عوامل فيزيكي نگهداري ميوه ‏ها و سبزي ها در سردخانه و روش اندازه‏ گيري آنها

پيشگفتار

 استاندارد شرايط فيزيكي نگهداري ميوه و سبزيجات در سردخانه كه بوسيله كميسيون فني ميوه‏ها و سبزيجات تهيه و تدوين شده در بيست و هفتمين جلسه ملي كشاورزي و مواد غذائي مورخ 57/6/7 تصويب گرديد .  پس از تأييد شوراي عالي استاندارد و به استناد ماده يك ( قانون مواد الحاقي به قانون تأسيس مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مصوب آذر ماه 1349) به عنوان استاندارد رسمي ايران منتشر مي‏گردد . 

 براي حفظ همگامي و هماهنگي با پيشرفت‏هاي ملي و جهاني صنايع و علوم استانداردهاي ايران در مواقع لزوم و يا در فواصل معين مورد تجديد نظر قرار خواهند گرفت و هر گونه پيشنهادي كه براي اصلاح يا تكميل اين استانداردها برسد در هنگام تجديد نظر در كميسيون فني مربوط مورد توجه واقع خواهد شد . 

 بنابراين براي مراجعه به استانداردهاي ايران بايد همواره از آخرين چاپ و تجديد نظر آنها استفاده نمود .

 در تهيه اين استاندارد سعي بر آن بوده است كه با توجه به نيازمنديهاي خاص ايران حتي المقدور ميان روشهاي معمول در اين كشور و استاندارد و روشهاي متداول در كشورهاي ديگر هماهنگي ايجاد شود . 

 لذا با بررسي امكانات و مهارت‏هاي موجود و اجراي آزمايشهاي لازم استاندارد حاضر با استفاده از منابع زير تهيه گرديد . 

 1 ـ مدرك فني شماره 2169 سازمان بين‏المللي استاندارد . 

ISO R – 249 – 1974

Physical conditions in cold stored – definitions and measurements

  1 ـ تعاريف عوامل فيزيكي نگهداري ميوه‏ها و سبزيها در سردخانه و روش اندازه‏گيري آنها

  مقدمه

 استانداردهايي كه در باره شرايط مناسب نگهداري ميوه‏ها و سبزيها در سردخانه تدوين شده است روي ميزان مناسب بعضي از عوامل فيزيكي مانند درجه حرارت , رطوبت نسبي نسبت جريان هوا و ميزان تعويض هوا تأكيد دارند .  براي مشخص كردن اين عوامل و پيشگيري تعبيرهاي مختلف ( مثلا فرق بين حرارتي كه به يك فرآورده داده مي‏شود و حرارت فضاي محل نگهداري يا فرق نسبت جريان هوا و ميزان تعويض هوا ) تعريف اين عوامل لازم است . 

 در اين استاندارد عوامل فيزيكي مربوط به كليه استانداردهاي ” نگهداري ميوه‏ها و سبزيها در سردخانه ” و روشهاي اندازه‏گيري آنها شرح داده شده است 

  1 ـ هدف و دامنه كاربرد

 هدف از تدوين اين استاندارد ارائه تعاريفي براي عوامل فيزيكي كه در سردخانه‏هاي صنعتي براي نگهداري ميوه‏ها و سبزيها بكار مي‏روند ( درجه حرارت , رطوبت نسبي , سرعت جريان هوا , ميزان تعويض هوا و غيره ) و روشهاي اندازه‏گيري آنها مي‏باشد . 

  2 ـ درجه حرارت

 2 ـ 1 درجه حرارتهاي مورد نظر

 2 ـ 1 ـ 1 درجه حرارتي كه به فرآورده داده مي‏شود :

 براي نگهداري فرآورده‏اي با منشأ گياهي در سردخانه چندين درجه حرارت با فاصله حرارتي قابل ذكر است . 

 2 ـ 1 ـ 1 ـ 1 در درجه حرارت كشنده : ¹ اين درجه حرارت در سردخانه باعث انجماد فيزيولوژيكي و در نتيجه مرگ بافتها مي‏گردد . 

 2 ـ 1 ـ 1 ـ 2 درجه حرارت بحراني ² درجه حرارتي كه پائين‏تر از آن براي يك زمان محدود نگهداري در سردخانه براي انواع خاص ميوه‏ها و سبزيها باعث ايجاد عوارض فيزيولوژيكي مانند قهوه‏اي شدن داخلي ³ ( با تغيير تركيب اتمسفر يا بدون تغيير تركيب اتمسفر ) و بروز تغييراتي در تركيب بافتهاي بعضي از فرآورده‏ها ( موز , خيار , آوكادو , ليمو و غيره ) مي‏گردد

 در حالات ويژه حرارتهاي پائين‏تر از حرارت بحراني رسيدن طبيعي ميوه را پس از نگهداري در سردخانه متوقف مي‏سازد . 

 2 ـ 1 ـ 1 ـ 3 حرارت مناسب براي نگهداري‏هاي طولاني : حرارتي است كه نگهداري فرآورده را به نحو رضايت بخشي در اتمسفر طبيعي يا كنترل شده براي مدتها طولاني و تا زمان مصرف ممكن مي‏سازد خطر آسيب‏هاي ناشي از درجه حرارت بستگي به مدت زماني دارد كه فرآورده تحت آن درجه حرارت نگهداري مي‏شود , بطوريكه ممكن است فرآورده‏هائي را براي مدت كم در درجه حرارت بحراني يا حرارتهاي پائين‏تر از آن بدون اينكه باعث بروز عوارض فيزيولوژيكي قرار دهد . 

 براي نگهداري طولاني درجه حرارت فرآورده همواره بايد بالاي حرارت كشنده و در موارد لازم بالاي درجه حرارت بحراني قرار داشته باشد . 

 در مورد بعضي ميوه‏ها مانند گلابي و پياز حرارت بحراني براي رسانيدن آن ممكن است بالاي حرارت مناسب سردخانه باشد . 

 در نگهداري‏هاي صنعتي فرآورده‏ها چون درجه حرارت فضاي سردخانه كه بوسيله دستگاههاي سردكننده تأمين مي‏گردد خواه‏ناخواه داراي نوساناتي خواهد بود لازم است كه از نظر اطمينان حد معيني به عنوان ضريب اطمينان ⁴ براي آن در نظر گرفت .  از آنچه گفته شده نتيجه مي‏شود كه حرارت مناسب براي نگهداري يك فرآورده جهت مدت طولاني يكي از دو حالت زير خواهد بود

 الف : حرارت كشنده به اضافه ضريب اطمينان

 ب : حرارت بحراني به اضافه ضريب اطمينان

 2 ـ 1 ـ 2 حرارت اتمسفر در سردخانه

 2 ـ 1 ـ 2 ـ 1 حرارت در يك نقطه : حرارتي كه در يك نقطه معين و مشخص از سردخانه اندازه‏گيري مي‏شود . 

 2 ـ 1 ـ 2 ـ 2 متوسط درجه حرارت واقعي : حرارتهاي مختلف موجود در فضاي يك سردخانه همواره ما بين دو حد بالا و پايين در نوسان است حرارت كلي و واقعي يك سردخانه تا موقعي كه تعادل حرارتي برقرار مي‏گردد عبارتست از ميانگين حداكثر و حداقل حرارتهاي موجود در انبار . 

 در مورد نگهداري‏هاي طولاني حرارت واقعي يك فرآورده بستگي به درجه حرارت محيط , خصوصيات فرآورده , بسته بندي , نحوه انبار نمودن و سرعت جريان هوا در سردخانه دارد . 

 2 ـ 2 نقاط سرد و گرم يك سردخانه

 2 ـ 2 ـ 1 نقاط سرد : نقاطي است از فضاي انبار كه حرارت در آنجا حداقل است

 يادآوري : در انبارهايي كه داراي پنكه هستند نقاط سرد غالبأ نزديك كولر و در منطقه‏اي كه هوا از كولر خارج مي‏شود قرار دارند . 

 2 – 2 – 2 نقاط گرم : نقاطي از فضاي انبار هستند كه حرارت در آنجا حداكثر است

 يادآوري : نقاط گرم غالبأ در دسترس نبوده و اندازه‏گيري آنها مشكل است

 2 – 3 انتخاب حرارت فضا در يك سردخانه

 به طوري كه در قسمت 2 ـ 1 ـ 1 ـ 3 گفته شده است در نقاط سرد يك سردخانه حرارت فضا بايد مساوي يا كمي بالاتر از حرارت مناسب براي نگهداري فرآورده به مدت طولاني باشد ,

 2 ـ 4 اندازه‏گيري حرارت : حرارت به طور مداوم يا متناوب اندازه‏گيري مي‏شود . 

 2 ـ 4 ـ 1 اندازه‏گيري حرارت به طور مداوم : ممكن است مستقيمأ از روي دستگاههاي اندازه‏گيري خوانده و يا ثبت گردد . 

 2 ـ 4 ـ 2 اندازه‏گيري متناوب : اندازه‏گيري متناوب بستگي دارد به

 2 ـ 4 ـ 2 ـ 1 اندازه‏گيري و كنترلهاي متناوب درجه حرارت در موقعي كه وسايل ثبت درجه حرارت در دسترس نيست

 2 ـ 4 ـ 2 ـ 2 اندازه‏گيري‏هاي اضافي

 2 ـ 4 ـ 3 وسايل مخصوص اندازه‏گيري درجه حرارت : وسايلي كه در حال حاضر براي اين منظور به كار مي‏روند عبارتند از

 2 ـ 4 ـ 3 ـ 1 دماسنج‏هايي كه كار آنها بر اساس انبساط مايعات است . 

 2 ـ 4 ـ 3 ـ 2 دماسنجهاي دو فلزي ⁵

 2 ـ 4 ـ 3 ـ 3 دماسنج‏هايي كه كار آنها بر اساس فشاري است

 2 ـ 4 ـ 3 ـ 4 دماسنج‏هايي كه كار آنها بر اساس مقاومت است

 2 ـ 4 ـ 3 ـ 5 ترميستورها ⁶

 2 ـ 4 ـ 3 ـ 6 ترموكوپلها⁷

 اين وسايل براي

 الف : خواندن مستقيم درجه حرارت از روي آنها

 ب : خواندن درجه حرارت از راه دور

 پ : ثبت درجه حرارت

 ت : كنترل درجه حرارت به كار مي‏روند

 2 ـ 4 ـ 4 كنترل دماسنج‏ها ـ كنترل دماسنج‏ها عمل بسيار حساسي بوده و احتياج به دقت زيادي دارد و بايد حداقل يك بار در سال انجام گيرد اين كنترل بايد به طور متناوب و در شرايط و فاصله حرارتي مورد استفاده انجام گيرد . همچنين براي اينكه حتي‏الامكان كليه اشتباهاتي كه ممكن است در اثر اختلاف كيفيت دماسنج‏ها به وجود آيد در كنترل اندازه‏گيري مؤثر نباشد اندازه‏گيري در موقعي صورت گيرد كه كار دستگاههاي سرد كننده ثابت باشد حساسيت دماسنجها در فضايي كه هواي آن جريان دارد كمتر از فضاي ساكن و يا فضائيست كه جريان هوا در آن كم است بنابراين بايد كنترل دماسنج‏ها در حالي كه هوا جريان دارد انجام گيرد در سردخانه‏هاي صنعتي عملا كنترل حرارت سنجها بوسيله حرارت سنجهاي جيوه‏اي كه در شيشه نسبتأ محكمي قرار گرفته و درستي آن قبلا تائيد شده است انجام مي‏گيرد . 

 حرارت سنج‏هاي جيوه‏اي شاهد را بايد در محل مشخص قرار دهند اين محل بايد در منطقه‏اي سرد و در مسير جريان تهويه و پشت شيشه و نزديك وسيله حساسي كه حرارت را از راه دور مي‏خواند قرار گيرد محل دماسنج بايد روشن بوده و از پشت شيشه قابل رويت باشد اين امر كنترل را آسان مي‏كند . 

 در هر حال اگر محفظه دماسنج شاهد را از هر نوع تشعشع خارجي ( بدن انسان , روشنايي و غيره ) دور نگهداشت بهتر است . 

 2 ـ 4 ـ 5 نقاط اندازه گيري

 2 ـ 4 ـ 5 ـ 1 انتخاب نقاط : وسايل اندازه‏گيري را بايد در نقاطي قرار داد كه از بخار آب و جريانهاي غير عادي هوا , تشعشع , لرزش و احيانأ ضربات محفوظ باشد تعداد نقاطي كه مورد اندازه‏گيري قرار مي‏گيرد بستگي به حجم اطاق دارد . 

 عناصر حساس ⁸ دماسنجها بايد تا حد امكان در نقاطي قرار گيرند كه نماينده فضاي سرد خانه باشند ( نقاط سرد و گرم )

 2 ـ 4 ـ 5 ـ 2 تعريف اندازه‏گيري

 اندازه‏گيري بر اساس محل و نوع حرارتي كه اندازه‏گيري مي‏شود تعريف مي‏گردد ( مانند حرارت فرآورده و حرارت فضا )

  3 ـ رطوبت نسبي

 3 ـ 1 كليات

 اندازه‏گيري رطوبت نسبي بسيار حساس ولي دقت آن كمتر از اندازه‏گيري حرارت است رطوبت نسبي سردخانه به عواملي بستگي دارد كه از ميان آنها مي‏توان نكات زير را نام برد . 3 ـ 1 ـ 1 جنس فرآورده و بسته بندي

 3 ـ 1 ـ 2 طرز انبار نمودن كالا در انبار

 3 ـ 1 ـ 3 سطح و ساختمان تبخير كننده‏ها و همچنين سطح و چگونگي قرار گرفتن شبكه‏ها

 3 ـ 1 ـ 4 اختلاف بين درجه حرارت سطح تبخير كننده و ميانگين حرارت واقعي فضاي انبار

 3 ـ 1 ـ 5 طرز تهويه ( سرعت جريان هوا , چگونگي جريان هوا در سردخانه , تغييرات هوا و غيره .) 

 3 ـ 1 ـ 6 عايق بندي سردخانه

 3 ـ 1 ـ 7 تغيير ساعات كار ماشين آلات

 نتيجه اين كه رطوبت نسبي در طول ساعات كار سردخانه متغير است . 

 يادآوري : براي ايجاد رطوبت نسبي (80 تا 90 درصد ) در سردخانه بايد تعادل حرارتي تبخير كننده‏ها زياد بوده و اختلاف درجه حرارت مايع سرد كننده يا فضاي سردخانه حداقل باشد عملا 5 درجه سانتيگراد اختلاف حرارت بين مايع سردكننده و فضاي سردخانه قابل قبول است بنابراين در سردخانه‏هايي كه حرارت آن را بين صفر و 2 + درجه سانتيگراد تنظيم مي‏كند در صورتي كه عايق بندي آن مناسب باشد حرارت تبخير مايع بايد بين 3 ـ تا 5 درجه سانتيگراد باشد . 

 3 ـ 2 اساس اندازه ‏گيري :

 براي نگهداري‏هاي طولاني ميوه‏ها و سبزيها هدف اينست كه رطوبت نسبي را به نحوي تنظيم كرد كه تا حد امكان ثابت باشد عملا به وجود آوردن چنين رطوبت نسبي در سردخانه احتياج به زمان دارد و اندازه‏گيري آن بايد هنگامي صورت گيرد كه تقريبأ تعادل برقرار باشد . 

 عوامل زير در چگونگي تعادل رطوبت نسبي در سردخانه مؤثر است . 

 3 ـ 2 ـ 1 قرار دادن كالا در سردخانه ( به طور قابل ملاحظه‏اي ممكن است در ابتدا و انتهاي بارگيري متناوب باشد ) 

 3 ـ 2 ـ 2 تغيير شدت تعرق ميوه ( تعرق ميوه‏هايي كه در حال سرد شدن هستند بيشتر است ) 

 3 ـ 2 ـ 3 خشكي بسته‏ها كه ممكن است در موارد جاذب الرطوبه⁹ ( چوب , كارتن و غيره ) ساخته شده و به ميزان قابل ملاحظه‏اي رطوبت را جذب يا دفع مي‏نمايد اگر بسته‏هايي كه خيلي خشك باشد در انبار قرار داده شوند مقدار زيادي از رطوبت فضا را جذب نموده به رطوبت نسبي انبار لطمه مي‏زند چنانچه بسته‏ها خيلي مرطوب باشند عكس اين حالت اتفاق مي‏افتد . 

 براي اينكه تغييراتي در رطوبت نسبي پيش نيايد بايد مشخص نمود كه پس از چه مدت حالت نسبي تعادل در سردخانه برقرار مي‏شود براي اين كار بهتر است به محض اينكه عمل انبار كردن كالا خاتمه يافت اندازه‏گيري رطوبت نسبي را شروع نموده بر اساس تغييرات مختصري كه در رطوبت نسبي پيش مي‏آيد ثبات تعادل رطوبتي مشخص مي‏گردد بنابراين لازم است كه هر نوع تصحيح رطوبت نسبي منحصرا بعد از حصول ثبات تعادل انجام پذيرد . 

 3 ـ 3 وسايل

 3 ـ 3 ـ 1 رطوبت سنج مويي ¹⁰ = گرچه به كار بردن اين وسيله آسان است ولي بخصوص در نقاطي كه رطوبت نسبي بالا است (80 تا 90 درصد ) دقت , حساسيت و درستي آنها كم است بهتر است كه اين رطوبت سنج‏ها به طور منظم ( مثلا ماهي يك بار ) استاندارد گردند ( بوسيله دستگاه تعيين درستي رطوبت سنج ¹¹يا رطوبت سنج‏هاي گردان ¹²

 استاندارد كردن رطوبت سنج‏ها با دستگاه تعين درستي رطوبت سنج در شرايط معمولي و متداول سردخانه‏هاي مخصوص نگهداري فرآورده‏هاي گياهي مشكل بوده و دقت زيادي ندارد چون اختلاف درجه حرارت بين محفظه خشك وتر دماسنجها كم است ( مثلا رطوبت نسبي 85 درصد و حرارت يك درجه سانتيگراد و در محفظه خشك نيز براي يك درجه سانتيگراد .) 

 براي تأمين شرايط مناسب جهت اندازه‏گيري رطوبت نسبي قبلا بايد به نكات زير توجه داشت

 3 ـ 3 ـ 1 ـ 1 دستگاه تعيين رطوبت سنج و منضمات آن را براي مدت معيني در محل اندازه‏گيري قرار دهيد ( مثلا دو ساعت قبل از اندازه‏گيري )

 3 ـ 3 ـ 1 ـ 2 غشأ محفظه تر حرارت سنج را به وسيله آب مقطر مرطوب كنيد

 3 – 3 – 1 – 3 وقتي كه اختلاف بين حرارت محفظه تر و خشك ثابت گرديد درجه حرارت سنج و دستگاه تعيين درستي رطوبت سنج را يادداشت كنيد . 

 3 ـ 3 ـ 1 ـ 4 در هر نقطه چندين اندازه‏گيري انجام دهيد . 

 3 ـ 3 ـ 1 ـ 5 هنگامي كه پنكه‏هاي سيستم سرد كننده به طور مداوم كار نمي‏كند ( تازه شروع به كار كرده يا تازه خاموش شده است ) از انجام اندازه‏گيري خودداري كنيد . 

 در صورتي كه دستگاه تعيين درستي رطوبت سنج يا رطوبت سنج گردان در دسترس نباشد مي‏توان از رطوبت سنج موئي استفاده كرد براي اين منظور رطوبت سنج را مدت 48 ساعت در جو اشباع شده قرار داده و عقربه آن را روي صد قرار مي‏دهند البته عيب اين روش اينست كه فقط يك نقطه را مي‏تواند كنترل كند . 

 در صورتي كه رطوبت نسبي بالا باشد بهتر است كه رطوبت سنج تنفسي ¹³ يا رطوبت سنج گردان مورد استفاده قرار گيرد . 

 3 ـ 3 ـ 2 رطوبت سنج الكتريكي :

 با رطوبت سنج‏هاي ميله‏اي الكتريكي مي‏توان رطوبت فواصل كوچك كه در ميان ستونهاي كالاها وجود دارد از راه دور اندازه‏گيري كرد در صورتي كه در اين موارد درجه حرارت هواي محل اندازه‏گيري نيز دقيقأ اندازه گرفته شود اين وسايل براي اندازه‏گيري رطوبت نسبي بالاي 95 درصد دقيق است

 طرز كار اين رطوبت سنجها بر اساس رابطه‏اي است كه بين غلظت محلول كلرور سديم ( كه از روي قابليت هدايت الكتريكي اندازه‏گيري مي‏شود ) و تعادل آن با رطوبت نسبي وجود دارد . 

 3 ـ 3 ـ 3 دستگاه تعيين درستي رطوبت سنج : براي رطوبت‏هاي نسبي بالا رطوبت سنجهاي تنفسي و يا گردان مورد استفاده قرار مي‏گيرد . 

  4 ـ جريان هوا

 بايد بين جريان هوا ¹⁴ كه در طي آن هوا در يك فضاي مسدود و در يك مسير بسته گردش مي‏كند و تعويض هوا

 15 كه در اثر آن هواي خارج وارده سردخانه مي‏شود فرق گذاشت

 4 ـ 1 جريان هوا در فضا

 4 ـ 1 ـ 1 جريان هوا در محيط باعث مي‏گردد كه :

 4 ـ 1 ـ 1 ـ 1 فرآورده‏اي كه وارد سردخانه شده است مقدمتأ سرد شود . 

 4 ـ 1 ـ 1 ـ 2 حرارت فرآورده و تا اندازه‏اي رطوبت نسبي سردخانه يكنواخت شود . 

 4 ـ 1 ـ 1 ـ 3 گازهاي حاصل از بسته و مواد فرار را كه در اثر متابوليسم فرآورده‏ها در سردخانه به وجود مي‏آيد بيرون مي‏كشد . 

 4 ـ 1 ـ 2 نسبت جريان هوا : نسبت جريان هوا عبارتست از نسبت حجمي از هوا كه به مدت يك ساعت بوسيله پنكه‏ها عبور مي‏كند به حجم اطاق خالي مي‏باشد و اين نسبت به مدت سرد كردن فرآورده و نگهداري آن بستگي دارد . 

 4 ـ 2 تعويض هوا :

 4 ـ 2 ـ 1 اندامهاي گياهي مخصوصأ ميوه‏ها ضمن تنفس (CO₂) و اتيلن كه رسيدن بعضي ميوه‏ها را در حرارتهاي بالاي 4 درجه سانتيگراد تسريع نموده و در حرارتهاي بالاي 7 درجه داراي اثر محسوس مي‏باشد و مواد فرار آزاد مي‏كند براي جلوگيري از ضرر اين مواد كه به مرور در انبار جمع مي‏شوند لازم است كه هواي انبار تعويض گردد اين عمل بخصوص در روزهاي اول سرد كردن فرآورده كه فعاليتهاي متابوليكي شديد است و در موقع رسيدن ميوه كه در هفته‏هاي آخر نگهداري انجام شده و ميوه‏هاي كه به رسيدن كامل رسيده و مقدار زيادي مواد فرار خارج مي‏كند مهم است

 4 ـ 2 ـ 2 ميزان تعويض هوا : ميزان تعويض هوا عبارتست از حجم هواي وارد شده در مدت يك ساعت در سردخانه به حجم سرد خانه خالي مي‏باشد تعويض هوا مي‏تواند به طور مداوم و يا متناوب انجام گيرد در صورتي كه به طور متناوب انجام گيرد ميزان آن بستگي به تعداد دفعات تعويض هوا كه بر اساس مقدار بار انبار و نوع ميوه و سبزي انجام مي‏گيرد دارد انتخاب شرايط تعويض هوا براي بعضي از ميوه‏ها بستگي به درجه رسيدگي آنها دارد . 

 4 ـ 3 اندازه‏گيري جريان هوا :

 4 ـ 3 ـ 1 اصول اندازه‏گيري جريان هوا

 دو عامل در تعويض جريان هوا در انبار مؤثر است :

 4 ـ 3 ـ 1 ـ 1 ورود هوا به سردخانه ( ميزان تعويض هوا ) و جريان آن ( نسبت جريان هوا ) در مدت معين

 4 ـ 3 ـ 1 ـ 2 يكنواختي توزيع هواي تازه و جريان آن در سردخانه اندازه‏گيري نسبت جريان هوا بر حسب لزوم مي‏تواند بر اساس هواي خارج شده يا وارد شده به كولرها انجام گيرد .

 اندازه‏گيري تعويض هوا بهتر است بر اساس هوايي كه وارد سرد خانه مي‏شود انجام گيرد اندازه‏گيري توزيع هوا در انبار مشكل بوده و عملا در سردخانه‏ها معمول نيست بلكه فقط در برنامه‏هاي دقيق و تحقيقاتي انجام مي‏گيرد براي ايجاد يك سيستم تهويه خوب بايد از بي نظمي در جريان هوا جلوگيري نموده و شرايطي به وجود آورد كه هوا به بهترين نحو با بسته‏ها در تماس باشد . 

 4 ـ 3 ـ 2 وسايل اندازه‏گيري : اندازه‏گيري سرعت هوا با وسايل زير انجام مي‏گيرد . 

 4 ـ 3 ـ 2 ـ 1 به وسيله لوازم تعيين جهت كه فشار محركه هوا براي سرعتهاي بيش از 2 متر در ثانيه انجام مي‏گيرد

 4 ـ 3 ـ 2 ـ 2 به وسيله لوازمي ¹⁶ كه سرعت هوا را زير 2 متر در ثانيه اندازه‏گيري مي‏كند .

منابع:

1- Lethal temperature / T’emperature l’etale

2- Critical Temperature / Temperature Critique

3- Internal browning / Brunissiment  interne

4- Safety margin / La marge de securrite

5- Bimetal thermmetes / Thermomtre bilame

6- Termistor

7- Thermocouple

8- Sensitive Element/L’element sinsible

9- Hygroscopic Material / Matier Hygrascopique

10- Hair Hygrometer / Hygromtre a’cheveux

11-. Psychrometer /Psychrometre etalon

12- Whirling Psychrometer/ Psychrometre a’rotation

13- Aspiration psychrometer /psychrometre a’aspiration

14- air’Air circulation /Circulation de l

15-atmosphere’Air change/Renouvellement de l

16- Hot wire anemometer /Anemometre a’ fil chaud