مقدمه

اهميت وارزش غذايي علوفه يونجه به حدي است كه موجب شده به ملكه نباتات علوفه اي شهره گردد . خاستگاه و مركز پيدايش يونجه به نام علمي Medicago satival  ايران زمين است .

يونجه يكي ازمهم ترين  گياهان علوفه اي براي حيوانات اهلي است . زيرا داراي مقدار زيادي پروتئين ، ويتامين هاي مختلف ، انرژي و قابليت هضم پذيري بالاست . همچنين در مخلوط علوفه يونجه براي حاصلخيزي خاك ، اصلاح ظرفيت نگهداري آب و خاك به صورت مالچ و استخراج مواد معدني و نيتروژن در لايه پاييني استفاده مي شود .

– كشت يونجه سابقه اي بسيار طولاني دارد به طوري كه قدمت آن به ابتداي تاريخ تمدن مي رسد . كشت يونجه در اكثر نقاط دنيا رايج بوده و روز به روز به سطح زير كشت آن افزوده مي شود . بهترين شرايط براي رشد ونمو يونجه در مناطق خشك ، آفتابي ، گرم و با آب فراوان انجام مي گيرد .

– تركيب صفات زير به همراه سازگاري گسترده به محيط هاي متنوع يونجه را به عنوان يك محصول منحصر به فرد معرفي نموده است اين صفات عبارتند از :

– ظرفيت رشد مجدد سريع

– توانايي تثبيت بيو لوژيكي نيتروژن

– مقاومت به سرما و گرما

– مقاومت به خشكي

– دارا بودن دورۀ خاك

– كيفيت مناسب علوفه

– هضم پذيري بالا

– مغذي بودن

– واكنش پذير بودن به مديريت خوب

– قابليت ذخيره و انبار كردن

– قابليت استفاده به صورت چراي مستقيم ، كود سبز

– قدرت رقابت با علف هاي هرز

– تكثير به وسيله بذر ، ريزوم ، استولون

– پايا و چند ساله بودن

توليد يونجه با عملكرد بالا مستلزم خاكهاي عميق است كه توان ذخيره فراوان آب جهت عرضه در مدت طولاني فصل رشد داشته باشد همچنين براي توليد يونجه با عملكرد بالا نياز به مقادير زيادي آب از طريق بارندگي، اب ذخيره اي و يا آبياري است. يونجه به ازاي توليد يك تن علوفه در 6/0 هكتار است در سال نياز به تقريبا 15 سانتي متر آب در ناحيه ريشه دارد. علاوه بر اين خاك هايي كه در آن يونجه كشت مي شود بايستي PH نزديك خنثي (6/6-5/7 )داشته و به اندازه كافي حاصلخيز براي عرضه مقادير زياد مواد غذايي باشند. فوايد داشتن PH مناسب عبارتند از :

–       كاهش حلاليت عناصر محلول سمي

–       افزايش دسترسي به مواد غذايي ضروري

–       افزايش فعاليت ميكروارگانيسم هاي خاك

–       تثبيت بهتره نيتروژن

با برداشت حدود يازده تن علوفه در هكتار تقريبا 45 كيلوگرم فسفر (P) ، 90 كيلوگرم كلسيم و 198 كيلوگرم پتاسيم (k₂O) از خاك هارج مي گردد. از امداد خارج شده فوق بايستي با استفاده از كودهايي كه بر اساس تجزيه خاك تعيين مي شوند به خاك باز گردانده شود .

در تمام انواع خاك ( شني ، لومي و رسي ) مي توان يونجه را كشت نمود . با اين حال بايستي خاك به خوبي زهكشي شود تا از ابتدا به بيماري هاي ريشه و جلوگيري و همچنين اجازه جريان اكسيژن كه براي تثبيت نيتروژن به وسيله باكتري Rhizobiam  لازم است ، داده شود . خاكهاي با PH نزديك خنثي به علت در دسترس قرار دادن مواد غذايي و فعاليت باكتري Rhizobiam براي توليد مطلوب يونجه مناسب هستند .

 گياهشناسي يونجه

    بذر

بذر يونجه درون غلاف ، نيام يا پيله كه مارپيچي يا حلزوني شكل است و داراي 2 تا 4 پيچش است تشكيل ميگردد . در طول مدت رسيدن نيام يونجه ، بذور داخل آن به هم نزديك شده و به علت رشد خارجي سه گوش به نظر ميرسند . طول و عرض بذور رسيده، به ترتيب 5/2 و 5/1 ميلي متر و ضخامتشان حدودا يك ميلي متر است . نيام در گونه هاي مختلف يونجه به اشكال مختلف مي باشد(شكل 1-3 )

بذررسيده يونجه زرد روشن يا سبز زيتوني تا قهوه اي است . به طور كلي بذر يونجه كوچك و ريز است و وزن هزار دانه آن از 5/2 تا 5/3 گرم متغير است . در هر گرم وزن يونجه 300 تا 400 بذر وجود دارد .

بذر يونجه داراي دو لپه (Cotylidon)  ، يك ريشه چه ، يك اپي كوتيل ، آندوسپرم و پوسته رنگي يا تستا و ناف است . در انتخاب بذرمرغوب و مناسب جهت كشت ، سنگيني و خوش فرمي آن از فاكتورهاي مهم به شمار ميرود . هر چه قدر پوسته بذر سفت ، سخت و سالم باشد قدرت انباري بيشتري خواهد داشت . مدت زمان انبارداري به طوري كه خصوصيات بذر براي كشت حفظ شود 1-2 سال است . به طور كلي هر چه بذر نامناسب و مدت نگهداري در انبار زياد باشد درصد جوانه زني بذور يونجه كاهش مي يابد . آزمايش ها نشان داده كه بذور سالم ومرغوبي كه در شرايط مناسب انبارشده اند بعد از چهارسال در صد جوانه زني شان 10 درصد كاهش يافته است . لذا هنگام كاشت بذور يونجه مخصوصاً در صورت عدم اطمينان از طول عمر بذر و شرايط انبار داري بايستي تست جوانه زني انجام گيرد . براي تعيين درصد جوانه زني بذوريونجه را روي كاغذ صافي مرطوب در دماي 20 درجه سانتيگراد قرار داده و اولين شمارش بعد ازچهارروز و آخرين شمارش بعد از هفت روز انجام مي گيرد ( شكل 1-3 بذور يونجه ) 

گياهچه

با قرار گرفتن بذريونجه در خاك وجذب رطوبت ريشه راست و مستقيم وبدون انشعاب ازريشه چه بوجود مي آيد ( شكل 2-3 ). به موازات پيدايش ريشه اوليه ، محور زير لپه (هيپوكوتيل ) طويل شده و باعث خارج شدن ازخاك مي شود . در اين زمان گياه به زيادي وكمبودرطوبت ، شوري خاك وسله بستن خيلي حساس است . زماني كه هيپوكوتيل از خاك خارج مي شود فقط داراي دو لپه بصورت برگ هاي متورم است . بعد از مدتي اين لپه ها از بين رفته و از مركز آن اولين برگ با دمبرگ بلند خارج مي شود . برگ اوليه ساده و قلبي شكل بوده و شباهتي به برگچه هاي اصلي يونجه ندارد . باگذشت زمان نخستين برگ مركب يونجه با سه برگچه به وجود آمده و با ادامه رشد ونمو به تدريج ساير برگ هاي مركب ظاهر مي شوند .

 ريشه

يونجه علاوه بر ريشه اصلي كه راست ومستقيم است ريشه هاي جانبي نيز دارد كه سيستم ريشه اي قوي براي يونجه ايجاد كرده و خود عامل مهمي براي مقاومت گياه در برابر عوامل نامساعد ونيزجذب مواد غذايي از لايه هاي پاييني خاك به شمار ميرود . همچنين ريشه گياه اجازه جذب آب از اعماق زمين را داده ( تاعمق حدود 5 متر يا بيشتر) كه باعث مقاومت گياه در برابر خشكي هاي طولاني مدت مي شود . علاوه بر اين به علت همزيستي ريشه يونجه با نژادهاي باكتري Rhizobium  در گرۀ تثبيت كننده نيتروژن             ( شكل 3-3 ) در حاصلخيزي خاك نيز بسيارموثراست ، به طوري كه بعد از مدتي نيازي به كاربرد نيتروژن در مزارع يونجه نخواهد بود . در مزارع يونجه با گذشت زمان بتدريج ساقه هاي خزنده روي زمين ( استولون ) و نيز       ساقه هاي[1] خزنده زير زمين ( ريزوم ) بوجود مي آيد .

 ساقه

ساقه اصلي يونجه تو پر و از سلول پارانشيمي نسبتاً بلند و فشرده اي پرشده و تقريباً چهار گوش است . ساقه اصلي يونجه انشعابات زياد و نسبتاً ظريفي دارد . ساقه يونجه در نزديك سطح خاك ، انشعابات زيادي توليد مي كند كه به مرور زمان ضخيم وچوبي شده و طوقه را به وجود مي آورد . باگذشت زمان از طوقه ساقه هاي كوتاه و منشعب و ضخيم بوجود مي آيد .كه ساقه هاي اصلي و بلند يونجه را بوجود مي آورد . بعد از چيدن يا رسيدن يونجه ساقه ديگري از ساقه قبلي از محل طوقه خارج مي شود . تعداد ساقه هاي يونجه از 5 تا40 عدد متغير است . ارتفاع ساقه يونجه در ارقام مختلف در هر يك از اين چين ها ، مناطق گوناگون و خاك هاي مختلف متفاوت بوده و از 60-100 سانتي متر متغير است . ساقه هايي كه دائماً توليد مي شوند راست ، نرم و كرك دار بوده و در محل خروج برگ ها انشعابات كوتاهي پيدا مي كند .

 

5-2-3- برگ

برگ يونجه مركب بوده ودرمحل انشعابات ظريف ساقه بوجود مي آيند . برگچه ها كشيده ، طويل ودر يك سوم انتهايي دندانه دار هستند . برگچه ها داراي يك رگبرگ اصلي هستند كه تا انتهاي برگچه كشيده ميشود و از اين رگبرگ اصلي برگچه ( رگبرگچه ) رگبرگچه هاي فرعي منشعب مي شوند       ( شكل 4-3 ).

برگ مركب به وسيله دمبرگ به ساقه وصل شده ودرمحل اتصال دمبرگ به ساقه دو گوشوارك (stipule ) باريك وجود دارد كه به دمبرگ متصلند . هر كدام از گوشوارك ها ، زائده باريك و بلند در انتها و دندانه هاي ظريف و كوچك در قاعده دارند .

برگچه هاي يونجه تخم مرغي شكل بوده و در سطح زيري از كرك هاي فراواني پوشيده شده است . تراكم كرك ها دردر سطح رويي برگ كمتر است . برگچه ها سبز تيره هستند . برگچه مياني داراي دمبرگ كوتاهي است در حالي كه برگچه هاي كناري فاقد دمبرگچه بوده و مستقيماً به دمبرگ وصل  مي شوند .

گل

تغيير حالت گياه ازرشد ونمورويشي به زايشي با توليد گل هاي يونجه آغاز مي شود . توليد شاخه هاي گل دربهاراز دهمين تا چهاردهمين گره از طوقه يونجه و در فصل تابستان از ششمين تا دهمين گره صورت مي گيرد .          ( شكل 5-3 ) . بعضي از يونجه هايي كه در بهار به گل مي نشينند ارتفاع ساقه بيشتري دارند و بر عكس در تابستان ارتفاع ساقه كوتاه تري دارا هستند . هنگام تشكيل گل ، برآمدگي بافت مريستم درمحوربرگ بوجود مي آيد و از هر برآمدگي يك گل آذين بوجود مي آيد . هر گل يونجه ، داراي يك كاسه ( با پنج كاسبرگ هم اندازه ) و يك جام ( با پنج گلبرگ به نام هاي درفش يك عدد و بال و ناو هر كدام دو عدد ) ، ده پرچم و يك مادگي است (شكل 5-3 ) . رنگ گل ارقام مختلف و گونه هاي جنس Medicago  ممكن است بنفش ، سفيد ، زرد ، و يا رنگارنگ باشد . گل يونجه داراي خصوصيات خاصي است از اين رو تعداد محدودي از حشرات در گرده افشاني يونجه مؤثر هستند به خاطر اين ويژگي و نيز پلي پلوئيدي بودن يونجه عوامل موثر در گرده افشاني يونجه كمتر اثر دارند .

در هنگام آزاد شدن اندام هاي جنسي ، كيسه بساك تركيده و دانه هاي گرده بفراواني در روي كلاله مادگي قرارميگيرند . بااين حال مشكل عمده در گرده افشاني يونجه غشاء كوتيكولي موجود در روي كلاله است كه مانع از ترشح مواد توسط كلاله مي شود . اين غشاء بعد از آزاد شدن اندام هاي جنسي از بين ميرود وازاين طريق امكان باروري ناشي ازگرده افشاني فراهم مي گردد . عمل آزاد شدن اندامهاي جنسي از درون ناو را مي توان به عواملي مانند فشار وارده از طرف سلولهاي مربوط به اندامهاي جنسي ، فشار مكانيكي وارده توسط حشرات و عوامل محيطي مانند باران ، باد ودرجه حرارت مربوط دانست .

در گرده افشاني غير مستقيم يونجه ، تعداد گل هاي تشكيل شده زيادتر و تعداد بذر در هر نيام بيشتر است علت اين پديده به عواملي مانند  1) خود ناسازگاري نسبي بيشتر بوته هاي يونجه  2) اختلاف ادامه حيات تخمك هاي بارور شده كه داراي جنين و آندوسپرم خود گشن شده و هيبريد شده هستند مربوط مي شود . گل آذين يونجه بصورت خوشه مركب است كه از محل محور برگ خارج مي گردد كه دمگلي به اندازه دمبرگ برگ مركب يا طويل تر از آن دارا مي باشد . ميوه يونجه نيامي باشكل خاص است . در اثر رشد سريع طرف داخلي نيام ، پيچشي در نيام توليد مي گردد . نيام داراي چند بذر   است . بذور شكل كم وبيش قلوه مانند داشته و برنگ زرد يا قهوه اي روشن ديده مي شوند 

ارقام يونجه :

ارقام يونجه موجود در ايران از ارقام خارجي و يا محلي است . ارقام يونجه محلي در مقايسه با ارقام اصلاح شده خارجي در دوسال اول كشت عملكرد متوسطي دارند ولي براي سالهاي بعد ميزان محصول اين ارقام بيشتر و مطمئن تري است جهت انتخاب ارقام يونجه محلي يونجه بايستي به وضع جغرافيايي محل رشد گياه توجه نمود بعنوان مثال چنانچه ارقام يونجه مقاوم به سرما مورد نظر باشد بايستي از يونجه هاي بومي مناطق سردسير ( مانند يونجه همداني) كه به احتمال قوي داراي عوامل وراثتي مقاوم به سرما هستند استفاده نمود .

ارقام يونجه موجود در بازارهاي دنيا را بر حسب منطقه جغرافيايي آنها نامگذاري مي كنند لذا ارقام مختلف يونجه خارجي به نام هاي يونجه آرژانتين، جنوب افريقا ، يونجه پرواس (مبدأ جنوب شرقي فرانسه ) ، يونجه بوفالو(مبدأ كانزاس ايالت متحده ، آمريكا ، يونجه ويليامس بورگ ( مبدأ كانزاس ) ، يونجه تالنت ( مبدا فرانسه ) ، يونجه تركستان ، يونجه(مبدا تركمنستان ) ، يونجه هارايسان ( مبدا تركستان ) ، يونجه اورستان ( مبدا تركستان ) ، يونجه گريم( مبدا آلمان ) ، يونجه كوزاك ( مبدا روسيه ) يونجه كانادايي ، يونجه رولاك (مبدا هندوستان) ، يونجه بالتيك ، يونجه هارديگان ( رقم اصلاح شده مخصوص مناطق مرطوب و نسبتاً مرطوب ) ، يونجه رنجر ( رقم اصلاح شده از يونجه هاي كوزاك 45% ، تركستان 45% ، لاداك 10% ) ، يونجه آتلانتيك ، يونجه ناراگامنت ( يونجه اصلاح شده ) . 

ارقام مختلف يونجه ايراني :

رقم هاي يونجه موجود در ايران بر اساس نام ناحيه اي كه در آنجا كشت  مي شود نامگذاري شده اند .

1) يونجه همداني :

مشخصه بارز اين رقم رشد و نمو در مناطق سرد و مقاومت زياد به سرماي زمستان است . يونجه همداني نسبت به يونجه رنجر كه در گذشته براي كشت در مناطق سرد سير توصيه مي شد مزاياي زيادي دارد . يونجه همداني رشد نسبي داشته و ساليانه بيش از 5-4 چين بيشتر توليد نمي نمايد .

يونجه همداني داراي ساقه هاي بلند خشبي با شاخ و برگ نسبتاً كم و ارتفاع بوته ها به طور متوسط تا 85 سانتي متر يونجه همداني به آب نياز فراواني دارد . هر 10-8 روز بايستي آبياري شود . حداكثر عملكرد اين رقم در زمان ظاهر شدن حدود گل ها است .

2- يونجه يزدي :

مشخصه بارز يونجه يزدي كيفيت و عملكرد بالاست . اين رقم خاص مناطق معتدله است كه البته مي توان در مناطق نسبتاً گرم و خشك نيز كشت نمود . ارتفاع بوته 60-50 سانتي متر ولي داراي شاخ وبرگ نسبتاً زياد و  برگ هاي بزرگتر است .

يونجه يزدي ساليانه تا هفت جين توليد مينمايد به همين خاطر به يونجه هفت چيني نيز معروف است .

3- يونجه بغدادي :

 يونجه بغدادي مخصوص مناطق گرمسيري است به همين خاطر در نواحي جنوبي ايران و استان خوزستان كشت مي شود . از مشخصات بارز مقاومت به گرماست بطوريكه در شرايطي مانند استان خوزستان با گرماي سوزان بدون ركود در سرتاسر سال رشد مي كند . يونجه بغدادي ارتفاع بلندي داشته كه بيش از 1 متر نيز مي رسد بطور متوسط ساليانه 10 چين توليد مي نمايند .

4– يونجه بمي : يونجه بمي مانند يونجه بغدادي مخصوص مناطق    حاره اي يا گرم است . ارتفاع متوسطي 65-60 cm داشته وبرگ هاي نسبتاً بزرگي دارد . اين رقم نيز ساليانه مي تواند تا بيش از 10 چين توليد نمايد . اين رقم نيز مانند رقم يزدي به يونجه هفت چين معروف است .

1- درجه حرارت مورد نياز يونجه :

يونجه در مقابل تغييرات دماي محيط حساس نيست و طبق آزمايش هاي انجام شده ثابت گرديده كه گياه مي تواند دماي 60-50 درجه سانتي گراد زير صفر تا 50 درجه سانتيگراد بالاي صفر را بدون صدمه ديدن تحمل نمايد . يونجه با ريشه هاي عميق اش در مناطق نسبتاً خشك وكم آب مقاومت مي كند و حتي بعد از چند سال كه از رشد آن گذشت توانايي آن را دارد كه از آب تحت الارضي واقع در عمق چند متري سطح زمين نيز استفاده كنند . كشت يونجه درمناطق كوهستاني وسردسير نيز رايج است ولي ساليانه بيش از 4-2

جين بيشتر محصول توليد نمي كند بر عكس در مناطق گرم مانند جلگه خوزستان كه ارتفاع زيادي از سطح دريا ندارد با كشت و كار مناسب تا 10 چين در سال مي توان يونجه برداشت نمود 

2- رطوبت مورد نياز يونجه :

در مناطقي كه بارندگي بيش از اندازه است و يا زمين مرطوب است يونجه محصول خوبي توليد نمي نمايد . در خاكهايي كه بيش از حد مرطوب است و يا در خاكهاي اسيدي كه كمبود آهك دارند عملكرد يونجه رضايت بخش نيست

اصولاً يونجه را نبايستي در خاكهايي كه زهكشي نشده اند و يا عمل تصفيه در آنها به خوبي انجام نگرفته است كشت نمود .

ريشه يونجه نياز به اكسيژن زيادي دارد لذا در خاكهاي مرطوب و رسي كه فاقد اكسيژن هستند مناسب براي ريشه يونجه نيست . توصيه مي شود در مناطق با بارندگي زياد يونجه را بصورت مخلوط با ساير گياهان علوفه اي كشت نمود .

3-3- عمليات زارعي كاشت يونجه

يكي از عوامل بسيار مهم در توليد محصول بهينه يونجه انتخاب زمين و تهيه بسته مناسب است . با اجراي عمليات صحيح كاشت ، انتخاب بذر مرغوب و نيز تهيه مناسب بستر و عوامل ديگر مي توان زراعت مطلوبي را ايجاد كرد .

در انتخاب زمين براي زراعت يونجه بايستي دقت فراواني نمود زمين براي كشت يونجه بايستي خاكي حاصلخيز شني رسي يا رسي شني و عاري از علف هاي هرز باشد ( به همين منظور كشت يونجه بعد از نباتات وجيني مي شود ) همچنين زمين كشت يونجه بايستي مسطح بوده و در اراضي مكانيزه ، شيب بايستي يك تا 2 در هزار در نظر گرفته شود . از طرف ديگر خاك بايستي داراي ساختماني باشد كه در آن به آساني تهويه انجام گيرد .

ايران يكي از مناطق مناسب براي كشت يونجه است . در اين ميان علاوه بر بومي بودن و سازگاري گياه با شرايط آب وهوايي ، خاك نيز در اين موقعيت نقش بسزائي داشته است . از عوامل مهمي كه در توليد بهينه اين محصول نقش داشته آهك است . به طور كلي اغلب خاكهاي ايران آهكي بوده و به همين دليل براي زراعت يونجه مناسب اند . چونكه چنين خاكهايي كلسيم و منيزيم مورد نياز يونجه را تأمين كرده و نيز باعث حفظ تعادل PH مناسب براي كشت يونجه مي شوند .

PH مطلوب براي كشت يونجه حدود هفت (خنثي ) است . PH هاي بالاتر از هفت براي كشت يونجه مناسب  ولي PH هاي كمتر از هفت نامناسب اند.

به همين خاطر در هاشيه درياي خزر يا يونجه به عمل نمي آيد و يا در صورت پاگرفتن زراعت ، محصول ناچيز و با طول عمر كوتاه توليد مي نمايد . لذا در صورت نياز به كشت يونجه در خاكهاي اسيدي اضافه نمودن آهك يكي از برنامه هاي مهم مديريت مواد غذائي و PH خاك است كه حتماً بايستي لحاظ گردد . براي اين كنظور بايستي آهك را حدوداً شش ماه قبل از كشت و يا نصف آن را قبل از كشت و بقيه را به صورت سرك ( فرم هيدراته ) بعد از كشت مي توان اضافه نمود .

تهيه زمين

به طور كلي كشت يونجه در بهار و پائيز امكان پذير است و هر كدام محاسن و معايبي دارد . براي تهيه زمين در كشت هاي بهاره ابتدا بسته به ساختمان خاك شخم عميق يا خيلي عميق (25 تا 30 سانتي متر ) در پائيز و قبل از بارندگي زده مي شود . شخم در پائيزباعث ذخيره آب باران و از بين رفتن نسبي علف هاي هرز مي گردد . بعد از مساعد شدن شرايط در بهار در صورت نياز ، شخم ديگري در جهت عمود بر شخم پائيز ، زده مي شود كه سبب خرد شدن كلوخه ها و علف هاي هرز باقيمانده مي گردد .

بعد از شخم زدن ديسك زده مي شود و بلافاصله بقاياي گياهي و ريشه هاي علف هاي هرز با استفاده از دندانه يا هرس جمع آوري مي گردد . بعد از هرس بايستي زمين تسطيح شود كه اين عمل براي آبياري مناسب ونيز برداشت راحت تر مخصوصاً در اراضي مكانيزه بسيار مهم است . عمل تسطيح به وسيله ماله (Leveler ) دو بار و عمود بر هم انجام مي گيرد . سپس بذر پاشي با دست يا با ماشين بذر كار انجام مي گيرد . با توجه به نياز خاك كه با تست آن قبل از كشت انجام ميگيرد ممكن است كود نيز مورد نياز باشد كه مي توان همراه كاشت بذر به خاك داد .

 كشت بذر

1- بذر به دو طريق در مزرعه كشت مي شود : 1 ) بذر پاشي با دست و يا دستگاه قابل حمل به وسيله انسان . 2 ) بذر پاشي به وسيله ماشين هاي بذر افشان .

مسئله مهم در بذر پاشي ، پاشيدن يكنواخت بذر است . به همين خاطر در مناطق مختلف معمولاً بذر پاشي به وسيله دست توسط افراد با تجربه انجام مي گيرد .

روش ديگر بذر پاشي استفاده از ماشين هاي بذر افشان است . بذر پاش Cultipacker مانند بذر پاشي Brillian بذر را روي سطح خاك پاشيده و سپس به وسيله ماله آن را به داخل خاك فشار مي دهد اين بذر پاشها بذور را در عمق ثابت و در تماس خوب با خاك قرار مي دهند . بذر پاشهاي نواري بذور را به صورت رديفي ، معمولاً با فاصله 5/17 تا5/22 سانتي متر كاشته و مي تواند كود را در زير بذر ها قرار دهد . براي اصلاح استقرار بوته هاي يونجه ، از چرخ هاي فشردن كه به بذر پاش يا ساير وسايل فشرده كرده مانند يك Cultichker وصل مي شود استفاده شده و پشت سر بذر پاش كشيده شده يا به طور جداگانه استفاده مي گردد . عمومي ترين بذر پاش نواري ، Grain drills هستند كه مي تواند بذر يونجه و محصول مخلوط را (Companion ) به طور همزمان بكارد .  Grain drill كنترل عمق كاشت ضعيفي دارند . بذر پاشهاي نواري كه براي كشت علوفه ها درست شده براي غلبه بر اين مشكل نوارهاي عميقي دارند .

بذر يونجه و محصول همراه مي بايستي به طور جداگانه در جعبه هاي بذر ريخته شود . محصولات همراه مي بايستي 2/5 تا5 سانتي متر عميق تر از بذور يونجه كشت شوند . اين مي تواند با يك كشت با قرار دادن لوله اي كه بذر محصول همراه را كشت مي كند . بين  Coulter و يونجه پشت  Coulters  قرار گيرد .

بسياري از شركت هاي سازنده بذر پاشها ، بذر پاشهاي اختصاصي  No-till براي يونجه و ساير محصولات توليد مي نمايند . طراحي اين بذر پاشها بين شركتهاي مختلف متفاوت است . با اين حال براي موفقيت بايستي خصوصيات زير را دارا باشد .

1-             فشار پائين انداختن بذر

2-             ديسك دو طرفه Oponers

3-             چرخهاي فشرده

4-             جعبه بذر كوچك و مكانيسم كنترل عمق

يكي از موارد مهم در كشت يونجه كاليبره كردن دستگاه است ، چونكه اندازه دانه بين واريته هاي مختلف و نيز بين محموله هاي مختلف يك واريته متفاوت است . لذا كاليبره كردن بذر پاش هر وقت كه واريته جديدي و محموله بذر جديد استفاده مي شود و يا اگر بذور پوشش دار كشت شود ضروري است . تنظيم كاليبراسيون مي تواند از كشت بيش از حد و يا كمتر بذر جلوگيري نمايد .

چون خاكهاي به هم فشرده سبب سبز شدن درصد بيشتري از بذور كشت شده مي گردد به همين خاطر بهتر است بعد از بذر پاشي بستر يونجه را غلتك تا بذرتماس بيشتري با خاك داشته باشد . براي آبياري يونجه ، بعد از بذر پاشي و كود پاشي به كمك رديف  كار ، رديف هايي را در يونجه ايجاد نمود . فاصله رديف هاي كشت يونجه 30 تا50 سانتي متر و ارتفاع رديف ها بايستي حدوداً 10 سانتي متر باشد . بدين منظور ممكن است از ادوات بخصوصي استفاده گردد .

در زراعت هاي مكانيزه فاصله مرزهاي يونجه از يكديگر با توجه به ساختمان خاك ، مقدار آب آبياري و نيز عرض ماشين آلات برداشت متفاوت است . طول كرت ها نيز با توجه به شيب خاك و نيز ساختمان خاك متغير است . در خاكهاي شني رسي ، طول هر كرت را كمتر از خاكهاي رسي شني مي گيرند . به طور كلي كرت ها را 50 و حداكثر 100 متر در نظر مي گيرند . بعد از كاشت نهرهاي مخصوص آبياري احداث خواهد شد .

   2- عمق بذر كاري

با توجه به اينكه يونجه محصولي دانه ريز است لذا عمق صحيح كشت بسيار مهم است بهمين خاطر بايستي با مقدار كافي خاك پوشانده شود يا رطوبت كافي براي جوانه زني را فراهم آورد در عين حال بايستي عمق خاك به حدي باشد كه اجازه رسيدن ساقه كوچك به سطح خاك را بدهد. عمق مناسب كاشت با توجه به نوع خاك متفاوت است . در خاك هاي با بافت سنگين عمق كاشت بايستي 6/0 تا 25/1 سانتي متر و در خاك هاي شني 25/1 تا 5/2 سانتي متر باشد . زماني كه خاك رطوبت كافي داشته باشد ممكن است بذور يونجه سطحي تر نيز كشت شود . برعكس در خاك هاي خشك مي بايستي عمق كاشت را بيشتر گرفت.

3- مقدار بذر مصرفي

ميزان بذر مورد نياز 12 تا 15 كيلوگرم د رهكتار در خاك هاي با شرايط خوب و نيز دستگاه مناسب مي باشد . بذر بيشتر محصول بيشتري را توليد نخواهد كرد مگر اينكه شرايط كشت نا مساعد باشد به طور عادي ميزان بذر كمتري در نواحي خشك استفاده شده است در حالي كه در شرايط مطلوب كشت ممكن است ميزان بذر بيشتري نيز مورد نياز باشد . البته شرايط منطقه د رميزان بذر مورد نياز براي كشت موثر است . طولاني شدن دوره سرما ، آب و هواي مرطوب مي تواند سبب از بين رفتن مقدار بيشتري از گياهچه هاي يونجه شود. آب و هواي مرطوب مي تواند سبب از بين رفتن مقدار بيشتري از گياهچه هاي يونجه شود. اب و هواي خشك و گرم در زمان كاشت نيز مي تواند جوانه زني و استقرار بوته هاي يونجه را كاهش دهد. تحت شرايط عادي، فقط حدود 60 درصد بذور جوانه و تقريبا 60 تا 80 گياهچه ها در سال از بين خواهند رفت.

 داشت يونجه

 آبياري يونجه

يونجه گياهي است كه در برابر خشكي مقاومت نسبي دارد. با اين حال محصول خوب در اراضي با خاك هاي مناسب و عميق و اب فراوان توليد مي شود . يعني با توجه به ميزان آبي كه دريافت مي كند محصول توليد مي نمايد. چنانچه در قسمت گياه شناسي يونجه اشاره شد، يونجه داراي ريشه هاي عميقي است به طوري كه در شرايط مطلوب خاك و رطوبت ريشه هايش تا بيش از ده متر نفوذ مي كند. بايستي توجه داشت كه ريشه هاي فعال يونجه تا عمق يك تا سه متر نفوذ مي كند. با اين همه يونجه توان جذب رطوبت از منابع سطحي و عميق خاك را دارد.

آب مورد نياز يونجه بستگي به عوامل مختلفي مانند ميزان تبخير و تعريق ، ارقام مختلف يونجه ، حاصلخيزي خاك قابل دسترس بودن آب و اثرات متقابل اين عوامل عمده دارد.

به طور كلي براي توليد يك تن ماده خشك ، يونجه نمياز به 15 سانتي متر آب دارد. از اين رو حداقل بارش پنج سانتي متر در هفته تا زمان برداشت براي توليد يونجه مورد نياز است در جدول 1-3 ميزان اي قابل جذب عادي و ظرفيت ذخيره اي براي خاك هاي مختلف نشان داده شده است .

براي تخمين ، كل ظرفيت ذخيره اي آب در دسترس يك خاك فرضي، حد وظرفيت آب ذخيره اي (ستون سمت راست) در عمق ناحيه ريشه ضرب مي شود.

بسياري از خاك هاي يونجه كاري ظرفيت نگهداري آب بيش از4/16  سانتي متر درمتر عمق دارند. خاك با ناحيه ريشه اي 8/1متر عمق مي تواند 30 سانتي متر آب ذخيره نمايد . اگرمحصول ميزان آب در دسترس را خالي كند تحت استرس قرار گرفته و تا حدودي رشدش متوقف مي شود . به طور كلي، زماني كه بيش از 60 درصد آب در دسترس خاك از ناحيه موثر ريشه خالي نشده بايستي مزرعه آبياري شود. اين بدان معناست كه مي بايستي محصول را بعد از اين كه 5/12 تا 15 سانتي متر آب استفاده شد، آبياري گردد . مقدار خالص آب جايگزين شده در هر بار آبياري مي بايستي برابر مقدار آب استفاده شده باشد و دوره زماني سپري شده قبل از اين مقدار اب استفاده شده با توجه به فصل و شرايط اب و هوايي متغير است .

الف ) كيفيت آب آبياري  

مانند اكثر محصولات ، افزايش عملكرد يونجه مي تواند به طور معني داري با كيفيت آب آبياري تحت تاثير قرار گيرد. وجود نمك هاي معدني قابل حل در آب مي تواند ميزان انرژي لازم براي گياه را با برداشت آب از خلل و فرج  خاك افزايش دهد. بعضي از محصولات تحت تاثير شوري آب قرار مي گيرند . در اين ميان يونجه حساسيت متوسطي به شوري دارد .

زماني كه خاك هاي اشباع شده هدايت الكتريكي شان 2 ميلي موس بر سانتي متر باشد كاهش محصول بروز خواهد كرد. با توجه به اين ارقام ، عملكرد نسبي تقريباً به ازاء هر ميلي موس بر سانتي متر افزايش در هدايت الكتريكي كاهش خواهد يافت و زماني كه هدايت الكتريكي به 16 برسد، ميزان عملكرد به صفر خواهد رسيد. بعضي از عناصر  معدني اثرات سمي بر روي يونجه به اثرات سمي سديم در خاك و آب متحمل است. در شرايط غير شوري ، يونجه اثرات سوئي از سديم دريافت نمي كند. سديم قابل تبادل بيش از 15 درصد سبب خراب شدن شرايط فيزيكي خاك مي شود. همچنين يونجه به ميزان عنصر بر  B در آب آبياري متحمل است. هيچ اثر سمي قابل مشاهده با سه ميلي گرم در ليتر بر در آب آبياري تا كنون مشاهده نشده است.

به طور كلي آب با كمي شوري بدون اينكه اثرات مضري روي يونجه داشته باشد مي تواند براي آبياري يونجه استفاده شود زيرا مقادير زياد آب استفاده شده سبب شسته شدن نمك به لايه هاي پائيني خاك مي شود. كيفيت آب آبياري نقش مهمي در تثبيت و استقرار محصول دارد. اگر به يونجه تازه كشت شده آب شور داده شود مشكلات جدي را ايجاد مي نمايد. طي جوانه زني و سبز شدن، دانه ها حجم زيادي آب جذب خواهند كرد، با استفاده مكرر آب شور كه بعدا تبخير خواهد شد غلظت بالايي از نمك به بذر جوانه زده نفوذ كرده و در اطراف آنها باقي خواهد گذاشت. وجود غلظت بالاي نمك در ناحيه جوانه زده بذر سبب مي شود كه انرژي بيشتري براي جذب آب به وسيله دانه ها مصرف شود و همچنين ممكن است نمك ها براي ريشه هاي جديد سمي باشد.

قبل از اينكه توليد يك سيستم آبياري لحاظ شود يا آب آبياري با شوري نامعلوم استفاده شود، توصيه مي شود آب مورد استفاده براي تعيين مناسب بودن آن براي آبياري يونجه آزمايش گردد. آب آبياري را مي توان با آزمايش خاك، آب و علوفه برداشت شده در آزمايشگاه هاي خاكشناسي بررسي  نمود.

ب) روش هاي مختلف آبياري يونجه

روش هاي متعدد و مختلفي براي آبياري مزارع يونجه وجود دارد كه مهم ترين آنها عبارتند از : آبياري غرقابي ، آبياري رديفي، آبياري باراني و آبياري زير زميني.  لازم به ذكر است كه هيچ كدام از  اين روش ها را نمي توان براي تمام شرايط كشت به كار برد.

نوع خاك روش آبياري مورد استفاده را تحت تاثير قرار مي دهد. نفوذ پذيري خاك مقدار آب مورد استفاده را تعيين مي كند كه تا حد زيادي با بافت خاك مشخص مي شود. در جدول 1-3  ميزان نفوذ پذيري براي خاكهاي با بافت هاي مختلف نشان داده شده است.

جدول 1-3 خصوصيات آبياري براي بافت هاي مختلف خاك

1-  آبياري غرقابي

روش متداولي است كه كشاورزان  به خوبي با آن اشنا هستند. بعد از تثبيت بوته هاي يونجه آبياري غرقابي يكي از بهترين روش هاي آبياري يونجه است و كشاورزان از آن استقبال مي كنند. علت پذيرش آن از طرف زارعين وجود شيب هاي غيريكنواخت و كم و بيش زياد در اراضي كشاورزي است كه در چنين شرايطي با كرت بندي يونجه آب از كرتي به كرت ديگر هدايت مي شود. نكته مهم  در اين نوع آبياري اين است كه  نبايستي آب به مدت طولاني راكد بماند زيرا سبب خفگي بوته هاي يونجه مي شود. عيب عمده آبياري غرقابي در اوايل كشت يونجه است به خاطر اينكه در اين زمان به علت سله بستن، بذور جوانه زده نمي توانند از سطح خاك بيرون آيند . بايد توجه داشت در چنين شرايطي بعد از گاو رو شدن زمين حتما آبياري دوم انجام شود تا سله بستن مشكلي را براي يونجه بوجود نياورد. 

2- آبياري رديفي

 به منظور جلوگيري از سله بستن هنگام جوانه زدن و سبز شدن دانه هاي يونجه امروزه اين روش آبياري انجام مي شود. (شكل 16-3 ) براي اين منظور آب در رديف هاي ايجاد شده جريان يافته به طوري كه روي پشته ها سوار نمي شود. در اين روش بتدريج آب از رديف ها به پشته ها نشت كرده و سبب خيس شدن كامل پشته مي شود كه اصطلاحا سياه شدن مي گويند.

 آبياري رديفي يا نشتي در مزارعي انجام مي گيرد كه زمين تخت و مسطح باشد . در اين حالت به علت مسطح بودن زمين و نيز شيب مناسب آبياري، ديگر نيازي به كرت بندي نيست در اين حالت قطعات كشت شده رديفي است و انتخاب طول ان بستگي به ساختمان خاك دارد. به طور كلي طول آن از پنجاه تا 150 متر متغير است. اين روش آبياري در سبز شدن يكنواخت و صرفه جويي آب بسيار موثر بوده و با توجه به اينكه يونجه، زراعتي چند ساله است بعداً به علت  حركت ماشين آلات برداشت، رديف ها پر شده و به آبياري غرقابي تبديل ميشود.

3- آبياري باراني

اين روش در اراضي شيب دار كه امكان آبياري غرقابي يا رديفي نيست روش كارآمدي است و تنها روش آبياري مي تواند باشد. آبياري باراني با حفظ رطوبت خاك در سبز شدن بذور يونجه بيش از دو روش قبلي موثر است. از طرف ديگر در اين روش آب بيشتر صرفه جويي شده و با توجه به اينكه ايران در منطقه خشكي از دنيا وقاع شده است لذا صرفه جويي بيشتر جز اولويت هاي بخش آب كشور به شمار مي رود . به طور كلي آبياري باراني در اراضي شيب دار ونيز در خاك هاي سبك كه ضريب نفوذ پذيري خاك بالاست كارايي زيادي مي تواند داشته باشد . اما عيب عمده آبياري باراني عدم نفوذ به اعماق خاك است كه در نهايت باعث به عمل آمدن بوته هاي ضعيف مي شود. چنين بوته هايي در برابر عوامل زيان آور مانند علف هاي هرز، آفات و بيماري ها كمترين مقاومت را خواهند داشت. لذا توصيه مي شود اين روش در تلفيق با روش هاي ديگر با فراهم آوردن شرايط آبياري انجام گيرد.

4- آبياري زير زميني

در بعضي از كشورهاي جهان با ايجاد كانال زيرزميني و نصب لوله هاي در عمق 30- 5/37 سانتي متر زير خاك ، سطح خاك مرطوب نمي شود و در نتيجه به طور قابل توجهي تبخير آب كاهش و كارآيي آبياري بهبود مي يابد فاصله لوله ها بستگي به بافت خاك داشته ولي معمولا  150 تا 240 سانتي متر است. تهويه كافي و استفاده از جريان تند آب براي  جلوگيري از گرفتگي لوله ها ضروري است. ضد عفوني دوره اي با اسيد براي جلوگيري از رسوب گرفتگي و نيز ضد عفوني با كلر (براي حذف گرفتگي به علت رشد مواد بيولوژيك مانند باكتريهاي لزج و جلبك ها ) لازم است. با نگهدار مناسب     لوله ها ، چنين لوله هايي مي تواند با كارايي بالا به مدت ده تا بيست سال استفاده شود.

در اين روش كنترل دقيق زمان و مقدار آبياري، كارايي استفاده آب را بهبود بخشيده و به علت نياز به كارگر كم به رغم هزينه اوليه بالا آبياري يونجه مورد توجه قرار گرفته است.كارايي بالاي اين سيستم ها آن را مخصوصا در نواحي كه آب آبياري محدود است يا جاهايي كه آب و انرژي جهت پمپ نمودن خيلي گران است. قابل استفاده نموده است.

كوددهي يونجه

آزمايش خاك تنها روش تعيين وضعيت حاصلخيزي و PH خاك است براي توليد يونجه وجود حداقل 65 كيلوگرم در هكتار فسفر 350 كيلوگرم در هكتار پتاسيم و PH خاك نزديك 7 ضروري است. اگر اين مواد غذايي ضروري ناكافي باشد و يا PH خاك كمتر از 5/6 باشد عملكرد و طول عمر يونجه به طور معني داري كاهش مي يابد . بايستي PH نزديك خنثي (7= PH) باشد. به طوري كه باكتري Rhizobium  بتواند نيتروژن مورد نياز يونجه در اين حد را تثبيت نمايد در صورتي كه آزماش خاك نشان داد كه PH اسيدي است بايستي آهك استفاده نمود و در صورت نياز به مواد غذايي قبل از كاشت فسفر و پتاسيم به خاك داده شود. در صورت نياز به آهك و كود بايستي در 15 سانتي متري سطح خاك داده شود. عملكرد بالاي يونجه ، مقادير زيادي مواد غذايي را از خاك خارج مي كند (جدول 2-3).

جدول 2-3 ميزان مواد غذايي تقريبي و برداشت آن بوسيله بوته هاي يونجه با عملكرد 5 تن در هكتار

يونجه مانند گندم و ساير محصولات نمي تواند خاك هاي اسيدي را تحمل كند. PH خاك مي بايستي بالاتر از 2/6 باشد تا شرايط مناسب با باكتري تثبيت كننده نيتروژن را فراهم كند. گندم به خوبي در خاك هاي با  5/5 =PH نشو و نما مي كند در حالي كه توليد يونجه در 5/5 = PH ، 50درصد كاهش مي يابد و همچنين يونجه در خاك هاي با 5=PH نمي تواند مستقر شود. به طور كلي عملكرد و كيفيت يونجه در خاك اسيدي كاهش مي يابد.

 زمانيكه PH  خاك كمتر از 2/6 است بايستي حداقل يك تن ECCE [2](كربنات كلسيم موثر معادل) در عمق 10-15 سانتي متر خاك قبل از كشت داده شود. با توجه به ميزان اسيدي بودن خاك خاك هاي نوع لومي ورسي ممكن است چندين تن آهك در هكتار لازم داشته باشند. از آنجاي كه چندين ماه طول مي كشد آهك با خاك واكنش نشان دهد لذا بهتر است حداقل يكسال قبل از كشت يونجه به خاك داده شود . براي اينكه به مدت سال يونجه با عملكرد حدود 11 تن در هكتار داشته باشيد 6/6 تا 1/11 تن آهك لازم است كه در اين حالت PH خاك كاهش زيادي پيدا نمي كند .

حتي اگر خاك تحتاني اسيدي نباشد نمي توان آن را جايگزين خاك سطحي نمود چونكه غالب فعاليت باكتري ها تثبيت كننده نيتروژن در 15 سانتي متر سطح خاك است. اگريونجه توان جذب تركيبات ضروري (پتاسيم ، كلسيم و منيزيم) در خاك را داشته باشد. استفاده مناسب از آهك قبل از كاشت براي تنظيم PH تا 7 براي عرضه كافي عناصر براي طول عمر يونجه ضروري است.

كودها

1) نيتروژن (N)

مقدار نيتروژن براي استقرار گياهچه يونجه 20 تا 30 كيلوگرم در هكتار است. اين مقدار نيتروژن غالبا در شهريور مخصوصا در اراضي كه بعد از گندم در طول تابستان در آيش بوده در دسترس قرار مي گيرد . به محض اينكه گياهچه هاي يونجه گره هاي تثبيت نيتروژن را در ريشه ها تشكيل داد، آنها مي توانند نيتروژن مورد نياز خودشان را از اتمسفر جذب نمايند به طوري كه نيتروژن بيشتري براي استقرار يونجه لازم نمي شود . تثبيت نيتروژن در نتيجه فعاليت همزيستي يونجه و باكتري Rhizobiumاست براي اينكه همزيستي اتفاق بيافتد ، تلقيح مناسب بذر با باكتري مهم است تا اينكه باكتري تثبيت كننده نيتروژن فعال بشود . واكنش يونجه به كود ازته  بعد از استقرار علامتي است كه نشان مي دهد كه يا خاك مي توان تعيين كرد كه مشكل خاك اسيدي بودن است يا عدم فعاليت باكتريها .

تثبيت ازت در يونجه :

چنانچه اشاره شد يونجه توانايي قابل توجهي در توليد محصول فراوان دارد و در عين حال غذايي خوشخوراك و مغذي است و نيز در محدوده وسيعي از شرايط اقليمي و در خاكهاي مختلف رشد و نمو مي نمايد. بدون شك عوامل بسيار زيادي در كسب اين خصوصيات موثر هستند كه در اين ميان موجودات ذره بيني همزيست و باكتريهاي غده اي شكل كه ازت آزاد موجود در جو زمين را تثبيت مي كنند قابل ذكر است .

مطالعات اوليه نشان داد كه تعداد زيادي از باكتريهاي تثبيت كننده ازت وجود دارد و تعداد زيادي از گياهان خانواده لگومينوز نيز وجود دارند كه هر كدام باكتريهاي منحصر بفرد خود را دارند. لذا مشخص گرديد كه باكتريهاي تثبيت كننده ازت نژاد بخصوص دارند كه هر نژاد توانايي آغشته كردن يك يا چند گياه لگومينوز را دارند.

باكتريهاي تثبيت كننده ازت در ريشه يونجه Rhizobium meliloti است اين باكتري به خانواده Rhizobiaceae تعلق دارد. باكتري ميله اي شكل، باريك و هوازي گرم منفي، متحرك و هاگ توليد نمي كند اين باكتري پوشش يكنواختي از تاژك دارد. در روي خمير مايه يا مالت بيشترين رشد را داشته و ازآن مي توان بعنوان محيط كشت استفاده نمود كليه نژادهاي باكتري Rhizobium در محيطهاي قليايي مقاومت يكساني دارند ولي به محيط اسيدي بسيار حساس هستند.

تشكيل گرده :

توانايي نژادهاي باكتري Rhizobium در توليد و تشكيل غده خاصيت اكودن يا آغشته كردن مي نامند . بعد از آغشته كردن بذر با باكتري و جوانه زدن بذر باكتري از طريق تارهاي ريشه وارد آن مي شود. با اين عمل بتدريج ريشه تغيير شكل داده و موجدار مي گردد بعد از آلودگي به باكتري غده شروع به تشكيل شدن مي دهد كه در اين فرآيند عوامل بسياري دخالت دارند و لازم به ذكر است كه تعداد كمي از تارهاي آلوده شده ريشه تبديل به گره يا غده مي شود (حدود 1 تا 5 درصد) بعد از آلودگي ريشه به باكتري تا مغز آن نفوذ كرده و سريعا سبب تقسيم سلولي مي گردد و باكتري آزاد مي شود با آزاد شدن باكتري سلولهاي بيشتري  آلوده شده لذا غدد جديد تشكيل مي شوند . غده هاي تشكيل شده قدرت تثبيت ازت خيلي كمي دارند يا اصلا چنين توانايي ندارند كه عواملي در ميزبان وخود  باكتري چنين خصوصيتي را تعيين مي نمايد .

غده هاي تثبيت كننده ازت يونجه بصورت خوشه اي در روي ريشه هاي اوليه قرار مي گيرند (شكل ….) وقتي از غده ها برش عرضي تهيه شود مركز آنها برنگ صورتي و قرمز ديده مي شود كه رنگ قرمز بعلت لگ هموگلوبيني است كه پروتئين حاوي آهن است چنين حالتي در غده هاي تثبيت كننده، ازت ديده مي شود چون كه تغيير رنگ به سبز نشان از تغيير هموگلوبين به كوگلوبين است كه هنگام توقف تثبيت ازت يافساد و غده ها بوجود مي آيد با توجه به اينكه يونجه گياهي است كه در سال چندين بار برداشت مي شود سهواً گره هاي تثبيت كننده ازت بعد ازهر چيني ريخته و گره هاي تازه با رشد گياه تشكيل مي شوند.

آغشته كردن بذر يونجه به باكتري :

با توجه به نقش و اهميتي كه باكتري هاي تثبيت كننده ازت در رشد و نمو يونجه دارند عملا هنگام برداشت يونجه با كتري با بذر يونجه با خاك آغشته مي شود كه اين عمل را تلقيح نيز مي گويند . در گذشته تلقيح از طريق خاك  انجام مي گرفت ولي امروزه با توجه به اينكه آغشته كردن بذر هم آسانتر و هم موثرتر است انجام مي گيرد. براي اين كار باكتري آماده كه بصورت هاي مختلف پودر،‏ مايع بيرنگ و يا آلوده به روغن در بازار وجود دارد را بصور مختلف مورد استفاده قرار مي دهند. يكي از معمول ترين آنها روش تعليق باكتري است كه در اين حالت باكتري بصورت پودر را درحدود 1300 ميلي متر آب (براي حدود 50 كيلوگرم بذر) حل كرده و سپس درست قبل از كاشت ، با كتري را با بذر مخلوط مي كنند

براي افزايش كارايي و جلوگيري از مرگ و مير باكتري ها ، بذور يونجه را با برخي مواد قندي مانند سوكوروز و مالتوز‏ مخلوط مي كنند تا اثر عوامل نامساعد موجود در روي بذر و نيز خاك كاهش يابد .

چنانچه قبلا بيان شد يونجه محصولي است كه بازدهي خوبي در خاكهاي آهكي داشته و در خاكهاي اسيدي غالبا محصول قابل قبولي توليد نمي نمايد . براي افزايش توليد يونجه در خاكهاي اسيدي يكي از روشهاي موثر استفاده از باكتري هاي تثبيت كننده ازت است با توجه به اينكه R=meliloti نژادي حساس در برابر محيط هاي اسيدي است.

براي استفاده بايستي ميزان آغشته شدن به باكتري را حداقل 1000 بار افزايش داد (يعني اگر در شرايط عادي 4000 تا 5000 باكتري در روي هر بذر قرار مي گيرد اين ميزان بايستي به 4000000 تا 5000000 برسد).

از طرف ديگر بذور يونجه  را با محلول هاي مخصوص غذايي آغشته كرده و سپس آن ها را روي پودر كربنات كلسيم يا سنگ آهك مي غلتانند تا پوششي از آهك بطور كامل در سطح بذور تشكيل شود. اين عمل باعث خنثي شدن حالت اسيدي در محيط بذر مي شود.

2)  فسفر و پتاسيم (K,P)

برداشت 5 تن يونجه در ايكر بيش از 50 پوند در ايكر فسفات و 250 پوند در ايكر پتاس (k₂O) را هر ساله از خاك خارج مي كند. معمولا خاك توان عرضه مقداري از اين مواد غذايي را دارد و در غالب موارد فسفر‏ پتاسيم (يا هر دو ) قبل از استقرار و هنگام مستقر شدن يونجه لازم است.

ميزان حاصلخيزي K,P و نياز به آهك د رخاكهاي شناي در مزارع يونجه نسبت به ساير محصولات زودتر تغيير مي كند . بهترين روش برا ي تعيين مقدار فسفات (P₂O₅) و پتاس (K₂O) مورد نياز آزمايش خاك است . مقدار فسفر و پتاسيم مورد نياز در ايالات متحده بر اساس جدول كاليبراسيون تعيين و مطابق جدول (3-3) مي توان از آن به عنوان مدل استفاده كرد.

جدول 3-3 كاليبراسيون تست خاك براي فسفر (P₂O₅) و پتاسيم (K₂O)

چنانكه  در اين جدول 3-3 ديده مي شود اگر تست خاك براي فسفر 65

يا بيشتر و براي پتاس 350   يا بيشتر به استفاده از كود نيازي  نيست . به خاطر اين كه اين مواد (k,P) در خاك غير متحرك اند و با خاك واكنش داده و بايستي به حفظ رطوبت خاك آنرا به ناحيه ريشه كشاند.

بطور كلي استفاده از كود فسفاته و پتاسه به سطح خاك مزرعه يونجه فايده كمي دارد با اين حال در غالبي مزارع براي توليد سودآور يونجه ضروري است.

كمبود فسفر با سه سال پشت سر هم كودهي اصلاح مي شود. بايستي با‌ازمايشات ساليانه حاصلخيزي خاك نظارت شود و فسفر مورد نياز در سال دوم و سوم در اواخر پائيز و يا قبل از رشد اول بهار اضافه شود.

معمولا بهترين واكنش به كود فسفاته سرك در اولين چين است. رطوبت سطحي مناسب در بهار سبب جذب فسفر توسط ريشه هاي سطحي مي شود.

كمبود پتاسيم با استفاده  مناسب در طول سال برطرف مي شود زيرا در صورت وجود بيش از حد مورد نياز يونجه انرا جذب خواهد كرد . بعد از اين كه يونجه مستقر گرديد، بايستي سال دوم ساليانه خاك آزمايش شود و پتاسيم مورد نياز در پائيز به مزرعه داده شود.

3) كودهاي ثانويه و ريزمغذي ها

كمبود عناصر ثانويه (كلسيم ، منيزيم و گوگرد) و ريزمغذي ها (آهن ، روي ، منگنز، مس ، بر، موليبدن و كلر)  معمولا در مزارع يونجه مشكلي را ايجاد نمي كند . از كودهاي اختصاصي حاوي مواد غذايي ثانويه و ريزمغذي ها نبايستي در مزارع يونجه استفاده كردمگر اينكه مدرك مستدلي بر كاهش اين مواد وجود داشته باشد . وجود بوته هاي كوتوله و زرد ممكن است كمبودها را تاييد نمايد، با اين حال با يك تست قابل اعتماد خاك، يا با استفاده از كود حاوي يك تركيب غذايي مشخص تنها به يك منطقه كوچكي از مزرعه و مشاهده واكنش گياه  مي توان كمبود را شناخت . با اين حال PH خاك و ميزان  فسفر و پتاسيم خاك حتما قبل از تاييد كمبود مواد غذايي و ريزمغذي ها بايستي اصلاح گردد.

5-3 عملكرد يونجه

عملكرد بالاي علوفه ‏، كيفيت (ارزش غذايي)و برداشت طولاني مدت از اهداف اصلي توليد كنندگان يونجه است. اين صفات به هم وابسته بوده و تا حدودي ارتباط عكس با هم دارند. عملكرد بالاي علوفه مخصوصا در يك برداشت‏، غالبا با كيفيت كم همراه است چونكه بين برداشت ها فاصله طولاني مي افتد. تلاش براي به دست آوردن كيفيت بالا‏ ، مخصوصا در طول استفاده از مزرعه يونجه سبب كوتاه شدن عمر يونجه مي شود چونكه برداشت زود به زود كه براي كيفيت بالا ضروري است عمر يونجه را كوتاه مي كند.

براي موفقيت يونجه كاران بايستي عملكرد، كيفيت و عمر يونجه را براي هر مزرعه مقدم بر عوامل ديگر بدانند. اگر كيفيت بالاي ، علوفه، مد نظر است بايستي عملكرد و طول عمر تا اندازه فداي آن شود. اگر طول عمر يونجه بيشتر مد نظر است بايستي كمتر به عملكرد و كيفيت توجه نمود.

تنش هاي وارد شده از طرف افات عملكرد و كيفيت يونجه را كاهش مي دهد. علوفه با بالاترين كيفيت از بوته هاي جوان يونجه با برگهاي سالم وصل شده به ساقه به دست مي آيد . حشراتي كه از شاخ و برگ يونجه تغذيه مي كنند بيشتر از برگهاي آبدار تغذيه مي نمايند. بيماري هاي برگ مي توانند سبب صدمه به برگ شوند . علف هاي هرز، كيفيت علوفه را كاهش داده و سايه ايجاد شده به وسيله علف هاي هرز ممكن است سبب خسارت به برگهاي واقع در سايه گياه شود، لذا براي حفظ عملكرد و كيفيت بالا بايستي آفات را كنترل نمود .

1-5-3 اندازه گيري كيفيت يونجه

 در كيفيت علوفه چند پارامتر نقش دارد:

1-       نسبت برگ به ساقه

2-       خوشخوراكي (خشبي نبودن)

3-       درصد پروتئين بالا

4-       درصد فيبر اندك (ADF- NDF)

5-       عدم آلودگي به آفات و علف هاي هرز

6-       درصد عناصر معدني (………….. و p  و Ca)

توليد علوفه با كيفيت بالا به عوامل مختلفي بستگي دارد كه از اين ميان : هنر خشك كردن علوفه و نگهداري محصول عاري از علف هرز نقش اساسي دارد. توليد كنندگان ارتباط بين حداكثر عملكرد علوفه و حداكثر ارزش غذايي علوفه را مي دانند. با پيشرفت رسيدگي و توليد عملكرد بيشتر كيفيت كمتر مي شود برداشت در زمان مناسب بستگي به هدف استفاده از علوفه دارد. 

كيفيت يونجه با روش هاي مختلف مشخص ميگردد كه اين روش ها عبارتند از : رنگ ، محتويات برگ و تركيبات شيمايي آن توصيف كيفيت علوفه با اناليز شيميايي، ترجيح حيوان ارتباط تنگاتنگي دارد كه شاخص بهتري براي برسي اختلافات نسبي بين علوفه هاي مختلف است . آناليزشيميايي‏ روش عمومي است و يكنواخت ترين سيستم براي توصيف فيبر محلول در شوينده خنثي (NDF) ، فيبر محلول در شوينده اسيدي (ADF) و پروتئين خام (Crude Protein) و غلظت مواد معدني است . محاسبه متغيرهايي مانند ماده خشك قابل هضم [3](DDM) ، ماده خشك جذب شده (DMI) [4]، شاخص نسبي تغذيه (RFV) [5]و انرژي خالص براي ساخت لاكتوز NE_L(mcal/b) نيز معيارهاي مفيد است كه خريداران علوفه خشك در كشورهاي پيشرفته و متخصصين تغذيه براي توصيف كيفيت علوفه و تخمين استفاده از آن بكار مي برند.

مولفه فيبر محلول در شوينده خنثي  (NDF) معيار ديواره سلولي يا كل فيبر است و با پيشرفت رسيدگي علوم افزايش مي يابد. با افزايش NDF مقدار تغذيه اختياري علوفه به وسيله دام كاهش مي يابد. تخمين هاي اختياري تغذيه ماده خشك به عنوان درصدي  از وزن بدن مي تواند با استفاده از NDF از معادله زير محاسبه شود.

ماده خشك پايه  NDF % : 120 = DMI

مثال : اگر NDF 40 درصد باشد         پس : 3% وزن = 4 : 120 = DMI%

غلظت NDF يونجه با برداشت در مراحل اوليه رسيدگي و با كاهش صدمه به برگ طي برداشت پايين نگه داشته مي شود. فيبر محلول در شوينده  اسيدي (ADF) نسبتي از فيبر كل است كه نسبتاً غير قابل هضم و با پيشرفت رسيدگي علوفه افزايش مي يابد . زمانيكه ADF افزايش مي يابد، DDM و ميزان انرژي علوفه كاهش مي يابد . هضم پذيري و ميزان انرژي را مي توان از ADF با استفاده از معادلات زير تخمين زد. معادله : 

    (پايه ماده خشك و ADF% × 77/0) – 9/88 = DDM

اگر  ADF ، 30 درصد باشد پس :             (30 × 77/0 )- 9/88 = DDM

% 5/65 = 4/23-9/88 =

انرژي خالص براي ساخت لاكتوز (NE_L)

 معادله :

مانند NDF ، غلظت ADF يونجه را با برداشت در مرحله اول رسيدگي و با كاهش صدمه به برگ طي برداشت مي توان كاهش داد شاخص تغذيه نسبي مفهوم RFV عوامل كيفيت محاسبه شده از ADF ،  NDFاست و بعنوان شاخص مفيد براي مقايسه لگوم و مخلوط لگوم – گراس  مي باشد (به مثال زير توجه توجه كنيد) RFV بيشتر به معناي كيفيت بيشتر و پتانسيل توليد علوفه است.

معادله :

775/0 × DMI % × DDM% = RFV

مثال : با DMI,DDM مثالهاي بالا RFV عبارتند از:

775/0 × 00/3 × 5/65 = RFV

152= RFV

  كيفيت يونجه و توليد دام

نيازهاي غذايي حيوانات اهلي بستگي به عوامل متعددي (مانند سن، اندازه بدن، وضعيت توليد مثلي، ميزان توليد شير و غيره ) دارد. به همين خاطر كيفيت هاي بخصوصي از يونجه براي دسته خاصي از حيوانات مناسب است

گوساله هاي 3-1 ماهه بايستي از علوفه با كيفيت بالا استفاده نمايند. يونجه تهيه شده براي اين حيوانات مي بايستي بيش از 18 درصد پروتئين خام NDF,(CP) كمتر از 42 درصد داشته باشد. يونجه براي گاوهاي زائو مي تواند بصورت علوفه خشك انبار شده يا مقداري رطوبت (كمتر از 55 درصد رطوبت) باشد نبايستي از يونجه تازه استفاده كرد. زيرا رطوبت زياد ممكن است جذب پروتئين را كاهش دهد.

تغذيه ماده گوساله هاي 12-3 ماهه از يونجه 18-16 درصد CP و 46-42 درصد NDF بطور كلي سبب رشد مناسبي با حداقل مواد كمكي مورد نياز خواهد شد. يونجه حاوي 16-14 درصد CP و 48-45 درصد NDF غالب نيازهاي غذايي ماده گوساله هاي 18-12 ماهه و گاوهاي شيرده را برآورد خواهد نمود.

ماده گوساله هاي 24-18 ماهه و گاوهاي غير شيري مي توانند از يونجه با كيفيت پائين نسبت به ساير گاوها استفاده نمايند. علوفه اي كه داراي 16-12 درصد CP و 48-52 درصد NDF است براي اين گروه از گاوها كافي است. با اين حال، به خاطر مقدار كلسيم و پتاسيم بالا تغذيه مقادير زياد يونجه خشك به گاوهاي نزديك به پايان يائسگي سبب مشكلات متابوليكي در زائيدن مي شود. براي اين حيوانات ، مقدار يونجه به ازاي هر راس گاو بايستي كمتر از حدود 6 كيلوگرم در روز باشد.

هيچكدام از حيوانات اهلي به اندازه گاوهاي شيري به اختلاف كيفيت علوفه واكنش نمي دهند. گاوهائي كه شير بيشتري توليد مي كنند علوفه با كيفيت بالاتري نيز نياز دارند، در حالي كه گوساله هاي پرواري مي توانند علوفه رسيده تري با مقدار پروتئين و فيبر هضم شدني پائين تر استفاده نمايند. گاوهايي كه شير فراواني توليد مي نماينداگر از يونجه با كيفيت پايين تر تغذيه نمايند، توليد شيرشان مخصوصاً در اوايل شيردهي به طور قابل توجهي كاهش مي يابد . از نظر فيزيكي گاوها نمي توانند ماده خشك قابل هضم كافي مصرف كنند، حتي اگر يونجه خشك با كيفيت بالا باشد و ظرفيت ذاتي خودشان را نشان دهند. لذا تا حدي كنسانتره (شامل دانه غلات و پروتئين مكمل) با هر كيفيتي از علوفه براي توليد شير بيشتر لازم است. با اين حال كيفيت بالاي علوفه تغذيه شده به وسيله گاوهاي شيري ، مقدار كم تري از كنسانتره براي توليد توليد شير بيشتر لازم است. در اين حالت اختلالات گوارشي يا متابوليك احتمالي نيز كاهش مي يابد

جدول 10-3 تغيير در عملكرد شير كه با تغييرات رسيدگي يونجه و ميزان كنستانتره تحت تاثير قرار مي گيرد.

مديريت كيفيت و عملكرد يونجه

به طور سنتي سالهاي متمادي تصور بر اين بود كه بهترين زمان برداشت يونجه زماني است كه 10 درصد غنچه هاي گل تشكيل شده است. اين موقع بهترين زمان از نظر عملكرد، كيفيت و حفظ طول عمر يونجه است. با اين حال براي يونجه هيچ فاصله زماني مناسب براي برداشت وجود ندارد.

بهترين زمان برداشت يونجه بستگي به نوع استفاده از آن دارد. اگر هدف، توليد يونجه خشك با كيفيت بالاست (براي گاوهاي شيري) بايستي يونجه در مرحله غنچه  يا زودتر (هر 23 روز يا كمتر ) برداشت شود. اگر يونجه براي تغذيه گوساله كه نياز به يونجه با كيفيت بالا دارد استفاده شود، بهتر است زماني كه 25 تا 50 درصد گل ها ظاهر شدند (35-42 روزگي) برداشت شود. در اين صورت بيشترين عملكرد و سود بري را خواهد داشت. برنامه برداشت در جدول 11-3 درجه بازار پسندي علوفه خشك و مخلوط آن با گراس ها را نشان مي دهد.

زمان مناسب برداشت به روشهاي خشك كردن و بسته بندي علوفه نيز بستگي دارد. براي نمونه،  برداشت يونجه زمانيكه كمتر رسيده است (مرحله جوانه) ممكن است عملكرد 20 تا 30 درصد كمتر از علوفه اي كه در مرحله مياني گلدهي خشك مي شود باشد (شكل 18-3)

با اين حال در حالت اول ميزان پروتئين بيشتر و ارزش تغذيه اي نسبي بيشتري نسبت به حالت دوم خواهد داشت (جدول 10-3)

جدول 11-3 درجه بازار پسندي علوفه خشك براي لگوم – گراس و گراس ها

 

Cp = پروتئين خام                    NDF = فيبر محلول در شوينده خنثي               RFV         = ارزش نسبي غذا                     ADF= فيبر محلول در شوينده اسيدي

DDM= ماده خشك قابل هضم

در شرايطي كه كيفيت در قيمت يونجه موثر است اثر زمان برداشت بيشتر مشخص مي گردد. اين اختلافات ممكن است با برداشتن زود هنگام بيشتر هم باشد. اگر كيفيت در قيمت تاثيري نداشته باشد، برداشت دير هنگام و تعداد برداشت كمتر در سال به طور عادي اقتصادي تر است.

زارعيني كه براي برداشت در مرحله غنچه تا مرحله گلدهي برنامه ريزي مي كنند ‏، در نظر گرفتن موارد زير اهميت دارد. فرض كنيد كه چين اول در اوايل تا اواسط ارديبهشت شود و  رطوبت خاك محدود كننده نباشد با برنامه ريزي در هر 28 روز، در سال مي توان شش بار يونجه را برداشت نمود . با اين حساب آخرين چين بايستي در اواخر مهر برداشت شود (شكل 19-3 ) . اين برنامه برداشت را مي توان با 4 تا 5 بار برداشت مقايسه كرد، گرچه عملكرد ساليانه ممكن است به مقدار زيادي بين برنامه هاي برداشت فرق نكند ولي بايستي هزينه برداشت را در دوره هاي برداشت 28-30 روز در نظر گرفت. با اين حساب ، قيمت بالاتر را براي علوفه اي كه در مرحله جواني برداشت مي شوند نيز بايستي اضافه نمود.

يونجه خشك يا تر

يونجه نگهداري شده به صورت خشك يا تر مزيت خاصي براي دام ندارد . گرچه ، مداركي وجود دارد كه علوفه تر ميزان توليد شير را افزايش ميدهد. از طرف ديگر كيفيت بعنوان مهم ترين عامل ، توليد بالقوه شير از جهت علوفه است.

زماني كه يونجه با ميزان رطوبت بالاتر برداشت مي شود ضايعات مزرعه اي كمتري دارد. از طرف ديگر برداشت و انبار كردن يونجه با رطوبت بالا خطرات زيادي را دارد.

 يونجه خشك (hay)

هزينه هاي توليد يونجه نشان مي دهد كه هزينه هاي وسايل (خريد ، اجراء و نگهداري ) حدودا 40 درصد هزينه توليد يونجه خشك را تشكيل مي دهد زيرا بسياري از عمليات توليد علوفه خشك با دستگاه انجام مي گيرد.

عملكرد و كيفيت يونجه در لحظه برداشت بايستي در بالاترين حد خود باشد . به بيان ديگر، عملكرد يك چين بخصوص بعد از برداشت آن نمي تواند افزايش يابد. در واقع تا مدتي بعد از برداشت تنفس ادامه مي يابد، به طوري كه ماده خشك كل را كاهش مي دهد. لازم به ذكر است بعد از برداشت يونجه هيچ عملي براي بهبود كيفيت آن نمي توان انجام داد. با اين حال بسياري از عوامل از لحظه برداشت يونجه شروع به كاهش كيفيت علوفه مي كنند. بعنوان مثال اگر يونجه برداشت شده به مدت طولاني در معرض هوا باشد كيفيت آن كاهش مي يابد.

يونجه را مي توان با روش هاي مختلف با اهداف متفاوت برداشت نمود.

يونجه برداشت شده را می توان بصورت تر یا کود سبز، خوراک سبز یا برای چرانیدن احشام استفاده کرد. در این موارد، میزان رطوبت معمولاً از 65 درصد تا بیش از 80 درصد متغیر است و کاهش ماده خشک معنی دار نیست. زمانی که به عنوان یونجه تر  Hay lagيا  Baleage، استفاده می شود رطوبتش از 50 تا 60 درصد متغیر و کیفیتش می تواند با مقدار کاهشی کم از زمان برداشت حفظ شود. کاهش ماده خشک در برداشت ، جابه جایی و انبار کردن یونجه خشک می تواند از کمتر از 10درصد تا بیش از 30 درصد متغیر باشد. کاهش کیفیت نیز اغلب با کاهش ماده خشک همراه است.

          در این قسمت روش های برداشت یونجه با تأکید بر حداقل کاهش عملکرد و کیفیت بررسی خواهد شد. نکته مهمی که بایستی در برداشت یونجه در نظر گرفته شود این است که بسته بندی و انبار کردن تا 20 درصد هزینه کل تولید یونجه خشک را شامل  می شود. تولید سود آور و با کیفیت بالای علوفه نیازبه برداشت صحیح، جابه جایی و ذخیره آن دارد. در نقاطی از دنیا مانند ایالات متحده آمریکا خریداران اغلب مبالغ بیشتری برای یونجه های با کیفیت بالا پرداخت می نمایند به عنوان مثال در ایالت Oklahoma آمریکا خریداران به طور متوسط بیش از 21888 ريال به ازای یك درصد افزایش در پروتئین در تن پرداخت می کنند.

چیدن

          چیدن و خشک کردن، اولین مرحله مهم برای اطمینان از علوفه با ارزش بالاست. کیفیت یونجه خشک مستقیما به حفظ برگ ارتباط دارد زیرا برگ ها دارای میزان بالایی پروتئین خام و انرژی بیشتری نسبت به ساقه ها هستند. یونجه در حال رشد حدودا 80 درصد آب دارد. زمانی که گیاه چیده می شود، به تنفس ادامه می دهد تا اینکه میزان آب به حدود 40 درصد کاهش می یابد، در رطوبت 40درصد بعلت ظریف بودن و سطح نسبتاً بزرگ برگ نسبت به کل توده در مقایسه با ساقه، برگها با سرعت بیشتری از ساقه ها خشک می شود. به خاطر ساختمان سلولی و لایه مومی سطح ساقه ها، خشک شدن به آرامی انجام می گیرد. زمانی که ساقه ها به میزان رطوبت مناسبی برای بسته بندی می رسند، برگ ها ممکن است خیلی خشک شده باشند و به آسانی ریزش نمایند.

      ریک زدن (Raking)

          ریک وسیله ای است که برای افزایش خشک شدن یکنواخت علوفه استفاده می شود. عمومی ترین نوع ریک جمع نمودن پف مانند یونجه و بالاآوردن لایه های پائینی است. عمل غلتاندن، ساقه ها را بیشتر در معرض هوا قرار داده در حالی که قسمت برگ گیاه حفظ می شود. بایستی علوفه زمانی که بیش از 30 درصد رطوبت دارد. برای جلوگیری از ریزش برگها  ریک زد. ریک زدن در صبح زود یا هنگام عصر بعد از این که برگ ها از هوا رطوبت جذب نمود ( تا برگ ها نیز حفظ شود ) انجام گیرد. اگر ریک زدن زمانی که یونجه خیلی خشک است انجام شود، ماده خشک تا 15 درصد کاهش می یابد. بعضی از نمونه های ریک ها عبارتند از : ریک dilivery، ریک دو طرفه ، ریک چرخی، ريك چرخي دو لایه، غلتاندن معکوس و غیره که هرکدام از این وسایل نقاط قوت خاصی دارد (شکل 20-3).

بسته بندی (Bailing)

برای جلوگیری از خسارت های سنگین انبارداری به علت گرما و کپک زدن نبایستی یونجه را با بیش از حدود 20 درصد رطوبت انبار نمود. با این حال با روش هایی مانند استفاده از مواد نگهدارنده می توان یونجه را با رطوبت بالا نیز انبار نمود. بسته به نوع نگهدارنده، یونجه خشک را می توان با میزان رطوبت تا 35 درصد بسته بندی کرد. بسته بندی در رطوبت های بالا، زمان خشک شدن در معرض هوا را کاهش داده و از کاهش ماده خشک جلوگیری می کند. زیرا برگ ها کمتر ریزش می نمایند. همچنین به حداقل رسیدن ریزش برگ میزان پروتئین خام را بالاتر می برد.

میزان رطوبت مناسب برای بسته بندی بستگی به اندازه بسته دارد. برای بسته های مستطیل شکل کوچک، میزان رطوبت نبایستی بیشتر از حدود 20 درصد بدون نگهدارنده ها باشد. بیشترین مقدار رطوبت برای بسته های مستطیلی و گرد حدوداً 16 درصد است که برای جلوگیری از گرم شدن خیلی زیاد بسته هاست. اگر بسته های گرد بزرگ در فضای آزاد و بدون محافظ انبار شود، میزان رطوبت در بسته می تواند تا حدود 20درصد افزایش یابد.

تولید کنندگان یونجه معمولا با روش های تجربی مانند لمس کردن یونجه زمان مناسب بسته بندی را تعیین می کنند. برای این منظور یک مشت یونجه از قسمت تحتانی ریک زده شده برداشت و فشار می دهند . اگر رطوبت آزاد وجود نداشته  باشد و ساقه ها ترد و شکننده باشند، یونجه در شرایط خوبی برای بسته بندی است. اگر یونجه خیلی خشک و شکننده باشد، احتمالا برای بسته بندی خیلی خشک است. زمان که ساقه ها، ظاهری خیلی  خشک داشتند بایستی بسته بندی را هنگام صبح زود یا غروب انجام داد تا برگ ها از هوا رطوبت جذب نماید، روش دیگر بریدن اپیدرم، یا ساقه بیرونی یونجه است که در زمان بسته بندی می توان استفاده کرد. اگر اپیدرم ساقه کنده شود، نشان دهنده مرطوب بودن علوفه است. اگر اپیدرم را نتوان کند، علوفه خشک و مناسب برای بسته بندی است.

          با استفاده از رطوبت سنج الکترونیکی علوفه نیز می توان بطور دقیق رطوبت یونجه را تعیین نمود. این وسیله را می توان هنگام ریک زدن استفاده کرد. با اینحال زمانی که علوفه بسته بندی می شود استفاده از این وسیله قابل اعتمادتر است. برای این کار نمونه از انتهای بسته های مستطیلی و از میان قطر بسته های گرد برداشته می شود. حداقل پنج نمونه از هر بسته  برداشته شده و میانگین رطوبت ثبت شده، ملاک قرار می گیرد برای ارزیابی از کل علوفه موجود در مزرعه بایستی از نقاط مختلف مزرعه نمونه برداشته شود. اگر نمونه ها بیش از سه درصد تفاوت داشته باشند، بایستی نمونه های بیشتری برداشت و میانگین مجددا محاسبه شود.

          عوامل زیادی صحت رطوبت سنج را تحت تأثیر قرار می دهد. از این میان تراکم بسته و استفاده از نگهدارنده های شیمیایی مهم تر از بقیه موارد هستند. اگر بسته های خیلی محکم باشند بیش از دو نمونه برای اندازه گیری واقعی رطوبت لازم است. بعضی از نگهدارنده ها ، مانند پروپینوئیک اسید می تواند تا 4 درصد رطوبت مجاز برای بسته بندی را افزایش دهد.

1-3-7-3-اندازه بسته

          رایج ترین شکل بسته بندی در غالب نقاط دنیا، بسته های مستطیلی کوچک است. اندازه بسته ها عموما 90×45×35 سانتی متر و وزنشان بین 27 تا 36 کیلوگرم بر اساس میزان رطوبت متغیر است. میزان عادی بسته بندی توسط دستگاه از 5-10 تن در ساعت متغیر است. در شرایط خوب بسته بندی ، ریک سنگین و رطوبت بالا کاهش برگ در هنگام برداشتن و در اتاقک بسته بندی می بایستی کمتر از 4 درصد باشد. اگر یونجه خیلی خشک باشد ممکن است کاهش در اتاقک بسته بندی به بیش از 5 درصد نیز برسد.

          با این حال بسیاری از دامداری ها بسته های مستطیلی بزرگ را ترجیح می دهند. اندازه بسته از حدود 60×60×240 سانتی متر (اندازه متوسط با وزن حدودا 5/375 کیلوگرم) تا 240×120×120 سانتی متر (بزرگ) با وزن حدود 900 کیلوگرم متغیر است. در این حالت میزان عادی بسته بندی از 15 تا بیش از 25 تن در ساعت نیز ممکن است برسد. لازم به ذکر است که در بعضی موارد، صاف بودن مزرعه سرعت زمینی را تعیین و از این طریق در بسته بندی مؤثر است. کاهش ماده خشک با این نوع بسته بندی با بسته های مستطیلی کوچک را می توان مقایسه کرد. عیب بزرگ بسته های مربعی بزرگ هزینه بسته است که می تواند بیش از سه برابر هزینه بسته های کوچک مربعی یا بسته های گرد بزرگ باشد.

          از اوایل 1970 بسته های گرد بزرگ در ایالات متحده معرفی شد (شکل 21-3). علت رواج این نوع بسته بندی نیازکم به کارگر بود. قطر عادی بسته ها 120 سانتی متر با وزن حدود 270کیلوگرم تا قطر 180 سانتی متر و وزن حدود 900 کیلوگرم می رسید. میزان عادی بسته بندی از 8-16 تن در ساعت متغیر است. بسته های بزرگ گرد در قیمت قابل مقایسه با بسته های کوچک مستطیلی هستند. در این نوع بسته بندی، کاهش برگ یونجه های خشک می تواند 10 درصد در برداشتن و 25 درصد در اتاقک بسته بندی باشد. در شرایط بهینه، میزان کاهش کل می تواند در حدود 5 درصد نگهداشته شود. البته با افزایش سرعت تغذیه دستگاه که زمان بسته بندی را کاهش می دهد  می توان کاهش برگ در اتاقک بسته بندی را به حداقل رساند.

خشک کردن یکنواخت:

یکی از روش های مهم برای جلوگیری از افت کیفیت یونجه در هنگام بسته بندی خشک کردن یکنواخت آن است برای این منظور از شیوه های مختلفی می توان استفاده کرد که در ذیل به آنها اشاره می شود.

خرد کردن مکانیکی

عمومی ترین روش خشک کردن ساقه خرد کردن مکانیکی است . در این دستگاه از یک سری غلتک و الک استفاده می شود که ساقه ها را شکسته و رطوبت را آزاد می کند. اگر ساقه ها سریع تر خشک شوند، علوفه زودتر بسته بندی شده که از این طریق زمان در معرض بودن علوفه در برابر هوا کاهش می یابد. چون در این حالت برگ ها و ساقه در یک زمان خشک می شوند لذا هنگام ریک زدن و بسته بندی ، برگ ها کمتر ریزش می کنند. بایستی توجه کرد که در این روش تنظیم غلتک مهم است در نقاطی که سوسک های تاول زا ( Meloidae) فعالیت می کنند استفاده از این روش توصیه نمی شود زیرا با له شدن سوسک ها ماده سمی تاول زا (Cantardin) موجود در بدنشان آزاد شده و با تغذیه و یا تماس با بدن دام و انسان مشکلات پوستی ایجاد می شود.

استفاده از مواد شیمیایی

          مواد افزودنی به علوفه می تواند زمان خشک شدن در مزرعه را کاهش و افت کیفیت طی بسته بندی را کاهش دهد. با این حال، قبل از سرمایه گذاری در زمینه وسیله و مواد شیمیایی، بایستی مطمئن شد که از نظر زمان، کارگر و هزینه لازم مشکلی وجود نداشته باشد. بایستی توجه نمود که ترکیبات شیمیایی را نمی توان به عنوان جایگزین شیوه های مدیریتی تولید محصول بهینه کرد. ترکیبات شیمیایی مورد استفاده برای این کار در دو گروه اصلی قرار می گیرند که عبارتند از : ترکیبات خشک کننده و ترکیبات مهار کننده . هرکدام از این ترکیبات با روش متفاوت اثر می گذارند.

الف-ترکیبات خشک کننده(Drying agents)

          ترکیبات خشک کننده دارای کربنات پتاسیم یا سدیم هستند . این ترکیبات خاصیت انتقال آب لایه مومی سطح یونجه را تغییر داده و باعث آزاد شدن راحت آب می شود. البته این روش در شرایطی که هوا خنک و مرطوب است (مانند چین اول) مؤثر است. با این حال بعضی از مطالعات نشان می دهند که اختلاف در زمان خشک شدن بین یونجه  تیمار شده و تیمار نشده برای چین اول نیز ممکن است کم باشد که دلیل آن حجم بالای علوفه و احتمال مرطوب بودن زمین است که خشک شدن رابه تأخیر می اندازد. هنگام استفاده از مواد شیمیایی بایستی توجه نمود که صفحات روی موور طوری تنظیم شود که لایه نازکی از یونجه را روی زمین قرار دهد، چون که مواد خشک کن زمانی که یونجه بصورت لایه نازکی چیده شده موثرتر است. مطالعه ای که در ایالت Oklahoma در این زمینه انجام گرفته نشان داده که با توجه به نوع ترکیب خشک کن و روش توصیه شده هزینه روش از 27360 ريال تا 72960ريال  در تن متغیر می باشد. علاوه بر این ، بایستی هزینه دستگاه و وسایلی مورد استفاده را ( از 6384000 تا 10944000 ريال) و هزینه های کارگری را اضافه نمود. از طرف دیگر مخلوط کردن آب و ترکیبات شیمیایی می تواند زمان برداشت را تا 20 درصد افزایش دهد.

ب)مهار کننده ها

مهار کننده ها ترکیباتی هستند که از افت کیفیت یونجه به علت گرما و رطوبت زمانی که با بیش از 20 درصد رطوبت انبار می شود جلوگیری می کنند . بسته به نوع نگهدارنده ، می توان یونجه خشک را با رطوبت حدود 35 درصد بسته بندی کرد. بسته بندی با  میزان رطوبت بالا زمان خشک شدن را کاهش داده و از این طریق کاهش ماده خشک به علت ریزش کم برگ ها کمتر می شود. جلوگیری از کاهش برگ به معنای افزایش میزان پروتئین خام است. اسیدهای آلی، آمونیاک و تلقیح کننده ها از رایج ترین مهار کننده ها هستند.

1-اسیدهای آلی

          از اسیدهای آلی می توان به پروپیونیک اسید اشاره کرد که برای تیمار یونجه خشک با 35 درصد رطوبت می توان استفاده کرد. این ترکیب به داخل یونجه پاشیده شده و از آنجا به داخل بسته ها نفوذ می کند. بایستی توجه نمود که هنگام استفاده پوشش یکنواخت در سطح یونجه ایجاد گردد. اسیدهای آلی با مهار رشد قارچ ها و باکتری ها بسته ها را حفظ می نمایند. عیب این ترکیبات اثر سایندگی آن روی وسایل است . برای رفع این معضل امروزه اسید پیروپیونیک خنثی استفاده می نمایند. عیب دیگر این ترکیب بوی اسید است. بخارات اسید مخصوصا در انبارهایی که تهویه ضعیفی دارند زننده است. همچنین در این صورت هزینه نگهداری افزایش می یابد. بطوری که هزینه وسایل و مواد شیمیایی می تواند از  72960 ريال تا 10944 ريال در تن متغیر باشد.

2-آمونیاک

          آمونیاک یکی دیگر از مهار کننده های رشد قارچ ها است که معمولا به یونجه انبار شده اضافه می شود . در این حالت می توان یونجه را با 30 درصد رطوبت بسته بندی کرد و بسته ها را با پلی اتیلن پوشانده در این حالت آمونیاک بی آب زیر پوشش پلاستیکی با غلظت دو درصد وزنی یونجه خشک رها شده و توده یونجه حداقل دو هفته با پلاستیک پوشانده می شود. آمونیاک رشد قارچ و باکتری را مهار می کند.

          علاوه بر این میزان نیتروژن آمونیاک سبب افزایش مختصری در میزان پروتئين یونجه خشک می شود. هزینه وسایل استفاده از آمونیاک خشک به عنوان نگهدارنده از 45600 تا حدود 72960ريال  در  تن یونجه خشک متغیر است.

          عیب اصلی استفاده از آمونیاک خشک، خطر آن برای انسان و حیوانات است. برای انسان ها غلظت های بالا می تواند سبب سوختگی شدید، کوری وحتی مرگ شود. زمانی که آمونیاک با یونجه مرطوب استفاده می شود با آب ترکیب شده و نسبتا بی ضرر می شود. با این حال ، بخارات حاصل از بسته های تیمار شده مخصوصا در نواحی که تهویه ضعیفی دارند می تواند سوزش ایجاد کند. گزارش هایی وجود دارد که علوفه های تیمار شده با آمونیاک واکنش های سمی در حیوانات ایجاد می کند که علایم مسمومیت عبارتند از : تحریک پذیری فوق العاده، حلقه ای شدن، تشنج و مرگ گوساله ها. لذا استفاده درست از آمونیاک با دوز توصیه شده مهم است در صورت مشاهده علایم مسمومیت ، نبایستی از یونجه های تیمار شده برای تعلیف استفاده کرد.

جدول 12-3 خلاصه خصوصیات خشک کننده و مهار کننده

3-تلقیح کننده ها

          تلقیح کننده ها شامل باکتری ها یا آنزیم ها است که محیطی در بسته را ایجاد می کنند و از این طریق رشد باکتری ها و قارچ عامل پوسیدگی را مهار می کنند. این ترکیبات معمولا به صورت ماده خشک به علوفه اضافه و وارد آن می شود. به نظر می رسد که تلقیح کننده ها می توانند در رطوبت حدود 25 درصد موثر باشند. این ترکیبات به محض ورود به بسته تا حدودی مانند نگهدارنده ها عمل می کنند. احتمالا یکی از اقتصادی ترین روش های نگهداری است چون که سرمایه کمی نیاز داشته و هدر رفت سرمایه در آن کم است . اگر این ترکیبات علوفه خشک را از قارچ ها و توده را از آتش گرفتن نجات دهد از نظر اقتصادی نیز به صرفه هستند. هزینه مواد و وسایل در این روش از 18240 تا 45600 ريال  در تن متغیر است.

9-3-انبار کردن یونجه خشک

          غالبا یونجه در بسته های مربعی (کوچک و بزرگ) در زیر پوشش نگهداری می شود. تولید کنندگان تجاری یونجه ترجیح می دهند طوری محصول را نگهداری نمایند تا محصول رنگش را حفظ کرده و حداقل خسارت در انبارداری به آن وارد شود . همچنین نگهداری زیر شیروانی با دو طرف باز مخصوصا برای بسته های گرد نیز عمومیت دارد. در این حالت سمت بار شیروانی در مقابل جریان باد است. همچنین در این حالت یونجه های خشک به طور محکم جازسازی می شود. انبارها (Barn) و زیر شیروانی می بایستی در محل های با زهکشی خوب و نیز نزدیک دامداری و محل استفاده یونجه احداث گردند.

          کاهش ماده خشک در انبارهای بسته معمولا کمتر از  دو درصد در نه ماه نخست انبارداری است، در حالی که این کاهش در حالت شیروانی می تواند پنج درصد باشد(جدول 5-3). در این حالت کاهش کیفیت علوفه مانند پروتئین خام و فیبر قابل توجه نیست. عیب اصلی انبار کردن در شیروانی هزینه آن است

جدول 13-3 درصد کاهش ماده خشک بسته های یونجه

 

به خاطر شکل و خوابیدگی ، بسته های گرد بزرگ را اغلب در فضای آزاد نگهداری می کنند. با این حال تحقیقات نشان داده اند که کاهش ماده خشک می تواند تا 25 درصد ، بسته به کیفیت بسته بندی و شرایط انبارداری برسد. (جدول 13-3) معمولا فساد جدی محدود به 20-10 سانتی متر بیرونی بسته می شود. با این حال در بسته های با قطر 150سانتی متر، 20سانتی متر لایه بیرونی حدوداً نصف حجم بسته را شامل می شود. عمق یا ضخامت هوادهی شده بستگی به عوامل متعددی مانند میزان بارش طی دوره انبارداری ، شرایط یونجه هنگام بسته بندی، شکل بسته وتراکم آن دارد.

          اگر بسته های یونجه در هوای آزاد انباشته شود برای به حداقل رساندن صدمات ایجاد شده بایستی نکات زیر را رعایت نمود:

          1-محل های ذخیره بایستی به خوبی زهکشی شود، فاقد سایه و باز برای جریان نسیم باشد (برای افزایش سرعت خشک شدن بعد از بارندگی)

          2-بسته ها بایستی شکل خوبی داشته و حتی الامکان متراکم باشند.

3-بسته ها را در ردیف هایی که از شمال به جنوب مرتب شده اند ته به ته به هم وصل کنند و حداقل بین ردیف ها حدودا یک متر فضا برای کمک به حفظ شرایط خشک اطراف بسته ها ایجاد نمود.

4-گراس ها و علف های هرز برداشت شده را در بین ردیف ها نگهداری نمود.

5-بسته های نگهداری شده را تا اوایل بهار مصرف نمود. زیرا باران های پاییز و گرما می تواند کاهش اساسی در ماده خشک و کیفیت علوفه ایجاد نماید.

روش دیگر انبار کردن بسته پوشاندن آنها با پلاستیک یا  کاغذ قیر اندود است. این روش مخصوصا برای کناره های بسته ها مناسب است. با این حال از بین رفتن ماده خشک می تواند برای یونجه نگهداری شده تا نه ماه زیر پوشش روی زمین، بسته به هوا، شرایط خاک و تراکم بسته تا 10 درصد متغیر باشد. از تماس با زمین یا قراردادن بسته های روی پوشال ، نرده ، قفسه، میله ها می توان اجتناب کرد و از این طریق بیش از پنج درصد کاهش ماده خشک را ذخیره نمود.

          هزینه پوشش یونجه خشک، بدون احتساب کارگر از کمتر از 18240 تا 63840 ريال در تن با توجه به نوع پوشش و اندازه بسته ها متغیر است. بایستی توجه نمود که اغلب این پوشش ها نیاز به توجه مداوم برای ترمیم نقاطی که پاره شده اند، مخصوصا در زمان هایی که باد شدید می وزد دارند.

1-9-3-جا به جایی و انتقال

          یکی از عوامل مهم در تعیین نوع  بسته بندی جا به جایی و انتقال آنها است. برای بسته های کوچک مربعی شکل عمومی ترین روش جا به جایی عبارتند از : لودر بادی وصل شده به تریلی روباز است . در این حالت بسته برداشت شده برای انبار کردن داخلی یک تریلر کوچک برای انتقال گذاشته می شود. میزان جمع آوری در مزرعه به میزان 5/1 تن به ازای هر نفر در ساعت است. حداقل دو نفر در این شیوه لازم است. در کشورهای توسعه یافته به خاطر بالا بودن دستمزد کارگر در اراضی بزرگ تولید کنندگان از دستگاههای واگن مانند اتوماتیک برای جا به جایی و انتقال بسته ها استفاده می نمایند.

2-9-3-مهار آتش سوزی یونجه خشک

چین های بهاره و اوایل تابستان اغلب در معرض خطر آتش سوزی هستند. این مشکل بعلت خشک شدن یونجه قبل از بسته بندی است. غالب تولید کنندگان به خاطر صدمات حاصل از آب و هوا تمایل دارند یونجه را با رطوبت بالا بسته بندی نمایند. اگر یونجه با رطوبت خیلی زیاد بسته بندی شود و نیز بسته ها خیلی سفت باشند گرمای زیاد نه تنها می تواند سبب کاهش معنی دار ماده خشک و کیفیت گردد بلکه حتی سبب آتش سوزی نیز می شود.

          گرما در نتیجه تنفس گیاهی و فعالیت میکروب ها ایجاد می شود. چنین پدیده ای در یونجه های بسته بندی شده با میزان رطوبت حتی 13درصد نیز می تواند ایجاد شود. لذا، تولید گرما طبیعی است حتی اگر بسته بندی با میزان رطوبت مطمئنی انجام شده باشد. در صورت بالا بودن رطوبت قارچ های مقاوم به گرما فعال شده که می تواند دما را به بیش ازبرساند. بالای  ، میکرو ارگانیسم ها از بین رفته، ولی واکنش های شیمیایی تولید گرما تا رسیدن به دماهای بالا ادامه می یابد. بین 230 و 285 درجه سانتی گراد، اشتعال ناگهانی می تواند در صورت در معرض هوا بودن مواد اتفاق بیفتد.

          آتش گرفتن یونجه خشک بعد از دو هفته از جا دادن بسته ها در انبار می تواند اتفاق بیفتد. به طور کلی ، دماهای زیر

مشکل گرمای بخصوصی ایجاد نمی نماید. اگر دما در حال افزایش باشد بایستی روزانه علوفه را بازرسی کرد. دماهای بین 5/59 تا 5/76 درجه سانتی گراد علامت مشخصی تا بروز مشکل ندارند هر چند ساعت تغییرات را بررسی کنید. در درجه حرارت بالای

احتمال شروع آتش سوزی وجود دارد تا زمانی که احتمال آتش سوزی وجود دارد یونجه را جا به جا نکنید. زمانی که یونجه خشک نیمه سوز در مجاورت هوا قرار گیرد می تواند آتش بگیرد. احتمال شروع آتش سوزی در دمای بالای  وجود دارد.

          اگر وسایل اندازه گیری دما را در دسترس ندارید، از یک میله استیل استفاده نمایید. میله را به داخل بسته های یونجه فشار داده و آن را به مدت 15 دقیقه نگهدارید. اگر میله خیلی داغ شد بطوریکه نتوان آنرا در دست گرفت احتمالا دمای داخل بسته بالای است و بایستی دقت نمود، هرگز از بالا توده برای اندازه گیری دما وارد نشوید زیرا یونجه نیمه سوز می تواند حفره ای که اغلب از بالای توده قابل شناسایی نیست ایجاد کند.

          جلوگیری از آتش گرفتن یونجه خشک از بسته بندی آغاز می شود. میزان رطوبت برای بسته بندی بستگی به اندازه بسته دارد. برای بسته های مربع کوچک، میزان رطوبت نبایستی بیش از 20درصد بدون نگهدارنده باشد. در شرایط هوای گرم و مرطوب ، میزان رطوبت در زمان بسته بندی را بایستی تا 18 درصد کاهش داد. حد نهایی رطوبت برای بسته های بزرگ مانند بسته های گرد حدود 16 درصد است. اگر بسته ها در هوای آزاد نگهداری شوند میزان رطوبت تا 20 درصد نیز قابل تحمل است.

          تراکم بسته نیز تولید گرما را تحت تاثیر قرار می دهد. بسته های متراکم تر، مقاومت بیشتری برای جریان گرما دارند. برای بسته های گرد، در صورت مرطوب بودن یونجه بایستی قطر بسته را کاهش داد. اگر اتاقک ثابت بسته بندی وجود داشته باشد، برای کاهش تراکم بسته قسمت بیرونی را سفت و آنگونه که معمول است نبایستی بسته بندی نمود.

          اگر یونجه مرطوب بسته بندی شده باشد، در مورد بسته های گرد بایستی حداقل یک هفته در هوای آزاد قبل از انبار کردن قرار داد. در غیر اینصورت اگر بلافاصله انبار شوند، بایستی بسته ها را شل کنار هم بگذارید تا هوابین آنها بتواند جریان یابد. برای بسته های بزرگ بسته ها را شل، در یک لایه، حداقل دو هفته قبل از اینکه به طور متراکم مرتب شوند قرار داد. لازم به ذکر است که چنین اعمالی کارگر و هزینه بیشتری را می طلبد ولی خطر آتش سوزی به مقدار زیادی  کاهش می یابد.

چراندن یونجه

          یکی دیگر از روشهای برداشت چراندن با حیوانات اهلی است که می تواند برای تولید کنندگان با تجربه که مزرعه را بطور اصولی مدیریت می کنند مفید باشد. تولید کنندگانی که با مدیریت حیوانات اهلی روی علوفه های شاداب آشنا نیستند بایستی بی نهایت دقت کنند که فقط مقدار کمی چرانده شوند. بدون مدیریت صحیح، خسارت به حیوانات اهلی به علت نفخ می تواند هزینه زیادی در برداشته باشد. گزارش هایی وجود دارد که چراندن سبب کاهش طول عمر یونجه در مقایسه با برداشت یونجه به عنوان علوفه خشک می شود. در حالی که، اگر مدیریت صحیح به طور مرتب اعمال شود، تاثیر چراندن بر بقاء یونجه ناچیز خواهد بود. لازم به ذکر است چراندن در پائیز و زمستان مزایایش بیشتر از معایبش است. در حالی که ، مدیریت چرای بهاره برای بیشتر تولید کنندگان مشکل و چرای تابستانه هم دارای مزایا و معایبی است

مزایای چراندن

          -در بهار، برداشت یونجه با چرا می تواند مشکلات مرتبط با آب و هوا که بطور عادی در نخستین برداشت بروز می کند را کاهش دهد. بطور طبیعی عملکرد چین اول بالا است لذا حجم بیشتری از محصول تولید می شود. مشکل موجود در این زمان خشک شدن است که غالبا حداقل 5-10 روز بدون بارندگی طول می کشد. بررسی ها نشان داده بعلت بارندگی در اکثر موارد چین اول قبل از اینکه به اندازه کافی خشک شود بسته بندی شده و مشکلاتی را ایجاد می کند.

          -اگر یونجه در اوایل فروردین چرانده شود ، دوباره قبل از اواخر اردیبهشت در شرایط عادی آماده برداشت می شود. لذا در این زمان چون میزان بارندگی کاهش و درجه حرارت افزایش یافته است. یونجه برای بسته بندی زودتر خشک می شود به علاوه حجم علوفه نیز کاهش یافته و راحت تر بسته بندی می شود.

          -در بهار، تولیدکنندگان اغلب نیاز به علوفه با کیفیت بالا برای گوساله های پرواری دارند که طی زمستان در مراتع گندم نگهداری شده اند یا به آنها کاه داده شده است. یونجه می تواند برای این منظور استفاده شود و میانگین درآمد ممکن است قابل مقایسه با دانه های گندم استفاده شده باشد.

          -چراندن یونجه در اوایل بهار سر خرطومی برگخوار یونجه (خسارت بارترین آفت یونجه) و شـته ها و نیز علف علف های هرز را از بین می برد.

          -چرای تابستانه مخصوصا زمانی که عملکرد یونجه طی تیر و مرداد به علت شرایط خشکی پائین است مفید می باشد. همچنین چرای تابستانه روش خوبی برای از بین بردن علف های هرز باریک برگ و سایر علف هاست. به طور کلی ارزش غذایی حاصل از این علف های هرز خوب است و وجود گراس ها در یونجه احتمال اشتعال یونجه را کاهش می دهند.

          -در اواخر پائیز و زمستان، چراندن یونجه بیشترین اثر را دارد و اقتصادی ترین روش استفاده از علوفه آخر فصل است. چرای آخر پائیز و زمستان روش خوبی برای کاهش آلودگی های سرخرطومی برگخوار یونجه است و در نقاطی که حشره بصورت تخم زمستانگذرانی می کند با از بین بردن آنها در کاهش جمعیت بسیار موثر است.

معایب چرا

چراندن یونجه در فصل رشد عمل خطرناکی است. لذا در بعضی از نقاط دنیا مانند ایالت اکلاهامای آمریکا تعداد معدودی از تولیدکنندگان به طور رایج یونجه در حال رشد را چرا می دهند. علت برخی از دلایل عدم چرا در فصل رشد عبارتند از :

1)نفخ

          علت اصلی عدم چرای یونجه نفخ دام هاست. یونجه شاداب رشد کرده در اوایل بهار محتمل ترین دوره برای ایجاد نفخ است. تمام واریته های یونجه می توانند سبب نفخ شوند که مدیریت دقیق حیوانات می تواند مشکل نفخ را به حداقل برساند. اعمال پذیرفته شده برای کاهش نفخ در دام ها در جدول 14-3 نشان داده شده است.

 2)ناهماهنگی ترجیح حیوانات

افزایش وزن به عوامل مختلفی مانند حیوان، تغذیه قبلی، دسترسی و کیفیت علوفه و تنش های محیطی (گرما، سرما و وضعیت روانی حیوانی) بستگی دارد.

          مدیریت حیوانات اهلی و سیستم چرانیدن اثر بسزایی روی بسیاری از این عوامل دارد. برای نمونه ، حیواناتی که مجبور به تغذیه از یونجه رسیده با کیفت پائین می شوند، کمتر از نیم کیلوگرم در روز افزایش وزن می یابد. مدیریت فشرده و شرایط آب و هوایی مناسب برای حفظ حداکثر تولید لازم است.

          برای جلوگیری از خسارت وارده تا زمانی که ردپای حیوان در مزرعه باقی می ماند نبایستی چرا انجام شود. همچنین چراندن یونجه از فروردین می تواند مقدار گراس های زمستانه را در دومین چین افزایش دهد. مزارع قوی یونجه اغلب به گراس ها در اوایل بهار غلبه می کنند با  این حال برداشت یونجه سبب می شود که گراس ها در مرحله بعدی سریع تر رشد کرده و بذر تولید نمایند. اگر علوفه عاری از علف هرز در چین دوم مد نظر باشد، پس بایستی علف های هرز قبل از چرا با علف کش های انتخابی کنترل شوند.

چراندن در طول فصل رشد

برای کاهش صدمه وارده به پایداری یونجه و حفظ محصول بین 675/0 تا 9/0 کیلوگرم در روز چرای دوره ای و متناوب اعمال شود. اندازه مزرعه به تعداد دام برای چرا بصورت قانون ثابت بیان نشده ولی بایستی به اندازه کوچک باشد تا در کمتر از یک هفته چرا انجام گیرد ایده آل آن است که 4-5 هفته فاصله بین چراندن ها وجود داشته باشد. برای این منظور می توان مزرعه را به هشت چراگاه تقسیم و هر قسمت چهار روز چرانده شود. برای جلوگیری از ایجاد صدمه به پایداری مزرعه، زمانی که مزرعه گل آلود می شود بایستی گوساله ها خارج شود. چرا کمتر از 5 روز و رشد مجدد به مدت 3 هفته سبب تولید علوفه زیاد و افزایش وزن حیوانات خواهد شد. به طور کلی واریته های نوع خوب یونجه به همان روش که به چرای متناوب واکنش نشان می دهند به چیدن علوفه نیز عکس العمل نشان می دهند.

          چرای متناوب می تواند اثرات مضر تنک شدن یونجه به علت چرا را به حداقل برساند. نبایستی حیوانات بیشتر از یک هفته در هر محل از مزرعه رها شوند. اگر حیوانات به مدت طولاتی در مزرعه چرا  نمایند، بیشتر علوفه در درسترس با لگدمال کردن از دست رفته و یونجه های تازه رشد کرده را خواهند خورد. چرای متناوب  بایستی این مشکلات را کم کند. بهترین ترکیب روزهای چرانیدن و رشد مجدد آن است که طی فصل رشد تغییر کند. چون که در مواقع مختلف رشد یونجه با نسبت های متفاوتی انجام می گیرد. زمانی که درجه حرارت بالاست (32 درجه سانتی گراد و بالاتر) و به اندازه کافی رطوبت موجود باشد. در حالت دیگری از چرا ، مزارع یونجه بر اساس میزان رشد یونجه انجام گرفته به طوریکه در طول فصل رشد چندین بار مزرعه چرانده شده به طوریکه در هر بار نبایستی اندازه ساقه ها کمتر از 15 سانتی متر باشد.

تولید بذر یونجه

مهمترین عامل مناسب شرایط آب و هوایی و داشتن روز های آفتابی است عوامل مختلفی در تولید بذر یونجه دخالت دارند که از این میان  می توان واریته نوع خاک حشرات آفات و گرده افشان، عملیات زراعی و غیره را بر شمرد. در واقع برای تولید بذر خوب بایستی این عوامل را به خوبی شناخت و در جهت تولید بهینه از آنها  استفاده کرد.

 خاک

یونجه ای که جهت بذرگیری انتخاب می شود بایستی در خاک های حاصلخیز، عمیق و به خوبی زهکشی شده و با 7= PH کشت گردد. از میان خاک های لومی سنگین عمیق یا خاک های لومی رسی سبک با توجه به اینکه ظرفیت نگهداری آبشان بالاست نسبت به خاک های سبک مناسب تر هستند.

زمان کاشت یونجه جهت تولید بذر

به طور کلی بستر خاک بایستی فوری آماده شود که بذور کاشته شده در یک زمان جوانه بزند به همین منظور می توان بذور یونجه را پائیز زودتر کشت نمود و دقت فراوان نمود تا به طور یکدست جوانه زده و سبز شوند.

فاصله بوته های یونجه

یکی از عوامل مهم در تولید بذر یونجه فاصله ردیف ها کشت و فاصله بوته های یونجه است. بایستی دقت نمود که همان فاصله ای که جهت تولید علوفه یونجه کشت می شود برای تولید بذر به کار نرود. به این منظور میزان بذر لازم برای ردیف های با فاصله 60 تا 100 سانتی متر و تعداد 10 تا 20 بوته در هر متر طول ردیف حدودا یک تا 3 کیلوگرم در هکتار است. اگر این مقدار بذر با فاصله ردیف های ذکر شده کشت شود می توان حدود 500 کیلوگرم بذر در هکتار در مرداد سال بعد تولید نمود . البته به شرطی که شرایط آب و هوای مناسب بوده و اعمال مدیریتی جهت تولید بذر به طور بهینه انجام گیرد.

آبیاری

از عوامل مهم دیگر در تولید بذر یونجه آبیاری است. به طور کلی نبایستی فاصله آبیاری آنقدر زیاد باشد که تنش های آبی شدید به گیاه وارد شود، در این میان تامین آب گیاه بویژه در آغاز گلدهی را بايستي با  دقت فراوان انجام داد. البته نبایستی رطوبت خاک آنقدر زیاد باشد که سبب خوابیدگی و تاخیر در تشکیل دانه شود. نکته دیگر استفاده از یخ آب در آخر پائیز است که با تامین به موقع رطوبت در اوایل بهار سبب رشد بهینه یونجه می شود.

زمان گل دادن

زمان به گل نشستن مزرعه یونجه در بذرگیری یونجه مهم است. زمان گلدهی یونجه بایستی درتاریخی باشد که گرده سایر گیاهان در مزرعه یافت نشود و عوامل گرده افشان حداکثر فعالیت را در مزرعه داشته باشند. از این جهت مناطق مختلف با هم تفاوت هایی دارند. با توجه به اینکه در بهار گرده افشان ها حداکثر فعالیت را دارا هستند. (معمولا چین اول یونجه به علت استقرار نامناسب بذرهای قوی تولید نمی کند معمولا چین دوم یا سوم به این امر اختصاص داده می شود.) را برای تولید بذر انتخاب نمود.

          یکی از عوامل مهم در تولید بذر یونجه فعالیت زنبورهای گرده افشان است. در مزارع یونجه تعدادی زیادی زنبور فعالیت می کنند که سه گونه از مهم ترین آنها عبارتند از :

          1)Apis melifera L.

          2)Nomia melanderi (K 1)

          3)Megachile rotundata (F.)

 برداشت بذر

          مزارع یونجه به بذر نشسته را می توان با دو روش برداشت نمود: اول چیدن ، ردیف کردن و کوبیدن بوته های برداشت شده و دوم بی برگ کردن یونجه به وسیله مواد شیمیایی و برداشت بذر به وسیله کمباین.

          چیدن یونجه بایستی زمانی انجام گیرد که 3/2 تا 4/3 نیام های قهوه ای شده باشند. از طرف دیگر برداشت بایستی در زماني انجام گيرد كه به اندازه كافي رطوبت و شبنم براي جلوگيري از ريزش دانه وجود داشته باشد بعد از رديف كردن  یونجه های چیده شده بایستی اجازه داد تا رطوبت خود را از دست بدهند. به طور کلی ردیف های یونجه چیده شده را بایستی زمانی کوبید که 12 تا 18 درصد رطوبت داشته باشند.

          روش دیگر برداشت بذر یونجه استفاده از مواد شیمیایی جهت بی برگ کردن بوته های مزارع یونجه و برداشت مستقیم با کمباین است. بایستی توجه نمود که در این حالت 3 تا 4 روز بعد از خشک شدن بایستی برداشت انجام گیرد. با توجه به اینکه نیام های سبز بعد از استفاده از مواد شیمیایی نخواهند رسید لذا بایستی تمام نیام های هنگام استفاده ماده شیميایی بایستی قهوه ای یا حداقل زرد شده باشند. برای خشک کردن می توان از دینوسب، دی کوات و اندوتال استفاده کرد.

          دینوسب ترکیبی از گروه دی نیتروفنل ها است که علاوه بر خاصیت علف کشی، به عنوان حشر ه کش ، قارچ کش نیز استفاده می شود، دینوسب به میزان 5/1 تا 5/5 لیتر در 140 تا 280 لیتر روغن ( که حجم نهایی آن با آب به 400 لیتر می رسد ) در هکتار با استفاده از سمپاش های زمینی مورد استفاده قرار می گیرد.

برای تولید محلول و استفاده با هواپیما می توان این مقدار خشک کننده را در 95 تا 140 لیتر روغن حل کرد. محلول پاشی با هواپیما زمانی انجام گیرد که دما رو به افزایش گذاشته و شبنم بخار شده باشد. در کابرد زمینی برای جلوگیری از ریزش نیام ها بایستی ترکیب را زمانی استفاده نمود که شبنم وجود داشته باشد.

مدیریتی تلفیقی آفات در یونجه

          برخلاف محصولات یک ساله که رشد رویشی و زایشی شان یک سال به طول می انجامد، یونجه گیاهی علوفه ای چند ساله است که به محض استقرار انتظار می رود به مدت 5 تا 7 سال بارور باقی بماند. برای این منظور بایستی مدیریت مزرعه در کوتاه مدت و بلند مدت انجام شود که در این میان مدیریت آفات اهمیت ویژه ای دارد. کنترل موثر آفات یونجه فقط با برنامه های

جدول 15-3 اثر استرس های ایجاد شده بوسیله حشره و علف هرز در روی عملکرد یونجه خشک و تراکم ساقه در سال دوم، چهارم و ششم رشد یونجه

در سال ششم استرس وارده به وسیله آفات حشره ای و علف های هرز، تراکم ساقه و عملکرد یونجه را کاهش داد. زمانی که آفات اندام های هوایی و علف های هرز کنترل نشدند، میانگین تراکم ساقه به نه عدد در فوت مربع رسید و عملکرد 5/4 تن در ایکر کاهش یافت. این نتایج تاکید بر نیاز به برنامه های مدیریت تلفیقی که در آن انواع آلودگی های حشره ای را لحاظ کند دارد.

یکی از اصول لازم برای مدیریت تلفیقی آفات در مزارع یونجه استقرار مزرعه ای سالم با پوشش کامل است. ظرفیت یونجه برای پایداری در برابر استرس های وارد شده توسط آلودگی های حشره ای به مقدار زیادی به قدرت یونجه در شروع کاشت دارد. زمانی که زمین برای کشت یونجه آماده می شود بایستی آزمایش خاک انجام و بر اساس آن در صورت نیاز، کودها و آهک به خاک داده شود.

به دنبال آماده سازی دقیق بستر، بذر بذور با کیفیت بالا و مقاوم به آفات مختلف کاشته شود. شاید مهم ترین تصمیم مدیریت آفات که در طول رشد یونجه، کشت واریته های اصلاح شده مقاوم به آفات مختلف باشد. بررسی های مزرعه ای در ایالات متحده نشان داده است که عملکرد یونجه مقاوم در برابر آفات در سال ششم به میزان10 تن در هکتار در مقایسه با واریته های معمولی با 6/3 تن در هکتار بوده است.

          چرای دوره ای مزارع یونجه می تواند روش سودمندی برای کاهش استرس های ایجاد شده به وسیله حشرات باشد. چرای مزرعه یونجه در اواخر زمستان و اوایل بهار می تواند به مقدار زیادی در جمعیت هایی آفات حشره ای مانند سرخرطومی برگخوار یونجه و شته ها را کاهش دهد. چرای کامل در پائیز تا اوایل زمستان برای از بین بردن شاخ و برگ مرده باقی مانده از فصل قبل و پنجه های رشد کرده جدید لازم است و از این طریق جمعیت های لارو سرخرطومی برگخوار یونجه و شته ها را کاهش می یابد. این نوع چرا می تواند تعداد دفعات حشره کش مورد نیاز برای نگهداری جمعیت حشرات زیر آستانه زیان اقتصادی، را کاهش داده و یا حتی در بعضی از سالها نیازی به مبارزه شیمیایی نباشد. فواید چرا عبارتند از: کیفیت علوفه مصرف شده به وسیله دام های اهلی و صرفه جویی در کاهش استفاده از آفت کش هاست.

          در بعضی از مناطق می توان به جای سمپاشی بر علیه سرخرطومی برگخوار یونجه، چین اول را زودتر برداشت کرد. در مناطق دشت ایران سرخرطومی برگخوار یونجه زمستان را به صورت تخم طی نموده و در چنین مناطقی لارو حشره در اول فصل ظاهر شده و همزمان با رشد جوانه ها از آن تغذیه می نماید. در چنین مناطقی حتما بایستی به فکر مبارزه شیمیایی با آفت بود. این آفت در مناطق کوهستانی زمستان را به صورت حشره کامل طی می نماید. در این مناطق تا فعال شدن حشرات کامل زمستانگذاران و نیز تخم ریزی آنها و زمان لازم برای تفریخ تخم مدت زمانی طی می گردد در حالی که یونجه به رشد خود ادامه می دهد. در چنین مناطقی معمولا همزمان با فعالیت لاروها، یونجه حدودا 30 سانتی متر ارتفاع داشته که در این موقع به جای مبارزه شیمیایی میتوان با برداشت زود هنگام از خسارت آفت جلوگیری کرد. در اینصورت علاوه بر خارج کردن غذا از دسترس حشره، لاروهای سر خرطومی برگخوار را در معرض گرمای خورشید قرار گرفته و آنها  از بین روند.

          آفت کش ها ابزارهای موثری برای مبارزه هستند. با این حال فقط زمانی که جمعیت حشره به بالاتر از آستانه زیان اقتصادی رسید و خسارت اقتصادی وارد نمود. بایستی از آن استفاده نمود. آستانه زیان اقتصادی زمانی فرا می رسد که خسارت وارده به وسیله آفت برابر هزینه مبارزه شیمیایی می باشد. در این سطح آلودگی، سمپاشی سودمند است. در غالب مزارع یونجه ایران سطح جمعیت سرخرطومی برگخوار یونجه مخصوصا در اول فصل بالاتر از آستانه زیان اقتصادی بوده و نیاز به مبارزه شیمیایی می باشد. این وضعیت مخصوصا در شرایطی که  در زمستان و اوایل بهار مزارع چرا نشوند بیشتر مشهود است. لذا بازرسی منظم مزارع یونجه در طی ماه های اسفند و فروردین برای زیر نظر داشتن آفت و نیاز احتمالی به استفاده از سم لازم و ضروری است. اگر سمپاشی خیلی دیر انجام گیرد، عملکرد یونجه بطور معنی داری کاهش می یابد. در نسل های بعدی بعلت افزایش دما و نیز فعالیت دشمنان طبیعی خسارت آفت تقریبا ناچیز بوده و نیاز به مبارزه شیمیایی ندارد.

          برخلاف خسارت آفات حشره ای ، علف های هرز با یونجه های خوب مستقر شده در 3 تا 4 سال اول نمی توانند رقابت کنند. استفاده از علف کش ها در این مدت در چنین مزارعی مورد نیاز نخواهد بود. به محض اینکه مزارع تنک شدند و تولید علف هرز در چین نخست بیشتر از 5 درصد شد، کنترل علف های هرز زمستانه در هر سال بایستی انجام بگیرد. برای حفظ مزرعه  و تولید اقتصادی محصول تا سال ششم و هفتم، کشت واریته های اصلاح شده حفظ حاصلخیزی مناسب خاک زیر نظر داشتن آفات و استفاده مناسب از حشره کش ها و علف کش ها در صورت نیاز لازم و ضروری است.

مدیریت حشرات در مزارع یونجه

حشرات آفت، فعال در مزارع یونجه ایران گونه های زیر می باشد.

1)سرخرطومی برگخوار یونجه، مخرب ترین آفت حشره ای در اواخر زمستان و اوایل بهار در تمام سال ها

2)سن Lygus مخرب ترین آفت حشره ای در مزارع یونجه بذری

3)شته نقطه ای یونجه، پتانسیل بالایی در جهت ایجاد خسارت دوره ای یونج های جوانه زده و مستقر شده دارد.

4)شته آبی یونجه

5)زنجرک سیب زمینی، معمولا سبب زرد شدن و کوتولگی بوته های یونجه در تابستان می شود.

6)لارو بالپولکداران مختلف که غالبا طی ماه های تابستان دیده می شوند.

          به عنوان یک لگوم چند ساله، یونجه زیستگاه مناسب و منبع غذایی برای تعداد زیادی از گونه های حشرات فراهم می کند. با توجه به تغذیه از برگ ها، ساقه ها و سیستم ریشه یونجه تعدادی از این گونه ها خسارت زیادی را وارد می کنند. چرخ زیستی وعادت تغذیه ای آفات فوق متفاوت است به طوری که خسارت وارده از طریق تغذیه به وسیله یک یا چند گونه ممکن است هر زمانی در طول سال انجام گیرد. خسارت وارده نه تنها باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول می شود بلکه با تنک کردن مزرعه پایداری را نیز کاهش دهد.

          در شرایط اقلیمی ایران، تعداد زیادی از حشرات مفید با تغذیه از گیاهخواران پتانسیل خسارت وارده از طرف آفات را کاهش می دهند. از این میان کفشدوزک ها، بالتوری سبز و سایر شکارچی ها در کنار زنبورهای پارازیتوئید و مگس ها به لارو بالپولکداران و سرخرطومی برگخوار حمله می کنند.

          گروه مهم دیگر از حشرات مفید در مزارع یونجه، حشرات گرده افشان هستند که برای تولید دانه یونجه وجودشان ضروری است. در این قسمت گونه های مختلف حشرات (آفت و مفید) که در مزارع یونجه یافت می شوند بررسی می گردد.

1)سر خرطومی برگخوار یونجه Hypera postica

سر خرطومی برگخوار یونجه مهم ترین آفت یونجه بوده که در دوره لاروی و حشره کامل با تغذیه از برگ ها وجوانه ها باعث افت شدید محصول می گردد. سر خرطومی برگخوار یونجه آفتی درجه اول بوده به طوریکه سطح تعادل عمومی جمعیت آن همواره بالاتر از سطح زیان اقتصادی است (شکل 22-3) . این گونه اساسا در اول فصل مسئله ساز بوده و غالبا مبارزه با آن اجتناب ناپذیر است.

مشخصات

حشره کامل این گونه 5 تا 6 میلی متر طول ، 5/3 میلی متر عرض دارد. رنگ حشره از قهوه ای تا خاکستری مایل به سیاه متغیر می باشد. خرطوم حشره نسبتا  بلند و حدودا 5/2 میلی متر اندازه دارد. شاخک زانویی و 12 بندی که چهار بند انتهایی حجیم و توده بیضی شکل را ایجاد می کند. پیش گرده بیضی شکل و در سطح آن دو تا نوار طولی سیاه رنگ دیده می شود (شکل 23-3) . بالپوشها کشیده و در سطح آن تعداری زیادی مو بطور خوابیده دیده می شود. از سطح شکمی پنج بند دیده شده که پوشیده از موهای زردرنگ است. پنجه پاها چهاربندی و در انتها دارای دو ناخن می باشد.

          لاروهای این آفت بدون پا (Curculioniform) با بدنی خمیده و برنگ سبز روشن است. در سطح پشتی لارو نوار سفیدی دیده می شود .لاروها در رشد کامل حدودا 10 میلی متر اندازه دارند. شفیره ها در محل تغذیه لاروها در داخل پیله مشبکی که از خارج شفیره در داخل آن دیده می شود تشکیل می گردد.

بیولوژی

زمستانگذرانی سرخرطومی برگخوار یونجه در شرایط مختلف اقلیمی متفاوت بوده و همین امر در مبارزه با آفت نقش اساسی دارد. حشره در مناطق سردسیری و کوهستانی زمستان را بصورت حشره کامل طی می نماید.و در مناطق دشت و گرمتر زمستانگذرانی بصورت تخم می باشد. در مناطق کوهستانی زمستان در زیر علفهای هرز مزارع، شکاف خاک و نیز اطراف جویبارها طی می شود. اوایل بهار با مساعد شدن شرایط اقلیمی حشره از پناهگاه خارج و شروع به تغذیه از جوانه ها و برگ های لطیف یونجه می نماید. چند روز بعد از جفت گیری حشره ماده ساقه های جوان یونجه را برای تخمریزی انتخاب و ابتدا با قطعات دهانی سوراخی را در آن ایجاد و سپس در داخل آن تخمریزی می نماید. در شرایط مختلف اقلیمی یک تا دو هفته دوره رشدی تخم طول کشیده سپس لاروها ی جوان ظاهر و شروع به تغذیه از برگ های لطیف و جوانه ها می کنند. در این زمان معمولا  بوته های یونجه تا 30 سانتی متر ارتفاع دارند. دوره لاروی در شرایط مساعد دو تا سه هفته طول کشید، سپس به شفیره تبدیل می شود. غالب شفیره ها در روی برگ ها (در داخل پیله مشبک) تشکیل شده با ا ین حال ممکن است در روی ساقه یا سطح خاک نیز تشکیل  شوند. دوره شفیرگی 4 تا9 روز طول می کشد و سپس حشرات کامل ظاهر می شوند. در مناطق سردسیری و کوهستانی یک نسلی بوده وحشرات کامل به وجود آمده زمستان را طی می نمایند.

          در مناطق دشت زمستانگذرانی حشره بصورت تخم است. تقریبا همزمان با فعال شدن جوانه های یونجه از حدود اواخر اسفند ماه تخم ها نیز تفریخ شده و لاروها ی بیرون آمده از همان زمان شروع به تغذیه می نماید و بقیه مراحل زیستی مانند بالا طی می گردد. در مناطق دشت گرمسیری آفت سالیانه می تواند دو تا سه نسل ایجاد نماید.

مبارزه

نحوه زمستانگذرانی آفت در مبارزه با آن بسیار موثر است. در مناطق دشت و گرمسیری با توجه به اینکه حشره زمستان را به صورت تخم طی می نماید تقریبا همزمان با رشد بوته های یونجه لاروها نیز بیرون آمده و شروع به تغذیه از جواانه های در حال رشد و به هم پیچیده یونجه می نماید. لذا در چنین مناطقی با توجه به بالا بودن جمعیت آفت بایستی از همان ابتدا  به مبارزه شیمیایی اقدام کرد. برای این منظور امروزه از سموم زیر که نفوذی هستند استفاده می شود:

          1-تریمنوس (EC 50% ) یک لیتر در هکتار

          2-فوزالن (EC 35%) 5/2 لیتر در هکتار

          3-تیون (EC 57%) 3 لیتر در هکتار

          4-فن والریت (EC 20%) یک لیتر در هکتار

زمانی که 50 درصد تخم تفریخ شده باشند بایستی سمپاشی انجام شود. اگر یونجه بصورت تر به مصرف دام می رسد بایستی از مالاتیون استفاده کرد. در ضمن در چنین مناطقی چرای پائیزی در از بین بردن تخم ها زمستانگذران بسیار موثر است.

          در مناطق سردسیری و کوهستانی که آفت بصورت حشره کامل زمستانگذرانی می نماید و با توجه به اینکه بهار در چنین مناطقی دیرتر شروع می گردد و تفاوت بین صفر رشد گیاه و صفر رشد حشره، یونجه به رشد خود ادامه می دهد در حالی که حشره هنوز فعال نیست در ضمن تا زمان تخم ریزی و تفریخ تخم ها زمان زیادی لازم است. لذا در هنگام تفریخ تخم ها، بوته های یونجه حداقل 30 سانتی متر ارتفاع دارند لذا در چنین مناطقی یکی از راه های اساسی برای جلوگیری از خسارت آفت برداشت زود هنگام یونجه است. در صورت برنامه ریزی برای برداشت  در این زمان می توان از سموم توصیه شده استفاده نمود. همچنین در بعضی از نقاط دنیا در آخر پائیز سمپاشی برای از بین بردن حشرات کامل انجام می شود.

          لازم به ذکر است که خسارت آفت در چین اول مسئله ساز است علت این مسئله در دشت و مناطق گرمسیری کاهش فعالیت آفت در فصل تابستان است که از یک طرف به علت کاهش فعالیت آفت به  خاطر گرما و از طرف دیگر فعالیت دشمنان طبیعی سرخرطومی برگخوار است. سرخرطومی برگخوار یونجه تعداد زیادی دشمن طبیعی دارد که با شکارگری و پارازیتوئیدی در کاهش جمعیت آفت نقش بسیار مهم مخصوصاً در طول فصل تابستان دارند. فعال ترین انگل های این آفت به زنبورهای خانواده Ichneumonidae تعلق دارد. زنبورهای جنس Bathyplectes لاروها را با پارازیته می نماید. در شرایط کشور ما دو گونه B. curculionis و B. annurus در غالب مناطق فعالیت می نماید.

          زنبورهای جنس Pattasson از خانواده Mimaridae تخم های سرخرطومی را پارازیته می کند. همچنین زنبورهای جنس Dibracoides از خانواده Pteromolidae شفیره ها را  مورد حمله قرار می دهد.

          از شکارچی ها می توان به کفشدوزک  هفت نقطه ایCoccinella septempunctata اشاره کرد که از لاروهای سرخرطومی در سنین پائین تغذیه می نماید.

2) سرخرطومی ریشه یونجه

سرخرطومی های ریشه یونجه به جنس Sitona تعلق داشته که در مزارع یونجه دو گونه S. puncticolis و S. callosus مخلوط با هم فعالیت نموده و گاهی اوقات خسارت هایی را به بار می آورد.

حشرات کامل به طول 5 تا 7 میلی متر بوده ، بدن بیضی شکل و باریک و برنگ خاکستری تیزه تا خاکستری مایل به قهوه ای دیده می شوند. سطح بدن را پولک های نقره ای تا قهوه ای می پوشاند. به همین خاطر در پشت پرونوتوم سه خط طولی سفید رنگ ایجاد می شود. (شکل 24-3). از مشخصات مهم دیگر این سوسک ها کوتاه بودن خرطوم است . تخم بیضی شکل و به رنگ زرد لیمویی است. لاروها در رشد کامل حدودا 10 میلی متر اندازه داشته بدون پا (Curculioniform) و دارای سر قهوه ای رنگ است (شکل 25-3).

          شفیره به طول 12 میلی متر ابتدا به رنگ زرد که به تدریج برنگ قهوه ای در می آیند و در خاک تشکیل می شوند.

بیولوژی

سرخرطومی ریشه یونجه زمستان  را به صورت حشره کامل در شکاف های زمین یا لاروهای سنین مختلف در داخل خاک طی می نمایند. اوایل بهار حشرات کامل فعال شده و بعد از مختصری تغذیه و جفتگیری شروع به تخمریزی به طور انفرادی در خاک و یا اطراف طوقه می کند. در شرایط مساعد دوره رشد تخم 7 تا 10 روز طول کشیده و لاروها ی حاصله به طرف ریشه ها حرکت و شروع به تغذیه از گره های تثبیت کننده ازت می نماید. در سنین بعدي ابتدا از سطوح ریشه ها و سپس لاروهای درشت با ایجاد دالان در ریشه ها اختلال جدی در جذب آب و مواد داخل خاک می نمایند. در شرایط مساعد دوره لاروی یک تا دو ماه طول کشیده و لاروهای کامل در عمق 2 تا 3 سانتی متری خاک در داخل پیله خاکی به شفیره تبدیل می شود.

          دوره شفیرگی دو تا سه هفته طول کشیده و بعد از آن حشرات کامل نسل جدید ظاهر می شوند. این آفت قادر است سالیانه تا سه نسل ایجاد نماید.

مبارزه

با توجه به اینکه خسارت اصلی به وسیله لاروها با تغذیه از ریشه ها وارد می شود و با توجه به اینکه اساسا در مزارع چند ساله آفت شدت بیشتری دارد لذا با توجه به محل فعالیت آفت که سموم شیمیایی اثر نخواهند داشت بهترین روش مبارزه ، شخم در هنگام پائیز و در معرض سرما گذاشتن ریشه های آلوده است.

3)شته های یونجه

در مزارع یونچه مناطق مختلف ایران سه گونه شته اهمیت دارند که عبارتند از:

شته خال دار Thrioaphis     maculata

شته نخود فرنگی Acyrthosipgon  pisum

شته سیاه باقلا Aphis fabae

از این میان شته نخود فرنگی از نظر اندازه بزرگتر از بقیه گونه ها بوده و به طول 5/4  ميلي متر متغیر است. شته نخود فرنگی برنگ سبز روشن دیده می شود. یکی از مشخصات مهم این گونه وجود حلقه های تیره در فواصل منظم در روی بندهای شاخک است. این گونه تغذیه از ساقه ها و برگها ی در حال رشد انتهایی را ترجیح می دهد و در هوای نسبتا سرد فعالیت می کند و با گرم شدن هوا از فعالیت و تکثیر آن کاسته می شود.

          شته خالدار یونجه معمولا در آب و هوای گرم و خشک فعالیت می کند در مقایسه با شته نخود فرنگی اندازه کوچکتری داشته و به طول ………… است . به رنگ سبز روشن و چندین ردیف لکه های تیره و درشت بدن است شته خالدار یونجه ممکن است با جمعیت های بالا در روی برگها و ساقه ها قسمت پائین گیاه نزدیک سطح خاک تغذیه نمایند.

خسارت شته ها در یونجه

تمام گونه ها از شیره گیاه با قطعات دهانی مکنده –زننده تغذیه می نمایند. زمانی که تعداد زیادی شته از شاخ و برگ گیاه تغذیه می نمایند باعث پژمردگی شاخ و برگ و توقف رشد می شوند. غالبا تغذیه سبب زرد شدن برگها می شود.

          جمعیت های زیاد شته نخود فرنگی غالبا سبب توقف رشد و زرد شدن برگها شده و در صورت افزایش دوره آلودگی گیاه با شته برگها با تکروزه شدن پژمرده می شوند. معمولا خسارت وارده از این آفت استقرار یونجه صدمه ای نمی بیند.

          یکی از آفات مهم یونجه شته خالدار یونجه است. این گونه واکنش های سمی سختی را در بوته های یونجه حساس به علت کلروزه و نکروزه شدن برگ ها که از قسمت های پائین گیاه شروع می شود ایجاد می نماید. یکی از علایم خسارت غیر عادی شته خالدار یونجه بی رنگ شدن رگ برگ های برگ هاي تازه تشکیل شده انتهایی است که نواری شدن رگ برگ (Veinbanding) نامیده می شود. بوته هائی که شدیدا به شته آلوده هستند یک تا دو هفته از بین می رود و ممکن است کاهش استقرار گیاه مخصوصا در سالهایی که آلودگی در آخر زمستان یا بهار در سالهایی که رشد رویشی کم است زیاد باشد. همچنین شته خالدار یونجه تهدیدی جدی برای مزارع تازه کشت شده است چونکه فراوانی فصلی آن از  مرداد تا مهرماه در حداکثر مقدار خود است . از طرف دیگر احتمال از بین بردن مزارع تازه کشت شده حتی در واریته های مقاوم وجود دارد.

نمونه برداری شته ها

تخمین جمعیت شته ها را می توان با تور حشره گیری ، کندن ساقه ها و یا کندن کامل گیاهچه ها و شمارش شته ها انجام داد. معاینه ساقه های تازه رشد كرده موثرترین گزینه برای نمونه برداری شته ها برای مزارع تازه کشت شده و نیز برای حالاتی که رشد رویشی کمتر از 20 سانتی متر ارتفاع دارند است.

          بایستی نمونه برداری حداقل هفته یکبار از زمان سبز شدن مزارع تازه کشت شده و یا در چین اول  مزارع قدیمی انجام گیرد. به غیر از شته خالدار یونجه نمونه برداری در طول تابستان برای سایر گونه ها نیاز نمی باشد.

          برای نمونه برداری شته ها از تور حشره گیری با قطر5/37 سانتی متر با تور پارچه ای استفاده نمائید. نمونه برداری بایستی حداقل در پنج نقطه مزارع و در هر محلی با 20بار دور زدن انجام گیرد. درهر نقطه نمونه های شته به طور جداگانه شمارش و یادداشت شود. سپس میانگین تراکم جمعیت گونه های مختلف تعیین و از جدول 16-3 به عنوان راهنما برای تصمیم گیری جهت مبارزه می توان استفاده نمود:

 جدول 16-3 آستانه زیان اقتصادی برای شته ها در روی یونجه در مراحل مختلف رشدی

تعداد شته ها در تور

تعداد شته ها روی ساقه

از طرف دیگر بایستی شکارگرهایی مانند کفشدوزک هفت نقطه ای لار و مگس های سیرفیده به  تور افتاده شمارش گردد. اگر شته های شمارش شده زیر آستانه زیان اقتصادی باشد و تعداد شکارکرها بیش از 5 تا 7 در هر تور باشد ، بایستی از مبارزه شیمیایی اجتناب کرد.

          برای نمونه برداری ساقه یا گیاهچه ، 30 تا ساقه یا گیاهچه به طور تصادفی در 5-10 هکتار منطقه برداشت و ساقه ها دارای داخل ظرفی تکانده شده و تعداد رشته ها شمارش شود. تعداد شته های گونه های مختلف را از هم جدا تا میانگین تعداد شته ها در روی ساقه محاسبه گردد. بعد از آن ارتفاع ساقه را اندازه گرفته و با مراجعه به جدول مربوط برای مبارزه تصمیم گیری نمائید.

مبارزه

مهم ترین عامل برای مدیریت موثر شته ها ی یونجه انتخاب واریته است. در بعضی از مناطق دنیا مانند ایالت اوکلاهامای آمریکا غالب واریته ها به یک یا چند شته مقاومت دارند . این واریته ها غالبا سطوح بالایی از مقاومت را به شته نخود فرنگی و شته خالدار یونجه از  خود نشان می دهند.

          از طرف دیگر از عوامل بسیار موثر در جمعیت شته ها، شکارگرهای متعددی است که در مزارع یونجه فعالیت می نمایند که از این میان کفشدوزک ها، مگس های سیرفید و سن های خانواده Nabidae می توان اشاره کرد که نقش بسزایی د رکاهش جمعیت دارند. چنانچه اشاره گردید ممکن است جمعیت نسبتا زیادی از شته ها در روی بوته های یونجه فعالیت نمایند و لی این حد از جمعیت  به آستانه اقتصادی نرسد در عین حال شکارگرها فعال باشند که در این صورت مانع از خسارت شته ها شوند.

          در مزارع یونجه علاوه بر شکارگرها زنبورهای پارازیتوئید نیز فعالیت می نمایند که مخصوصا در محدود کردن جمعیت های شته خالدار یونجه بسیار موثر هستند که می توان به گونه های

به منظور حفظ این گونه های مفید، نمونه برداری مناسب و مقایسه تراکم های جمعیت شته با آستانه زیان اقتصادی می بایستی قبل از سمپاشی انجام گیرد.

در صورت رسیدن جمعیت شته به آستانه زیان اقتصادی و نیاز به مبارزه شیمیایی از سموم مالاتیون 57% EC و پیریمیکارب (50% W ) می توانيد استفاده نمود. برای مبارزه با شته خالدار یونجه با توجه به اینکه اساسا با گرم شدن هوا خسارت آن افزایش می یابد از اواخر بهار و اوایل تابستان از سموم فوق استفاده شود.

کرم برگخوار کارادرینا (Spodoptera exigua)

کرم برگخور چغندرقند گونه ای است پلی فاژ و از خانواده Noctuidae از راسته بالپولکداران  در روی محصولات مختلف زراعی ، صیفی و جالیزی و زینتی خسارت ایجاد می نماید. در مزارع چغندرقند در بعضی سالها حالت طغیانی پیدا نموده و افراد نسل دوم و پیشتاز نسل سوم با تغذیه از بوته های چغندر قند در مرحله 2-6 برگی بوته های چغندر قند را به طور کامل نابود و خسارت اقتصادی وارد می نماید. در مزارع گوجه فرنگی با تغذیه از میوه گوجه فرنگی از کرم های گوجه فرنگی بوده به طور طبیعی در بعضی از مناطق کشور خسارت اقتصادی ایجاد می نماید در مزارع ذرت با تغذیه از خوشه (بلال) گاهی اوقات خسارت اقتصادی وارد می نماید. علاوه بر این با تغذیه از برگ در روی تعداد زیادی از محصولات زراعی خسارت وارد می آورد. از این میان یونجه یکی از میزبان های مناسب برای آفت بوده و گاهی اوقات مخصوصا در طول ماه های تابستان با تغذیه از برگ ها و جوانه های گیاه خسارت وارد می آورد.

مشخصات

حشره کامل به طول 10 تا 12 میلی متر و عرض بدن با بالهای باز 30 میلی متر است. بال های رویی به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای تا خرمایی است . در سطح بال های رویی دو لکه گرد و لوبیایی دیده می شود که حاشیه نارنجی رنگ دارند . بال های زیري رنگ روشن تری دارند.

          لاروهای رشد کامل 30 تا 40 میلی متر اندازه داشته و به رنگ های مختلف از سبز تا سیاه دیده می شوند که نوع میزبانی که از آن تغذیه می نمایند در رنگ لارو و موثر است. با این حال رنگ عمومی لارو هر رنگی باشد در طرفین بدن سه نوار طولی سیاه، نارنجی و سفید دیده می شود که از این طریق به آسای می توان لاروهای کارادرنیا را شناسایی کرد.

          شفیره به طول حدود 13 میلی متر دیده می شود به رنگ قهوه است .

تخم ها به رنگ زرد کم رنگ و حشره ماده آن را به طور دسته جمعی می گذارد و سطح تخم با موهای انتهای شکم خود می پوشاند.

بیولوژی

کارادرینا گونه ای فاقد دیاپوز اجباری است که به همین خاطر در مناطق گرمسیر طی فصل زمستان تمام مراحل رشدی حشره دیده می شود. در مناطق سردسیری زمستان را بصورت شفیره در لانه های گلی در داخل خاک طی می کند. اوایل بهار با مساعد شدن شرایط اقلیمی حشرات کامل ظاهر می شوند. حشرات کامل شبها فعال بوده و طی روز در زیر بوته ها، زیر کلوخه ها و در پناهگاه های دیگر استراحت می نمایند. بعد از جفت گیری حشرات ماده تخم ها را به طور دسته ای در روی گیاهان میزبان مختلف از جمله یونجه و نیز علف های هرز قرار می دهد. بعد از رشد جنینی، تخم ها تفریخ شده و لاروهای حاصله از پارانشیم برگ تغذیه می نمایند. در سنین بعدی از تمام قسمت های برگ تغذیه نموده و مزارع را به نیزار تبدیل می نماید. به طور کلی لاروها پنج بار جلد عوض کرده و لاروهای کامل برای شفیره شدن وارد خاک می شوند. بعد از مدت کوتاهی حشرات کامل نسل بعد بیرون می آیند. مطالعات نشان می دهد که در استان فارس و کرج سالیانه 5 نسل و در استان اصفهان سالیانه 6 نسل ایجاد می نماید (خیری، 1367). با توجه به رژیم تغذیه حشره اساسا می تواند در روی یونجه های تازه کشت شده در پائیز و بهار مسئله ساز شده و نیاز به مراقبت و مبارزه باشد.

مبارزه

با توجه به پلی فاز بودن حشره و اهمیت آن در روی محصولات مختلف مخصوصا گونه های مهم و اقتصادی ، برنامه ریزی در نظام کشت این محصولات از مواردی است که در کاهش خسارت آفت می تواند خیلی مهم باشد. به همین منظور بایستی از کشت محصولاتی مانند یونجه در مجاورت چغندر قند اجتناب کرد. نکته دیگر اینکه این آفت دارای دشمنان طبیعی فعالی است که در کاهش جمعیت آفت موثر است که مخصوصا با افزایش جمعیت این زنبور در طول تابستان ، گاهي اوقات نیاز به مبارزه شیمیایی منتفی می شود لذا در تولید محصول از نکاتی که بایستی لحاظ شود فعالیت این عوامل مفید است.

نکته دیگر در مورد یونجه های تازه کشت شده که مراقبت چنین مزارعی برای کارادرینا ضروری است چون که در صورت افزایش جمعیت آفت می تواند تداوم رشد یونجه را تحت شعاع قرار دهد.

بیماریهای یونجه

1)سفیدک دروغی یونجه

سفیدک دروغی اساسا در مناطق معتدله و مرطوب بوته های یونجه را آلوده می نماید. در چنین مناطقی خسارت وارده بصورت مرگ گیاهچه های حساس در کشت های پائیزه ، همچنین عمده خسارت به علوفه در کشت های دایر در چین اول وارد می شود.

عامل بیماری قارچ Peronosora trifoliorum یا P. aestivulis است. میسلیوم قارچ فاقد دیواره عرضی است و اساسا داخل سلول های گیاه میزبان رشد می نماید. کنیدی برها از روزنه خارج و شکل درختی داشته و به دو شاخه منشعب می شود که بعدا انشعابات ثانوی نیز پیدا می کند. هر شاخه انتهایی به Sterigma نوک تیزی ختم می شود که در روی آن کنیدیها تولید می شود.

کنیدی های کروی يا بیضی کشیده بوده و به رنگ سفید تا بنفش روشن دیده می شوند و از طریق لوله تولید  مثلی جوانه می زنند. این قارچ انگل اجباری بوده و نمی توان در محیط های مصنوعی آن را پرورش داد.

علایم بیماری

بافت های آلوده به قارچ به رنگ زرد در می آید که این حالت غالبا بصورت لکه لکه  در روی برگچه ها دیده می شود. در نهایت برگ های آلوده پیچ خورده و حاشیه آنها به طرف پائین بر می گردد. همچنین در زمان تشکیل کنیدی ها قسمت تحتانی به رنگ ظاهری کرمی سفید تا بنفش دیده می شوند.

زمانی که آلودگی به حالت سیستمیک در می آید، ساقه ها قطور شده و جوانه های انتهایی رشد خوشه ای و رزت مانند پیدا می کند.

اپیدمیولوژی و چرخه بیماری

قارچ عامل بیماری زمستان را به صورت میسلیوم در پوست انشعابات طوقه تا جوانه های طوقه و شاخه های زنده طی می کند. کنیدی های شاخه هاي زنده سال قبل و نیز شاخه های تازه سبز شده در اوایل بهار که به طور سیستمیک آلوده شده اند مایه اولیه آلودگی را تشکیل می دهند. کنیدی ها درتاریکی و زمانی که رطوبت نسبی 100 درصد است تشکیل می شود.

کنیدی ها اساسا با باد و رگبار منتشر می شوند. جوانه زنی در آب آزاد و در دمای 4 تا 29 درجه سانتیگراد انجام می گیرد. بعد از جوانه زني لوله تندش اپرسریومی می سازد که مستقیما در اپیدرم نفوذ می کند. با این حال ورود قارچ ممکن است از روزنه نیز انجام گیرد. قارچ فقط بافت های جوان را آلوده کرده و در شرایط مساعد چرخه بیماری هر پنج روز تکرار می شود.

مبارزه

بهترین راه مبارزه با این بیماری استفاده از ارقام مقاوم است. در صورت کشت ارقام حساس برای جلوگیری از مرگ گیاهچه ها بهتر است کشت بهاره انجام گیرد، که در این صورت از مرگ زمستانی گیاهچه هایی که در کشت های پائیزی بر اثر سفیدک داخلی ضعیف خواهند شد جلوگیری نماید.

اگر بیماری شدت داشته باشد بایستی چین اول را برای جلوگیری از آلودگی های بعدی به وسیله کنیدی هایی که تشکیل خواهند شد زودتر برداشت نمود.

2)لکه قهوه ای برگ یونجه (Pseudopeziza medicaginis)

یکی از بیماری های مهم یونجه است . قارچ عامل بیماری باعث ریزش برگ ها شده و در نتیجه کیفیت و کمیت محصول کاهش می یابد. به طوری که گاهی اوقات تا 40 درصد محصول از بین می رود.

علایم بیماری

بهترین مشخصه بیماری ظهور لکه های کوچک و گرد قهوه ای تا سیاه رنگ در روی گیاهچه هاست. گاهی اوقات قطر لکه یک تا سه میلی متر می رسد. حاشیه لکه ها ممکن است صاف یا دندانه دار باشد. برگ های آلوده به رنگ زرد در می آید و با پیشرفت بیماری می ریزند. غالبا در لکه آپوتسیوم (اندام تولید مثلی) بر آمده و قهوه ای روشن به قطر حدود یک میلی متر تولید می شود . در اکثر موارد آپوتسیوم ها در سطح رویی برگ تشکیل می شوند.

عامل بیماری قارچ Pseudopeziza medicaginis است. این گونه ها تنها یک آپوتسیوم تولید می نماید که از استرومای زیر اپیدرم خارج می گردد. قارچ تولید آسک کرده که طول آسک ها 50 تا 70 میکرومتر و عرض آن تقریبا 10 میکرومتر است (شکل 26-3).

آسکوسپورها شفاف، تخم مرغی تا دوکی شکل و فاقد دیواره عرضی است. تاکنون تولید مثل غیر جنسی این قارج مشاهده نشده است. (شکل 27-3).

اپیدمیولوژی و چرخه بیماری

قارچ عامل بیماری زمستان را در برگ های به زمین ریخته و لی پوسیده نشده طی می نماید. با گرم شدن هوا در اوایل بهار و فراهم شدن رطوبت مناسب رشد کرده و غالبا برگ های پائینی را آلوده می نمایند. آلودگی های بعدی از طریق برگ های آلوده روی گیاه و یا به زمین ریخته شده ایجاد می شود.

مبارزه

استفاده از ارقام مقاوم به این بیماری در کاهش خسارت خیلی موثر است. در عین حال با توجه به شدت بیماری در اوایل فصل و نیز در پائیز برداشت زود هنگام در این مواقع در کاهش مایه آلودگی موثر می باشد.

3)بیماری لکه آجری یونجه Stemphylium botryosam

بیماری لکه آجری یونجه همزمان با سایر بیماری های برگ ظاهر شده و به همین خاطر تعیین اهمیت اقتصادی آن مشکل می باشد. بررسی های انجام شده در ایالات متحده نشان می دهد که قارچ عامل بیماری دارای دو بیوتیپ سردسیری (کالیفرنیا) و گرمسیری (غربی) است. با این حال برای توسعه بیماری بوسیله هر دو بیوتیپ ، وجود هوای مرطوب ضروری است.

قارچ عامل بیماری

تا به امروز پنج گونه به عنوان عامل بیماری لکه آجری در سطح جهان شناسایی شده اند که می توان از طریق مشخصات کنیدی و کنیدی برها  و نیز مشخصات آسکوسپور آنها شناسائی نمود. با توجه به اینکه در منابع داخلی اساسا S. botryosum به عنوان عامل بیماری لکه آجری معرفی شده لذا در اینجا به بیان مشخصات این قارچ اکتفا می شود.

مشخصات کنیدی این قارچ که در شناسایی استفاده می شود عبارتند از : ابعاد آن ( ی  m 26-24×35-33 ) و  نیز تشکیل سه دیواره عرضی و دو تا سه دیواره طولی بعد از رشد کامل و جمع شدگی آشکار و در قسمت میانی دیواره عرضی و خاردار بودن دیواره خارجی (شکل 28-3).

آسکوماهای تشکیل شده در شرایط طبیعی سخت و دیواره ضخیم داشته به طوری که غالبا قطر آنها به یک میلی متر می رسد. آسکوسپورها به اندازه 17×40 میکرومتر به رنگ خرمایی مایل به زرد ملایم دارای هفت دیواره عرضی و یک تا دو سری کامل دیواره طولی است (شکل 29-3).

اپیدمیولوژی و چرخه بیماری

با توجه به اینکه قارچ عامل  بیماری دارای جدایه های فعال در مناطق سردسیری و گرمسیری است لذا درجه حرارت در شدت بیماری ناشی از این قارچ بسیار موثر است. به طوری که جدایه کالیفرنیایی در دماییا کمتر باعث بیماری می شود در حالی که جدایه گرمسیری در دمای 23 تا 27 درجه سانتیگراد بیشترین خسارت را وارده کرده و کمتر از بیماری زا نیست . قارچ عامل بیماری زمستان را به صورت میسلیوم در روی ساقه و برگ های مرده طی می نماید. ارقامی از قارچ که فاقد خواب زمستانی هستند در ابتدای بهار سریعا رشد کرده و در مناطقی که زمستان ملایم است بدون وقفه سرتاسر سال بیماری را ایجاد می نماید و شرط وجود رطوبت کافی خسارت وارد می نماید. با این حال در مناطق گرمسیری به شرط وجود رطوبت کافی در اواخر تابستان و پائیز بیماری شدت پیدا کرده و خسارت  بیشتری را وارد می نماید.

مبارزه

در مناطقی که شدت بیماری بالاست برای جلوگیری از افت محصول به  علت خسارت وارده به برگ بهتر است زودتر از موعد محصول برداشت شود. با این حال بعضی از ارقام زراعی درجاتی از مقاومت را در برابر این قارچ از خود نشان می دهند. در بعضی از نقاط دنیا مانند ایالات متحده ژرم پلاسمی که بیش از 95 درصد بوته ها را از بیماری در امان نگه می دارد ، تولید شده است.

4)بیماری جاروی جادوگر یونجه

بیماری جاروی یونج به وسیله موجودی شبیه مایکوپلاسماها به وجود می آید. عامل بیماری به وسیله زنجرک Orosius argentatus به یونجه و سایر گیاهان خانواده پروانه آسا و نیز توسط گیاهان انگل سس به سایر گیاهان غیر از خانواده پروانه آسا منتقل می شود. با شدت گرفتن بیماری تقریبا از تولید دانه جلوگیری و علوفه خشک را به طور قابل توجهی کاهش مي دهد.

علایم بیماری

مهم ترین علامت این بیماری رشد بیش از حد شاخه های دوکی کوتاه از ناحیه طوقه و نیز از جوانه های جانبی در طول ساقه است. به طوری که تا چند صد عدد ساقه نازک در ناحیه طوقه گیاه آلوده دیده می شود(شکل 30-3). حاشیه زرد برگ های کوچک آلوده، چروکیده می شود. و ساقه های نازک آبدار رشد نکرده و به رنگ زرد در می آید. بوته های آلوده در طول زمستان به تدریج بهبود پیدا کرده و برعکس در تابستان به علت گرما و تنش رطوبتی بیماری شدت پیدا می کند.

 مبارزه

در صورت تشدید بیماری مخصوصا در مزارع چند ساله زمین را شخم و مجددا یونجه کشت گردد.

 علفهای هرز مزارع یونجه

مزارع یونجه طی دوره استقرار وتنک شدن به وسیله علف های هرز مختلف آسیب می بیند . یونجه در این دو مرحله تمام سطح مزرعه را نمی پوشاند لذا علف های هرز قادرند با یونجه بر سر مواد غذایی خاک، آب، نور و فضا به رقابت بپردازند. کاهش عملکرد یونجه به علت رقابت علف های هرز در مزارع جدید اغلب بیش از 900 کیلوگرم در هکتار است و در آلودگی های شدید مزرعه را از بین می برد، کاهش عملکرد در مزارع تنک خسارتی معادل نیم تا یک پوند یونجه به ازای هر پوند علف هرز تولید شده دارد.

         در مزارع یونجه ایران گونه های مختلفی از علف هرز با یونجه به رقابت می پردازد. گونه های علف هرز موجود در هر مزرعه بستگی به نوع خاک، شرایط محیطی، محصولات قبلی کشت شده و اعمال مدیریتی اجرا شده دارد. علف های هرز موجود در مزارع یونجه ایران به شرح جدول 17-3 می باشد

جدول 17-3 لیست علف های هرز مزارع یونجه

تخمین دقیق رقابت پذیری علف های هرز مشکل است، زیرا بستگی به تاریخ سبز شدن علف هرز و یونجه ، شرایط آب و هوایی (بارندگی، درجه حرارت) و میزان حاصلخیزی خاک دارد. با افزایش رطوبت و گرم شدن هوا، علف های هرز رشد زیادی کرده و یونجه را در سایه قرار می دهند ، علف های هرز رقیب می تواند بوته های یونجه را از بین برده و مانع استقرار آنها بشود.

اولین قدم برای ایجاد مزرعه یونجه بدون علف هرز کاشت بذور عاری از علف هرز است. محلی که برای کشت یونجه انتخاب می شود بایستی عاری از علف هرز باشد. لذا کنترل علف های هرز در محصولات لازم و ضروری است. برای حذف علف های هرز چند ساله حتما بایستی حداقل دو سال قبل از کشت یونجه برنامه ای جهت حذف آنها وجود داشته باشد.

علف های هرز می توانند خسارت وارده بوسیله سایر آفات را شدید کرده و مخصوصا در مزارع تازه کشت شده  سبب از بین رفتن کامل گیاهچه های یونجه شوند و در نهایت باعث کاهش معنی دار عملکرد و استقرار ناقص یونجه  می گردد.

مدیریت علف های هرز در یونجه های کشت شده در پائیز

در غالب مناطق کشت، یونجه به طور سنتی در پائیز کشت می شود و در چنین حالتی علف های هرز مشکل جدی ایجاد نمی نمایند. با این حال اگر قبل از یونجه گندم کشت شده باشد و با حداقل عملیات زراعی انجام گیرد و یا به مزارع گندم برداشت شده دام وارد شود علف های هرز زمستانه مشکل عمومی در یونجه کشت شده در پائیز ایجاد می نمایند. در چنین حالتی، علف کش های بعد از سبز شدن راه حل مناسبی برای کنترل علف های هرز زمستانه است. بعد از شمارش علف هرز، در صورت نیاز یک هفته بعد از سبز شدن یونجه می توان علف کش مناسب را استفاده کرد.

در غالب موارد مبارزه با تمام علف های هرز رقیب سود آور است. در صورت کشت یونجه در اوایل پائیز و مراقبت از آن علاوه بر تولید عملکرد بیشتر، 2 الی 3 سال طول عمر یونجه افزایش می یابد.

به طور کلی در اوایل کشت یونجه مدیریت علف های هرز بصورت زیر می تواند انجام گیرد:

1-اگر یک بوته علف هرز پهن برگ یا باریک در هرm²  39/0 یافت شود بایستی علف کش را در مهر یا آبان استفاده کرد. علف های هرز در این حد به طور معنی داری عملکرد یونجه را کاهش داده و می تواند طول عمر یونجه را کاهش دهد.

2-اگر کمتر از یک علف هرز پهن برگ یا باریک برگ رقیب در m²  39/     وجود داشت، مبارزه با آنها حیاتی نیست با این حال در نقاطی از مزرعه که علف های هرز با تراکم بالا وجود دارند یا در نقاطی که علف های هرز روی یونجه سایه می اندازند نیز بایستی مبارزه انجام گیرد.

3-اگر علف های هرز پهن برگ    و        باشد نیازی به مبارزه شیمیایی نیست چون این گیاهان با یونجه به رقابت نمی پردازند ، همچنین علف کش های بعد از سبز شدن روی آنها اثری ندارند.

4-اگر با علف های هرز زمستانه مبارزه نشود. بایستی چین اول را برای به حداکثر رساندن کیفیت و به حداقل رساندن اثر سایه علف های هرز زودتر برداشت نمود. به همین خاطر بهترین موقع برای برداشت در اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت زمانی که علف های هرز باریک برگ در مرحله پنجه زنی هستند می باشد.

5-اگر علف های هرز فقط در حاشیه مزارع مسئله ساز باشند فقط آن نواحی را سمپاشی نمود.

بازرسی مزارع یونجه تازه کشت شده برای حشرات و علف های هرز ضروری است. بایستی علف های هرز رقیب را زمانی که تراکم جمعیت این علف های هرز به نزدیک یک بوته در m²  39/          رسید کنترل نمود. آلودگی های شته آبی و نقطه ای بایستی در فواصل کوتاه نظارت و قبل از اینکه به آستانه زیان اقتصادی برسد مبارزه شود چون که خسارت وارده از طرف حشرات، مانع رقابت یونجه با علف های هرز می شود.

چراندن مزارع کشت شده در پائیز قبل از گلدهی در بهار سال بعد توصیه نمی شود زیرا رشد ریشه یونجه را به تاخیر انداخته و ممکن است تراکم را کاهش دهد. با این حال، چرانیدن می تواند به عنوان تیمار Salvags اگر علف های هرز سر سخت در پائیز کنترل نشود استفاده شود. شاید چراندن کمتر از سایه انداختن علف های هرز خسارت ایجاد نمایند. چراندن یا برداشت زود هنگام چین نخست قبل از این که علف های هرز زمستانه برسند، روش دیگری برای به حداقل رساندن خسارت ایجاد شده به وسیله علف های هرز طی استقرار است. چنین وضعیتی برای cheat، گندم، Voluntear و خردل صدق می کند. بسیاری از علف های هرز اگر قبل از رسیدن برداشت یا چرانیده شوند به علت داشتن میزان پروتئین قابل قبول مفید هستند.

مدیریت علف های هرز در مزارع تازه روئیده یونجه

علف های هرز رقیب می بایستی در مزارع یونجه تازه کشت شده برای کمک به استقرار مطمئن و کامل یونجه کنترل شوند. برای تولید حداکثر در چین اول که در پائیز کشت شده بایستی 11 گیاهچه یونجه در 93/0 مترمربع یا تقریبا 9/0 متر مربع رشد کرده باشد. با کشت 9 کیلوگرم در هکتار بذر یونجه در حدودا 14-16 گیاهچه یونجه در m²  39/0  به دست می آید.

علف های هرز زمستانه مانند          و             در یونجه کشت شده در پائیز قدرتی مشابه یونجه دارند تعداد کمی از این علف های هرز قابل تحمل است به عنوان مثال یک گیاه در هرm²  39/0 گیاهان بلند قد مانند خردل (musrat) می تواند محصول را ده درصد کاهش دهد و شش تا بوته در هرm²  39/0  ،        60 درصد عملکرد یونجه را کاهش می دهد. در جدول 18-3 خلاصه ای از رقابت پذیری چندین علف هرز در یونجه کشت شده در پائیز ارائه شده است.

جدول 18-3 خلاصه ای از رقابت علف های هرز در یونجه کشت شده در پائیز

گیاهچه های غالب علف های هرز تابستانه ( علف خرچنگ[6]، دم روباهی[7] و تاج خروس[8]) قوی تر از یونجه بوده و به همین خاطر بایستی در  تمام مزارع کشت شده در بهار کنترل شوند. غالبا علف های هرز در مزارع کشت شده در بهار مشکل ساز هستند به همین خاطر بایستی از علف کش های قبل از کشت استفاده گردد. عدم کنترل علف های هرز در یونجه کشت شده در بهار باعث عدم استقرار محصول خواهد شد. به طور کلی تولید محصول در یونجه کشت شده در بهار از نظر میزان محصول کمتر از کشت پائیزه بوده و طول عمر مزرعه کشت شده در بهار نیز کوتاه تر است.

مدیریت علف های هرز در یونجه مستقر شده

1)مزارع کامل

علفهای هرز در مزارعی که به خوبی مدیریت و تثبیت شده اند مشکلی را ایجاد نمی نمایند. مزارعی که مدیریت مناسبی داشته باشند pH حدود 7 داشته و خاك بخوبی حاصلخیزی دارند و مدیریت آفت در آنها انجام شده است. بذور علف های هرز در چنین مزارعی جوانه زده ولی به علت رقابت قادر به رشد نخواهند بود. همچنین ، برداشت دوره ای یونجه به همراه کوتاه بودن رشد مجدد یونجه حتی علف های هرزی که در مزرعه تثبیت شده اند توان رقابت نخواهند داشت.به عنوان مثال برداشت یونجه در مرحله ای که 10 درصد شکوفه ها ظاهر شده اند. در شرایط با رطوبت بالا و خاک حاصلخیز ، مانع از رشد علف های هرز چند ساله مانند قیاق[9] می شود. لذا در مزارع یونجه چند ساله ، وجود علف های هرز علامت مدیریت ضعیف یا نشانه مزرعه بیمار و تنک است. طول عمر کامل یونجه با کشت واریته های مقاوم به آفات مختلف در مناطق مختلف 4 تا 8 سال است. در مناطقی که بارندگی زیاد است و احتمال وقوع بیماری بالاست طول عمر مزارع یونجه کوتاه است.

2)مزارع تنک

زمانی که تراکم ساقه یونجه به کمتر از 30 عدد در هرm²  39/0می رسد ، یونجه تمام قسمت های مزرعه را اشغال نکرده و تولید کاهش می یابد. وقتی تراکم یونجه در  این حد باشد، علف های هرز قادر خواهند بود در قسمت هایی که یونجه رشد نکرده، سبز شده و با یونجه به رقابت بپردازند. در چنین مزارعی به ازای هر پوند علف هرز تولید شده، نیم تا یک پوند یونجه کاهش خواهد یافت. اولین مشکل به وسیله علف های هرز در مزارع تنک به وسیله علف های هرز یک ساله زمستانه ایجاد می شود. روش عملی برای تعیین وضعیت مزرعه، زمانی است که علف های هرز باریک برگ و پهن برگ بیش از 5 درصد علوفه را در زمان برداشت تشکیل دهد، زمانی که به این حد رسید بایستی علف های هرز زمستانه را علف کش مناسب کنترل کرد.

بررسی های انجام گرفته نشان داد کنترل علف های هرز زمستانه در مزارع تنک سبب افزایش 15 درصدی عملکرد یونجه از چین دوم به بعد می شود. با توجه به اینکه مشخص شده علف های هرز در مزارع آلوده به حشرات سریع تر رشد می نمایند. لذا حتما بایستی در چنین مزارعی با حشرات خسارت زا مبارزه شود. از طرف دیگر مزارع یونجه تنک بایستی برای تولید محصول به اندازه کافی حاصلخیز باشد. به طور کلی علف های هرز باریک برگ و پهن برگ در چنین مزارعی مشکل ایجاد می کنند که کنترل علف های هرز باریک برگ مشکل تر است.

مدیریت علف های هرز در یونجه کاری های ایران

از میان علف های هرزی که برای مزارع یونجه بیان شده تعدادی از آنها با تراکم های بالا در غالب مناطق یافت شده به طوری که مبارزه را اجتناب ناپذیر می نماید. این گونه ها عبارتند از :

-سس Custuta campestris

-بی تی ر خ Galium tricornatum

-تربچه وحشی Raphanus raphanistrum

-شلمی Rapistrum rugosum

-مریم گلی Salvia sp.

-ترشک Rumex sp.

-بارهنگ Plantago sp.

-انواع ارزن وحشی Setarea spp.

-سوروف Echinochloa crus-gali

از این میان سس به عنوان یکی از مهم ترین علف های هرز مزارع یونجه می باشد با توجه به این که در غالب مواقع نیاز به مبارزه شیمیایی با این علف هرز لازم است به بررسی این گونه می پردازیم.

1)سس

سس گیاهی گلدار و انگل است که به خاطر نداشتن ریشه، مواد غذایی و آب مورد نیاز خود را از گیاهان میزبان خود مانند یونجه، شبدر و غیره به دست می آورد. سس از خانواده Cuscataceae است که این خانواده فقط دارای یک جنس Custuta است. در سطح جهان حدود 200 گونه مختلف از این جنس شناسایی شده که از این میان 20 گونه در ایران در روی گیاهان زراعی مختلف و درختان میوه فعالیت می نمایند. گونه های فعال در مزارع یونجه و شبدر عبارتند از :

Cuscuta approximate

C. chinensis

C. planiflora

C.monogyna

C. epithymum

مشخصات گیاه شناسی

بذر : بذور سس تقریبا گرد و به رنگ خاکستری تا خاکستری مایل به قهوه ای است. بذر سس حدود 7/0 میلی متر قطر داشته و سطح آن صاف می باشد(شکل 31-3).

ساقه : بعد از جوانه زدن بذر رشته ای تولید کرده که به رنگ سفید تا زرد است و انتهای آن باریک و در قاعده قطور می باشد (شکل  -3).

گل: گل های سس سفید و مجتمع و به طول حدود 5 میلی متر است

 بیولوژی

بعد از اینکه بذر سس در شرایط مناسب قرار گرفت جوانه زده و رشته سفید تا زرد رنگی را تولید می نماید. جوانه فوق برای یافتن میزبان مناسب به حرکت در می آید و از همان ابتدا می تواند به دور گیاه میزبان پیچیده و از آن تغذیه نماید

در صورتی که میزبان در دسترس نباشد شروع به حرکت کرده تا این که میزبان مناسبی را پیدا نماید. با چسبیدن به میزبان آنزیمی را ترشح نموده به طوری که این آنزیم می تواند همی سلولز دیواره را تجزیه کرده و مواد غذایی مورد نیاز را از میزبان جذب نماید. بعد از برقرار شدن اتصال رشته هایی خارج شده و به جهات مختلف حرکت کرده و میزبان های موجود را آلوده می نماید.

با توجه به این که سس گیاه انگل است نور در رشد آن تاثیری ندارد با این حال بررسی ها نشان داد که نور در اتصال انگل به گیاه میزبان موثر بوده به طوری که در مزارع انبوه و متراکم ، آلودگی به این گیاه انگل به مراتب کمتر است. به طور کلی رشد و نمو رشته  های سس سریع بوده به طوری که در شرایط مناسب روزانه تا چندسانتی متر رشد می نماید. در مزارع یونجه سس به طور لکه ای رشد کرده و در چنین مناطقی با جذب آب و مواد غذایی شدیدا گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد، به طوری که از نظر کمی و کیفی خسارت ایجاد می نماید. در شرایط مناسب بعد از یک تا یک ماه و نیم گل های سس تولید شده و در طول ماه های تابستان و پائیز تا زمانی که شرایط مناسب است تولید گل ادامه می یابد. با شروع سرما رشته های زرد رس بتدریج به رنگ ارغوانی تیره تبدیل شده و با شروع یخبندان از بین می روند. در طول زمستان بذور سس زنده مانده به طوری که منبع آلودگی برای سال بعد می شوند.

علف کش های مورد استفاده در مزارع یونجه

1-کلرتا دی متیل (75%) wp این ترکیب به منظور پیشگیری از سس و دیگر علف های هرز در اواخر زمستان قبل از بیدار شدن یونجه به میزان 8-12 کیلوگرم در هکتار مصرف می شود. همچنین در مزارع یونجه تازه کشت شده قبل از سبز شدن یا اوایل بهار قبل از بیدار شدن یونجه در چنین مزارعی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین بعد از سبز شدن سس زمانی که یونجه در مرحله 20-25 سانتی متری بوده و سس به یونجه چسبیده باشد و قبل از گلدهی سس مورد استفاده قرار می گیرد.

2-پاراکوآت (20%) SL : به میزان 3-5 لیتر در هکتار صرفا برای از بین بردن هسته های آلوده به سس لکه گیری مورد استفاده قرار می گیرد. تعداد سمپاشی با این علف کش بستگی به میزان نیاز دارد.

3-گلیفوسیت ( راندآپ) (41%) SL به میزان 366-730 میلی متر فقط زمانی که آلودگی به سس در سطح وسیع باشد مورد استفاده قرار می گیرد. لازم به ذکر است که مصرف فریگیست به میزان 5 در هزار (2 لیتر در هکتار) و یا سولفات آمونیوم به میزان 2% (8 کیلوگرم ) همراه با گلیفوریت مصرف آن را کاهش می دهد.

کنترل علف های هرز با چرانیدن

برداشت یونجه با چرا می بایستی در داخل برنامه های مدیریتی چند ساله قرار می گیرد. چرای یونجه در آذر و اوایل دی زمانی که خاک خشک است یا یخ زده روش موثری برای استفاده از یونجه پائیز و کاهش خسارت های ایجاد شده به وسیله حشرات است. زمانی که تراکم ساقه های یونجه کمتر از 30 تا در بود و علف های هرز 5 درصد علوفه را در طول تابستان تشکیل داد، احتمالا چرانیدن بهترین روش جایگزین برداشت می تواند باشد. با این که چرای اول بهار در کاهش خسارت حشرات موثر است ولی به علت افزایش علف های هرز توصیه نمی شود.

زمانی که تراکم ساقه های یونجه به کمتر از 20 تا ساقه در رسید کاشت گندم و چاودار در پائیز و چرانیدن مزرعه شاید راه حل بهتری باشد. این گیاهان با علف های هرز دیگر به رقابت پرداخته و در قسمت هایی که یونجه سبز نشده مستقر می شود. در چنین حالتی میزان علوفه در بهار افزایش یافته و غذای بسیار مناسبی برای دام های پرواری به حساب می آید. همچنین چرانیدن چنین مزارعی در اوایل بهار جمعیت های سرخرطومی برگخوار و شته ها را به زیر آستانه زیان اقتصادی کاهش داده و هزینه مبارزه با آفت را کاهش می دهد.