رابطه محبت آميز و محترمانه پدر و مادر با يكديگر و با فرزندان، زمينه‌ساز بروز خلاقيت

مقدمه

رابطه محبت آميز و محترمانه پدر و مادر با يكديگر و با فرزندان، زمينه‌ساز بروز خلاقيت در آن‌هاستتوجه كردن به جزئي‌ترين حركات، حرف‌ها و مهارت‌هاي فرزند كه معمولا از ديد والدين پنهان مانده است نيز در بروز خلاقيت در نوجوان نقش موثري دارد.تقويت اعتماد به نفس در فرزندان از طريق شنيدن فعال و بازتاب احساس و عقيده وي نيز زمينه بروز خلاقيت در نوجوان را فراهم مي‌كند.موثرو ماندگارترين تشويق را چهره شاداب و لحن ملايم و مهربان والدين است، تشويق‌ها و تحسين‌ها بايد متوجه رفتارها و حرف‌هاي مشخص باشد و به صورت صفت‌هاي كلي بيان نشود.بهترين تشويق‌ها و تحسين‌ها نوع غير مستقيم آن است كه شامل گفتن خوبي‌هاي فرزندان به فاميل و دوستان و ايجاد تصوير مثبت اجتماعي از وي است.والدين حتي در صورت شكست و افت درسي فرزندان خود پس از واگذاري مسئوليت‌هاي شخصي به آن‌ها نبايد به سرزنش، تحقير، انتقاد، مقايسه، منت گذاشتن، نصيحت كردن و تهديد وي بپردازند بلكه بايد به توجه عاطفي خود ادامه دهند.در اين شرايط والدين بايد نكات مثبت فرزندان خود را برجسته كنند و فضايي از مهرباني، صميميت، احترام و اعتماد را در محيط خانواده بوجود آورند تا بتدريج شاهد خلاقيت‌هاي بي‌نظير بچه‌ها در غلبه بر شكست‌ها و رسيدن به استقلال و خودكفايي باشند.

تذكر مداوم، سرزنش، نصيحت كردن، پيش بيني‌هاي منفي و گله و شكايت دائمي و انتظارات زياد و تلاش براي تغيير فرزند بدون ايجاد زمينه‌هاي مناسب به هر نيتي كه باشد سبب اصلاح رفتار نوجوان نمي‌شود، زيرا، خواسته‌ها و انتظارات ما زماني از سوي ديگري پذيرفته مي‌شود كه در بخش مثبت ذهن وي جاري شود.

ضرورت توجه به خلاقيت در کودکان و نوجوانان

به موازات گسترش علوم در زمينه های مختلف ،مطالب علمی در اثر پديده انفجار اطلاعات ، در طول مدت کوتاهی اهميت نخستين خود را از دست داده و به اطلاعاتی کم اهميت و دست دوم تبديل می شوند.در جهان امروز بالاترين و بهترين توليد برای کشورهايی که بخواهند حرف اول را در دنيا داشته باشند توليد فکر نو و ايده است و اين امر به خوبی ضرورت توجه به خلاقيت و پرورش آن را در کودکان و نوجوانان نشان می دهد.خلاقيت موهبتی است که در تمام انسان ها بالقوه موجود است اما ظهور و گسترش آن مستلزم شرايط مناسب است .لفرانکويس خلاقيت را به عنوان کنجکاوی ، اشتياق به کشف و آزمايش کردن ، توليد پاسخ های جديد به مساله ، حساسيت به مساله و توجه به رفتار خلاق خود تعريف می کند. خلاق بودن يعنی پديده های عالم را متفاوت از ديگران ديدن همانند نيوتن وقتی که سيب از درخت بر زمين می افتد او چرخش سيب را به گونه متفاوت تر از ديگران میبيند و به دنبال طرح مساله و پاسخ به چرايی افتادن سيب از درخت می شود .

تحقيقات انجام شده در زمينه خلاقيت با آموزش نشان می دهد بر خلاف نظريه پردازان گذشته که خلاقيت را فرآيندی ارثی و ذاتی تلقی می کردند .خلاقيت را می توان به افراد به ويژه به کودکان و نوجوانان آموزش داد به عبارت ديگر بر خلاف تصور عامه مبنی بر اين که فقط افراد معدود ی خلاق بدنيا می آيند واقعيت اين است همه با اين استعداد پا به اين دنيا می گذارند و اين آموزش و تجربه است که می تواند زمينه های شکوفايی و غنا بخشيدن هر چه بيشتر به اين استعداد را فراهم آورد .از اين رو در کشورهايی که از آموزش و پرورش پويا برخوردارند پرورش خلاقيت به عنوان يکی از مهمترين هدفها ی آموزش و پرورش مورد توجه قرار گرفته است .

ويژگی های افراد خلاق

1- در کار انديشيدن تا جايی که ممکن است از قالب و چهارچوب می گريزند.

2- به وضع موجود رضايت نمی دهند و طالب تغيير هستند .

3- درمواجه با مشکلات از خود صبر و مداومت بيشتری نشان می دهند و به دنبال راه حل مشکل می گردند.

4- از شخصيتی پويا و استقلال طلب برخوردارند.

5- در برخورد با پديده ها کنجکاو هستند.

6- فرد خلاق جهت دستيابی به ناشناخته های خود تلاش مضاعفی از خود نشان می دهند.

7- قدرت ريسک و خطر پذيری بالايی دارند.

8- عقايد خود را هر چند مخالف ديگران باشد مطرح می کند.

9- از شکست مايوس نمی شوند.

10 -معمولا درونگرا هستند.

رشد خلاقيت در بچه ها

برای پرورش خلاقيت در کودکان می بايد به تمام ابعاد وجودی آنان اعم از بعد عاطفی ، اجتماعی ، شناختی ، آموزشی و….توجه شود.پرورش خلاقيت با عوامل محيطی مثل خانواده و اجتماع رابطه تنگاتنگی دارد. از جمله عواملی که در پرورش خلاقيت دخالت دارند می توان موارد زير را نام برد.

1- فراهم آوردن محيط غنی از فرهنگ

2- برقراری جو عاطفی مناسب بين افراد خانواده

3- ضمن توجه به تخيلات بچه ها ، آن ها را به سوی واقعيت سوق دادن .

4- توجه به پرورش حواس پنج گانه بچه ها .

5- فراهم آوردن محيطی که امکان اشتباه کردن ، تجربه کردن و ريسک کردن را به بچه ها بدهد.

6- بردن بچه ها به دامن طبيعت ، نمايشگاه های هنری ، موزه ها ، کارخانه ها و….

7- استفاده از اسباب بازی های فکری و ساختنی که بچه ها بتوانند ايده های مختلف را روی آن پياده کنند مانند : استفاده از انواع پازل ها ، مدل سازی ف جدول ها و…..

8- انجام کاردستی ، استفاده بهينه از وسايل دور ريختنی ، تهيه کلاژ و……

9- تشويق بچه ها به داشتن انديشه های بکر و تازه .

10- توجه به سوالات عجيب و غير معمول بچه ها .

11- توجه و احترام به عقايد و پيشنهادهای بچه ها.

12- عدم مقايسه بچه ها با هم.

13- قصه گفتن ، اجرای نمايش ، شرکت بچه ها در گروه های شعر و موسيقی.

14- حذف تنبيهات بدنی .

15- تشويق بچه ها به دستکاری اشياء و عقايد.

عوامل سرکوب خلاقيت

پرورش خلاقيت بدون توجه به پرورش شخصيت چندان مفيد نيست . اعتماد به نفس پايين ، نبود پشتکار، اضطراب ، حساس نبودن به پديده ها ، تمايل به همرنگی و يکنواختی فکر از عواملی به شمار می روند که راه مسير انديشه خلاق را سد می کند.

شناسایی کودکان خلاق

۱- کودک خلاق و سازنده با جوابهای سطحی قانع نمیشود .

۲- به جوابهایی که با سوالاتش ارتباط ندارد حساس است.

۳- نسبت به آنچه که می بیند می شنود لمس و تجربه می کند حساسیت دارد . این حساسیت را میتوان در نقاشی هایش و در رنگهایی که به کار میبرد حس کرد .

۴- لذت و خوشحالی را از آموختن واژه ی دقیق و صحیح یک شی در چشمان یک کودک خلاق میتوان دید .

۵- کودک خلاق معمولا جوابهای غیر عادی به سوالات میدهد و راه حلهای غیر عادی پیشنهاد میکند . به عنوان مثال دختری که برای عروسکش از برگ درختان لباس میدوزد .

این خصوصیات یک کودک سازنده و خلاق است که سعی در انجام کارهای دشوار می نماید .

۶- شکست را نمی پذیرد و مبارزه می کند دقت و تفکر در کارها بالاتر از سن اوست.

۷- او با تصوراتش به قدری مشغول است که به صحبت های پدر و مادرش توجه نمی کند .

۸- کودک خلاق پذیرای تمام نظریات و افکار جدید است. تحقیقات نشان میدهد که کودک خلاق با تدبیر تودار سرسخت و محکم است.

۹- بچه ای که برای نگه داشتن طنابش در فضا کیسه ای را پر از شن میکند و از آن به منزله ی وزنه ای برای مقاصد خود استفاده میکند از خلاقیت برخوردار هست .

۱۰- کودکی که از کاغذهای رنگی برای درست کردن بلیط های قطار و اتوبوس و اسکناس استفاده میکند خلاقیت خود را نشان میدهد .

۱۱- برای پرورش خلاقیت در کودکان باید از برخورد ناشایست و تنبیه آنها به منظور پرورش دادن بپرهیزید . تشویق راه مناسبی برای پرورش سازندگی در کودکان است .

۱۲- به ابتکار خود وسایل بسیار زیادی در طرحهای متنوع در اختیار کودک خود قرار دهید به این منظور که کودک ذوق هنری خود را ارتقاء دهد.

۱۳- زندگی کودک را به کمک آلات موسیقی از یکنواختی درآورید.

۱۴- تا آنجایی که ممکن است اسباب بازیها را در اختیار کودکتان قرار دهید و در مورد تغییراتی که بر روی آنها انجام می دهد اعتراض نکنید.

۱۵- خریدن اسباب بازیهای گران قیمت بهترین راه برای پرورش خلاقیت در کودکان است چون با شکستن یا پاره کردن آنها والدین کمتر مخالفت میکنند.

۱۶- برای نوزاد خود لالایی بخوانید و آوازهای مختلفی به لالایی خود بیفزاییدچرا که کودک دوست دارد که آهنگهایی به زبان مادری بشنود.

موانع خلاقیت در محیط خانواده

– تاكيـد بيش از حـد والديـن بر هـــوش و حافظـه كـــودك

بسياري از والدين، ناآگاهانه كودك خود را فقط با هدف تقويت مهارتهاي حافظه اي و انباشتن ذهن وي از اطلاعات لغوي ،تربيت و هدايت مي كنند و براي حافظه و هوش كودك اهميتي بيش از حد قائل مي شوند.اين گروه از والدين بدون در نظر گرفتن اين اصل تربيتي مهم كه تنها اطلاعات عمومي و داشتن حافظه ي قوي براي تكامل و رشد فكري و باروري استعدادهاي كودك كافي نيست، با اصل قراردادن هوش وحافظه كودك ،از پرورش ساير توانمنديهاي ذهني و رواني كودك خود كه مهمترين آنها تفكرخلاق است، غافل مي مانند.

2- ايجاد رقابت ميان كــــودكان

معمولا رقابت ميان كودكان وقتي پديد مي آيد كه :

* نوعي ارزيابـــي و رتبه بندي توسط والدين وجـــود داشته باشد .

* پاداش يا جايــــزه اي درميان باشد.

معمولا كودكان چنانچه احساس كنند كه كار آنها توسط والدين مورد ارزشگذاري قرار خواهد گرفت و يا به بهترين كار جايزه يا پاداش داده خواهد شد، بيش از آنكه به انجام بهتر كار بيانديشد،به كسب آن جايزه فكر مي كنند. ضمن اينكه گاهي اين رقابتها به ستيزه جويي ميان كودكان تبديل مي شود و سبب مي گردد تا آنها نتوانند از توانايي ها و استعداد هاي واقعي خود استفاده كنند.

3- تاكيد افـــراطي برجنسيت كــــودك

تاكيد بر جنسيت كودك و تمايز قائل شدن زياد ميان دختر و پسر يكي از موانع مهم رشد خلاقيت كودكان در گروهي از خانواده هاست. در برخي از فرهنگها بسياري از دختران و پسراني كه از تفكر هايي خلاق برخوردار هستند،به سبب ملزم شدن به رعايت پاره اي از مقررات و هنجارهاي از پيش تعيين شده و هم چنين به دليل قرار گرفتن در نقش هاي قالبي كه فرهنگ و محيط بر آنها تحميل كرده ،علائق و تمايلات خلاقانه خود را سركوب مي كنند و در نتيجه به تدريج دچار تعارض شده و خلاقيت آنها از بين مي رود.

4- قــــرار دان قـــوانين خشك و دست و پا گيــــر در منـــزل

بسياري از والدين براي كودك خود قوانين و مقررات خشك و محدود كننده اي نظير تعداد ساعتهاي درس خواندن در روز ،راس ساعت معين خوابيدن ،استفاده از لوازم خاص و … قرارمي دهند . پديد آوردن چنين شرايطي در منزل و اصرار و پافشاري بر رعايت آنها از جانب كودكان ،سبب مي شود كودك تدريجا به كليشه اي و تكراري رفتار كردن عادت كند. بايد توجه داشت كه افكار و رفتارهاي كليشه اي و تكراري نقطه متضاد خلاقيت است .

5- عدم آشنايـــی والدين با مفهوم واقعـــی خلاقيت

عدم آگاهي و شناخت برخي والدين از فرآيند رشد خلاقيت در كودكان و مطالعه نكردن آنها در اين زمينه ،سبب مي شود آنها هيچگاه نتوانند براي پرورش و شكوفايي خلاقيت خود برنامه ريزي و اقدام صحيحي نمايند و به اين ترتيب ناخواسته سبب مي شوند استعداد هاي خلاق كودك آنها به هدر رود.

6- انتقاد مكــــــــرراز رفتارهای كـــودك

ارزيابي پي در پي رفتارهای كودك و زيرذره بين قرار دادن و انتقاد از كارهاي او در خانواده ،آزادي ،امنيت خاطر و اعتماد به نفس كودك را مختل مي سازد و ترس از اشتباه را در وي تقويت مي كند.اين ترس چنانچه در كودك حالت مرضي پيدا كند ،جرات ابرازهرگونه انديشه جديد و يا انجام كارهايي كه در عين خلاق بودن احتمال وجود اشتباه نيز در آنها وجود دارد را دركودك از بين مي برد و به اين ترتيب خلاقيت كودك كه لازمه اش داشتن آزادي و امنيت خاطر در محيط خانواده و ريسك پذيري و عدم ترس از اشتباه مي باشد، با مانع روبه رومي گردد.

7- بيهـــوده شمـــــــردن تخيلات كــــــودك

تخيل كودك اساس خلاقيت اوست و چنانچه تخيلات و روياهاي كودك مورد بي توجهي ،تمسخر و يا بيهوده انگاشتن از جانب والدين شمرده شود، در واقع سرچشمه خلاقيت او خشكانده شده است. محكوم كردن خيال پردازي كودك و وادارنمودن او به واقع بيني در خانواده نگرش و شيوه اي كاملا اشتباه است و براي بذر حساس و زود رنج خلاقيت كودك ،آفتي مهلك محسوب مي شود.

8- عـــدم شناسايــی علائق درونــی كـــودك

بسياري از كودكان خصوصا در سنين پايين ،از علائق و كششهاي خود نسبت به موضوعات و پديده هااطلاع روشني ندارند و يا اينكه نمي توانند آنرا به زبان بياورند. اين موضوع از مواردي بسيار حساس بشمار ميرود كه بايد از دوران كودكي مورد توجه والدين قرار گيرد .
خانواده هايي كه نسبت به اين موضوع بي تفاوت هستند و سعي نمي كنند انگيزه ها و موضوعات مورد علاقه كودك خود را شناسايي وكشف كنند، ناخواسته فرصتهاي زيادي را براي رشد خلاقيت كودك از وي سلب مي كنند.

9- عــدم وجود حس شــــوخ طبعـــی در محيط منـــزل

شوخ طبعي از شاخصهاي مهم خلاقيت به شمار ميرود و وجود حس شوخ طبعي در فضاي خانواده بسيار حائز اهميت است ، زيرا مستقيما به رشد خلاقيت كودك كمك مي كند. اما در خانواده هايي كه فضاي زندگي آنها خشك ،رسمي و جدي است، زمينه اي براي بروز حس شوخ طبعي كودك به وجود نمي آيد و در نتيجه در چنين محيطي بسياري از كشش هاي خلا قانه كودك پنهان مي ماند.

10- تحميل نقش بـــزرگسـال به كــودك

بسياري از والدين علاقمندند كه كودك آنها سريعا رشد كند و كودكي خود را پشت سر بگذارد. آنها گاهي براي تسريع اين امر سعي مي كنند ا كودك خود مانند بزرگسالان رفتار كنند و به تبع آن از كودك خود توقع ايفاي نقش هايي بزرگتراز محدوده سني آنها را دارند. تحميل نقشهاي كاذب بزرگسالي به كودكان، روند رشد اجتماعي آنان را مختل مي سازد و سبب پديد آمدن رفتارهاي نابهنجار و تصنعي در آنها مي گردد وهمين امرباعث از بين رفتن بسياري از استعدادهاي خلاق دوران كودكي مي گردد.

« به تخيل كودكان خود پروبال بدهيد، آن وقت از پرواز بلند آنها شگفت زده خواهيد شد»

اجازه دهیم محرومیت را در بعضی از مراحل زندگی‌اش تجربه کند.

اثرات تربیتی ابراز محبت و تکریم

کودکی که از تکریم و محبت والدین بخصوص مادر به اندازه لازم برخوردار شده باشد:

احساس امنیت می‌کند.

روانی شاد و دلی با نشاط دارد (متعادل است).

احساس محرومیت نمی‌کند پیوسته امیدورار است.

خوش بین و خوش قلب است.

خیرخواه و انسان دوست است و به فضایل انسانی احترام می‌گذارد.

دارای سازگاری و سلامت روان است.

اجتماعی‌تر و دارای اعتماد به نفس است.

رشد تحصیلی بالاتری دارد.

از هوش عاطفی و خلاقیت بیشتری برخوردار است.

چون طعم شیرین محبت و تکریم را چشیده، قادر است این آب حیات را به دیگران نیز هدیه کند.

مشکلات و تغییرات دوران بلوغ را بهتر می‌پذیرد و با آنها کنار می‌آید.

در نوجوانی فریب هوسبازان و رانده‌شدگان اجتماعی را نمی‌خورد، (به حیثیت خانوادگی مقید است).

در سنین جوانی احساس محرومیت ، بی‌پناهی و سردرگمی نمی‌کند، بنابراین به کانون‌های فساد ( اعتیاد، میگساری و … ) پناه نمی‌برد.