چکیده
به منظور بررسی رابطه بین منبع کنترل روتار و میزان تحصیلات به حجم هشتاد تو از جامعه معلمان مدارس پسرانه ی راهنمایی و دبیران دبیرستان دخترانه چهل نفر معلم مرد و چهل نفر دبیر زن با روش نمونه گیری در دسترسی انتخاب آمدند. طرح تحقیق عبارت است از روش علمی مقایسه ای. پس با مقیاس منبع کنترل راتر سنجش شدند. همچنین از روش آمار توصیفی و استنباطی توصیف شده است. تفاوت بین میانگین های مورد نظر 45/2 است. به منظور تعیین معنی دار بودن تفاوت محاسبه شده با درجات آزادی 80 و در سطح 5% به جدول توزیع T استودنت مراجعه می کنیم. چون T محاسبه شده (45/2) بزرگتر از T جدول (65/1) است. بنابراین فرضیه صفر رد و فرض خلاف تأیید می شود. و نتیجه می گیریم که بین میانگین های مورد مقایسه تفاوت معنی داری وجود دارد. نتایج به دست آماده نشان داده که بین منبع کنترل و میزان تحصیلات رابط معناداری وجود دارند.
به عبارت دیگر هر چه قدر کنترل درونی رفتار فردی قوی تر باشد امکان پیشرفت تحصیلی وی بیشتر است.
فصل اول
من عرفه نفسه فقد عرفه دبه
هر کس خودش را شناخت خدایش را مرا شناخت
براستی که انسان خدایی است و هر یک خدایی بی همتا
انسان ها بر اساس سرشت کمال خواهی خویش و به وسیله ی نیروی کنجکاوی و جستجو گری خود طالب کشف حقیقت خویش و دنیای پیرامون هستند و دائماً این پرسش در ذهن ما خطور می کند که چرا افرادی موفق به کسب موفقیتهای تحصیلی یا اجتماعی می شوند؟ آیا این موفقیت به علت استعداد و تلاش های فردی آنان است، یا به علت شرایط مساعدی است که برای آن ها فراهم بوده است؟ چرا کشوری در حال ترقی و پیشرفت است و کشوری دیگر، خیر؟
اینها مواردی است که در ذهن جستجو گرما را به تبیین و توجیه هایی وا می دارد تا به جستجو برای درک و فهم امور و علل رویه ها و این که چرا رویدادها به وقوع پیوسته اند بر آییم. این تلاش برای فهم علل رویدادها در حقیقت یکی از مهم ترین منابع انگیزش انسان و به عنوان اصلی مسلط شناخته شده است.
پژوهشگران چنین بر آورد کرده اند که شخصیت هفتاد و پنج درصد از مردم در فرهنگ کنونی جامعه تحت تأثیر عوامل بیرونی شکل می پذیرد تا عوامل درونی. (کریم نیا، 1382)
اساساً اگر فرد مسئولیت حالتهای عاطفی خود را در لحظات حال متوجه یا چیزی خارج از وجود خود براند معنایش این است که تحت نظارت نیروهای بیرونی قرار دارد به این معنی که اگر از فرد سوال شود«چرا حالتان بد است» جواب می دهد. والدینم با من بدرفتاری می کنند «بد شانسی آورده ام و غیره»
همچنین بپرسند چرا خوشحال هستید؟ جواب می دهند. برخی دوستانم با من خوب هستند «شانس به من رو کرده است».
و در این موارد فرد اشخاص یا اشیایی دیگر را مسبب چگونگی امود خود دانسته یعنی از بیرون نظارت می شوند.
شخصی که از درون هدایت می شود کسی است که مسئولیت حالتهای خود را بر دوش خودش می گذارد . اگر از این افراد، آن سوال ها را بنماییم چنین پاسخ هایی خواهند داد. «من در حال حاضر دارای آنچنان توان فکری نیستم که از اندوهگین شدن جلوگیری کنم» «برداشت من غلط است» به این ترتیب فرد از کلمه ی «من» استفاده می کند با این وجود یک چهارم از مردم مسئولیت حالات و کنترل خویش را خود به عهده می گیرند و سه چهارم دیگر عوامل بیرونی را مورد سرزنش قرار می دهند و به این طریق رویدادها مواجه می شوند (جلس، 1379، ص 5)
اصولاً مادر موقعیتهایی که مقتدر باشیم بر آنها کنترل داریم واکنش مثبت تری نشان می دهیم تا در موقعیت هایی که فکر می کنیم چنین کنترلی را دارا نیستیم. مثلاً افرادی که احساس کنترل بر محیط خود را دارند شرایط کاری محیط را مناسبتر و کمتر شلوغ می دانند تا کسانی که احساس چنین کنترلی را ندارند بعلاوه افراد معتقد به داشتن کنترل محیط کاری را لذت بخش تر توصیف می کنند تا کسانی که چنین اعتقادی را ندارند.
بنابراین یا افراد دارای منبع کنترل درونی هستند یعنی موفقیت ها و شکست های خود را عموماً به شخص خود نسبت می دهند، افراد دارای منبع کنترل بیرونی هستند که این افراد موفقیت ها و شکست ها ی خود را معمولاً به عوامل بیرونی از خود نسبت می دهند. (کریمی، 1383 ص 125)
همچنین افراد بیرونی به نشانگان و نشانه هایی که از محیط پیرامون بر می آید بیشتر حساس بوده و به آن توجه زیاد تری نشان می دهند و در حالیکه افراد با منبع کنترل درونی به این نشانه های ظرفیت زیاد توجه نمی کنند (جلس، 1379، ص 92)
افراد با منبع کنترل درونی اضطراب کمتر و اعتماد به نفس بیشتری دارند آمادگی بیشتری برای پذیرفتن مسئولیت اعمالشان دارند و از سلامت روانی و جسمانی بیشتری برخوردارند.
همچنین پیشینه پژوهشهای انجام شده در کشورهای مختلف رابطه معنی داری بین منبع کنترل درونی و پیشرفت تحصیلی را در دانشجویان گزارش دادند.
پژوهش دانیل واسیونز(1976) در مورد دانشجویان کالج نشان داد با وجود کنترل بهره هوشی دانشجویانی که گرایش بیشتری به منبع کنترل درونی داشته اند در آزمون های فراگیر نمره های بالاتری بدست آوردند (فصلنامه رفتار شماره ی 16).
روان شناسان و جامعه شناسان عقیده دارند که با در نظر گرفتن نقش های کلیشه ای پسران بیشتر از دختران در اضطراب هستند، «چرا که جامعه تا حدی نسبت به نشان دادن بعضی از رفتارهای مردانه از جانب زنان از خود انعطاف نشان می دهند.»
بیان مسئله :
شناخت ویژگی ها و خصوصیات افرادی که در زندگی موفق شدند به ما در شناخت خود در شناخت توانایهایمان و دیگران کمک می کند همچنین به خاطر اعتقادات غلط که نسبت به دین و خدا در بین جوامع اسلامی و جامعه ای که من در آزمودن آن هستم و می بینم ایران باعث مشکلات و کند شدن پیشرفت جامعه شده در تحقیقاتی که صورت گرفته بین ویژگی های خصوصیات افراد یک جامعه و پیشرفت رابطه وجود نداشته که یکی از این موارد راجع به شناخت 2 ویژگی کامل متضاد در افراد است و رابطه آن با یک متغیر به نام میزان تحصیلات است.
در این پژوهش پژوهشگر می خواهد به این پرسش پاسخ بدهد؟
آیا میزان تحصیلات افراد با منبع کنترل درونی بیشتر از افراد با منبع کنترل بیرونی است؟
هدف پژوهش :
همه روشهای مشاهده و آزمایش که در روانشناسی به کار می رود، می تواند دو هدف داشته باشد، کسی این روشها را به کار می برد یا می خواهد مسائل نظری را حل کند و یا می خواهد یک راه حل منطقی برای یک مسئله بدست آورد.
همانطور که آبراهام مازلو و کارل را جرز درباره افراد خود شکوفا به ویژگی های این افراد که هر کدام از آنها با داشتن چنین خصوصیات و ویژگی های دنیایی را دگرگون و ترقی بخشیدند تحقیق کردند.
هدف پژوهشگر شناخت یکی از این ویژگی که در افراد موفق بالاخص افرادی که در زمینه ی تحصیلی پیشرفت کردند بوده و ارائه نتایج آن به روانشاسان و همه ی کسانیکه در زمینه ی پیشرفت بالاخص تحصیلی با داشتن آزمون و دانشجویان سر و کار دارند تا با تقویت ویژگی در این قشر و حتی دیگر اقشار جامعه به آنها در رسیدن به موفقیت پیروز و بروز توانائیهای بیکران و خدا گونه شان کمک کنند.
اهمیت و پژوهش :
اهمیت و ضرورت پژوهش یعنی از مجموعه اطلاعاتی است که مشخص می کند نتایج این تحقیق تا چه حدی برای محقق و نیز برای دیگران مفید و ثمر بخش است.
با استفاده از نتایج این پژوهش در انتخاب دانش آموزان مدارس نمونه دولتی و تیزهوشان دقت بیشتر و بهتری داشته باشیم تا با این کار هم بهترین افراد را انتخاب کرده و هم در صرف هزینه صرفه جویی می کنیم.
در ضمن برای برگزیدن افراد به کارهایی که نیاز به توانمندی و اتکا به نفس بالا دارد. بالاخص کارهای مدیریتی با در نظر گرفتن این ویژگی (با انجام آزمون منبع کنترل رفتار راتر) پذیرفته و به آنها محصول شود.
ارائه فرضیه تحقیق :
میزان تحصیلات افراد با منبع کنترل درونی نسبت به افراد با منبع کنترل بیرونی بیشتر است.
تعریف نظری اصطلاحات :
منبع کنترل :
کنترل را می توان اعمال قدرت، هدایت، یا بازداری اعمال و رفتار دیگران یا خود تعریف کرد.[1]
اسناد :
فرایندی است که افراد به کار می برند تا رویدادها در رفتار را به شرایط زیر آنها پیوند دهند.[2]
اسناد درونی :
در فرایند ارزشیابی افراد به عوامل که از درون فرد برخواسته و فرد را تحت تأثیر قرار می دهند اسناد درونی می گویند مانند کوشش، انگیزه، هوش، فعالیت، دقت و استمرار در مطالعه (نیازی، 1379، ص 13)
اسناد بیرونی :
در فرایند ارزشیابی افراد به عواملی که جنبه ی بیرونی دارند و رفتار فرد را تحت تأثیر قرار می دهند و کمتر در کنترل فرد می باشند را اسناد بیرونی می گویند مانند شانس، تصادف، محیط آموزش، محیط خانوادگی و … (نیازی، 1379، ص 14)
مکان کنترل بیرونی :
اشخاص با مکان کنترل بیرونی که معتقدند در رفتارها یا مهارتهای آنها در تقویتهایی که دریافت می کنند اثری ندارد، در کوشش برای بهبود موقعیت خود فایده ای نمی بینند. آنان به امکان کنترل زندگی خود در زمان حال یا آینده باور چندانی ندارند (شولتز، 1378، ص 542).
مکان کنترل درونی :
کسانیکه دارای جهت گیری درونی هستند معتقدند که کنترل کاملی بر زندگی خود دارند و منطبق با چنین باور رفتار می کنند… ارزش والاتر برای مهارتهای پیشرفت های شخصی قایل هستند و نسبت نشانه های محیطی که می توانند برای هدایت رفتار خود به کار ببرند هشیارند (شولتز، 1378،ص 542).
تعریف عملیاتی :
مکان کنترل :
شاخص مکان کنترل نمره ای که آزمودنی در آزمون منبع کنترل راتر به دست می آورد.
مکان کنترل بیرونی :
شاخص آن نمره کل هر آزمودنی که 9 یا بیشتر از 9 باشد.
مکان کنترل درونی :
شاخص آن، نمره کل هر آزمودنی که کمتر از 9 باشد.
میزان تحصیلات :
آخرین مدرک تحصلی که هر آزمودنی از مؤسسات آموزش عالی کسب کرده است.
فصل دوم
حدود یک دهه قبل (رابرت ویکاند، شلی داول) به تحقیق در زمینه ی اهمیت خود آگاه و تأثیر آن بر کنشهای انسانی دست زدند. آنها تصور می کنند که احتمالاً کنشهای مستقیم مردم نسبت به دیگران با خودآگاهی کامل صورت می گیرد. از اینرو خودآگاهی به عنوان کنش ختم می شود.
به این لحاظ مثلاً اگر کنش مردم مستقیماً مربوط به خودشان باشد، نوع خود آگاهی از موقعیتی که در آن به سر می برند و با خودآگاهی فوق الذکر متفاوت است. در واقع این آگاهی می باید منطق با نوع ارائه کنش و ایده آرمانی باشد که مردم از خود در سر می پرورانند.
پس کنش تابع آگاهی و ایده آل هاست، ویکلند و داول معتقدند که پس از حل اختلاف این مفهوم در فرد آنها محرک رفتار واقع خواهند شد.
از نظر ایشان خود آگاهی سریعتر از خودسازی پیشرفت می کند (بروکنیز، 1372،ص88).
رفتار :
واحد رفتار واکنشی است که نتیجه ی عمل مقابل عامل محرک خارجی و نیاز درونی است با این مفهوم می توان اوضاع و احوالی که نیازهای مخصوصی را محرک واقع شده اند و همچنین نتیجه ی عمل آنها نیاز ها را به تصور آورد.
بنابراین برای شناخت ماهیت و چرایی رفتار باید هم شخصی صاحب نیاز مورد توجه باشد و هم عامل محرک خارجی (مشخص یا شی ء) که با عمل متقابل دارد. (سیاسی،1377)
اسناد:
یکی دیگر از مسائل جالب در سالهای اخیر که بر این نکته تأکید دارد که برخی اعتقادات تغییر رفتار و ابقای آن کمک می کند. برای مثال نیس بت و شاکتر (1966) نشان می دهند که آزمودنیهای معمولی در صورتی که معتقد باشند که بخشی از برانگیخته آنها بیشتر ناشی از قرص است که مصرف کرده اند شوک را بیشتر و بهتر تحمل می کنند.
اسناد کنترل ـ خود:
تصور می شود کسانی که با تقویت کننده های خارجی شکل گرفته است ممکن است تغییر درمانی را فقط به این تأخیر خارجی اسناد دهند و لذا رفتار تغییر یافته خویش را به موقعیتهای بعد از درمان متمم ندهند.
شاید بهتر باشد که درمانگران نسبت به این حساس باشند به بیماران خود گوشزد کنند که تغییر حاصله در درمان بیش از آنکه ناشی از تقویتهای خارجی باشد منبعث از تلاشهای خود آنان برای تغییر است. (گلد فرید،1370).
چهره های مشخص رفتار :
ـ رفتار انسان ، مدام پیوسته است و در حلول زمان رشد و تکامل پیدا می کند.
ـ رفتار آدمی تلاشگرانه است.
ـ انسان یک مخلوق اجتماعی است. و یاد می گیرد که به رفتارش حاکم باشد.
ـ تجربه های قبلی و آرزوها و اهداف او برای آینده اش به شکل گیری رفتار فعلی او کمک می کند و حوادث امروز نیز در ساختن آینده او اثر می گذارد.
تعیین کننده های درونی و بیرونی :
ـ موضوعی که در این قسمت مورد بحث است این است که محور علیت در توجبه شخصیت انسان در وجود او است یا خارج از وجود او؟
ـ آیا انسان دارای ارداده آگاهی است و رفتارهای خود را از درون می سازد و یا مانند ماشین است و رفتار ماشین پاسخهای انعکاسی هستند به محرکهای بیرونی؟
از دیدگاه درون کنشی منبع رفتار انسان در درون او است نه بیرون از او… یکی از طرفداران این نظریه به نام آبراهام مزلو به روشنی می گوید که بشر، آینده را درون خود دارد به عکس نفار فوق برداشت برون کنش اعتقاد دارد که رفتار انسان را در اصل واکنشی دست به محرکهای بیرونی از ارگانیسم او. از این دیدگاه علت ایجاد رفتار انسان زیاد به خصوصیات وجودی او بستگی ندارد بلکه وجود او لوحه ی سفیدی است که محیط بر آن اثر می گذارد (دکتر شاملو، 1374، ص 24)
برای مثال تفاوت نظریه ی فروید در مورد اینکه نیروهای نا شناخته داخلی انسان را کنترل می کنند و نظریه ی اسکینر مبنی بر این که انسان بر محیط اثر نمی گذارد بلکه محیط انسان را تحت تأثیر قرار می دهند.
با این وجود اغلب روانشناسان نظریه خود را بر اساس عوامل درونی و بیرونی بنیان می گذارند در طول زمان تأکید روانشناسان از عوامل درونی و بیرونی و بالعکس متناوباً تغییر کرد امروزه اکثریت غریب به انتفاق تحقیقات به تأثیر متقابل فرد ـ موقعیت تأکید دارند، اگر چه اختلافات اساسی همچنان پا برجاست.
تفاوت های نظری در مو.رد چیستی، چگونگی و موقعیت آن تعامل کماکان باقی است (نیازی،1379،ص 30)
کنترل :
در فرضیات ریچر و آدلر، وایت و ماور، تأکید بر عامل بود و کنترل شدت و احتمالی وقوع اعمال و اثرات آن در رفتار است، ریچر کنترل و عامل بودن رفتار را به عنوان مراحلی که منجر به «یادگیری و امیدوار بودن» می گردد می نامد.
در نظریه ی راتر، کنترل به عنوان یک متغیر مورد انتظار ما از یک وضع به خصوص و یک سلسله موقعیتها تعمیم پیدا می کنند که به صورت مرتب یا متشابه مختصات علمی دارد و یکی از طبقات مهم متغیرها را توصیف شخصیت به وجود می آورد (صادقی سارسری،1379،ص 67).
از دیدگاه روان شناسان واره کنترل دارای دو معنی عمومی است.
الف : کنترل تجربی که نوعی متدولوژی علمی است و در محدوده ی تجربیات علمی عمل می کند.
ب : کنترل به عنوان یک متغیر رفتاری یا به طور روشن توانایی تأثیر گزاردن و دستکاری محیط در نظر گرفته می شود.
چه چیز تعیین موقعیت یا شکست شما در رسیدن به هدفی است، که برای بدست آوردن آن تلاش می کنید؟ برخی مردم از بدین سوال این طور جواب می دهند که تلاش وجدیت خودشان موجب این نتایج شده است و برخی دیگر به این شکل صورت جواب می دهند که نتیجه به این دارد که شانس با آنها بوده یا نه؟
تفاوت میان این دو گروه از مردم نمونه ای از انتظارات تعمیم یافته در مورد محل کنترل در نتیجه ی اعمالشان است آنهایی که موقعیت را به تواناییها و تلاشهای خودشان نسبت می دهند، انتظار دارند تا محل کنترل درونی باشد. از طرف دیگر آنهایی که نتیجه را به تقدیر، شانس یا عوامل خارجی نسبت می دهند انتظار دارند تا محل کنترل خارجی باشد. راتر آزمودنی را بهتر و توسعه داده (مقیاس I- E) تا محل کنترل فرد را سنجش و ارزیابی کند.
نتایج تحقیقات انجام گرفته، نشان می دهد که محل کنترل خواه درونی و خواه بیرونی باشد حداقل در قسمتی تابعی از تجارب زندگی، هر فرد است. افرادی که در محیط های غیر قابل پیش بینی کنترل و بی نظم بزرگ شده اند یا کسانی که حتی به شرایطی زندگی کرده اند که در آن هیچ موقعیتی بدست نیاورده اند (بدون توجه به این که آنها چه کاری انجام داده اند) نباید انتظار داشته باشیم که محل کنترل درونی داشته باشند چرا که چنین موقعیتهایی برای رشد و محل نگهداری سکونت داخلی مناسب نیستند (راس آلن اٌ، ص 240)
تفاوتهای فردی در درک کنترل :
مردم گرایش های تعمیم یافته ای نسبت به زندگی دارند، این که تا چه حد شانس در اتفاقهایی که برای ما می افتد، دخیل است و آیا اساساً مردم قابل اعتماد هستند یا نه ؟ از جمله نمونه هایی از انتظارات تعمیم یافته اندوراتر آنها را در درک و رفتار فرد خیلی مهم می داند.
تحقیقات تازه تر پیشنهاد کرده است که نظریه راتر هر چند ممکن است از نظر کلی درست باشد اما ساده انگاشتن مطلب است به عنوان مثال : اعتقاد به کنترل بیرونی می تواند تلویحاً وجوه مختلفی را شامل شود اعتقاد به قضا و قدر، اعتقاد به افراد قدرتمند دیگر، اعتقاد به یک دنیای سخت و دشوار و از این قبیل.
علاوه بر ماهیت چند وچهی بودن در باورهایی به کنترل و محققان دیگر عنوان کرده اند که ما دارای باورهای متفاوتی در مورد رویدادهای مثبت و منفی هستیم به عنوان مثال : یک شخص ممکن است معتقد باشد که کنترل قابل توجهی رویدادهای خوشایند زندگی خود دارد در حالی که رویدادهای نا خوشایند تا حد زیادی از حیطه ی کنترل او بیرون هستند و کسان دیگری ممکن است اعتقاد و عکس داشته باشند. یعنی رویدادهای نا خوشایند را در کنترل خود بدانند، اما معتقد باشند که رویدادهای نا خوشایندی از کنترل آنان خارج است. اگر چه مفهوم مکان کنترل شخصی بدون ابهام نیست اما تحقیقات نسبتاً زیادی نشان داده اند که افراد واقعاً از نظر برخورد با احساس اثر بخش بودن خود با محیط با هم تفاوت دارند (دکتر کریمی، 1383، ص 128)
تغییر پذیری ابعاد و منبع کنترل:
تحقیقات موشکافانه و دقیق دلفل (1982) بین این واقعیت است که اگر چه منبع کنترل یک خصیصه نسبتاً پایدار شخصیت می باشد، اما جهت گیری آن، بر اثر تجارب زندگی ممکن است تغییر پیدا کند. مثلاً منبع کنترل با افزایش سن، بیشتر، جنبه ی درونی پیدا می کند چرا که افراد با افزایش سن بهتر می توانند رویدادهای زندگی خود را کنترل کنند و مسئولیت بیشتری در قبال زندگی حس می کنند. (بارون،1991)
وارسی های مربوط به بلگره چینی در سال 1982 بیان می دارد وقتی زندگی افراد بوسیله ی رویدادهای غیر قابل کنترل، دچار اغتشاش گردد یا تغییرات متناقض و آسیب زایی در زندگی آنها رخ می دهد. منبع کنترل آنها بیشتر در جهت بیرونی شدن سوق پیدا می کند. مثلاًزنان و مردانی که از هم جدا می شوند و یا اینکه شغل دوست داشتنی خود را از دست می دهند موضوع کنترل آنها از بعد درونی به سمت بیرونی مبل پیدا می کند یا وقتی که زنان و مردان به سن کهولت می رسند چون نمی توانند کنترل زیادی بر روی محیط اعمال کنند منبع کنترل آنها به سمت بیرون تمایل پیدا می کنند (بارون ، 1991)
مفهوم منبع کنترل :
مفهوم منبع کنترل به شکلهای مختلفی در سراسر تاریخ بشر عنوان شده است در تراژدیهای یونان عقایدی در مورد درماندگی انسان به واسطه قضا و قدر بسیار به چشم می خورد. شکسپیر در نمایشنامه های خود هم به فلسفه و هم به جبر گرایی (عاشقان بد شانس) و هم آزاد گرایی (دروغ در بخت ما نیست در خود ماست) توجه داشته است.
مفهوم منبع کنترل را به شکل جیره اختیار، جامعه شناسان به صورت اراده ی آزاد در مقابل خود بیگانگی و روانشناسان به صورت رفتار گرایی در مقابل فرد گرایی مورد بحث قرار داده اند، نیچه قدرت را مهم ترین پدیده ی روانشناسی نامید. و آدلر در نظام روانشناسی فردی بیان کرده است که احساس حقارت از طریق تجربه قدرت مشخص بر انسان تسلط پیدا می کند با این وجود آغاز مفهوم کنترل به عنوان یک سازه روان شناختی و به شکل رسمی به دو دهه ی گذشته بر می گردد.
به طور کلی محقق در مورد توانایی خود در کنترل محیط از دیدگاههای مختلف و تحت عناوین گوناگون سخن رانده اند. مفاهیمی مانند رقابت، شایستگی، نومیدی و از خود بیگانگی.
مفهوم کنترل از دیدگاه آلفرد آدلر غلبه بر توانایی است.
در نظر یادگیری راتر نیروی بالقوه رفتاری که در یک موقعیت خاص روی می دهد، تابعی است از انتظاری که فرد از رفتار خود در مقابل پاداش مناسب دارد و همچنین ارزش آن برای فرد، (بیانگرد، 1370)
اندازه گیری منبع کنترل :
اولین تلاش برای سنجش تفاوتهای فردی در انتظار تعمیم یافته توسط فارز (1957) شروع شد. فارز پرسشنامه لیکرت را در 13 ماده مربوط به کنترل بیرونی و 13 ماده مربوط به کنترل درونی قرار داد. میزان فوق در مطالعات اولیه برای سنجش دو بعد کنترل شد و شواهد قابل قبولی بدست آمد. کار فارز توسط جیمز در سال 1959 دنبال شد.
وی فلسفه ی لیکرت را در 29 سؤال و نیز سؤالات خنثی قرار داد وی موفق شد همبستگی ضعیف ولی معنی داری بین آزمون خود و مو فقیت رفتار در شرایط شانس و مهارت به دست آورد. (بیانگرد، 1370) .
مقیاس 40 ماده ای استریکلند ـ نوویکی با اعتبار و پایایی بالا برای کوکان است که در سال 1973 ساخته شده است.
ـ مقیاس دیگری توسط بارگری به عنوان مطلوبیت کنترل ساخته شده است که میزان تمایل فرد را به کنترل رویدادهای زندگی معین می کند.
نظریه های مختلف منبع کنترل :
دیدگاه شناختی :
این دیدگاه به انگیزه های درونی اعتقاد دارد اما علت رفتار را به جریانهای شناختی و ذهنی که شخص از آنها آگاهی دارد می داند نه انگیزه های درونی که شخص از آنها بی اطلاع است راتر اعتقاد دارد که رشد ناراحتیهای افراد ناسازگار را باید در روابط آنان جستجو کرده او اظهار می دارد که نحوه ی فکر کردن افراد درباره ی وضعیتی که لازم است از عهده آن برآیند به رفتارشان تأخیر می بخشد.
راتر به نحوه ی فکر کردن افراد درباره ی کنترل محیط توجه می نماید و معتقد است افرادی که دارای تمرکز یا کنترل درونی هستند فکر می کنند که کنترل کمی بر رویدادها دارند. کسانیکه دارای تمرکز بیرونی هستند بیشتر مبتلا به اختلالات روانی هستند.
بدین ترتیب کار درمانگر عبارت است از آموزش لازم به مراجعان برای قبول مسئولیت و تغییر کردن از حالت تمرکز بیرونی بر درونی یعنی کوشش در جهت تغییر مراجعان و تقویت کنترل درون آنان ـ این عمل از طریق دوباره سازی فکر مراجعان درباره اوضاع و احوال و آموزش انجام دادن رفتارهای سازگاری و جدید امکان پذیر خواهد بود. (آزاد، 1376)
نظریه شخص شناسی مادی :
تأثیر عوامل بیرونی : محیط زندگی هر کس محتوی عاملی است که در چگونگی اعمال و رفتار او تأثیر به سزا دارند نظریه شخص شناسی مادی در برابر نیاز که انگیزه درونی رفتار است به عوامل بیرونی یا محیطی و تأثیر آنها در رفتار نیز توجه دارد. رفتار شخصی فقط ناشی از نیاز مادیست. یعنی انگیزه های درونی او نیست بلکه محیط زندگی او اینکه او چگونه آنرا می بیند در این رفتار مؤثر است هر اندازه علاوه بر نیازهایی انگیزه های درونی شخصی از عوامل بیرونی و یا محیط او به خصوص اینکه او چگونه آنها را می نگرد و درک می کند (سیاسی، 1377)
موضوع رفتار گراها :
رفتار گراها روی مشاهده ی رفتار کنونی شخص و ارتباط آن با محرکهای پیشامد و محرکهای پیامد متمرکز می شود الگوهای پزشکی کوشش می کنند عوامل درونی که حدس زده می شود مسائل کنونی سازگار را به وجود می آورند. شخص سازنده رفتار گرا در صدد تعیین علل رفتار نمی باشد مانند الگوهای دیگر او نیز در جستجوی علل می باشد. ولی در حالی که الگوهای دیگر علل را در رویدادهای درونی جستجو می نماید رفتار گراها سعی می کند آنها را در محیط پیدا نماید.
به این دلیل برای او تحلیل عملی اهمیت زیادی قایل است.
تصور راتر از ماهیت انسان :
در مورد مسئله اراده ی آزاد در برابر جبر گرایی، به نظر می رسد که راتر طرفدار انتخاب آزاد است خصوصاً در مورد افرادیکه دارای منبع کنترل درونی هستند. از تأکید راتربر متغیرهای شناختی معلوم است که وی اعتقاد دارد ما می توانیم تجربیاتمان را تنظیم و هدایت کنیم و رفتارهایمان را انتخاب نمائیم. ما ممکن است تحت تأثیر متغیرهای بیرونی باشیم اما می توانیم ماهیت و تعداد آن تأثیر را شکل دهیم. افراد دارای منبع کنترل بیرونی احساس کنترل را درک نمی کند امکان اداره ی آزاد برای آنها وجود ندارد، بلکه معتقدند توسط نیروی بیرونی کنترل می شوند. از نظر راتر، قسمت اعظم آموخته می شود، بنابراین او به عوامل ژنتیکی توجه کمی داشت عمدتاً این تربیت است، نه طبیعت تجربه ماست، نه وراثت مان که رفتارها را هدایت می کند.
هر یک از ما دیدگاهی شخصی را درباره ی دنیا پرورش می دهیم و محرکهار بیرونی را طبق ادراکمان از آنها تعبیر نموده و به آنها واکنش می کنیم پس هر یک از موقعیت روانی منحصر به فرد زندگی و عمب می کنیم. (شولتز، 1378).
چهارم مفهوم اساسی :
راتر چهارم مفهوم اساسی را نام برد که با هم، این توانایی و امکان را به فرد می دهند تا بتوانند رفتار شخص را پیش بینی کنند این چهار مفهوم عبارتند از :
اـ پتانسیل رفتار 2ـ ارزش تقویت 3ـ انتظار 4ـ موقعیت روانی.
پتانسیل رفتار[3] :
همانطور که راتر بیان کرده است، اصطلاح رفتار برای هر چیزی که فرد ممکن است در پاسخ به یک موقعیت انجام دهد به کار می رود. رفتار شامل اندیشیدن، صحبت کردن، ایماء و اشاره حالتهای چهره، فعالیتهای حرکتی و واکنشهای عاطفی، بنابراین تا به اشکال مختلف یک فرد می تواند به یک موقعیت واکنش نشان بدهد وقتی کسی به شما توهین می کند شما ممکن است با عصبانیت عکس العمل نشان دهید، ممکن است با یک توهین عمل متقابل به مثل کنید ممکن است چهره ی عصبانی و ناراحت به خود بگیرد ممکن است به حالت قدم زدن از موقعیت دور شوید هر کدام از این رفتارها دارای یک پتانسیل تحقیق یافته، یعنی احتمال وقوع در یک موقعیت مشخصی هستند. همان پاسخ ممکن است در یک موقعیت، پتانسیل رفتاری بالایی داشته و در موقعیت دیگری پتانسیل رفتاری پائینی داشته باشد. بالاتر بودن پتانسیل یک پاسخ مشخص نسبت پتانسیل سایر پاسخهای قابل دسترسی سبب می شود که احتمال تحقق یافتن آن پاسخ بالاتر باشد.
ارزش تقویت [4]:
اغلب مردم با فعالیتهای مختلفی مواجه می شوند که مجبورند تا از میان آنها یکی را انتخاب کنند. معمولاً هر کدام از این فعالیتها، نتایج متفاوتی دارند بدین معنی که بر حسب پیامدشان دارای یک تقویت کننده های متفاوتی هستند. این که فرد کدام یک از این فعالیتها را انتخاب می کند، بستگی به این دارد که کدام یک از تقویت کننده ها را ترجیح می دهد. یعنی به ارزش تقویت کننده های قابل دسترسی است که دارای احتمالی برابر هستند، مشخص می شود.
انتظار [5]:
در تعیین پتانسیل رفتار باید یک فرد، هم ارزش تقویت و هم انتظار را مد نظر داشته باشد پتانسیل رفتار انتخاب سن در مورد انتخاب یک شی نه تنها فقط بر اساس بالاتر بودن ارزش تقویت آن نسبت به اشیاء دیگر بوده. بلکه همچنین بر اساس این حقیقت بوده که انتظار بهتر بودن آن نسبت به اشیاء دیگر وجود دارد.
به عبارت دیگر اگر رفتار معین در یک موقعیت مشخص انتخاب شود، انتظار احتمال به وقوع پیوستن تقویت به خصوصیتی است که در گذشته انجام گرفته است.
موقعیت روانی[6] :
راتر روی این حقیقت تأکید دارد که همه ی رفتارها در یک موقعیت روانی به وقوع می پیوندند. موقعیتی که در آن فرد در سه حالت ذهنی بحث شده از آن قرار دارد و موقعیت، روی رفتار اثر عمده ای دارد. ارزش تقویت برای هر فردی به نتایج مختلف نسبت داده می شود و همیشه انتظارات فرد از تقویت بستگی به موقعیت دارد که در آن قرار می گیرد (راس آلن اٌ 1374، ص 236).
موقعیت روان شناختی عبارتست از محیط ها ی درونی و بیرونی که برادراک فرد و پاسخ یک محرک تأثیر می گذارند . راتر بر این باور است که اولاً با محیط های درونی و بیرونی در تعامل هستیم. به علاوه هر یک از دو محیط به صورت فراوانی بر همدیگر اثر می گذارند ما فقط به محیط های بیرونی پاسخ نمی دهیم بلکه به هر دو محیط پاسخ می دهیم. به دلیل این پیوستگی و آمیزش است که این پدیده موقعیت روان شناختی نامیده شده است.
راتر بیان می کند که رفتار از طریق موقعیت روان شناختی پیش بینی می شود نه از آنچه که بعضی از نظریه پردازان شخصیت هستند شخصیت نامیده اند.
در رویکرد هسته ای، پیش بینی رفتار بر اساس مفروضه عناصر ثابت شخصیت مانند : انگیزه و صفات صورت می گیرد. (شولتر، 1986).
پژوهشهای راتر :
راتر بر این که تفاوتهای شخصیت موجود در عقاید ما نسبت به منبع تقویتمان را تبین کند، مفهوم کنترل را معرفی کرد که شکلی از انتظار تعمیم یافته است. پژوهش راتر نشان داده است که برخی افراد معتقدند که تقویت کننده ها به رفتار خود آنها وابسته اند در حالیکه برخی دیگر فکر می کنند تقویت کننده ها توسط نیروی بیرونی کنترل می شوند. (شولتر، 1377).
مفهوم کنترل که به گفته راتر کشف مهم صرفه او است از آزمایش مربوط به انتظار های تعمیم یافته و اظهار نظر شانس یکی از همکارانش وجود آمده.
به ازمودنیهای آزمایش راتر گفته که قرار است آنها از قدرت ادراک فراحسی ارزیابی می شوند. به آنها 10 کارت نشان داده شد و گفته شد که حدس بزنند پشت کارت شکل مربع است یا دایره. بعد از اینکه آنها مجموعه را کامل کرده بودند از آنها خواستند تا تعداد کارتهایی را که فکر می کنند در مجموعه ی بعدی درست خواهند زد بر آورد کنند.
برخی از آزمودنیها گفتند حدس های درست بار اول آنها فقط مشئله شانس بوده است (راتر) پی برد که همیشه در آزمودنیهایی وجود داشتند که حتی پس از بارها موفقیت انتظارشان همانند این بیمار هرگز بالا نرفت. او این فرضیه را ساخت که برخی افراد احساس می کنند آنچه برای آنها اتفاق افتد توسط نیروهای بیرونی کنترل می شود در حالی که احساس می کنند آنچه برایشان پیش می آید عمدتاً توسط تلاشها و مهارتها ی خود کنترل می شود (راتر نقل شده در هانت) (صلبی، 1379. ص 31).
تفاوتهای فردی در درک کنترل :
مردم گرایشهای یافته ای نسبت به زندگی دارند، این که تا چه حد شانس در اتفاقهایی که برای ما می افتد،؛ دخیل است و آیا اساساً مردم قابل اعتماد هستند یا نه؟ از جمله نمونه هایی از انتظارات تعمیم یافته اند و راتر آنها را درک رفتار فرد خیلی مهم می داند.
تحقیقات تازه تر پیشنهاد کرده است که نظریه ی راتر هر چند ممکن است از نظر کلی درست باشد، اما ساده انگاشتن مطلب است بعنوان مثال : اعتقا به کنترل بیرونی می تواند تلویحاً وجوه مختلفی را شامل شود و اعتقاد به قضا و قدر اعتقاد به افراد قدرتمند دیگر، اعتقاد به یک دنیای سخت و دشوار و از این قبیل.
علاوه بر ماهیت چند وجهی بودن در باورهایی مربوط به کنترل و محققان دیگر عنوان کرده اند. که ما دارای باورهای متفاوتی در مورد رویدادهای مثبت و منفی هستیم.
در حالی که رویدادهای خوشایند تا حد زیاد از حیطه ی کنترل او بیرون هستند و کسان دیگر ممکن است اعتقاد عکس داشته باشند یعنی، رویدادهای ناخوشایند را در کنترل خود بدانند. اما معتقد باشند که رویدادهای خوشایند از کنترل آنان خارحج است (دکتر کریمی، 1383، ص 128).
شکل گیری منبع کنترل :
تحقیقات مربوط به چانسن (1965) مبین این واقعیت است که اگر والدین به خصوص مادر رفتارهای استقلال طلبانه کودک را مورد تشویق قرار دهد کودک واجد منبع کنترل درونی می شود. افزون بر آن اگر والدین خودشان دارای منبع کنترل درونی باشند و از فرزند خود محافظت کنند مهربان باشند و پذیرش بیشتری نسبت به رفتارهای خود داشته باشد فرزندی را پرورش خواهد داد که دارای منبع کنترل درونی می باشد.
تحقیقات گود ـ گراندل و کاترسکی (1967) و تحقیقات ژرفتر فارز، دیویس، جانسون و همکاران (1969) نشان می دهد والدینی که تا حد زیادی انتظارات درونی از فرزند خود داشته باشند و به فعالیتهای او پاداشی دهند. فرزند آنها دارای منبع کنترل درونی می شود.
به این دلیل که در چنین موقعیتهایی مهم ترین نکته ای که کودک می آموزد تقویتهای محتمل الوقوع در ارتباط با رفتار خود می باشد ولی چنانچه والدین رفتارهای مهار کننده، طرد کننده و همراه با انتقاد گری و خصومت آمیز نسبت به فرزند خود اعمال دارند و آن صورت فرزند آنها واجد منبع کنترل بیرونی خواهد شد، (بارون، 1991).
مطالعات دیگر بیان کننده این امر است که در خانواده های گسترده فرزند آخر در مقایسه با خواهران و برادران خود بیشتر واجد کنترل درونی می شوند چرا که در چنین موقعیتی همه ی اعضاء خانواده رفتارهای کودک تقویت یا تنبیه قرار می دهند. به عبارت دیگر در مقابل رفتارهای خود بازخوردهایی از طرف همه ی اعضای خانواده دریافت می دارد به همین خاطر واجد کنترل درونی می گردند. (بارون، 1991).
تحقیقات دیگر نشان می دهد که درونی بودن باسن افزایش می یابد چون کمتر کسی که بزرگتر می شود بیشتر می تواند بر رویدادهای زندگی داشته باشد، پذیرفتن مسئولیت نیز درونی بودن را در آدمیان افزایش می دهد.
حوادث غیر قابل کنترل نیز موجب می شود که مردم بیشتر بیرونی شوند مثلاً زنی که مورد سوء رفتار قرار گرفته است و یا طلاق داده می شود و یا شخصی که شغل خود را از دست می دهد در جهت گیری بیرونی در آنها افزایش می یابد (بارون، 1991) .
دیوید و اسمیت نشان دادند بزرگسالانی که در دوران کودکی آنها سرشار از رویدادهای آسیب زا و دردناک نظر از دست دادن یکی از والدین، جدایی والدین، بستری شدن از والدین در بیمارستان، آتش سوزی و زلزله بوده است بیشتر واجد منبع کنترل بیرونی می باشد. (بارون، 1991).
مطالعات آزمایشگاهی نیز مبین آن است که احساس درماندگی بر انتظار کنترل مقدم است به این معنی که وقتی تجربه از دست دادن کنترل به حداکثر برسد درماندگی بوجود می آید در نتیجه عکس العمل افراد در مقابل رویدادها به حداقل می رسد از طرفی وقتی دیگر تجربه از دست دادن کنترل کم می شود و یا انتظار کنترل بالا می رود. عکس العمل افراد نیز افزایش می یابد.
در کل تحقیقات مربوط ترمجان این واقعیت هستند که شکل گیری منبع کنترل به رفتار والدین و اعضای خانواده، دوستان، معلمان، رویدادهایی که افراد با آن ها مواجه می شود و چگونگی بر خورد با این رویدادها بستگی تام دارد (بارون، 1991).
مکان کنترل درونی و بیرونی رفتار :
مکان کنترل ما تأثیر زیادی بر رفتار ما خواهد داشت. اشخاص با مکان کنترل بیرونی که معقدند رفتارها یا مهارتهای آنها در تقویت هایی که دریافت می کنند اثری ندارد. در کوشش برای بهبود و موفقیت خود فایده ای نمی بینند آنان به امکان کنترل زندگی خود درمان حال یا آینده باور چندانی ندارند.
کسانیکه دارای جهت گیری درونی هستند، معتقدند که کنترل کاملی بر زندگی خود دارند و مطابق با همین باور رفتار می کنند تحقیق نشان داده است که آنان در تکلیف آزمایشگاهی در سطح بالاتری عمل می کنند، کمتر تحت تأثیر کوششهای دیگران قرار دارند.ارزش والاتری برای مهارتها پیشرفت های شخصی خود قایل هستند و نسبت به نشانه های محیطی که می توانند برای هدایت رفتار خود به کار ببرند. هشیارترند ، به علاوه.
افراد دارای مکان کنترل درونی، در مقایسه با افراد دارای مکان کنترل بیرونی برای قبول مسئولیت اعمال خود آمادگی بیشتری دارند همچنین شواهدی در دست است که نشان می دهند که افراد دارای مکان کنترل درونی ممکن است از بهداشت روانی بهتری برخوردار باشند برای مثال افرادی با مکان بیرونی در مقایسه با افرادی با مکان کنترل درونی، اضطراب و عزت نفس دارند، در بخش پژوهش ما به یافته های دیگری در این زمینه اشاره خواهیم کرد. (شورلتز، 1378،1546).
خلاصه پژوهشها :
… به طور کلی هر قدر که یک موقعیت کاملاً شانس در ظاهر به یک موقعیت واقعی شبیه تر باشد امکان دارد که باور داشتن کنترل بر روی نتایج و بازده آن موقعیت شکل می گردد. به عنوان مثال : رقابت باور ما را در مورد کنترل افزایش می دهد اگر ما با رقیبی روبرو شویم که به نظر ناشی برسد نسبت به موقعیت خود اعتماد و اطمینان بیشتری پیدا می کینم تا وقتی که احساس کنیم رقیب ما ماهر ورزیده است (کریمی، 1378، ص 122).
الف ـ سلامتی جسمانی :
افرادی که دارای منبع کنترل درونی هستند از آنهاییکه دارای منبع کنترل بیرونی می باشند. از نظر جسمانی سالم ترند پژوهش نشان می دهد آنهائیکه فشار خون پائین تر و حمله های قلبی کمتر دارند و سیگار را ترک می کنند در مجموعه شواهد نشان می دهند افرادیکه معتقدند کنترل شخصی دارند نسبت به پیامدهای تندرستی حساس و احتمال بیشتری برای بهبود سلامتی خود می کوشند.
پژوهش نشان داده است افرادیکه از نظر منبع کنترل درونی بالاتر هستند در مدرسه نمره های بالاتری می گیرند و در آزمونهای پیشرفت تحصیلی نمره های بالاتری کسب می کنند آنها در برابر تلاشهای قانع سازی و اعمال فشار مقاوم ترند و زیرک تر و کنجکاو تر هستند.
ب ـ تفاوتهای نژادی و اجتماعی و اقتصادی در منبع کنترل رفتار
عملکرد آزمون افراد و طبقات پایین اجتماعی و اقلیت ها، منبع کنترل بیرونی را نشان داد (مکمن و همکاران). این موضوع در مطالعه ای که طی آن کودکان سیاه طبقه پایین نشان دادند که از کودکان سفید طبقه پایین و متوسط با کودکان سیاه طبقه توسط گرایش بیرونی بیشتری دارند تأیید شد.
در مطالعه ی دانش آموزان دبیرستان آمریکائی معلوم شد که نوجوانان آمریکای لاتین و سرخپوستان آمریکایی با احتمال بیشتری از نوجوانان سفید گرایش بیرونی داشتند.
در مجموع معلوم شده که آسائی ها بیشتر از آمریکائیها گرایش به بیرون دارند، (شولتز، 1377).
ج ـ تفاوتهای رفتاری در منبع کنترل :
افرادی که گرایش به درون دارند از افرادی که به بیرون گرایش دارند با احتمال بیشتری به خیالپردازی درباره موفقیت و خیالپردازیهای کمتر درباره شکست می پردازند.
در موقعیتهای مختلف اطلاعات بیشتری را کسب و پردازش می کنند حس انتخاب شخص بیشتری را تجربه می کنند محبوب همسالانشان هستند جذب افرادی می شوند که بتوانند آنها را دستکاری کنند. اعتماد به نفس بیشتری دارند و به شیوه های ماهرانه تری عمل می کنند.
افراد دارای منبع کنترل درونی با احتمال کمتری مشکلات هیجانی دارند یا الکلی می شوند آنها با ناراحتی بهتر کنار می آیند کمتر دچار اضطراب و افسردگی می شوند. و با احتمال کمتری دست به خودکشی می زنند (شولتر، 1377، ص 505) دانشجویی متأهل در سطح معنی داری منبع کنترل درونی و نیز میزان افسردگی در آنان کمتر از افراد مجرد می باشد.
دانشجویان علاقمند به رشته تحصیلی فرد گرایش بیشتری به منبع کنترل درونی دارند تا داشنجویان کم علاقه به رشته تحصیلی خود.
افسردگی در دانشجویان که گرایش به منبع کنترل بیرونی دارند بیش از دانشجویان است که گرایش به منبع کنترل درونی دارند.
بین افت تحصیلی دانشجویان با منبع کنترل بیرونی در حد معنی داری (05/0>D) بیش از داشجویانی که منبع کنترل درونی داشته اند مشروط گردیده اند ولی بین پیشرفت تحصیلی (افزایش معدل درسی) منبع کنترل درونی همبستگی خطی معنی دار مشاهده نگردیده است.
پیشینه ی پژوهشهای انجام شده در کشورهای مختلف رابط معنادار بین منبع کنترل درونی و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان گزارش می کنند (صلبی، 1379)
آزمون تحلیل و اریانس نشان داد دانشجویانی که در گروه سنی زیر 20 سال و بالای 30 سال بوده اند بیش از سایر گروههای سنی گرایش به منبع کنترل درونی دارند. (صلبی، 1379،ص 20).
تفاوت های سنی و جنسیت در منبع کنترل :
بررسی نشان داده اند که تلاش برای کنترل کردن محیط بیرونی مان در نو باوگی آغاز می شود و بین 8 تا 14 سالگی آشکارتر و متمایز می گردد.
(دهک هاوزن شولتز، 1955) معلوم شده است که بیشتر دانشجویان دانشگاه گرایش درونی نشان می دهند و نه بیرونی (صلبی، 1379، ص 21).
در رابطه با نمرات کلی مقیاس I.E تفاوتهای معناداری بین مردان و زنان دیده نشده است.
در یک بررسی در مورد موارد مربوط به پیشرفت تحصیلی مردان منبع کنترل درونی بیشتری از زنان نشان دادند (استریکلند و هالی 1980) به نظر می رسد که منبع کنترل بعد از اطلاق در زنان افزایش می یابد که برگشت منبع کنترل درونی در پی آن می باش.
زنانی که از نظر جسمانی مورد بهره کشی قرار گرفته اند نشان داده اند که دارای منبع کنترل بیرونی گرایش می باشند (شولتز، 1378)
همچنین پژوهشها نشان داده شده است که :
1ـ … پس از هوش و توانایی های ذهنی، منبع کنترل مهم ترین عامل پیش بینی کننده پیشرفت تحصیلی است.
2ـ … افرادی دارای کانون کنترل بیرونی و درونی دارای رفتارهای متفاوتی هستند. جستجو اطلاعات و استقلال خواهی همراه با سازگاری با دیگران در اشخاص با منبع کنترل درونی بیشتر است و نیز از سلامتی و سازگاری روان شناختی بالاتری برخوردارند.
2ـ … آنهائیکه گرایش به منبع کنترل درونی دارند نسبت به افراد دارای منبع کنترل بیرونی نشانه های کمتر از علایم روانی از خود نشان می دهند.
4ـ در پژوهشی که مولدرولویی 1988 با استفاده از مقیاس 90 SCL- انجام دادند دریافتند که افراد با منبع کنترل بیرونی سطوح بالاتری از پریشانی روانی را نشان می دهند.
5ـ بررسی ها نشان داد که پسران بیش از دختران گرایش به منبع کنترل درونی داشته اند اما آزمون T این تفاوت را معنی دار نشان نداد.
6ـ تحقیقات موشکافانه و دقیق (1982) مبین این است که اگر چه منبع کنترل یک خصیصه نسبتاً پایدار شخصیت می باشد. اما جهت گیری آن بر اثر تجارب زندگی ممکن است تغییر پیدا کند.
7ـ افراد بیرونی کنترل کمتری در حوادث دارند در یک موقعیت خود را ناتوان می بینند.
8ـ افراد بیرونی به نشانگان و علائمی از محیط پیرامومن بر می آید بیشتر توجه می کنند در حالی که افراد درونی به این علائم ظریف ها توجه نمی کنند یا اصلاً عکس العمل نشان نمی دهند. (صلبی، 1379، خلاصه شده).
طی تحقیقات در ایران بین مدارس شاهد و مدارس غیر شاهد
دانش آموزان دبیرستانی شاهد در مقایسه با همتایان عادی خود نمرات بالاتری در کنترل بیرونی کسب می کنند.
دانش آموزان محروم از پدر غیر شاهد دخترانه در مقایسه با دانش آموزان شاهد پسر، نمرات بالاتری در کنترل بیرونی کسب می کنند.
بین پیشرفت تحصیلی و نمرات هسته کنترل در دانش آموزان شاهد همبستگی منفی و معنی داری وجود دارد.
تحلیل های آماری منتهی به این نتایج شد که هم دانش آموزان شاهد و هم دانش آموزان محروم از پدر در مقایسه با همتایان عادی خود نمرات بالاتری در مقیاس هسته ی بیرونی کسب می کنند.
همچنین معلوم شد که در بین دانش آموزان شاهد، دختران در مقایسه با پسران نمرات بالاتری در مقیاس هسته کنترل بیرونی کسب می کنند. (حسین چادی، 1380)
همچنین کنترل داشتن بر طول دوره ی یک رویداد فشار زانیز از شدت فشار روانی می کاهد.
اعتقاد به کنترل شخصی و سلامتی :
احتمالاً انتظار داشته باشید افرادیکه مرکز کنترل سلامتیشان به طور قوی در درونشان است و با مقیاس محل کنترل اندازه گیری می شود و تمایل دارند که رفتارهایشان را در جهت جلوگیری از بیماری و افزایش سلامتیشان تمرین نمایند. چرا که افراد اعتقاد دارند که با آنها می توانند بر روی سلامتیشان تأثیر بگذارند.
آنها باید رفتارهای مرتبط با حفظ سلامتی را بیشتر تمرین کنند نسبت به افرادیکه به میزان بالایی کنترل خارجی دارند (ضیایی پور، 1382، ص 28).
حال به بررسی متغیر دومی یعنی میزان تحصیلات می پردازیم.
در ابتدا یادآور می شوم به خاطر قرابت و نزدیکی این متغیر با پیشرفت تحصیلی و اطلاعات زیادی که در این زمینه است به بحث و نتیجه گیری درباره ی پیشرفت تحصیلی و سپس میزان تحصیلات می پردازیم.
پیشرفت تحصیلی :
تعاریف
پیشرفت : جلو رفتن و ترقی، پیش رفتن، پیشروی، پیروزی (فرهنگ عمید، 1362) معلومات یا مهارتهای اکتسابی در موضوع های درسی است که معمولاً بوسیله ی آزمایشها شیمی یا نشانه ها و یا هر دو که معلمان برای دانش آموزان وضع می کنند اندازه گیری می شوند. فعالیتهای دانش آموزان در موضوعهای مدرسه ای مانند خواندن، حساب و تاریخ که با مهارتهای آموخته علمی و صنعتی و تربیت بدنی همراه است. (حسینیان، 1377، ص 10)
پیشینه ی پیشرفت تحصیلی :
3 متغیر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان از اهمیت اساسی برخوردار است.
1ـ میزان تسلط دانش آموزان بر پیش نیازهای مربوط به یادگیری مورد نظر.
2ـ میزان انگیزش که دانش آموزان برای یادگیری دارند.
3ـ میزان تناسب روش آموزش با شرایط و ویژگی ها ی دانش آموزان آنچه که دانش آموزان انجام می دهد سبب یادگیری می شود و نه آنچه که معلم انجام می دهد. (کریم نیا، 1382، ص 92)
در تعریف پیشرفت تحصیلی ما نیاز به تعریف افت تحصیلی داریم. بنابراین افت تحصیلی عبارت است از وقوع ترک تحصیلی زودرس عبارت است از وضع دانش آموزان که در پایان یا در بین دوره ی آموزشی، آن دوره را ترک گوید و یا آن پایه تحصیلی را تکرار کند یعنی یک پایه درسی را که سال قبل در آن پایه بوده را دوباره تکرار کند (فلاح دوست، 1378، ص 72).
آنچه در پیرفت تحصیلی اهمیت دارد، یادگیری است. بدون شک پدیده ی یادگیری مهم ترین پدیده روانی در انسان و موجودات تکامل یافته است به این دلیل که پایه و اساس بسیاری از مسائل است که موجب می شود انسان از نظر روانی از سایر موجودات و دیگر همنوعان خود متمایز گردد.
یادگیری عبارت است از تغییرات نسبتاً دائمی در رفتار که بر اثر تجربه و تمرین حاصل می شود بدین ترتیب تغییرات حاصل از رشد، خستگی، تغییرات موقتی دیگر، یادگیری به حساب می آید.
بنابراین آنچه گفته شد، موجودات زنده، از راه یادگیری توانایی انجام اعمال را کسب می کنند. بعضی اوقات این توانایی به طرز ناگهانی باقی می ماند و نمود آن به صورت تغییر رفتار، تا مدتی، به تأخیر می افتد.
یادگیری به نظرهیلگارد و باور تغییرات نسبتاً پایداری در رفتار بالقوه است که حادث از رشد نباشد. عوامل متعددی این یادگیری را افزایش می دهد. یا به عبارت دیگر سبب پیشرفت تحصیلی می شود، مانند احساس نیاز، علاقه به مطالب آموختنی شناخت فرد و ارزشهای وابسته به آن و دادن فرصت برای تفکر. سپس پیشرفت تحصیلی یعنی تسهیل در امر یادگیری آموزشگاهی فرد، به صورت که توسط آزمونهای مختلف ریاضی (فلاح دوست، 1378، ص 73).
نمرات تحصیلی که توسط معلمان داده می شود و یا نمرات آزمونهای استاندارد شدت پیشرفت تعاربف عملیاتی از پیشرفت تحصیلی هستند.
تحقیقت مربوط به پیشرفت تحصیلی :
پژوهشهای انجام شده در کتابخانه های مرکزی دانشگاه تهران و دانشگاه ادبیات و علوم تربیتی و سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش موضوعاتی که ارتباط نزدیکی با این تحقیق داشته در زیر به صورت خلاصه ذکر می نماییم.
1ـ حسین بابا طاهری در خرداد ماه 52 در رساله ی فوق لیسانس خود به بررسی علل ترک تحصیل 224 نفر از دانش آموزان یک دبیرستان پسرانه و یک دبیرستان دخترانه در تهران و یک دبیرستان پسرانه در شهرستان مهاباد که به طور تصادفی انتخاب نموده است پرداخته است وی در صفحه ی 31 و 32 نتیجه ی تحقیق خود اینطور بیان کرده است : «شاید نتیجه ی کلی این باشد که تر ک تحصیل گرچه به علتهای مختلفی ممکن است انجام گرفته باشد ولی بی شک درجه سواد والدین در این جا مؤثر است».
2ـ محمد حسین راعی در سال 1361 نتحت عنوان «تربیت اطفال در خانواده رساله ای تهیه نموده است وی از طریق مطالعه چند کتاب مربوط به این مطلب بررسی و نتیجه گیری پرداخته است. در فصل مقام مادر در تربیت طفل و همچنین در فصل تربیت فکری طفل به این نتیجه رسید است که سواد و آگاهی پدر و مادر در تربیت فرزندان و رشد فکری آنها هم مؤثر است.
3ـ حشمت الله یزدان شناس و هایده جوان در سال 1361 به کمک رساله ای در بررسی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در رابطه با وضعیت خانوادگی تهیه نموده اند که جامعه آماری آنها دو گروه 45 نفره از 347 نفر دانش آموز کلاس سوم دبیرستان دخترانه نواب از طریق نمونه گیری و به طور تصادفی انتخاب گردیده اند آنها در صفحه 58 در قسمت بررسی پیشرفت تحصیلی و سواد سرپرست را در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مؤثر دانست (فرصبی، 1380،ص25)
خود انگاره و پیشرفت تحصیلی :
هر فرد در ذهن خود تصویری از خویشتن دارد که آنرا خود انگاه یا خود پنداره (selt – image) نامند. به اعتقاد صاحبنظران، قسمت ویژگی های شخصیتی منش خصوصیات رفتاری هر فرد به تصویری که از خود در ذهن دارد، یعنی به خود انگاره وی بستگی دارد در این باره، دانشمند مشهور ویلیام جیمز نظریه دارد که آن را این طور بیان می کند : انسانها می توانند زندگی خودشان را توسط تصویر ذهنی شان عوض کنند یا به عبارت دیگر اگر کسی تصاویر ذهنی شان را تغییر بدهد، در آن صورت خواهد توانست شخصیتش را دگرگون کند. این نظریه یکی از مهم ترین نظریه های روانشناسی عصر حاضر به شمار می رود.
صرف نظر از دلایل اصلی آن (همچون روشهای غلط درس خواندن ـ روشهای نا درست تدریس مشکلات خانوادگی ـ عاطفی ـ اقتصادی و غیره… ) خود انگاره منفی همچون سری تواناییها و فعالیتهای بعدی او را می گیرد و منجر به تحکیم احساس ضعف و بروز بیشتر آن در سایر مراحل می شود.
نیاز به پیشرفت :
یکی دیگر از نیازهایی که پژوهشهای زیادی به خود اختصاص داده نیاز به پیشرفت یا انگیزه پیشرفت است. پژوهشهای انجام شده در این زمینه نشان داده اند. که افراد از لحاظ این نیاز با هم تفاوت زیادی دارند. بعضی افراد دارای انگیزه سطح بالایی هستند و در رقابت با دیگران و در کارهای خود، برای کسب موقعیت به سختی می کوشند. دیگران انگیزه چندانی به پیشرفت تحصیلی و موفقیت ندارند و از ترس شکست آماده خطر کردن برای کسب موفقیت نیستند.
در سال 1953 مک گلند و همکارانش کتاب مهمی را به عنوان انگیزش پیشرفت منتشر ساختند و در آن اظهار کردند که بعضی افراد بیش از دیگران بلند پروازند و برای کسب موفقیت در زندگی می کوشند مقیاس مورد استفاده مک گلند در تعیین انگیزه پیشرفت مقیاس معررف به آزمون اند دریافت موضوعی است که بوسیله موری (1983) تدوین شده است. این آزمون شامل تعداد تصویر است که در آن به او داده می شود باید نظر خود را درباره آن تصویرها بیان کند بعد محتوای سؤالات آزمون شونده تحلیل می شوند.
انگیزه های بیم و امید و سایر مشکلات شخص او معلوم گردند.
پژوهشهای انجام شده نشان داده اند که افراد دارای انگیزه پیشرفت زیاد در انجام کارها و از جمله یادگیری به افرادی که از این انگیزه پیشرفت زیادی در انجام کارها و از جمله یادگیری به افرادی که از این انگیزه بی بهره اند پیشی می گیرند پاره ای مواقع عملکرد افراد دارای انگیزه پیشرفت زیاد در حد افراد دارای انگیزه پیشرفت کم و یا حتی پایین تر از آنان بوده است.
بنابراین نظریه اتکینسون، اشخاص که دارای انگیزه پیشرفت زیاد هستند در تکالیفی که دارای درجه دشواری متوسط هستند (نه خیلی زیاد و نه خیلی کم) توفیق زیادی بدست می آورند، یعنی تکالیفی که این افراد در آن حداکثر جدیت را نشان می دهند تکالیفی هستند که انجام دادن آنها مستلزم قدری متقبل خطر است.
عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی :
برای این که مفهوم پیشرفت تحصیلی روشن گردد. ابتدا باید مفهوم افت تحصیلی که واژه مقابل آن به شمار می آید، روشن گردد. افت تحصیلی عملکرد تحصیلی، درس دانش آموزان در سطحی رضایت بخش به سطحی نا مطلوب است چنانچه فاصله ی قابل توجهی بین استعداد بالفعل فرد در قعالیتهای درسی مشهود باشد. چنین فاصله ای را افت تحصیلی می نامند.
روشن است که افت تحصیلی در هر دویو یا تجدیدی خلاصه نمی شود و در مورد هر دانش آموزی که یادگیریهای او کمتر از توان و استعداد بالقوه و انتظار باشد، صدق می کند بنابراین دانش آموزان تیز هوش نیز ممکن است و دچار افت تحصیلی گردند . با روشن شدن مفهوم افت تحصیلی اکنون می توان فهمید پیشرفت تحصیلی را به صورت متفاوت دریافت.
همچنانچه آموخته های آموزشگاهی فرد متناسب با توان و یا استعدادهای وی بوده در یادگیری فاصله ای بین توان بالقوه و بالفعل او نباشد نمی توانیم بگوئیم که دانش آموز به پیشرفت تحصیلی نائل گردیده است.
… مهم ترین عوامل موثری که در پیشرفت تحصیلی شناسایی شده اند.
عبارتند از :
1ـ وضعیت فرهنگی خانواده دانش آموز.
2ـ آموزشهای تقویتی
3ـ انجام تکالیف درسی و کار در خانه.
4ـ وضعیت حرفه ای معلم.
… از دبیران دوره ی راهنمایی سوال شده است که چه عوامل باعث شیوه ی تدریس و تلاش بیشتر آن را برای توفیق دانش آموزان تحت تأثیر قرار می دهد و آنان پاسخ داده اند پدران و مادران که اولاً به موقعیت تحصیلی فرزندان علاقمند و ثانیاً برای اطلاع از میزان توفیق و مشکلات آن ها به ملاقات ما می آیند. بنابراین حتی نحوه ی تدریس و میزان تلاش دبیران از نوع و نحوه ی نگرش خانواده ها نسبت به وضعیت تحصیلی فرزندانشان تأثیر می پذیرد. (کجوریان، 1379، ص 19).
از دیگر عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی :
- اهداف
اگر بخواهیم بازده و نتایج هدفهای تربیتی به طور دلخواه و رضایت بخش حاصل شوند هدفها باید کاملاً گویا و روشن باشند.
2ـ آمادگی
برای اینکه یاد گیرنده در تجربه های آموزشی و تحصیلی خود شرکت فعال و موفقیت آمیز داشته باشد باید از آمادگیهای بدنی و روانی کافی برخوردار باشد.
3ـ انگیزش
انگیزش یا علاقه به یادگیری در حقیقت ترکیبی از چه چیز آموختن یا چرا آموختن است بدین معنی که چه چیز بیاموزیم تا آموختن آن برای ما سودمند و مطلوب باشد.بسیاری از روانشناسان معتقدند که انگیزش مهم ترین عامل مؤثر در کارایی یادگیری است زیرا در تربیت و علاقه مندی شاگردان به درس و تحصیل برون انگیزش کافی امکان پذیر نخواهد بود.
4ـ فعالیت
برای اینکه حداکثر یادگیری حاصل شود یاد گیرنده را نمی توان وجودی افعالی یا فعل پذیر دانست. فعالیتهایی مانند، هوشیاری ذهنی و … از شرایط لازم در یادگیری است به سخن دیگر دستگاه یا درون ده حس موجود زنده باید هوشیاری و چابک باشد. فرایندهای واکنش کننده نیز نیرومند باشند.
5ـ تمرکز
تمرکز را باید متمایز از توجه صرف دانست. در واقع تمرکز توجه به هدفی است که به گونه ای مؤثر به سوی یادگیری گرایش می یابد.
6ـ سازماندهی
در سازماندهی هر یک رشته اجزاء و بخشهای مختلف معلومات با یکدیگر پیوند می یابند و به عنوان یک کل با معنا ادراک می شوند. سازماندهی فرایندی است که مواد خام یادگیری را به یک وسیله سازنده تبدیل می کند که نیل به هدفهای تربیتی را آسان می سازد.
7ـ پاسخ
پاسخ را می توان یک عمل یا یک تغییر درونی دانست که موجود زنده برای فعالیت آماده می سازد.
8- فهم
فهم ادراک معنا ها، استتناجها و پیامدها و کاربردهایی است که تجربه ی معینی را برای گیرنده قابل درک می سازد.
9ـ تمرین و تکرار
تکرار اگر درست به کار گرفته شود گرایش و توانایی یاد گیرنده را برای به خاطر سپردن یا کاستن از نظر نا مطلوب فراموش افزایش می دهد.
10ـ واکنش نسبت به ناکامی
وقتی شخص به مانعی برخورد می کند یا برای رسیدن به هدف ناکام می شود باید و به تعبیر و تفسیر و سازماندهی سپردن رفتارش بپردازد این عمل به لحاظ گزینش مسیر جدید و برای مبدل به هدف یا گزینش هدفی که جانشین آن شود ضرورت دارد.(دکتر پارسا، 1375ـ ص 319)
نقش والدین بر پیشرفت تحصیلی :
نقش والدین نیز در ارتفاع کیفیت آموزش فرزندان خود نقش مهمی را ایفا می نماید تواناییهای ذاتی، محیط خانوادگی و اوضاع اقتصادی – اجتماعی والدین دانش آموزان آثار مستقیمی دارد و هر قدر کیفیت کودکان بهبود یابد کار آموزش و سطح آن ارتفاع بیشتری خواهد یافت.
تأثیر سخت گیری محبت بیش از حد والدین به فرزندان، موجب عقب ماندگی تحصیلی آنها می شود، با بررسی نتایج تحقیقات مختلفی که انجام شده است. می بینیم که نقش والدین در پیشرفت تحصیلی فرزندان مؤثر بوده (صادقی، 1379 ، ص 14 و 13 ).
سرانجام والدین باید سعی کنند به دادن مسئولیتهای مختلف در حد توان دانش آموزان احساس مسئولیت پذیری و عزت نفس آنان را تقویت کنند. با ایجاد شرایط مطلوب برای یادگیری و استفاده از شیوه های صحیح و تربیتی به راهنمایی فرزندان خود بپردازند، تا مصداق حدیثی از امام صادق به این مضمون شوند که می فرماید.
«بهترین ارثی که والدین از خود باقی می گذارند تربیت صحیح است» (صادقی، 1379، ص 14)
محیط و تأثیر آن در پیشرفت تحصیلی :
از مدتها پیش معلوم شده است که تفاوتهای آشکاری بین هوش کودکان بر حسب سطح اجتماعی اقتصادی والدین آنها وجود دارد. هر اندازه در مقیاس شغلی و اجتماعی بالاتر برویم نتیجه متوسط کودکان در آزمودنیهای هوش به همان اندازه بیشتر خواهد شد.
اگر والدین به موفقیتهای بهتری از نظر اجتماعی ، اقتصادی می رسند به خاطر زیادی هوش آنهاست که به کودکان خود نیز منتقل می کنند. علت زیادی تعداد کودکان با هوش در محیط های اجتماعی ـ اقتصادی غنی این ست که والدین به راحتی می توانند محیط تربیتی سازمان یافته و رغبت انگیزی را برای فرزندان خود فراهم آورند.
آزمونهای پیشرفت تحصیلی :
هر مربی حرفه ای، مدیر و مشاور با اندازه گیری و آزمون سر و کار دارد. آزمونها ابزارهای اندازه گیری هستند که درباره ی دانش آموزان و احتمالاً سایرین اطلاعات فراهم می آورند، اگر چه در کار تعلیم و تربیت، تأکید مسلماً بر دانش آموزان است. انواع آزمونها بسیارند، آزمونهای تشخیص، آزمونهای پیشرفت تحصیلی به آزمونهای استعداد ـ آزمونهای توانایی از جمله اند.
انواع هنجارها در آزمونهای استاندارد پیشرفت تحصیلی، استعداد تحصیل مستلزم هنجارهای ملی هستند. زیرا این آزمونها برای اجرا در سراسر مملکت تهیه می شوند. بیشتر آنها آزمون استاندارد متداول نمونه گیری جمعیتی دقیق و گاملی را در هنگام ساختن هنجارهای ملی انجام داده اند پیشرفت تحصیلی استانفورد چاتپ هفتم یک مجموعه جامع آزمون پیشرفت تحصیلی است که برای کلاسها K-H مورد استفاده است.
هنجار محلی :
اجتماعات محلی بسیاری وجود دارد که برای آنها هنجارهای محلی از هنجارهای ملی مفید تر است هنجار محلی نشان می دهد که دانش آموزان دئر مقایسه با آن دسته از دانش آموزانی که باید با آنها رقابت دو نوبه روز داشته باشد چگونه است. هنجارهای محلی می تواند به خصوص در مقادیر های که باید با آنها درون شهری با درمان مدرسه ای مفید واقع شود.
آزمونهای استاندارد پیشرفت تحصیلی و محدودیتهای آن
از نظر تاریخی هدف عمده این آزمونها ارزیابی سطح پیشرفت فرد در مقایسه با برخی متوسط ها نظریه یک هنجار ملی است. مع هذا، اخیراً این هدف با ضمیمه شدن اندازه گیری عملکرد رابطه هدفهای آموزش ویژه گسترش یافته است.
آزمونهای پیشرفت تحصیلی که دقیق ساخته شده با این گونه هدفهای هنجاری مرجع را به خوبی تحت تأثیر قرار می دهد.
…. به طور کلی مهم ترین عامل تصحیح کننده مناسب بدون یک آزمون استاندارد پیشرفت تحصیلی تطابق بین سؤالات و آنچه که عملاٌ در مدرسه تدوین شده می باشد. بسندگی و مطلوبیت سنتی و قیمت آزمونها نیز عوامل مهمی هستند که در آینده ما می توانیم انتظار دیدن آزمونهای مؤثر استاندارد و پیشرفت تحصیلی کامپیوتری را دارا باشیم، مع هذا ء نوع برنامه ها ی آزمونی یا یکی که ما که اکنون می بینیم در دهه ی 1990 می خواهند می اندازد.
محیط و تأثیر آن در پیشرفت تحصیلی :
از مدتها پیش معلوم شده است تفاوتهای آشکار بین هوش کودکان بر حسب سطح اجتماعی و اقتصادی والدین آنها وجود دارد. هر اندازه در مقیاس شغلی اجتماعی بالاتر برویم نتیجه ی متوسط کودکان در آزمودنیهای هوش به همان اندازه بیشتر خواهد شد. تعداد کودکان با هوش در محیط اجتماعی اقتصادی پائین است.
اگر والدین به موفقیت های بهتری از نظر اجتماعی ـ اقتصادی می رسند به خاطر زیادی هوش آنهاست که به کودکان خود نیز منتقل می کند علت زیادی تعداد کودکان با هوش در محیطی تربیتی سازمان یافته و رغبت انگیزی را برای فرزندان خود فراهم آورند.
زندگی خود دست می یابند، چون سطح ذهنی در محیط های مختلف متفاوت است لذا سطح هوش کودکان نیز متفاوت از یکدیگر رشد می کند.
فریمن نشان داده است که کودکان که در سنین پایین به عنوان، فرزند خوانده در یک محیط مناسب پذیرفته شده بودند از نظر پیشرفت تحصیلی، بهتر از کسانی بودند که دیرتر پذیرفته شده بودند (طریقی خسمخی، 1381،62 و 63).
میزان تحصیلات :
میزان تحصیلات یا درجه ی تحصیلی با توجه به مدرک تحصیلی دانشگاهی هر فرد به حساب می آید که از طریق ورود به آن مقطع و سپس قبولی در آن مقطع به آن فرد داده می شود و به دو حوزه بزرگ که هر کدام در کشور ما تحت نظارت دو وزارتخانه مجزا است که به آنها دیپلم و زیر دیپلم و یا تحصیلات دانشگاه گویند.
الف دیپلم و زیر دیپلم :
در ایران زیر نظر آموزش و پرورش است که دارای 4 مقطع است
1ـ مقطع ابتدایی که 5 سال و در پایان مدرک ابتدایی گرفته می شود.
2ـ مقطع راهنمایی که 3 سال است و مدرک سیکل گرفته می شود.
3ـ مقطع دبیرستان که 3 سال است و در پایان مدرک دیپلم داده می شود.
4ـ پیش دانشگاهی که 1 سال است و مدرک پیش دانشگاهی داده می شود که مجموعاً این مرحله 12 سال است.
ب تحصیلات عالیه و دانشگاهی
این مرحله زیر نظر وزارت آموزش عالی، تحقیقات و فناوری است و دیگر سازمانها وزارتخانه ها هم دانشگاه های مخصوص به خود دارند چون وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و سازمان بهزیستی کشور و دانشگاه علوم تحقیقات و بهزیستی کشور را دارد. این مرحله نیز تقریباً به 4 مرحله تقسیم می شود.
1ـمدرک فوق دیپلم :
پس از 2 سال درس خواندن در آموزش عالی حاصل می شود.
2ـ مدرک لیسانس کارشناسی
پس از پیش دانشگاه 4 سال طول می کشد.
3ـ مدرک کارشناسی ارشد
2-2 سال پس از کسب مدرک کارشناسی صورت می گیرد.
4ـ مدرک دکتری
که با پایان نامه به مدت 4 سال پس از کسب مدرک فوق لیسانس می باشد در ضمن در رشته های پزشکی نیز 3 سال دوره تقسیم می شود.
2ـ تخصص
2 تا 3 سال پس از کسب مدرک دکتری است.
3ـ فوق تخصص 2 تا 3 سال پس از کسب مدرک تخصص صورت می گیرد :
لازم به ذکر است که گرفتن هر مدرک منوط به نمره قبولی (پاس کردن ) آن واحد درسی و در آن مقطع کل واحد های مربوط می باشد.
رابط بین منبع کنترل و پیشرفت تحصیلی :
طی تحقیق که حسین چاری (1380) انجام داد چنین بدست آورد که بین پیشرفت تحصیلی و هسته کنترل بیرونی در تمام گروههای مورد مطالعه همبستگی منفی و معنی داری بدست آمده است.
تحقیقات مربوط به منبع کنترل در آموزشگاه :
هر شی واستر یکلند (1967) نشان دادند افرادی که کنترل درونی دارند در آزمونهای کلاسی بسیار فعال، جستجو گر دارای تمایل به پیشرفت، قدرتمندی و مستمل نشان داده می شوند.
افراد با نیاز بالا برای پیشرفت و افراد با کنترل درونی، همبستگی مثبتی با وضع اقتصادی ـ و اجتماعی ـ سطح تعلیم و تربیت و سطح یادگیری و دقت آنها داشته است.
فالبرگ (1979) گزارش می کند که ادراک کنترل می تواند به عنوان یک متغیر علمی پیش فرض تلقی می شود و بدین صورت که افزایش حس فردی کودکان پیشرفت تحصیلی را به همراه داشته است. همچنین کودکانی که مسئولیت بیشتری را در رابطه با تحصیل احساس می کنند تمایل دارند که در مدرسه نیز بهتر باشند این مطلب توسط «استپیک[7]» نیز مورد تأیید قرار گرفت وی دریافت که مکان کنترل دانش آموزان تأثیر بیشتری در پیشرفت تحصیلی دارد تا بلعکس همین اثرات نظرات اساتید مختلف روی عملکرد و دانشجویان سطح لیسانس با منبع کنترل زمانی که نظرات تعیین شده را که انتظارات اساتید شان در مورد آینده بود دریافت کردند، عملکرد بهتری از خود شان دادند و در حالی که دانشجویان با منبع کنترل درونی که هیچ نظر آشکاری وجود نداشت عملکرد بهتری داشتند. هامر توضیح می دهد که تفاوتهای فرد در مکان کنترل پاسخها اثر می گذارد زیرا افراد با منبع کنترل درونی تمایل دارند تا مقابل تأثیرات القائات بیرونی خوشحال می شوند این نتایج تلویحاً بیان می کند که معلمین باید به طور سودمند اثر بخش ماهیت و فراوانی نظراتشان را با توجه به خصوصیات شخصی و فردی هر دانش آموز یا دانشجو پیوند دهند (نیازی 1379ـ ص 53 تا 60)
برانت [8] در یک تحقیق دریافت که معلمان تمایل دارند صفات منفی را به دانش آموزان دارای منبع بیرونی کنترل نسبت دهند و در مقابل این قبیل دانش آموزان نیز در مقایسه با دانش آموزان واجد منبع کنترل بیشتر معلما نشان را نتهی توصیف می کنند.
رابطه بین منبع کنترل باورها و پیشرفت آموزشگاهی نیز مورد توجه محققان بسیار بوده است و در مجموع نتایج حاکی از آن است که دانش آموزان دارای منبع درونی کنترل در مقایسه با دانش آموزان با منبع بیرونی کنترل از پیشرفت آموزشگاهی بهتری برخوردار بوده تا مسئولیت بیشتری را درمورد تحصیل احساس می کنند و تمایل دارند که درمدرسه نیز ضبط باشند (بیانگرد، 1370، ص 50)
حال با توجه به تحقیقات مختلفی که در این زمینه انجام گرفته و نتایج مختلفی که بدست آمده است در پژوهش حاضر می خواهیم بررسی کنیم که در جامعه ی مورد نظر این پژوهش آیا رابطه معناداری بین منبع کنترل و میزان تحصیلات وجود دارد یا خیر.
فصل سوم
جامعه پژوهش
جامعه پژوهش عبارت است از کلیه معلمان مدارس راهنمایی پسرانه و دبیران دبیرستان دخترانه که در شهر تهران در سال تحصیلی 84 مشغول به تدریس می باشند گرفته شده است.
نمونه تحقیق :
نمونه پژوهش عبارت است از معلمان مدارس راهنمایی پسرانه طالقانی ، شاهد بهشتی استان تهران و همچنین دبیران دبیرستان دخترانه سیده کاشانی ، حجاب، سمیه، استان تهران بوده و به تعداد کلا 80 نفر انتخاب شده و سپس سنجش شده است.
روش نمونه گیری :
شیوه ی نمونه گیری به علل مختلف به صورت دسترس انجام شده از جمله نبود معلم و دبیر کافی و وقت کافی.
این تحقیق معطوف به زمان حال است و تمامی اطلاعات در رابطه ی با تحقیق در زمان حال جمع آوری و تفسیر می گردد.
ویژگی های آزمودنی ها :
جنس : مذکر، مؤنث
ملیت : ایرانی
دین : اسلام (مذهب شیعه)
سن : 30 تا 65 سال
تحصیلات : دیپلم تا دکتری و دکتر
از لحاظ جغرافیایی : معلمان و دبیران از مناطق «18،5،2» استان تهران بودند.
ابزار و اندازه گیری :
در این تحقیق با یک آزمون به نام منبع کنترل رفتار سرو کار داریم که از جولیان راتر است.
مقیاس کنترل درونی و بیرونی راتر :
جولیان راتر در سال 1966 برای ارزیابی انتظارات تعمیم یافته فرد در زمینه ی کنترل درونی و بیرونی یک آزمون مداد کاغذی 29 ماده ی تهیه کرده است که هر ماده شامل یک جفت جمله به صورت الف و ب است. از آزمودنی خواسته می شود از هر جفت که اعتقاد قویتری به آن دارد یکی را انتخاب کند.
23 تا ماده از کنترل درونی ـ بیرونی را اندازه گیری می کند در صورتی 6 ماده باقی مانده (1،8،14،19،24،27) ماده های خنثی هستند که شامل عبارتهای بدون ارتباط با منبع کنترل می باشند. این ماده های خنثی ساختاری اندازه گیری شده از طریق تست را برای آزمودنیهای ابهام می بخشد.
روش نمره گذاری :
پس از انجام تست سؤالاتی را که به آنها نمره تعلق می گیرد و نشانه بیرونی بودن فرد است را مشخص و آنها را جمع کرده و سپس اگر این نمره بدست آمده از 9 یا بیشتر از 9 باشد نشان دهنده ی کنترل بیرونی بودن فرد است. و اگر کمتر از 9 باشد نشان دهنده ی کنترل درونی فرد است در رفتارهایشان.
اعتبار و پایانی آزمون منبع کنترل راتر :
اولین کوشش برای سنجش تفاوتهای فردی در انتظار تعمیم یافته یا اعتقاد به کنترل بیرونی به عنوان یک متغیر توسط فارز (1957) در مطالعه ای با عنوان اثرات شانس و مهارت در تحقیقات امور شروع شد. فارز میزان likertype را با 13 ماده ی مربوط به گرایشهای بیرونی و 13 ماده را در مقابل آن به عنوان کنترل درونی قرار داد.
میزان فوق در مطالعات اولیه برای سنجش دو بعد کنترل تهیه شده و شواهد قابل قبولی به دست آمد. کار فارز توسط جیمز (1951) دنبال شد. وی نسخه ی کیسرت را با 26 سوال به اضافه ی سؤالات خنثی بر اساس سؤالات که در مطالعه فارز بیشترین موفقیت را داشته قرار داد.
جیمز موفق شد همبستگی ضعیف ولی معناداری بین آزمون خود و موفقیت رفتار در شرایط شانس و مهارت پیدا می کند.
رانزلی (1957) آزمودنی را به صورت پرسشنامه انتخاب اجباری با میزان های فرعی در زمینه های مختلف مانند : پیشرفت، محبت گرایشهای اجتماعی و سیاسی و موفقیت اجتماعی تهیه کردند او این نسخه میزان را که شامل 100 سوال انتخاب اجباری بود یک سوال مربوط به کنترل بیرونی و یک سوال در رابطه با کنترل درونی بود این میزان از طریق تحلیل سؤالات به 60 سؤال با ثبات درونی و بیشتر تقلیل پیدا کرد.
جهت تعیین اعتبار آزمون فرانکلین (1966) بر روی نمرات 1000 نفر دانش آموز دبیرستانی تحلیل عاملی انجام داد و دریافت که همه ی سؤالات همبستگی معناداری عامل کلی مشخص دارد و این عامل شخصی را در حدود 53 درصد از کل معیار واریانس محاسبه کردند متوسط ضرایب روایی مقیاس منبع کنترل بیرونی راتر که با روش های تضعیف و کودر ریچاردسون محاسبه شده و در بسیاری از پژوهشها بیشتر از %70 بوده است (بیانگرد، 1370)
در ایران حمید لطفی در تحقیق پایان نامه ای خود ضرایب پایانی درونی و پایانی بیرونی آزمون منبع کنترل را در دو نمونه دانشجویان بدست آورده است و این ضرایب کمابیش ضرایب بدست آمده تحقیقات خارجی است.
وی برای محاسبه پایانی درونی در نمونه دانشجویان و پایانی درونی و بیرونی در نمونه دانش آموزان به ترتیب از 50،200،100 نفر از آزمودنی استفاده کرده و ضرایب 65% و 70% و 73% را به دست آورده است. بنابراین از این آزمون در آزمودنیهای مشابه استفاده کرد.
روش جمع آوری اطلاعات :
در این پژوهش محقق ابتدا پس از طی مراحل تصویب طرح تحقیق از سوی استاد و گرفتن برگه تحقیق از دانشگاه و تأیید آن از سوی آموزش و پرورش تهران به واحد تحقیقات رفته و از بین 6 مدارس پسرانه یه 3 مدرسه( طالقانی، بهشتی، شاهد ) که همگی در صبح برگزار می شدند رفته سپس از ارائه نامه به مدیر هر کدام از مدرسه اجازه ای مبنی بر شروع کار تحقیقی خود خواستار شدم مدیر هر مدرسه با من نهایت همکاری را کردند و در بین زنگ تفریح یکباره حدوداً ساعت 9 و دیگری حدود ساعت 11 صبح می باشد سؤالات را با پاسخنامه به معلمان داده. البته برخی از معلمان با گرفتن برخی از معلمان با گرفتن برخی اطلاعات راجع به پرسشنامه از من شروع به پاسخ دادن کردند .
متغیرهای تحقیق :
متغیر مستقل : منبع کنترل
متغیر وابسته : سطح تحصیلات
متغیر مزاحم : متغیرهای مزاحمی چون عدم همکاری، دقت تمیز کردن، زمان نا مناسب انجام تست را می توان برای آزمودنیها نام برد ولی بزرگترین متغیر مزاحم زمان ناکافی برای انجام تست و قابل مفهوم نبودن تستها می باشد.
طرح تحقیق :
طرح تحقیق عبارت است از علی مقایسه ای
روش آماری :
روش آماری استفاده آزمون t مقایسه میانگین های بین دو گروه مستقل می باشد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل :
پس از توزیع پرسشنامه و پاسخنامه منبع کنترل رفتار در بین دو گروه اساتید دانشگاه و معلمان و جمع آوری آنها و جمع نمره ی آنها بر اساس منبع کنترل بیرونی، حال باید کار محاسبات آماری را جهت اینکه آیا رابطه ای بین منبع کنترل و درجه تحصیلی دارد را مشخص کنیم که برای این کار از آزمون t مقایسه میانگینهای بین دو گروه مستقل برای وقتی که تعادل دو گروه مساوی باشد استفاده می کنیم.
آمار استنباطی :
T استودنت برای مقایسه میانگینها
آمار توصیفی :
جدول، توزیع فراوانی، میانگین و واریانس، نمودار
جدول توزیع نمرات
جدول توزیع نمرات گرفته شده از دبیران دبیرستان ها
| X22 | نمره افراد X2 | شماره |
| 100 | 10 | 1 |
| 169 | 13 | 2 |
| 121 | 11 | 3 |
| 196 | 14 | 4 |
| 100 | 10 | 5 |
| 121 | 11 | 6 |
| 169 | 13 | 7 |
| 144 | 12 | 8 |
| 81 | 9 | 9 |
| 25 | 5 | 10 |
| 4 | 2 | 11 |
| 25 | 5 | 12 |
| 4 | 2 | 13 |
| 64 | 8 | 14 |
| 4 | 2 | 15 |
| 25 | 5 | 16 |
| 25 | 5 | 17 |
| 64 | 8 | 18 |
| 25 | 8 | 19 |
| 36 | 6 | 20 |
| 4 | 2 | 21 |
| 25 | 5 | 22 |
| 16 | 4 | 23 |
| 1 | 1 | 24 |
| 64 | 8 | 25 |
| 49 | 8 | 26 |
| 64 | 7 | 27 |
| 64 | 8 | 28 |
| 49 | 7 | 29 |
| 49 | 7 | 30 |
| 64 | 8 | 31 |
| 64 | 8 | 32 |
| 34 | 6 | 33 |
| 16 | 4 | 34 |
| 1 | 1 | 35 |
| 64 | 8 | 36 |
| 4 | 2 | 37 |
| 4 | 2 | 38 |
| 4 | 2 | 39 |
| 16 | 4 | 40 |
جدول نمره های گرفته شده از معلمان
| X22 | نمره افراد X2 | شماره |
| 81 | 9 | 1 |
| 81 | 9 | 2 |
| 144 | 12 | 3 |
| 196 | 14 | 4 |
| 121 | 11 | 5 |
| 169 | 13 | 6 |
| 144 | 12 | 7 |
| 144 | 12 | 8 |
| 100 | 10 | 9 |
| 144 | 12 | 10 |
| 81 | 9 | 11 |
| 121 | 11 | 12 |
| 100 | 10 | 13 |
| 81 | 9 | 14 |
| 121 | 11 | 15 |
| 81 | 9 | 16 |
| 100 | 10 | 17 |
| 9 | 3 | 18 |
| 49 | 7 | 19 |
| 49 | 7 | 20 |
| 49 | 7 | 21 |
| 64 | 8 | 22 |
| 36 | 6 | 23 |
| 49 | 7 | 24 |
| 9 | 3 | 25 |
| 49 | 7 | 26 |
| 36 | 6 | 27 |
| 64 | 8 | 28 |
| 36 | 6 | 29 |
| 36 | 6 | 30 |
| 36 | 6 | 31 |
| 16 | 4 | 32 |
| 36 | 6 | 33 |
| 36 | 6 | 34 |
| 64 | 8 | 35 |
| 25 | 5 | 36 |
| 64 | 8 | 37 |
| 49 | 7 | 38 |
| 49 | 7 | 39 |
| 36 | 6 | 40 |
جدول داده های جمع آوری شده
| منبع کنترل | دبیران | معلمان |
| درونی | 31 | 23 |
| بیرونی | 9 | 17 |
| جمع | 40 | 40 |
ارائه تجزیه و تحلیل داده ها
با استفاده از آزمون T مقایسه میانگین های بین دو گروه مستقل محاسبه می شود
میانگین
واریانس
اساتید
معلمان
(معلمان)
(دبیران)
45/2=محاسبه شده t
d.f=N1+N2
40+40=80
چون t محاسبه شده (45/2) بزرگتر از ta جدول (658/1) است پس فرض صفر رد می شود. بنابراین با اطمینان 99% یا 95% بین میانگین دو گروه، تفاوت معناداری وجود دارد.
جدول و تفسیر داده های کلی به دست آمده از انجام تست (تعداد افراد.)
| مراقبت و تعداد افراد | معلمان و مدارس راهنمایی | دبیران دبیرستان | ||
| کنترل درونی | کنترل بیرونی | کنترل درونی | کنترل بیرونی | |
| وضعیت تأهل مجرد متأهل | –
21 |
4
15 |
1
30 |
2
7 |
| سن 30- 40 ساله
41-50 51-65 |
10
10 3 |
12
4 1 |
17
4 10 |
6
2 1 |
| میزان دیپلم
تحصیلات فوق دیپلم لیسانس فوق لیسانس دکتری دکتر
|
4
9 10 – – –
|
2
5 10 – – –
|
–
– – 21 6 4 |
–
– – 5 4 – |
| تعداد فرزندان 1 نفر
2 نفر 3 نفر 4 نفر 5 نفر
|
9
5 4 3 1 |
5
3 2 2 1 |
11
12 2 |
4
– 1 – – |
با توجه به اطلاعات به دست آمده از انجام تست موارد زیر مشخص شد.
از لحاظ وضعیت تأهل افراد متأهل در هر دو گروه بیشترین افرادی هستند که دارای منبع کنترل درونی می باشند.
از لحاظ سن در بین معلمان مدارس راهنمایی افراد سنین 41 تا 50 ساله بیشتر دارای منبع کنترل درونی هستند و در بین (دبیران دبیرستان) منبع کنترل درونی در سنین 30 تا 40 و 51 تا 65 ساله بهتر نمود پیدا کرده است.
از لحاظ تحصیلات در معلمان مدارس راهنمایی افراد فوق دیپلم بیشتر منبع کنترل درونی دارند و در بین (دبیران دبیرستان افراد مقطع لیسانس دکتری بیشتر منبع کنترل درونی دارند از لحاظ تعداد فرزندان بین معلمان مدارس راهنمایی افراد تک فرزندی و دبیران دبیرستان ها افراد 2 فرزندی و سپس تک فرزندی بیشترین افراد دارای منبع کنترل درونی را تشکیل می دهند.
با توجه به اطلاعات بدست آمده چنین نتیجه گرفته می شود که رابطه بین تعداد فرزندان وضعیت تاهل کاملاً مشهود است و تعداد تک فرزندی و یا 2 فرزندی و متاهل بودن افراد دارای ویژگی منبع کنترل درونی است. بین سن با منبع کنترل رابطه ای وجود دارد اما رابطه بین میزان تحصیلات و منبع کنترل به صورت مستقیم نشان داده شده و این در دبیران و دبیرستان ها نمود بیشتری پیدا کرده است.
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری :
داشتن ویژگی های ذاتی و درونی خاص افراد در پیشرفت آنها و همچنین جایگزینی در شغل مناسب و خاص با توجه به ویژگی های شخصیتی اش به اثبات رسیده است و از این دو داشتن کنترل زندگی وی که از مهم ترین آنها موفقیت در مراحل تحصیلی است که افراد با ویژگی های کنترل درونی بیشتر صدق می کند. البته در بسیاری از زمینه ها از جمله قدرت جسمانی بالاتر اعتماد به نفس بیشتر، پیشرفت درسی و تحصیلی بیشتر، علایم روانی کمتر، نشان داد که اینگونه افراد منبع کنترل آنها درونی بوده است.
در این زمینه تحقیق می خواستیم بدانیم که :
آیا بین منبع کنترل و میزان تحصیلات رابطه وجود دارد فرضیه پژوهشگر این طور است که در بین منبع کنترل و میزان تحصیلات رابطه وجود دارد.
جهت آزمون فرضیه، پس از انجام تست از معلمان مدارس راهنمایی پسرانه 40 نفر و دبیران دبیرستان ها 40 نفربا استفاده از روش نمونه گیری در دسترس و به وسیله ی آزمون راتر اندازه گیری شد سپس نمرات بدست آمده از آزمودنی ها در تست راتر پس از تنظیم و انجام آزمون T مقایسه بین دو گروه مستقل مرد و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
متغیرها عبارتند از میزان تحصیلات که منظور آخرین مدرک تحصیلی کسب شده از دانشگاه و موسسات آموزشض عالی کشور است. منبع کنترل رفتار که همان تحت تأثیر بودن رفتار فردار خود یا محیط می باشد ابزار ما آزمون 29 سوالی منبع کنترل رفتار است. جامعه آماری، معلمان مدارس پسرانه راهنمایی و اساتید دانشگاه آزاد قزوین بودند. نمونه از معلمان مدارس راهنمایی پسرانه طالقانی بهشتی، شاهد و دبیران دبیرستان های دخترانه سیده کاشانی، حجاب ، سمیه به عمل آمد.
در این پژوهش به دلیل اینکه پس از انجام آزمون و گرفتن نتایج و همچنین انجام محاسبات آماری، به این نتیجه رسیدیم که فرض صفرمارد شد و فرض خلاف تأیید شد. پس از فرضیه ما مورد قبول قرار گرفت و بین منبع کنترل و میزان تحصیلات رابطه معنی داری وجود دارد.
از نتیجه فوق این طور استنباط می کنیم که افراد دارای منبع کنترل درونی رفتار میزان تحصیلات بالاتری نسبت به افراد دارای منبع کنترل بیرونی کسب می کنند.
کاربردهای نتایج پژوهش :
از این پژوهش می توان در مواقع انتخاب مدیران انتخاب برای دانشجویان بورسیه به خارج که برای دولت هزینه بردار است. پیش بینی دانش آموزان موفق و تیز هوشان که درآینده بهتر می توانند در رأس و جایگاههای عالی و علمی قرار گیرند.
و همچنین برای کلیه افراد در جهت شناخت خصوصیات و ویژگی ها و توانمدیشان برای انتخاب شغلشان.
پیشنهادات :
با توجه به مشاهدات و تجربیات و مطالعه محقق پیشنهاد می شود که در رابطه بین منبع کنترل و چاقی و لاغری و بین منبع کنترل و وضعیت اقتصادی و همچنین سطح سواد والدین و اعتبار اجتماعی و خودکشی و افسردگی و اعتماد به نفس بررسی کرد که باعث شناخت بیماری از خصوصیات و حتی درمان بهتر افراد می شوند.
منابع
محدودیتهای پژوهش :
1ـ نبودن زمان کافی برای انجام تست
2ـ همکاری نکردن بعضی از آزمودنیها
3ـ قابل فهم نبودن خود تست
منابع و مآخذ
1ـ شولتز، روان پی، 1378، روان شناسی شخصیت، مترجم : کریمی، یوسف و همکاران چاپ دوم، تهران انتشارات ارسباران
2ـ سیف، علی اکبر، 1381، روان شناسی پرورشی یادگیری و آموزش چاپ پانزدهم، تهران، انتشارات آگاه
3ـ سیاسی، علی اکبر، 1377، آسیب شناسی روانی، چاپ چهاردهم، تهران انتشارات بعثت.
4ـ راس، آلن، اٌ، 1374 آسیب شناسی شخصیت، نظریه ها و فرایندها ترجمه، جمالنی، سیاوش چاپ اول، تهران، انتشارات بعثت.
5ـ حسین چادی، مسعود، 1380، بررسی مقایسه هسته کنترل در دانش آموزان دبیرستانی شاهد و غیر شاهد پایان نامه جهت اخذ کارشناسی دانشگاه شیراز، راهنمایی، حسین، علی اکبر
6ـ حسینیان، انسیه، 1377، بررسی رابطه میان هر شهر معلمان مقطع ابتدایی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، پایان نامه کارشناسی روان شناسی
7ـ ضیایی پور، زهرا، زمستان، 1382، جزو بهداشت روانی
8ـ شاملو، سعید، 1374، مکتبها و نظریه های شخصیت، چاپ ششم، تهران انتشارات رشد.
9ـ صادقی سارسری، نرجس خاتون 1379، مقایسه منبع کنترل زندانیان معتاد به تریاک و سیگار در شهرستان قزوین پایان نامه جهت اخذ کارشناسی عمومی دانشگاه قزوین.
10ـ طریقی خسمخی، نجمه، 1381، بررسی رابط جو عاطفی خانواده با میزان پیشرفت تحصیلی دختران مقطع سوم دبیرستان شهرستان ابهر پایان نامه جهت اخذ کارشناسی عمومی شهر ابهر دانشگاه ابهر
11ـ صادقی، رویا، 1379، بررسی پیشرفت تحصیلی فرزندان و رابطه آن با درجه تحصیلی والدین آنها. پایان نامه جهت اخذ کارشناسی دانشگاه قزوین
12ـ صلبی، فاطمه، 1379، بررسی منبع کنترل رفتار درونی و بیرونی با میزان اضطراب پایان نامه جهت اخذ کارشناسی روان شناسی بالینی، دانشگاه تنکابن استاد راهنما، وطن خواه، حمید رضا
13ـ شولتز، دوان پی، شولتز، مدنی، آلن، 1377، نظریه های شخصیت، چاپ ششم، تهران، ناشر : انتشارات هما.
14ـ فصلنامه اندیشه و رفتار، 1380، مجله روانپزشکی و روان شناسی بالینی شماره 16 سال چهارم.
15ـ شاملو، سعید، 1374، مکتبها و نظریه های شخصیت، چاپ ششم، تهران انتشارات رشد.
16ـ فرجی، شهریار، 1381، بررسی تأثیر سواد والدین بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، پایان نامه، کارشناسی روان شناسی عمومی، دانشگاه قزوین
17ـ کریمی، یوسف، روان شناسی اجتماعی، 1378.
18ـ کریمی، یوسف، 1383 روان شناسی اجتماعی (آموزش و پرورش) تهران
19ـ فلاح دوست، مهین، 1378، بررسی خلافیت بر روی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی شهرستان قزوین پایان نامه جهت اخذ کارشناسی روان شناسی عمومی دانشگاه پیام نور قزوین
20ـ کجوریان، کبری اسحقی، 1379 تأثیر سطح سواد والدین بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، مقطع راهنمایی، پایان نامه، کارشناسی روانشناسی عمومی دانشگاه ابهر
21ـ کریم نیا، ایرون، 1382، بررسی رابطه بین خود پنداره و پیشرفت تحصیلی پایان نامه، کارشناسی روان شناسی عمومی دانشگاه پیام نور قزوین
22ـ ؟؟؟، ماروین، آر، یویدسیون، جرامد، سی، 1380 رفتار درمانی بالینی، مترجم، ماهر
23ـ بیانگرد، اسمائیل، 1370. بررسی رابط مفاهیم منبع کنترل عزت نفس و پیشرفت تحصیلی پسران سال سوم دبیرستان شهر تهران پایان نامه جهت اخذ کارشناسی ارشد دانشگاه علامه
24ـ آزاد، حسین، 1376، آسیب شناسی روانی، انتشارات بعثت، چاپ چهارم
25ـ نیازی، بتول، 1379، مدرس رابطه بین مفاهیم، منبع کنترل و عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر سال دوم دبیرستان شهرستان تنکابن پایان نامه، دانشگاه تنکابن، استاد راهنما : خوش روش
26ـ عمید، حسن، 1362، فرهنگ فارسی، چاپ اول، تهران، ناشر انتشارات ابن سینا
27ـ پارسا، محمد، 1375، روانشناسی تربیتی، چاپ سوم، تهران انتشارات سنن.
منابع انگلیسی
- Baron A. (1991.Socia) pychlogr sintt
edition . printeal in th u. s. A
- sholts. 1986. theores of personality
ضمائم
آزمون منبع کنترل راتر
بسمه تعالی
مقیاس کنترل راتر (درونی ـ بیرونی)
پرسشنامه ی زیر برای سنجش انتظارات افراد درباره ی منبع کنترل تدوین شده است، که دارای 29 ماده که هر ماده دارای یک جفت سوال (الف، ب) می باشد. از آزمودنی خواسته می شود بین هر جفت سوال یک ماده یکی را انتخاب کند و علامت زند واضح است این انتخاب بر اساس اعتقاد عمیق و روشن آزمودنی خواهد بود.
راتر 23 ماده از مواد این پرسشنامه را با هدف مشخص؛ جهت روشن شدن انتظارات افراد درباره ی منبع کنترل تدوین کرده و 6 ماهه دیگر هدف آزمون را با لباس مدل دنبال می کند که این ماده های خنثی، ساختار و بعد اندازه گیری شده را برای آزمودنی مبهم می سازد.
سوالهای 27،24،19،14،8،1 سؤالاتی هستند که آزمودنی را از مدار اصلی و هدف آزمون منحرف می سازند.
نمره گذاری آزمودنی مبنی بر مجموع نمرات حاصل از تعداد ضربدارهائی است که آزمودنی در مقابل سؤالات مشخص کرده است.
این مجموع نمرات از سؤالاتی به غیر از 6 سؤال انحرافی بدست خواهد آمد و کل نمره ی هر فرد نشان دهنده ی درجه و میزان کنترل او می باشد.
میانگین این مقیاس 48/8 و میانه ی آن 8 می باشد.
در 23 ماده ای که جهت نمره گذاری تعیین شده اند سؤالات (الف) یک نمره و سؤالات (ب) صفر نمره می گیرند. چون کل نمره ی هر فرد نشان دهنده ی نوع و درجه ی منبع کنترل افراد می باشد بنابراین تنها آزمودنی هایی که نمره ی 9 یا بیشتر بگیرند واحد منبع کنترل بیرونی و افرادی که نمره ی کمتر بگیرند دارای منبع کنترل درونی خواهد بود.
بسمه تعالی
این پرسشنامه دارای 29 مورد دو جمله ای می باشد، خواهشمند است جمله های هر مورد را به دقت بخوانید و با هر کدام که موافق هستید علامت بگذارید، لطفاً برای بدست آوردن نتیجه مطلوب از این قسمت، جملات مورد نظر خود را با کمال صداقت انتخاب کنید.
جنس سن تاریخ ازدواج میزان تحصیلات تعداد فرزندان
1ـ الف : علت این که کودکان دچار گرفتاری می شوند این است که پدر و مادرشان بیش از اندازه مجازاتشان می کنند.
ب : امروزه گرفتاری بیشتر کودکان به این دلیل است که پدر و مادرشان بیش از حد با آنها به ملایمت رفتار می کنند.
2ـ الف : بسیاری از رویدادهای نا خوشایند در زندگی مردم تا اندازه ای به علت بدشانسی است.
ب : بد بیاریهای مردم نتیجه اشتباهات خود آنجاست.
3ـ الف : یکی از دلایل عمده، بروز جنگلها این است که مردم آنقدر که باید به امور سیاسی علاقمند نیستند.
ب : هر قدر هم که مردم برای جلوگیری از جنگ بکوشند، باز هم جنگ وجود خواهد داشت.
4ـ الف : سرانجام مردم به احترامی که شایسته ایشان باشد. دست می یابند ولو مدتها طول بکشد.
ب : بدبختانه بیشتر اوقات ارزش یک فرد هر قدر که بکوشد نا معلوم می ماند.
5ـ الف : این عقیده که معلمان نسبت به دانش آموزان خود بی انصافند بی معنی است.
ب : بیشتر دانش آموزان نمی دانند تا چه حد نمره ای که در دروس خود می گیرند زیرا رویدادهای تصادفی است.
6ـ الف : اگر فرصتهای مناسب و به موقع دست ندهد کس نمی تواند رهبران کاروان شود.
ب : افراد توانایی که از رهبر شدن باز مانده اند. کسانی هستند که از فرصتهای مناسب استفاده نکرده اند.
7ـ الف : هر قدر که سعی خودمان را بکنیم باز هم بعضی ها از ما خوششان نمی آید.
ب : افرادی که نمی توانند کاری بکنند که مورد علاقه دیگران قرار بگیرند راه ساختن با دیگران رابلد نیستند.
8ـ الف : در تعیین شخصیت هر فرد وراثت سهم عمده ای دارد.
ب : آنچه شخصیت یک فرد را می سازد، تجارب او در زندگی است.
9ـ الف : اغلب به این نکته پی برده ام که هر چه قرار است اتفاق بیفتد. اتفاق می افتد.
ب : هر وقت خودم تصمیم گرفته ام راه مشخصی برای اقدام انتخاب کنم خیلی بهتر از تسلیم شدن به سرنوشت بوده است.
10ـ الف : اگر دانش آموز خودش را برای امتحان خوب آماده کرده باشد بندرت ممکن است حقش در امتحان پایمال شود.
ب : بیشتر اوقات سؤالات امتحان به اندازه ای با درس سالانه بی ارتباط است که درس حاضر کردن واقعاً بی فایده است.
11ـ الف : موقعیت حاصل سخت کوشی است، شانس در آن بی اثر یا بسیار کم اثر است.
ب : شغل خوب گیر آوردن در درجه اول به این بستگی دارد که در فرصت مناسب در جای مطلوب باشی.
12ـ الف : فردی که دارای شرایط متوسط فردی و اجتماعی است می تواند در تصمیم گیری دولت مؤثر باشد.
ب : دنیا در اختیار عمده معدود صاحبان قدرت است از آدم خرده پاکاری ساخته نیست.
13ـ الف : هر وقت برای انجام کاری نقشه می کشم تقریباً یقین دارم که می توانم آنرا عمل کنم.
ب : همیشه عاقلانه نیست که برای آینده دور نقشه بکشم چون خیلی چیزها در حال حاضر دستخوش خوش بیاری و بدبیاری هستند.
14ـ الف : عده ی معینی از مردم هیچ حسنی ندارند.
ب : هر کس خوبیهایی دارد.
15ـ الف : برای من بدست آوردن چیزهایی که خواستارشان هستم ربطی به بخت و اقبال ندارد.
ب : خیلی وقت ها تصمیم گرفتن با شیر یا خط (شانسی) هم بد نیست.
16ـ الف : رئیس شدن اغلب به این بستگی دارد که شانس یاری کند وشخص قبل از هر کسی دیگر در شرایط مناسب قرار گیرد.
ب : واداشتن مردم برای انجام کار درست به توانایی افراد بستگی دارد نه به شانس و اقبال.
17ـ الف : تا آنجا که به رویدادهای دنیا مربوط می شود بیشتر ما قربانی نیروهایی هستیم که نه می شناسیم و نه می توانیم بر آنها چیره شویم.
ب : با شرکت فعالانه در امور سیاسی و اجتماعی مردم می توانند بر رویدادهای جهانی نظارت کنند.
18ـ الف : بیشتر مردم می دانند تا چه حد زندگی شان تحت اختیار رویدادهای تصادفی است.
ب : در واقع چیزی بنام «بخت» وجود ندارد.
19ـ الف : آدم باید همیشه به اشتباه خود اعتراف کند.
ب : بهتر است روی اشتباهاتتان سرپوش بگذارید.
20ـ الف : مشکل می توان فهمید کسی واقعاً از ما خوشش می آید یا نه.
ب : تعداد دوستان یک فرد بستگی به میزان خوب بودن او دارد.
21ـ الف : بالاخره میان رویدادهای خوب و بد که برای ما رخ می دهد تعادل برقرار می شود.
ب : بیشتر بدبختی ها حاصل عدم توانایی، نادانی، تنبلی یا نتیجه هرسه آنهاست.
22ـ الف : با کوشش کافی می توانیم فساد سیاسی را از میان ببریم.
ب : نظارت زیاد مردم روی فعالیت سیاستمدارانی که بر سرکارند دشوار است.
23ـ الف : بعضی وقتها از طرز نمره دادن معلمان سر در نمی آوریم.
ب : میان درس خواندن و نمره گرفتن رابط مستقیمی است.
24ـ الف : رهبر خوب کسی است که بگذارد خود مردم برای کار خود تصمیم بگیرند.
ب : رهبر خوب کسی است که تکلیف هر کس را معین کند.
25ـ الف : بیشتر وقتها احساس می کنم روی حوادثی که برایم اتفاق می افتد کنترل کمی دارم.
ب : امکان ندارد باور کنم بخت و اقبال در زندگی من سهم زیادی داشته باشد.
26ـ الف : دلیل تنهایی مردم این است که سعی نمی کنند با دیگران دوستی کنند.
ب : سعی زیادی از حد برای خوشایند مردم چندان فایده ای ندارد. اگر قرار است از آدم خوششان بیاید خوششان می آید.
27ـ الف : در مدرسه برای ورزش خیلی اهمیت قائل می شوند.
ب : ورزش های گروهی برای پرورش شخصیت فرد یک روش عالی است.
28ـ الف : هر چه سرم می آید نتیجه کار خودم است.
ب : بعضی وقتها احساس می کنم که روی مسیر زندگی ام کنترل کافی ندارم.
29ـ الف : بیشتر وقتها نمی توانم بفهمم که چرا سیاستمداران اینطور رفتار می کنند.
ب : دست آخر خودم مردم مسئول نوع حرکت ملی یا محلی خودشان هستند.
پی نوشتها:
[1] – کریمی، 1378 ، ص 121
[2] – نیازی، 1377، ص 13
[3] – Beharior petential
[4]- rein torcement valwe
[5] – expectancy
[6] – psychogcal situation
[7] – Stie K
[8] ـ srrant