و شفا بخش پیدا کنند.
در عصر حاضر با وجود پیشرفتهای زیادی که در علم پزشکی برای بشر حاصل شده است اما در کنار آن عوارض زیادی نیز بوجود آمده است.به همین علت دانشمندان رو به طب سنتی و گیاهان دارویی آوردند تا بتوانند از این طریق عوارض داروها را کمتر و مردم را با گیاهان دارویی بیشتر آشنا کنند.
استفاده از گیاهان دارویی علاوه بر عصر جدید در گذشته هم صورت میگرفته است به طوری که بسیاری از دانشمندان مانند : جالینوس، ابو علی سینا، ارسطو، زکریای رازی، ابو ریحان بیرونی از جمله دانشمندانی بودند که از گیاهان دارویی برای درمان بیماریها استفاده میکردند.
به طور کلی منکر اثرات سریع داروهای شیمیایی نیستیم اما باید بپذیریم که گیاهان دارویی درمان با آنها مدت زیادی ممکن است طول بکشد اما عوارض کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند.
1-نام علمی : plantago ovata forsk
نام تیره :plantaginaceae
نام فارسی تیره : بارهنگ
نام فارسی گیاه : اسفرزه
نام محلی : شکم پاره
مشخصات گیاهشناسی :
گیاهی است علفی بیابانی ،به ارتفاع 10تا35 سانتی متر با برگهای باریک و دراز نوک تیز ،و گلهایی که در کناره برگهای انتهای شاخه میروید.میوه اش دو خانه و محتوی دانه هایی شبیه خاکشیر و لغزنده به رنگ قهوه ای میباشد.
ترکیبات شیمیایی :
تمام قسمتهای گیاه حاوی گلوکوزیدی بنام اوکوبین ونوعی هیدرات کربن صمغ دار بنام اگزلین میباشد.
خواص دارویی :
1.برای یبوستهای مقاوم و بیماریهای التهاب کلیه و مثانه و نزله های مزمن استفاده میشود.
2.برای جلوگیری از خونریزی ریه و رفع التهاب چشم و رفع اسهال مزمن مفید است.
3.در صنعت برای آهار دادن پارچه ها کاربرد دارد.
محل رویش :
این گیاه بیشتر در مناطق سرد ایران و جهان و استان رویش دارد.
2-نام علمی : Amygdalus scoparia
نام تیره :Rosaceae
نام فارسی تیره : گل سرخیان
نام فارسی گیاه : بادام کوهی
نام محلی : جرگه گواتام
مشخصات گیاهشناسی :
درختچه ای خوش منظر ساقه های آن ایستا ، افراشته و سبز رنگ و برگهای باریک و کوچک دارد گلهای آن درشت و به رنگ سفید میباشد.این درخت در برابر شرایط نامساعد محیطی مقاوم است.ارتفاع متوسط گیاه بین 5/2 تا 3 متر است و قطر تاج پوشش آن نیز 2تا 5/2 متر میباشد.
ترکیبات شیمیایی :
دانه های آن حاوی مواد چرب،سلولز و مواد معدنی است.
خواص دارویی :
1.میوه ی آن بویژه روغن مغز دانه در تقویت پوست و مو استفاده میشود.
2.از شاخه های آن در سبد بافی استفاده میشود.
3.چوب این درخت جهت سوخت و ذغال استفاده میشود.
محل رویش :
این گیاه در زمین های آهکی ،سنگلاخی و در اقلیم خشک رویش دارد در ایران هم کشت میشود. – در استان – خاش – سراوان – زاهدان وجود دارد.
3-نام علمی : euphratica Populus
نام تیره :Salicaceae
نام فارسی تیره : بید
نام فارسی گیاه : پده
نام محلی : پده
مشخصات گیاهشناسی :
پده به ارتفاع 25 متر ودارای جست های ریشه جوش می باشد شاخه های جوان آن صاف و یا کمی خزی هستند که بتدریج صاف و مومی میگردند. رنگ برگهای پده کبود و شکل آن متنوع است شاتونهای گل معمولا با باز شدن برگها ظاهر میشوند پایک و محور شاتون ها عاری از کرک است و میوه آن کپسول تخم مرغی مخروطی و کشیده و تیز است که با سه دریچه باز میشود.
ترکیبات شیمیایی :
این گیاه حاوی تانن و سلولز میباشد.
خواص دارویی :
1.از برگ این گیاه جهت ضماد و یا شستشو استفاده می شود.
2.از پوست پده ، آرام بخش ، ضد ورم ، ضد آماس ، ضد التهاب ، تب بر ، تسکین دهنده درد ، دم کرده ی پوست آن ضد کرم معده است.
محل رویش :
پده در حاشیه رود دز ، کارون ، اندیمشک و شوش و در بوشهر میروید
4-نام علمی : Allium schoenoprasum
نام تیره :Alliaceae
نام فارسی تیره : پیاز
نام فارسی گیاه : پیاز کوهی
نام محلی : پیاز
مشخصات گیاهشناسی :
پیاز کوهی کوچکترین عضو خانواده پیاز و یک گیاه بادوام است و ارتفاع آن به 25 تا 30 سانتی متر میرسد.برگهای استوانه ای تو خالی که شبیه علف هستند به صورت خوشه ای از بالای پیاز های کوچک بیرون می آیند.در تابستان ساقه های گل دهنده یک کله ی کروی شکل با گلهای بیشماری به رنگ قفایی تولید میکند این گلها تخمدانها را که حاوی تخم های سیاه ریزی هستند در خود جای داده اند.
ترکیبات شیمیایی :
حاوی قند، ساکارز، مالتوز، آمیلاز میباشد.
خواص دارویی :
1.بوی این پیاز بسیار ملایم است و برای هضم غذا مفید است.
2.از این پیاز در انوع سوپها،وسسها استفاده میشود.
3.در ترشی هم از این پیاز استفاده میشود.
4.به عنوان چاشنی در انواع غذاها استفاده میشود.
5.تقویت جنسی ، ضد سرفه ، بادشکن ، خاصیت گرم ، کلسترول خون را کاهش می دهد ، هضم کننده غذا ، تنظیم کننده دستگاه گوارش و دافع حشرات است.
محل رویش :
گیاه بومی اوپای شمالی و مناطق معتدله است و در حاشیه نهرها و علفزارها ی مرطوب نیز میروید و همچنین در مراتع سطح استان رشد دارد.
5-نام علمی : Haloxy lon Ammodendron
نام تیره : Amaranthaceae
نام فارسی تیره : تاج خروس
نام فارسی گیاه : تاغ
نام محلی : تاگز
مشخصات گیاهشناسی :
تاغ گیاهی است به صورت درختچه که مقاومت زیادی در برابر خشکی و گرما دارد و دارای سیستم ریشه ای گسترده که جهت جلوگیری از گسترش کویر از آن استفاده میشود.گلهای تاغ در تمام طول شاخه ی آن پراکنده است.
ترکیبات شیمیایی :
این گیاه دارای سلولز و بیگنین میباشد.
خواص دارویی :
1.از این گیاه برای تهیه علوفه دامها استفاده میکنند.
2.برای الیاف پارچه ها و سوخت هم مورد استفاده قرار میگیرد.
3.از چوب جهت تولید رنگ و تهیه رنگ مو استفاده می شود.
محل رویش :
این گیاه در ایران ، کرمان، سیستان و بلوچستان،سمنان، اصفهان، و در کشورهای مصر،اردن و عربستان صعودی دیده میشود.
6-نام علمی : Amaranthus retroflexus Caudotus.L.
نام تیره :Amaranthaceae Blitum.L.
نام فارسی تیره : تاج خروس
نام فاسی گیاه : تاج خروس
نام محلی : تاج خرُس
مشخصات گیاهشناسی :
تاج خروس گیاهی است چهارساله خشبی با ارتفاع 50 تا 100 سانتی متربا ساقه های پایینی قرمز یا دارای نوار قرمز که تا انتهای ریشه اصلی تداوم دارد.پهنک برگها ضخیم و رگبرگهای آن واضح هستند برگهای آن نسبتا پهن و نیزه ای شکل بوده با دمبرگهای ضخیم و قوی که به ساقه متصل هستند و به تدریج به رنگ قرمز در می آیند.
ترکیبات شیمیایی :
این گیاه حاوی پروتین، لایزین،کربوهیدرات و نشاسته میباشد.
خواص دارویی :
1.به عنوان یک سبزی برگی مورد استفاده قرار میگیرد.
2.از نشاسته ی این گیاه در تهیه کرم ،شیر و تخم مرغ،خمیرها و سسها استفاده میشود.
3.طعم آجیل دارد و برای تهیه حریره شیرینی و مواد قندی استفاده می شود.
4.داروی ضد سرطان است.
5.برای خنثی کردن و خارج شدن سم از بدن می خورند، رفع التهاب ، معالجه ، بواسیر و ویتامین B ، منبع غنی برای تصفیه خون و معالجه زخمهای قابل خونریزی
محل رویش :
تاج خروس در مزارع توتون ،باغهای چای،سبزی،صیفی و زمینهای بایر میروی
7-نام علمی : Colchicum Luteum
نام تیره : Liliaceae
نام فارسی تیره : لا له
نام فارسی گیاه : سورنجان
نام محلی : گل حسرت
مشخصات گیاهشناسی :
گیاهی است که پیاز آن در عمق 25 تا 30 سانتی متر در خاک فرو میرود و در پاییز گلهای سفید یا بنفش شش بخشی از آن خارج میگردد.و این گلها لوله دراز دارند و تخمدانشان بر روی پیاز قرار گرفته است. پس از آمیزش قریب شش ماه در خاک باقی میمانند و تخمدان بزرگ میشود ودر بهار با برگهای پهن و براق از خاک بیرون می آید و کپسولی سر خانه می سازد که دانه های درشت بسیار دارد.
ترکیبات شیمیایی :
این گیاه بسیار سمی و دارای ماده موثره ای بنام کلشیسین میباشد.
خواص دارویی :
1.درمان سنگ کلیه و سنگ مثانه مفید است.
2.درمان افسردگی
3.درمان سینوزیت
4.برای درمان غلظت خون و فشار خون موثر است.
5.دارای اثر ضد نقرس و ناراحتی های کلیه – یرقان – ورم طحال
محل رویش :
این گیاه بیشتر در مناطق معتدل و مرطوب می روید.
8-نام علمی : Rhus coriaria
نام تیره : َAnacardiaceae
نام فارسی تیره : پسته
نام فارسی گیاه : سماق
نام محلی : سماق
مشخصات گیاهشناسی :
درختچه ای به ارتفاع 3تا 4 متر استکه شاخه های جوان و دمبرگهای آن را کرکهای زبر پوشانده است.برگ آن به صورت شانه ای و گلها به صورت خوشهو متراکم و به رنگ حنایی میباشد.میوه شفت کرکدارو قهوه ای مایل به ارغوانی میباشدو ترش مزه است.
ترکیبات شیمیایی :
این گیاه حاوی تانن در برگهای خود میباشد و ماده رنگی میرسیتین و اسید دارد.
خواص دارویی :
1.سماق برای درمان اسهال کهنه ، صفرا، زیادی بول منتاسب است.
2.برای ضعف لثه ، بی اشتهایی
3.درمان اسهال خونی واستفراغ هم مناسب است.
4.سماغ طبیعت آن سرد است شکم را می بندد .
5.جلوگیری از چربی خون
محل رویش :
بومی مناطق مدیترانه ای ودر ایران در نواحی استپی و ارتفاعات البرز و زاگرس رشد میکند.
9-نام علمی : Foenicalum volgare miller subsp
نام تیره : َApiaceae
نام فارسی تیره : آپیاسه
نام فارسی گیاه : بادیان سبز،رازیانه،راجومه،رزنه،شیرین بادیان
نام محلی : شیرین بادیان،رازیانه،بادیان
مشخصات گیاهشناسی :
شیرین بیان گیاهی است چند ساله ودارای ساقه ای به ارتفاع یک متر ، برگهای آن مرکب از تعدادی برگچه های فدر و سبز رنگ میباشد.گلهای آن به رنگ بنفش،سفید،زرد است.میوه آن نیام ومحتوی 5 تا 6 دانه میباشد.
ترکیبات شیمیایی :
ریشه شیرین بیان دارای گلوکز،ساکاروز، مواد آلبومیدی ،رزین و کمی اسانس میباشد.
خواص دارویی :
1.درمان کننده زخم معده است.
2.برای نرم کردن سینه موثر است.
3.عرق آور است.
4.سرفه را برطرف میکند.
5.ورم معده را برطرف میکند.
6.چشم را تقویت نموده و نفخ شکم را برطرف میکند.
محل رویش :
حومه امامقلی، امام باد و قدمگاه، کوههای شاه جهان میباشد.
10-نام علمی : Ziziphus vulgaris
نام تیره :Rhamnaceae
نام فارسی تیره :راماناسه
نام فارسی گیاه : عناب
نام محلی : عناب
مشخصات گیاهشناسی :
درختچه ای به ارتفاع 2 تا 8 متر دارای برگهای زیبا و کوچک بدون کرک، شفاف، متناوب و دندانه دار شامل سه رگبرگ طولی ، گلها کوچک با دم کوتاه به رنگ سبز مایل به زرد ، مجتمع به شکل دسته های کوچک میباشد.
میوه عناب به شکل تخم مرغی و به درشتی زیتون و پوست آن دارای رنگ سرخ بسیار قشنگی است.مزه ی آن لعابی و کمی شیرین میباشد.
ترکیبات شیمیاییی :
دانه ی عناب دارای ترکیبات زیادی موسیلاژ ، اسید مالیک ، اسید سیتریک است.
خواص دارویی :
1.دارای ویتامین c است.
2.به عنوان پاد زهز ، زیاد کننده ادرار ،داروی ملین و خلط آور استفاده میشود.
3.میوه های خشک شده آرام بخش ، ضد سرطان ،ضد بیماریهای تنفسی، تب بر ، مسکن، اشتها آور ومقی است.
4.درمان بیخوابی و خستگی اعصاب و سوء هاضمه مفید است.
6.برای درمان کشیدگی عضلات ، تورم کلیه و بیماریهای عصبی هم استفاده میشود.
محل رویش :
در سواحل مدیترانه و در منطقه وسیعی از ایران تا ژاپن میروید.
11-نام علمی : Zygophyllum eurypterum
نام تیره :Zygophyllaceae
نام فارسی تیره : قیچ
نام فارسی گیاه : قیچ
نام محلی : كریچ
مشخصات گیاهشناسی :
قیچ درختچه ای است همراه با انشعابات فراوانکه در عرصه های بیابانی به صورت پراکنده در جوامع گیاهی درمنه دشتی مشاهده می شود.ارتفاع متوسط این درختچه تا 5/2 متر میرسد.
گلهای زرد این درختچه پیش رس بوده و معمولا در اواسط اسفند ماه ظاهر میشوند.بدنبال آن میوه های بالدار حاوی سه عدد بذر در اوایل اردیبهشت ماه بوجود می آیند .وجود باله های نسبتا بزرگ میوه جابجایی بذر را توسط باد آسان کرده است.
ترکیبات شیمیایی :
دانه های آن آلکالوییدهایی مانند: هارمین،هارملین،هارمالول،تانن وجود دارد.
خواص دارویی :
1.درمان اختلالات معده
2.انزال زود رس آقایان
3.درمان سیاتیک و مواد مخدر
4.تقویت قوه بینایی
5.دردهای کمر
6.درمان شب ادراری به کار میرود.
7.در رفع اسهال استفاده می شود.
محل رویش :
قیچ در نقاط مختلف ایران،قفقاز،وپاکستان انتشار دارد در استان نیز وجود دارد.
12-نام علمی : carthamus tinctorius l
نام تیره :compositae
نام فارسی تیره : کاسنی
نام فارسی گیاه : کافشه یا گلرنگ یا کاجیره
نام محلی : کاجیره
مشخصات گیاهشناسی :
گلرنگ عبارت است از گلهای لوله ای شکل به رنگ قرمز متمایل به نارنجی پر رنگ است که در اثر مجاورت با آب رنگ قرمز از خود پس می دهد.
گیاهی است علفی با ساقه های چوبی شده و زرد رنگ و برگهایی با کناره های تیغ دار و کپسولهایی تقریبا کروی که دارای براکته های زرد رنگ و تیغ دار می باشد.
ترکیبات شیمیایی :
دو ماده رنگی در این گیاه وجود دارد که یکی زرد رنگ و دیگری قرمز رنگ بنام کارتامین که درآب نیز محلول است در میوه ی این گیاه حدود 30درصد پروتین وجود دارد.
خواص دارویی :
به عنوان عطروطعم دهنده ومیوه های آن تحت نام تخم گلرنگ یا تخم کافشه به عنوان ملین مصرف سنتی دارد.
از رنگ برای رنگ کردن غذا بجای زعفران استفاده می شود. روغن دانه آن به جای روغن نباتی استفاده می شود، قاعده آور ، معرق ، ضد ورم
محل رویش :
کوههای هفت چاه واقع در علی زینل، خیر آباد غربی، شفیع می باشد. در سطح مراتع نیز وجود دارد.
13-نام علمی : Teucrium polium
نام تیره :Teucrium
نام فارسی تیره : تسیروم
نام فارسی گیاه : مریم نخودی اسپانیایی
نام محلی : کلپوره ، مریم نخودی همدانی ،طوقریون
مریم نخودی بلوچستان Teucrium Stocksianum Boiss
مشخصات گیاهشناسی :
گیاهی علفی پایا ،پرشاخه به ارتفاع10-35 cm و دارای ظاهر سفید پنبه ای که معمولا در نواحی بایر ،سنگلاخها و سواحل و ماسه زارهای جهان رشد میکند. برگهای آن باریک،دراز و پوشیده از کرکهای پنبه ای در هر دو سطح پهنک است. گلهایی به رنگ سفید و سفید مایل به زرد و زرد وحتی ارغوانی دارد.حالت متغیر بودن ساقه گل به صورت پرپشت و پر شاخه و خوابیده است.زمان گل دادن بین خرداد و مرداد است.
ترکیبات شیمیایی :
این گیاه حاوی دی ترپتویید،گلوکوزید،اسانس فرار که بیشترین مواد آن شامل ژرماکون Bو D ، بتا کاریو فلین و هومولن می باشد.
خواص دارویی :
1.مدر است و نافع امراض طحال است.
2.برای درمان سرفه کهنه ،سختی بول ،یرقان ،استسقا، سوء هاضمه، گزیدگی حشرات، تب ، بی خوابی، و ضعف عمومی بدن مفید است.
3.مریم نخودی مقوی،تب بر،خواب آور است.
4.برای سرخک و گریپ هم مفید است.
5.برای معالجه ی روماتیسم ، برونشیت مزمن ، اسهال و امراض عفونی نیز موثر است. جهت رفع درد ناحیه قلب استفاده می شود.
محل رویش :
مریم نخودی بیشتر در سنگلاخها رشد میکند. در ارتفاعات تفتان و کوه های خاش و سراوان وجود دارد.
14-نام علمی : Medicayo
نام تیره : Fabaceae
نام فارسی تیره : غلات
نام فارسی گیاه: یونجه
نام محلی: یونجه
مشخصات گیاهشناسی :
یونجه گیاهی است علفی و چند ساله که ارتفاع آن به چند متر هم میرسد برگهای آن دارای سه برگچه میباشد برگچه ها نوک تیز و سبز رنگ و بیضی شکل میباشند.
گلهای یونجه به شکل سبز و به رنگ بنفش تیره و به رنگ آبی روشن است.میوه یونجه مانند صدف بوده و دانه داخل میوه مانند لوبیا ولی کوچکتر از آن میباشد.
یونجه ریشه ای بسیار عمیق دارد که منبع ویتامین ها و مواد معدنی میباشد.
ترکیبات شیمیایی :
یونجه سرشار از ویتامین های A/C/E/K و همچنین دارای آمیلاز که آنزیم مخصوص هضم مواد نشاسته ای است میباشد.وآنزیم هایی مثل امولسیون، اینورتاز،پکتیاز را دارد.
یونجه دارای پروتین ، آهن ، و مقدار جزیی ارسنیک و سیلیس میباشد.
خواص دارویی :
یونجه دارای مواد معدنی است و برای بچه هایی که در حال رشد هستند و استخوان بندی محکمی ندارند بسیار مفید است.
محل رویش :
یونجه در اروپا و در ایران در مناطق مرکزی و جنوبی بسیار کشت میشود.
منابع :
میوه ها و گیاهان شفا بخش تالیف اسماعیل شبوعی
گیاهان دارویی تالیف مصطفی نوری
گیاه درمانی تالیف فاطمه وفایی
سایت جهاد کشاورزی