تاریخچه هندبال در ایران و جهان

قوانين هندبال

هومر» تاریخ نویس مشهور یونان در کتاب معروف خود اودیسه، از ورزش هندبال با نام «اورانیا» یاد کرده است. نقش های مربوط به این بازی که در سال 600 قبل از میلاد روی یکی از دیوارهای آتن حجاری شده بود، در سال 1926 کشف شد.

در قرن های شانزدهم و هفدهم میلادی، زنان دربار و شوالیه ها به این بازی که تغییر مختصری یافته بود می پرداختند و شاعران وقت، آن را اولین بازی تابستانی نام نهاده بودند.

در سال 1890، کنرادکخ که یک معلم ورزش آلمانی بود، هندبال را به صورت جدیدتری با نام «رافابال اشپیل» معرفی کرد که آن را به صورت هندبال یازده نفری بازی می کردند که شباهت زیادی به یکی از بازی های محلی چکسلواکی به نام «هازنا» داشت. پس از جنگ جهانی اول، «هرمان» رئیس فدراسیون هندبال آلمان برای گسترش و تحکیم این ورزش تلاش فراوانی کرد. دکتر «کارل شلنز» استاد دانشسرای عالی تربیت بدنی و ورزش برلین که او را پدر هندبال نامیده اند، در سال 1920 مقررات این ورزش را تدوین کرد و آن را در کلاسهای خود به اجرا درآورد. پس از او شاگردانش موجبات گسترش این ورزش را در سراسر آلمان فراهم آوردند.

در کشورهای شمال اروپا به دلیل سردی هوا، برای اجرای این ورزش در سالن، شکل تازه ای به آن داده شد که این امر باعث پیدایش هندبال هفت نفره امروزی شد. این ورزش بین سال های 1904 تا 1920 تحت تأثیر بعضی قوانین فوتبال بود و در این دوران توسعه فراوانی در اروپا یافت. تا سال 1928 از نظر تشکیلات بین المللی، هندبال جزو فدراسیون بین المللی دوومیدانی محسوب می شد اما به دلیل اهمیت هندبال، این فدراسیون در هشتمین کنگره خود که در سال 1926 برگزار شد، کمیسیونی برای مستقل کردن آن به وجود آورد. سرانجام در ماه اوت 1928 فدراسیون بین المللی هندبال با عضویت یازده کشور در آمستردام تشکیل شد. در همان سال اولین بازی نمایشی هندبال در آمستردام انجام شد و در سال 1931 کمیته بین المللی المپیک اجازه داد که هندبال به جمع بازیهای المپیک بپیوندد.  در خلال سالهای 1928 تا 1934 فدراسیون بین المللی هندبال گسترش بسیاری یافت و توانست بیش از 25 کشور را به عضویت بپذیرد. سرانجام اولین بازیهای بزرگ و رسمی هندبال در المپیک 1936 برلین در رشته هندبال یازده نفره مردان انجام یافت که کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس به ترتیب مقام های اول تا سوم را به دست آوردند. در سال 1938 به مناسبت دهمین سال تأسیس فدراسیون بین المللی هندبال، اولین دوره مسابقات قهرمانی جهان در رشته های هندبال یازده نفره و هفت نفره با شرکت کشورهای آلمان، دانمارک، هلند، مجارستان، لوکزامبورگ، لهستان، سوئد، سوئیس و چکسلواکی در کشور آلمان انجام شد که در هر دو رشته آلمان به مقام قهرمانی رسید. با وقوع جنگ جهانی دوم فدراسیون قدیمی هندبال منحل شد تا اینکه در ماه ژوئیه 1946 با پیگیری کشورهای فرانسه و سوئد و با شرکت کشورهای دانمارک، فنلاند، هلند، نروژ، لهستان و سوئیس کنگره ای در کپنهاک تشکیل گردید که به ایجاد فدراسیون بین المللی هندبال انجامید. در سال 1950 محل این فدراسیون به سوئیس منتقل شد.

در سال 1952 دومین دوره مسابقات جهانی هندبال یازده نفره در سوئیس برگزار شد که کشورهای آلمان، سوئد، سوئیس، اتریش، دانمارک، هلند، فرانسه و اسپانیا به ترتیب مقام های اول تا هشتم را کسب کردند. در سال 1954 مسابقات جهانی هندبال هفت نفره در سوئد برگزار شد و کشور میزبان به مقام قهرمانی رسید و آلمان شرقی و چکسلواکی در رده های دوم و سوم قرار گرفتند. در سال 1956 مسابقات جهانی هندبال یازده نفره بانوان در آلمان برگزار شد که کشورهای رومانی، آلمان و مجارستان به مقام های اول تا سوم دست یافتند. سال بعد، این مسابقات در رشته هندبال هفت نفره در یوگسلاوی برگزار شد و کشورهای سوئد، چکسلواکی و آلمان شرقی مقام های اول تا سوم را کسب نمودند. مسابقات هندبال سالنی (هفت نفره) از سال 1972 بار دیگر در جمع رقابت های بازیهای المپیک قرار گرفت.

هندبال در ایران

 علی‌ محمد امیرتاش در سال 1344 پس از پایان تحصیلات دوره لیسانس در رشته تربیت بدنی و ورزش، از فرانسه به ایران مراجعت كرد. با ورود به ایران اقدام به مذاكره و گفتگو با كمیته ملی المپیك در جهت تأسیس فدراسیون هندبال نمود تا زمینه پیدایش ورزش هندبال 7 نفره در ایران فراهم شود، اما با تغییرات اداری در كمیته ملی المپیك این امر متوقف ماند. یك سال بعد در جلسه كنگره رؤسای تربیت بدنی و مدیران فنی استانها و فرمانداریهای كل ایران- كه همزمان با برگزاری مسابقه‌های ورزشی آموزشگاههای كشور در خرداد سال 1345 در شیراز تشكیل شد – امیرتاش طی شرح مبسوطی، تصویب و اجرای هندبال در آموزشگاههای كشور را به كنگره پیشنهاد كرد، لیكن به علت آشنا نبودن شركت‌كنندگان در كنگره با ورزش هندبال، این پیشنهاد به تصویب نرسید و بررسی بیشتر درباره آن به آینده موكول شد.

    در سال 1347 تغییرات و سازماندهی جدیدی در اداره كل تربیت‌بدنی وزارت آموزش و پرورش پدید آمد كه تصویب بازی هندبال را همانند یكی از ورزش‌های رسمی آموزشگاههای كشور، ممكن ساخت. مسئولان وقت كه از افراد باتجربه بودند و با ورزشهای جدید نیز آشنایی داشتند، این پیشنهاد را با احتیاط و به طور غیررسمی پذیرفتند و بناشد امیرتاش برای آزمایش، دو تیم را در دبیرستان البرز تهران انتخاب كند و تمرین دهد تا بتواند ورزش هندبال را در عمل به رؤسای تربیت بدنی كشور- كه بار دیگر در تهران گردهم می‌آمدند- نشان دهد. همزمان با تمرین این دو تیم، اولین نشریه هندبال هفت نفره در ایران كه شامل خلاصه مقررات بازی و مقدماتی از مهارتهای انفرادی و دسته جمعی بود در 27 صفحه تهیه و در اختیار مسئولان و دست‌اندركاران تربیت بدنی آموزش و پرورش گذاشته شد.

    به همت اداره كل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش در بهمن ماه سال 1347 سمینار بررسی مسائل و مشكلات تربیت بدنی و ورزش آموزشگاههای كشور، با شركت رؤسای اداره‌های تربیت بدنی و مدیران فنی استانها و فرمانداریهای كل در تهران تشكیل شد و در ضمن یك مسابقه كامل بین دو تیم هندبال دبیرستان البرز ترتیب یافت و نشریه 27 صفحه‌ای كه به همین منظور تهیه شده بود در دسترس شركت‌كنندگان سمینار گذاشته شد، در جلسه بعدی این سمینار تصمیم گرفته شد، با توجه به امتیازات تربیتی و ورزشی كه هندبال هفت نفره دارد، به عنوان یكی از ورزشهای رسمی آموزشگاهی، به شورای عالی تربیت بدنی آموزشگاهها در وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد شود. پس از چهار سال انتظار، این اولین پیروزی بود.

    پیش از پایان سال 1347 پیشنهاد مذكور تصویب شد و فدراسیون هندبال آموزشگاههای كشور شكل گرفت. ریاست فدراسیون به آقای جعفر گلبابایی كارمند عالی رتبه وزارت آموزش و پرورش و مشاوره فنی آن به امیرتاش واگذار شد.

    به منظور آشنایی معلمان و مربیان ورزش كشور با ورزش هندبال هفت نفره و آماده كردن مقدمات لازم جهت مسابقه‌های هندبال در چهارچوب مسابقه‌های آموزشگاههای كشور- كه در دهه اول تیرماه سال 1348 در تهران برگزار می‌شد- دو كلاس فشرده آموزش مربی و داوری هندبال، جهت شركت مربیان استان تهران در دهه دوم اسفند و برای مربیان ورزش منتخب از سایر نقاط كشور در دهه سوم اسفندماه 1347، به همت اداره كل تربیت بدنی آموزش و پرورش و با سرپرستی و تعلیم امیرتاش، در تهران تشكیل و آموزشهای لازم داده شد. سرانجام تیم‌های تعلیم یافته به كمك مربیانی كه در كلاس‌های فشرده شركت كرده بودند، از شهرستانهای تهران، اهواز،‌مشهد، اصفهان، شیراز و كرمان در این مسابقه‌ها شركت كردند كه به همین ترتیب مقام‌های اول تا ششم را به دست آوردند.

    مقررات كامل ورزش هندبال كه از فدراسیون بین‌المللی هندبال تهیه شده و ترجمه گردیده بود به نام «فدراسیون هندبال آموزشگاههای كشور» تكثیر و در همین كلاسها در اختیار شركت‌كنندگان گذاشته شد. اكنون زمانی بود كه عده بسیاری از دانش‌آموزان كشور، ورزش هندبال را می‌شناختند و مربیان با علاقمندی بسیار در پی تكمیل معلومات خود در این زمینه بودند. دست‌اندركاران اداره كل تربیت بدنی آموزش و پرورش كه بر این امر واقف بودند، پیشنهاد امیرتاش مبنی بر دعوت از یك مربی خارجی را پذیرفتند و پیرو آن بلافاصله از آقای «میشل پائولینی» فارغ‌التحصیل دانشسرای عالی تربیت بدنی و ورزش فرانسه و مربی تیم قهرمان هندبال فرانسه و عضو كمیته فنی فدراسیون هندبال آن كشور، به طور رسمی دعوت شد تا برای تدریس در كلاس هندبال به ایران مسافرت كند. در مدت دو ماه اقامت نامبرده در ایران، با همكاری امیرتاش، یك كلاس تكمیلی برای مربیان استان مركزی، در دهه دوم مردادماه سال 1348 در تهران و یك كلاس تكمیلی دیگر در شهرستان اصفهان برگزار شد.

    در شهریورماه 1349 كلاس دیگری برای مربیان هندبال كشور در منظریه تهران تشكیل شد و طی آن امیرتاش، آخرین تحولات هندبال تا آن زمان را برای شركت‌كنندگان تشریح كرد.

    در مسابقات آموزشگاهی سال 1349 برای نخستین بار تیم‌های دختران دانش‌آموز نیز در مسابقه‌های هندبال شركت كردند كه تیم‌های شهرستانهای تربت حیدریه، نیشابور و آبادان به ترتیب مقام‌های اول تا سوم را بدست آوردند.

    اولین مسابقه‌ای كه قهرمانان هندبال ایران با یك تیم خارجی در آن شركت كردند، مسابقه بین تیم‌های منتخب دانش‌آموزان كویت و منتخب دانش‌آموزان تهران بود كه در ساعت 17 روز 8/11/1349 در محل سالن ورزشی هنرسرای عالی نارمك در تهران برگزار شد. نتیجه این مسابقه 24 بر 18 به نفع تیم منتخب دانش‌آموزان كویت شد. در این مسابقه بازیكنان تیم ایران عبارت بودند از آقایان: جهانگیر آغاسی‌بیك، مهدی اسلامی،‌رضا اسداللهی، علی پژمان، محسن حاجیلو، احمد دقیقی، عباس قاجاریه، رضا محمدی‌سخا، مسعود مرزآبادی،‌محمدتقی نادی،‌ رضا نیشابوری و حسین یوسف‌خانی و آقای علی‌اكبر لطفی مربی و آقای حسین‌داریا كمك مربی این تیم بودند.

    در سال 1352 با توجه به پشتوانه‌ای كه از نظر تعداد بازیكن و مربی هندبال در كشور ایجاد شده بود، سازمان تربیت بدنی وقت به این ورزش توجه پیدا كرد و سرانجام در سال 1354 فدراسیون هندبال كشور تأسیس گردید و مهندس هارون مهدوی عهده‌دار امور آن شد. اولین دوره مسابقه‌های قهرمانی كشور در دسته مردان در سال 1355 برگزار شد كه تیمهای خراسان، اصفهان و تهران اول تا سوم شدند. در رده جوانان هم اولین بار از سال 1363 مسابقه‌های قهرمانی كشور برگزار شده است. اولین دوره مسابقه‌ های كشور در دسته بانوان در سال 1370 برگزار شد كه تیم كهکیلویه و بویراحمد به مقام قهرمانی رسید. اولین حضور مهم تیم ایران در بازیهای آسیایی 1986 بود كه تیم ایران در میان شش تیم، پنجم شد: البته اولین بار ایران در سال 1989 در مسابقه‌های قهرمانی هندبال آسیا در پكن شركت كرد و در بین نه تیم، هشتم شد. اولین مدال آسیایی ایران كسب مقام سوم جوانان آسیا در سال 2004 بود.

درباره هندبال

    هندبال هم ورزشی گروهی است که با توپ انجام می گیرد. مسابقه هندبال با دو تیم هفت نفره در محوطه ای 40 در 20 متری انجام می گیرد.

قوانین و مقررات

تعداد کل بازیکنان: 12 نفر برای هر تیم.

تعداد بازیکنان داخل زمین: 7 بازیکن در هر تیم که شامل یک دروازه بان هم می باشد.

تعداد کل داوران: 6 نفر شامل سرداور، داور، داور فنی، وقت نگهدار، منشی و مسئول تابلو.

اندازه زمین: زمین هندبال دارای طول 40 متر و عرض 20 متر می باشد.

شکل، اندازه و رنگ دروازه: دروازه به شکل ذوزنقه بود که دارای 2 متر ارتفاع و عرض 3 متر می باشد. عمق هر دروازه در بالا 100 سانتی متر و در پائین 150 سانتی متر بوده و رنگ آن سفید و سیاه یا سیاه و زرد می باشد.

وزن و رنگ توپ: برای مردان 425 الی 475 گرم و برای بانوان و نوجوانان 325 الی 400 گرم می باشد. رنگ توپ سفید- قرمز یا ترکیبات دیگری است.

اندازه توپ: اندازه محیط توپ برای مردان 58 تا 60 سانتی متر و برای زنان 54 تا 56 سانتی متر می باشد.

نحوه شروع بازی: بازی با قرعه کشی توسط داور از طریق پرتاب سکه بوده و تیم برنده توپ یا زمین را انتخاب می کند.

زمان بازی: هر بازی دارای دو وقت 30 دقیقه مفید بوده که توسط داور تشخیص داده می شود.

تعداد استراحت: بین هر دو نیمه 10 دقیقه استراحت برای هر تیم در نظر گرفته می‌شود.

محیط دروازه: این محیط متعلق به دروازه بان است و هیچ بازیکنی حق ورود به آن را ندارد و ملاک در ورود به محوطه، تماس با خط یا زمین محوطه است.

تعداد تعویض: برای هر تیم نامحدود و آزاد است و بازیکنان باید از قسمت مشخص شده، تعویض شوند.

شماره بازیکن و دروازه بان: بازیکنان می توانند هر شماره ای داشته باشند.

طریقه پرتاب اوت: کف یک پا باید روی خط قرار گیرد و توپ بدون حرکت پا به داخل زمین انداخته شود.

زدن پنالتی: در هنگام زدن پنالتی بایستی کف یک پا چسبیده به زمین و پشت خط باشد. فاصله نقطه پنالتی تا دروازه 7 متر می باشد.

بازی مساوی: هر بازی با توجه به شرایط هر تورنمنت یا مسابقه می تواند نتیجه تساوی داشته باشد یا نداشته باشد.

وقت اضافی: اگر بازی نیاز به برنده داشته باشد، در صورت تساوی دو تیم در وقت قانونی، دو وقت 5 دقیقه ای و در صورت تساوی دوباره، پس از استراحت تیم‌ها، دو وقت 5 دقیقه ای دیگر گرفته می شود.

نکاتی دیگر

– یک تیم می تواند توپ را تا 10 ثانیه در زمین خودی و تا 20 ثانیه در زمین حریف نگهدارد، بنابراین هر تیم می تواند تا 30 ثانیه مالک توپ باشد.

– تعویض دروازه بانها از محوطه مشخص شده انجام می پذیرد.

– اگر تیمی گل بخورد، همان موقع حتی قبل از اینکه تیم گل زننده وارد زمین خودشان شوند، می توانند از وسط زمین و با سوت داور بازی را شروع نمایند.

– مالک توپ می تواند 3 قدم راه برود و بعد توپ را به زمین بزند (دریبل) و بعد 3 گام دیگر بردارد (مانند بسکتبال) سپس می تواند هم شوت بزند و هم پاس بدهد.

– در زمان زدن پنالتی کلیه بازیکنان باید پشت خط منقطع قرار داشته باشند.

– برای شروع بازی توسط تیمی که گلی دریافت کرده است، می بایست مالک توپ یک پای خود را در داخل دایره خط وسط زمین قرار دهد و سپس پاس دهد تا بازی شروع شود.

– دروازه بان وقتی از محوطه 6 متر خارج شود، بازیکن محسوب می شود.

– کرنر زمانی است که توپ با بدن یکی از بازیکنان دفاع برخورد کند و به پشت دروازه برود. برای پرتاب کرنر، بازیکن پرتاب کننده باید از گوشه زمین، موازی خط دروازه با قراردادن یک پا روی خط، توپ را به داخل پرتاب کند.

– اگر بازیکن توپ را به دروازه بان در محوطه 6 متر (داخل قوس) پاس دهد، این خطا جریمه پنالتی دارد.

– اگر توپ در هوا، داخل محوطه 6 متر باشد، بازیکنان می توانند بدون اینکه خط را لمس کنند، توپ را روی هوا بگیرند و به بازی ادامه دهند.

– دروازه بان می تواند موقع گرفتن پنالتی تا پشت خط کوچک یعنی خط 4 متر بیاید.

– دروازه بان کرنر ندارد و فقط بازیکنان کرنر دارند.

– اگر پشت خط ممتد (قوس) خطا شود، از پشت خط منقطع، ضربه خطا زده می شود.

– اگر ضربه از اوت، مستقیم به درون دروازه رود، گل محسوب می شود.

– موقع زدن ضربه خطا یا پنالتی و اوت باید یک کف پا چسبیده به زمین باشد.

– اگر بازیکن خارج از محوطه زمین باشد ولی توپ در داخل، بازی ادامه می یابد.

– در صورتی یک تیم می تواند تقاضای وقت استراحت نماید که یا توپ گل شده باشد و یا پشت دروازه خودی رفته باشد.

– رانینگ یعنی اینکه بازیکن بدون اینکه دریبل بزند، بیش از 3 قدم راه برود.

درباره خطاها

– توهین کردن به داور، خطای اکسکلود نامیده می شود که باعث اخراج بازیکن از زمین و محل ذخیره ها شده و بازیکن، دیگر حق ورود به زمین را ندارد.

– در صورتی که داور بازیکن خطاکار را با یک دست نشان دهد و با دست دیگر در بالای سر و به وسیله دو انگشت علامت 2 را نشان دهد یعنی بازیکن 2 دقیقه اخراج شده است. بازیکنی که 3 بار 2 دقیقه اخراج شود، کارت قرمز گرفته و حق بازی کردن ندارد؛ یا اصطلاحاً دیسکافیله شده است. بعد از دو دقیقه یک بازیکن دیگر می تواند جایگزین بازیکن اخراجی شود.

– در هنگام تعویض، اگر بازیکن زودتر از بازیکن تعویضی وارد زمین شود، مجازات دو دقیقه شامل هر دو بازیکن می شود.

– اگر در هنگام زدن پنالتی، پس از سوت داور، بازیکن پنالتی زننده توپ را به زمین بزند، خطا محسوب شده و حق زدن پنالتی از آن تیم گرفته می شود.

– اگر بازیکن مدافع در هنگام دفاع، داخل قوس شود و مزاحمت ایجاد نماید خطای پنالتی گرفته می شود.

هندبال در بازی های المپیک

هندبال تیمی برای نخستین بار در المپیک 1936 برلین در برنامه بازی ها قرار گرفت. در آن زمان رقابت های هندبال تیمی به صورت 11 نفره و در فضای باز برگزار می شد. پس از یک دوره طولانی غیبت، هندبال تیمی به صورت هفت نفره که در سالن سرپوشیده برگزار می شد در رقابت های المپیک 1972 مونیخ بار دیگر در برنامه بازی ها قرار گرفت. البته مسابقه های زنان از سال 1976 در بازی ها گنجانده شد.