زمستان و تابستان . ازمارگون تا دنا :
كهكليويه و بوير احمد استاني است با چهار فصل طبيعي ان گاه كه جنوب آن از هرم گرماي تابستاني بي تاب است در شمالش كوه‌ها هنوز رد برف بر سينه دارند . اين استان از جنوب راهي به دريا دارد با 50 كيلومتر تا خليج فارس و در شمال مملو از چشمه سارها و كوههاي بلند وضعيت جغرافيايي استان كهكيلويي و بوير احمد زيبايي هاي طبيعي خاصي به اين استان بخشيده است . به گونه اي كه درياچه مور زرد- زيلايي، درياچه كوه گل، تالاب ها، رودخانه هاي متعدد، چشمه ها، سرآب هاي زياد و حضور عشاير زمينه هاي بسيار مساعدي راجهت بهره برداري هاي گردشگري از اين ناحيه فراهم آورده اند . حاشيه رودخانه ها در پيوند با چشم انداز زيبايي قلعه ها و ارتفاعات از يك سو و زيبايي آبشارهاي بلند و پرآب مارگون . بهرام بيگي . كنج بنار، ياسوج و ده ها چشمه و سراب از سوي ديگر، اين استان را به يكي از زيباترين مناطق طبيعي ايران تبديل كرده است.
محل استقرار درياچه كوه گل يكي از زيباترين نواحي استان كهگيلويه و بويراحمد است كه در فصل مملو مي شود. بيشتر ساكنان كنوني استان كهگيلويه و بويراحمد از تبار ايل جاكي هستند كه در تاريخ گزيده از آنها نام مي برد، ايل جاكي از تبار آريايي بوده و با خودگويشي فارسي تبار از شاخه لوسي را به اين منطقه آورده است.
وضعيت جغرافيايي و اقليمي استان كهكيلويه و بويراحمد؛ زيبايي هاي خاصي به اين استان بخشيده است . اطراف رودخانه ها در پيوند با چشم انداز زيباي قلل و ارتفاعات از يك طرف و زيبايي آبشارهاي بلند و پرآب مارگون، بهرام بيگي، آبشار ياسوج و كنج بنار و ده ها چشمه و سرآب از طرف ديگر، اين استان را به يكي از زيباترين مناطق گردشگري تبديل كرده است . استان كهگيلويه و بويراحمد به علت فراواني مناطق مرتفع و بادهاي مربوط در هر دو منطقه سردسير و گرمسير از ميزان بارندگي – بشار، نازمكان، ماربر، ياسوج، دره آجم ، گرد آوه، قلات، خيرآباد در استان شده، در مسير رودخانه هاي استان، تندآب ها و گاهي آبشارهاي زيبايي به وجود آمده است و چون اين رودها اغلب از قعر دره‌ها و داخل ارتفاعات عبور مي‌كنند عليرغم قابليت‌هاي مختلف اين توريستي كمتر مورد استفاده قرار مي گيرند. ديگر رودخانه هاي استان كهگيلويه و بويراحمد عبارتند از آبشار يخي مهريان پديده طبيعي را در استان كهگيلويه و بويراحمد است كه بر اثر سرماي بيش از حد، آبشار روان و جاري در كوه مريان در فصل زمستان به ميلي يخي تبديل مي شود، اين ميل يخي با ارتفاع 20 متر و ضخامت سه متر با يخ زدن در فصل زمستان چشم هر بيننده اي را به خود خيره مي كند. يكي از ساكنان مهربان در اين باره گفت: پيش از پيدايش استان و در زمان هاي قبل، اين آبشار وجود داشته است و قدمت آن به صدها سال پيش مي رسد. اوكه پيرمرد 85 ساله بود اين چنين گفت: اين آبشار در اواسط فصل پاييز آرام آرام شروع به يخ زدن مي كند و در شب 30 بهمن ماه هر سال، يخ آن كم كم آب مي شود و با صداي مهيبي چنان بر زمين فرو مي ريزد كه صداي آن، كل منطه مريان را در بر مي‌گيرد و مردم را به فرارسيدن بهار مژده مي دهد. اين آبشار در تنگه مهريان مقابل بقعه متبركه امامزاده شاه حسن (ع) در چهار كيلومتري شر ياسوج واقع شده است . در روزگاران قديم، حجم اين ميل يخي كل ديواره‌هاي اطراف كوه مهريان را مي‌پوشاند.
طبيعت زيبا و منحصر به فرد استان كهگيلويه و بويراحمد شرايط زندگي جانوري و پرندگان بسياري را در اين منطقه فراهم نموده است. استان كهگيلويه و بويراحمد گونه هاي مختلفي از حيات وحشي را در خود جاي داده است. اين گونه شامل پستانداران، پرندگان و آبزيان هستند. يكي از زيباترين عناصر طبيعي استان، منطقه حفاظت شده دنا است كه موزه اي بزرگ و باز از تنوع گياهان جانوري و پديده هاي طبيعي ديگر است. منطقه حفاظت شده دنا يك منطقه كاملاً كوهستاني است . اختلاف ارتفاع بلندترين و پست ترين نقاط منطقه بيش از سه هزار متر است. دنا داراي قله هاي بلند، ديواره هاي عظيم و دره هاي عميق است، در خاور دنا گردنه تاريخي بيژن قرار دارد و مرزهاي شمالي ، باختري و جنوبي آن را رودخانه هاي ماربر و بشار احاطه كرده اند.
از ارتفاع 3500 متر به بالا، انواع گونه ها و گياهان علفي و بوته اي هر جا خاك باشد ، سطح زمين را فرا گرفته است. گل بسيار زيباي لاله بيشه زار يكي از اين گل ها است.
حيات وحش دنا معرف سيماي تنوع جانوري زاگرس است. خرس هاي قهوه اي بزرگ كبك دري با جثه كوچك و بزرگ. انواع عقاب، پلنگ، گرگ و انواع گربه هاي وحشي در دنا زندگي مي كنند. در منطقه حفاظت شده دنا امكان تماشاي پرنده بسيار زيبا و نادر مما، كه پروازي آرام و با شكوه دارد، بيشي از هر جاي ديگر ايران است. همچنين پرندگاني نظير شاهين، كبك، سنگ چشم، كمركلي و انواع چكاوك ها و سره ها در دامنه هاي دنا زندگي مي كنند. جانوران مثل سمور، راسو، سنجاب ايراني كه از زيباترين سنجاب هاي جهان است و در احياي جنگل بلوط نقش بسيار مؤثري دارد. به وفور در دنا ديده مي شود. اين منطقه همچنين از نظر ورزش‌ها و تفريح‌هاي كوهستاني قابل توجه است. طبيعت كوهستاني منطقه به تنوع زندگي پرندگان و جانوران كمك شاياني نموده است يكي از زيباترين عناصر طبيعي استان، منطقه حفاظت شده دنا است كه موزه اي بزرگ و بازار تنوع گياهان ، جانوران و پديده هاي طبيعي ديگر است.
آبشار مارگون در احاطه دشت لاله هاي واژگون:
آبشار مارگون و روستاي مارگون در غرب شهرستان سپيدان قرار داشته و حاصل آب رودخانه كمهر و حوزه آبخيز آن است. روستاي مارگون در كنار آبشار مارگون قرار دارد. اين مجموعه داراي پتانسيل فراوان جهت جذب گردشگران داخلي و خارجي و نيز يك نقطه پراهميت، آموزشي و پژوهشي جهت محققان مي‌باشد.
اين آبشار بزرگ معروف كه به آبشار مارگون شهرت گرفته است در مرز دو استان كهگيلويه و بويراحمد و فارس قرار دارد. در كنار اين زيبايي كه مانند قطعه اي از بهشت است كوخ هايي از كاه و گل در زيستگاه انسان هاي مثل ما خودنمايي مي كند و نشانگر عمق و محروميت بعد از سال هاست و اين محروميت مختص اين استان تنها نيست بلكه همدردهاي زيادي در جاي ايران وجود دارد. جاده ارتباطي اين آبشار به طول 15 كيلومتر از كاكان به بعد خاكي است و اداره راه در حال مرمت و ايجاد پل‌هاي اين جاده است.
آبشار بسيار بلند مارگون به دليل قرار گرفتن در داخل تنگه زيباي مارگون و تعدد رگه هاي آبشاري كه به درون دره و مسير رودخانه مي‌ريزند و همچنين به دليل پوشش جنگلي و درختاني كه در اطراف آبشار وجود دارد از ديگر آبشارهاي اين استان معروف تر است در پيرامون اين آبشار علاوه بر جريان رودخانه ها و چشمه ها ، زيبايي هاي طبيعي دشت هاي مملواز لاله واژگون و گل هاي رنگارنگ ختمي و ديگر گل هاي وحشي، منظرهاي بديع پديد مي آورند كه ديدار از آنرا به خاطره اي فراموش نشدني ميسر مي سازند پوشش گياهي اين منطقه عمدتاً از پسته، بادام و بلوط تشكيل شده است . پوشش جانوري اين منطقه نيز در برگيرنده گون هاي قوچ ، ميش، بزوحشي،خرس، سمور، گرگ، روباه، شغال ، كفتار، خرگوش، گراز و برخي از پرندگان شكاري، كبك و تيهو مي باشد.
آبشار مارگون تنها آبشاري است كه در زمستان ها با وجود يخ بستن همچنان در جريان است. يخ ساز (آبشار يخ زده) مارگون تنها پديده از اين نوع در ايران است كه از اين لحاظ مي‌تواند به عنوان يك جاذبه منحصر به فرد گردشگران را ميهمان زمستان هاي پربرف و سرد ارتفاعات سپيدان كند. بهترين فصل براي بازديد از اين آبشار زيبا بهار و تابستان است تا گياهان كوهي وگل هاي وحشي روييده و نماي زيبايي را جلوه‌گر كرده باشند.
از ديگر جاذبه هاي تاريخي استان كهگيلويه و بويراحمد، آثار و بناهاي باستاني است كه چنان ستارهايي درخشان در آسمان تاريخي و فرهنگي استان و سندي است ماندگار از ديرينگي ساكنان اين ديار در فاصله 50 كيلومتري شمال شهرستان بهبهان، در بخش مركزي ليكك شهرستان بممئي و در مسير جاده تنگ ماغر بر صخره اي از كوهپايه هاي زاگرس به نام بردرستم سنگ رستم واقع گرديده است.
در تنگه سروك 12 نقش برجسته وجود دارد كه در آنها تاجگذاري چند پادشاه ايلامي به تصوير آمده است. در اين نقش برجسته ها كه بر روي 4 قطعه سنگ جداگانه حجاري شده ،نقش انسان ،نقش اسب، نقش حيوان درنده نقش حيواني شبيه بزغاله و 3 نقش عقاب به چشم مي آيد . از ويژگي هاي بارز و نقش برجسته هاي تنگ سروك نمايش تصوير كامل انسان است كه با نقش برجسته هاي به جاي مانده از دوران اشكانيان و ساسانيان،متفاوت مي باشد. در مسير دهدشت به بهبهان در كنار رودخانه خيرآباد و در يك كيلومتري شمال روستاي ده و تپه اي باستاني باقدمتي 5 هزار ساله ، بنايي از دوران ساساني به جاي مانده كه چهار طاقي ياآتشكده خيرآباد نام گرفته است. اين بناي ارزشمند تاريخي ساخته شده از گچ و سنگ در چهار طرف اصلي 4 طاق دارد كه بر روي چهار پايه قرار گرفته، هر چند كه از گنبد بالايي آتشكده خيرآباد اثري بر جاي نمانده است.
ايلام دردانه عروس دامنه هاي زاگرس
خوشا مرز ايران عنبر نسيم كه خاكش گرامي تر از زر و سيم
بلنداي گردنه رفيع «قلاجه» آغازين سرزميني است كه نام و اعتبار خود را از كهن ترين تمدن هاي ايران زمين برگرفته است. ايلام خاستگاه مردماني است كه ورق ورق تاريخ ديرپاي ايران را تجربه كرده اند استان ايلام همچون ستاره اي تابناك بر آسمان تاريخ و فرهنگ ايران زمين مي‌درخشد و آثار تاريخي بسيار فراوان به جاي مانده از تمدن هاي گذشته حكايت از ريشه دار بودن تاريخ و فرهنگ اين ديار فراوان به جاي مانده از تمدن هاي گذشته حكايت از ريشه دار بودن تاريخ و فرهنگ اين ديار در قرن هاي گذشته دارد.
دره شهر پايتخت تابستاني ايلامي ها
دره شهر به صورت نوار باريكي بين كبيركوه و رودخانه سيره در رشته كوه زاگرس در استان ايلام واقع است اين نوار باريك كه در امتداد شمال غربي به جنوب شرقي كشيده شده داراي 435 كيلومتر مربع مساحت و طول 160 كيلومتر و عرض9 كيلومتر مي باشد. دره شهر سرزميني است داراي تاريخ و فرهنگ قديمي و بدون كه آثار باستاني بدست آمده از آن حكايت از اين امر دارد. وجود آثار باستاني فراوان و نيز وجود خرابه هاي يك شهر باستاني بنام سميره باميدان ها و كوچه هاو جدولهاي آب بيانگر اين واقعيت است كه در گذشته بسيار دور اين امكان خيلي آباد و محل كسب و تجارت و كشاورزي و از 300 سال گذشته صاحب تمدن بوده است. دره شهر ازگذشته هاي دور پايتخت تابستاني ايلامي ها و اوج رونق آن در دوره ساسانيان مي باشد كه ييلاق امراو بزرگان بوده است. اين شهر در آبرفت هاي سيمره و در كنار ويرانه هاي شهر تاريخي سيمره و در دو سوي مسير رودخانه دره شهر جايي كه تپه ماهورهاي دامنه شمالي كبير كوه خاتمه مي يابد،قرار دارد . در شهرستان دره شهر به دليل اينكه از مناطق لرنشين ايلام هستند آهنگ ها و ترانه و موسيقي لري رواج دارد كه در انواع بزمي و رزمي و حماسي و غيره اجرا مي شود . مانند نوي ترانه به نام ساير خوني كه آهنگي سوزناك است و با لهجه لري خوانده مي شود و براي اجراي آن از كمانچه استفاده مي شود.
اطراف دره شهر رامزارع آبي و ديمي با خاك حاصل خيز فرا گرفته است. مزارع كشاورزي دره شهر به وسيله آب رودخانه هاي سميره ،سيكان و چشمه سارهاي كوچك ديگر آبياري مي شود و حفر چاه هاي عميق و نيمه عميق كمبود آب راتامين مي كند. در مزارع روستاهاي دره شهر ضمن كاشت برنج،گندم جو و محصولات صيفي نيز به دست مي‌آيد. از مهمترين محصولات جاليزي دره شهر خيار است كه بسيارمعروف است . اين شهرستان داراي دو بخش مركزي و بدره است . مردم شهر دره شهر بيشتر به زبان لري و كردي صحبت مي كنند ولي زبان مردم بخش بدره كردي است، اين شهرستان به دليل در كنار كبيركوه و در كنار خرابهيا شهر باستاني ماداكتو دوره ساساني و رودخروشان سيمره واقع شده، همچنين با دارا بودن استعداد كشاورزي و وجود آب فراوان و مراتع و جنگلهاي انبوه داراي آثار ديدني و تاريخي و طبيعي بي شماري است، اهميت تاريخي دره شهر به حدي است كه مورخان و تاريخ نگاران آن را به نام اولين شهر تاريخي دوره ساساني ناميده اند.
اماكن متبركه ايلام: امامزاده سيدعبدالله ، در شش كيلومتري جنوب شرقي شهر ايوان در دامنه كوه هاي شيره زول بقعه اي به چشم مي‌خورد. اين بقعه سيدعبدالله نام دارد در دامنه كوه و اطراف بقعه دره اي زيباو چشمه پرآبي قرار گرفته است. فاصله آن تا جاده اصلي ايلام ايوان دو كيلومتر است. دو مناره دو طرفين شرق و غرب اين بناي شش ضلعي قرار گرفته است. در ورودي اصلي در ضلع شمالي بنامي باشد در داخل بقعه نوشته اي قرار گرفته است كه نسب شناسي صاحب بقعه را اينگونه معرفي مي كند: سيدعبدالله بن محمد بن الحسين بن احمد بن محمود بن غياث الدين بن مجدالدين نور الدين بن سعد الدين بن عيسي بن موسي بن عبدالله بن الامام موسي كاظم عليه السلام، كرامات زيادي براي سيدعبدالله نقل مي‌كنند. امامزاده سيد حسن در جنوب شرقي شهر مهران و در كنار رودخانه بزرگ گاوي بقعه‌اي قرار دارد كه به امام زاده سيدحسن مشهور مي باشد، اطراف بقعه رادشت هاي هموار و زمين هاي حاصلخيز فراگرفته است.
قبر در وسط چهار طاقي و در زير گنبد دوپوش قرار دارد و بر روي آن ضريح فلزي نصب شده است . روي سنگ نوشته اي كه در زيارتگاه وجود دارد نسب شناسي صاحب مقبره به شرح ذيل است: هذا قبرالمرحوم المبرور و الجيل الصالح و الا راجع السيد الحسني بن موسي كاظم . به نقل گذشتگان زماني كه لشكر روم به سرزمين منصور آباد مهران كنوني حمله كرد. ساكنين آن به علت كمي نفرات و تجهيزات تاب مقاومت نياورده و تسليم شدند . آنها تمام منطقه را به اشغال خود درآورده و منازل مسكوني را تخريب نموده و به مقبره نيز حمله ور شدند و آن را به آتش كشيدند . بعد از خداوند متعال قدرت فوق العاده اي به مردم عطاكرد و به واسطه نفرين سيدحسن تمام آنهارا از منطقه دور نمود و بيشترشان راكشتند.
پديده هاي طبيعي : درياچه ها ، غارها و چشمه هاي معدني، جذابيتي ماندگار، درياچه دوقلوي سياه گاو آبدانان – رودخانه سياه گاو غار شگفت انگيز زينه گان – چشمه هاي آبگرم دهلران
جشن ها و آيين ها: جشن ها و آيين هاي استان ايلام به جشن هاي مذهبي و ملي و محلي تقسيم مي شوند جشن هاي بزرگ مذهبي در استان ايلام شامل: جشن ميلاد حضرت محمد (ص) جشن ميلاد فاطمه (س) جشن ميلاد حضرت علي (ع) ، نيمه شعبان ، آداب آغاز ماه رمضان – عيدفطر – قربان و غيره – در ميان جشن هاي ملي نوروز جايگاه خاص خود را دارد. جشن تيرگان – مهرگان سده . غذاهاي محلي ، و سنتي از مهمترين جاذبه‌هاي اجتماعي به شمار مي روند برخي غذاها طبخ شده در اين منطقه خاص خود مردم استان است كه در همة شهرهاوبخش ها تهيه شده و طرز استفاده آن مخصوص آن منطقه است. مهم ترين آنها، حلواي بگل (bagal) بژي برسماق bezji-bersag، از شيريني هاي معروف – كپه kope از غذاهاي رايج در استان ايلام . جگروز Gegar waz غذاي لذيذ – قه له ماسوا Qala masowa در پايان مقوله گردشگري به معناي خاص آن باعث تحولات عظيم در عرصه هاي اقتصادي،اجتماعي ، فرهنگي و نيز مي‌باشد كه در كل به معناي وجود صنعت گردشگري است كه باعث ايجاد اشتغال در سطح وسيع،در آمدزايي و غيره در كشور ما هنوز پايدار نشده است . ميراث فرهنگي در جهان، ملت ها به آن افتخار مي كنند و باسرمايه گذاري كلان آنها از نمادي از تمدن در زمينه خود مي دانند و براي ديدن ميراث فرهنگي مي كوشند تا با حفظ حرمت آثار ديرينه آنها را منبع درآمدي براي كشور خود كرده و به طرز بسيار جالب و در خور حال گردشگران آنهارا نگهداري و از طرق مختلف در جهان معرفي كنند، اتمام و شناسايي آثار تاريخي استان ايلام، افزايش ثبت آثار تاريخي در فرصت آثار ملي به عدد 500 مرمت و احياي آثار تاريخي مورد نياز استان راه اندازي پژوهشكده ميراث فرهنگي ، ايجاد موزه هاي بزرگ، تكميل موزه مردم شناسي و افتتاح جايگاه حفاظتي.