عوامل موثر بر افت تحصیلی دانش آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر اهواز

در این تحقیق هدف اصلی شناسایی عوامل مهم افت تحصیلی دانش آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر اهواز در سال 81-1380 بوده است. از بین کلیه دانش آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر اهواز که حداقل یکبار در پایه سوم مردود شده بودند بطور تصادفی 200 نفر انتخاب شدند. برای جمع  آوری اطلاعات از دو مقیاس سنجش عوامل افت تحصیلی و شاخص افت تحصیلی یا 95 متغیر استفاده شده است. تحلیل عوامل نشان داد که 6 عامل قابل استخراج است. عوامل استخراج شده روی هم در 8/43 درصد واریانس افت تحصیلی را تبیین می کرد. این عوام به ترتیب واریانس تبیین شده عبارتند از: مسائل ناشی از معلم و تدریس؛، مسائل مربوط به خانواده، مشکلات ناشی از برنامه ریزی درسی، مسائل مربوط به سلامت جسمانی و روانی دانش آموز، مسائل عمومی و مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی، همه عوامل استخراج شده از پایایی و روایی رضایت بخشی برخوردار بودند. ضرایب همبستگی عوامل ششگانه با تعداد سالهای مردودی نیز در سطح مورد انتظار معنی دار بودند.

مقدمه

یکی از مشکلات شایع نظام های آموزشی در بسیاری از کشورهای جهان اعم از کشورهای پیشرفته و عقب مانده یا در حال رشد، پدیده شکست تحصیلی است که به صورت مردودی، تجدیدی، تکرار پایه و ترک تحصیل داوطلبانه یا اجبرای ظاهر می شود. نگرانی و علاقه نسبت به مطالعه این پدیده و کشف علل آن توجه اندیشمندان بسیاری را بخود معطوف نموده است. بخش اعظم این توجه ناشی از زیانهای مالی، اقتصادی، فرهنگی و علمی است که متوجه دولتها و خانواده ها می شود این مشکل از دیرباز گریبانگیر نظام آموزشی کشور ما نیز بوده است. به طوری که میزان مجموع خسارتهای اقتصادی ناشی از افت تحصیلی در سال 1265 تقریبا معادل 14/1 برابر کل هزینه های جاری آموزش و پرورش بوده است. در سال 1367 این رقم به 26/1 برابر افزایش یافته است (فولادی، 1371 به نقل از پولادی 1375). در برنامه 5 ساله اول در مجموع 517 میلیارد ریال صرف کسانی شده است که پایه تحصیلی را تکرار کرده اند، در حالی که مجموع هزینه های جاری آموزش و پرورش طی برنامه اول 2500 میلیارد ریال بوده اتس.

تعداد مردودین مقطع تکحصیلی در سال 63-1362، 330/421/1 نفر بوده که می بایست حدود 35 الی 47 هزار کلاس مجددا برای انها دایر گردد(هاشمی، 1371 به نقل از پولادی 1375).

با توجه به امار و ارقام ارائه شده، تلاش برای شناسایی و کشف عوام مهم افت تحصیلی و شناخت بیشتر این پدیده، ضروری به نظر می رسد. زیرا که ارائه راهبردهای کاربردی و اقدامات عملی جهت کاش ضایعات ناشی از افت تحصیلی و خسارتهای سنگین اقتصادی و فرهنگی ناشی از آن، مستلزم تحقیق و پژوهش های گسترده ای در این زمینه است.

بطور کلی عوامل متعدد و پیچیده ای سبب افت تحصیلی می شوند. پژوهش هایی که در داخل کشور پیرامون این مسئله صورت گرفته است بیشتر جنبه توصیفی داشته و کمتر به ریشه ها و عوامل موجده آن توجه داشته اند. پژوهش حاضر برای فراهم نمودن پاسخ به این پرسش که «چه عواملی باعث افت تحصیلی دختران در پایه سوم راهنمایی می شود» طراحی و اجرا شده است.

تعاریف اصطلاحات و متغیرها

برخی محققان شکست را معادل افت گرفته و شکست یا افت تحصیلی را عبارت از «وقوع زودرس ترک تحصیل و تکرار پایه تحصیلی در نظام آموزش و پرورش یک کشور می دانند (نفیسی، 1271) . امین فر (1365) معتقد است که بهت راست به جای افت تحصیلی اصطلاح «تصور در تحصیل» و یا «دلزدگی از تحصیل» را به کار برد. موسائی (1360 به نقل از پولادی 1375) نیز افت تحصیلی را یک مفهوم کلی دانسته و آن را شامل «اصلا به مدرسه نیامدن، رد شدن، عدم رغبت و بی میلی به مدرسه و مواد درسی، غیب های متوالی، ترک تحصیل و کیفیت نامرغوب تعلیم و تربیت می داند». نکته ای که برخی محققان ایرانی از آن غفلت کرده اند تمایز ماین ترک تحصیل داوطلبانه و ترک تحصیل اجباری است. ترک تحصیل ار به معنی نقطه مقابل «اتمام تحصیل» می دانیم. در این تحقیق شکست تحصیلی را به معنی عدم توانایی دانش آموز در اخذ نمره قبولی و ارتقاء به پایه تحصیلی بالاتر تعریف می کنیم. شکست تحصیلی در این تحقیق متغیر وابسته است و هدف تحقیق کشف و طبقه بندی متغیرهایی است که در شکست تحصیلی موثر می باشند و همچنین تعیین وزن عاملی و سهم هر متغیر در پیش بینی شکست تحصیلی دانش آموز در آینده.

بازنگری پیشینه تحقیق

امروزه یکی از بحرانهای نظامهای آموزشی در کشورهای مختلف، بویژه کشورهای جهان سوم، مساله افت و شکست تحصیلی است. بسیاری از محققان، جامعه شناسان و روانشناسان بر حسب دیدگاههای خاص خود به این مساله نگریسته و این پدیده را مورد پژوهش و بررسی قرار داده اند. در اینجا به برخی از تحقیقات انجام گرفته در داخل و چه در خارج از کشور اشاره ای می کنیم.

صفوی (1369) به نقل از مله تحقیقات تربیتی آمریکا چاپ 1385 می نویسد «عوامل تحصیلی مربوط به مدرسه عمده ترین دلیل ترک در دبیرستان است. حدود یک سوم افرادی که ترک تحصیل کرده اند ضعیف بودن در درس را دلیل ترک تحصیل قلمداد نموده اند.

خیر (1371) نشان داد که مهمترین عاملی که معلمین در مورد علت مردودی دانش آموزان ذکر می کنند در درجه اول مسائل خانوادگی و اجتماعی، و سپس به ترتیب عدم توانایی و عدم کوشش است. در صورتیکه دانش آموزان به ترتیب اهمیت در درجه اول به عدم کوشش خو و درجه دوم به مسایل خانوادگی و اجتماعی و در درجه سوم به عدم توانایی خویش اشاره می کنند. معلمین همچنین علل شکست پسران را در درجه اول به عدم توانایی و بعد به مسایل خانوادگی – اجتماعی و عدم کوشش نسبت داده اند.

در مورد دختران علل شکست را ابتدا مسائل خانوادگی و اجتماعی و در درجه دوم عدم توانائی و درجه سوم عدم کوشش نسبت داده اند . می توان گفت دختران بیش از پسران علت عدم موفقیت خود را به عوامل بیرونی نسبت داده اند، د رحالیکه پسران بیشتر علت عدم موفقیت خود را عوامل درونی نسبت داده اند. نتیجه مطالعات پیشین نیز نشان داده است که در دختران چنین تمایلی وجود دارد که بیشتر به عوامل بیرونی توجه کنند بطور کلی دختران توانایی خود را کمتر از پسران ارزیابی می کنند (ا. جی. ج. سمون، آن. تی . فدر 1973 به نقل از پولادی 1375)

فولادی (1371 به نقل از پولادی) در یک بررسی که در مورد 1490 دانش اموز پیرامون علل افت تحصیلی آنان و عدم آشنایی معلمان نسبت به وظایف خود انجام داد به نتایج زیر دست یافت. آزمودنی ها علل افت تحصیلی خود را و سهم هر کدام را به این شرح اعلام کرده بودند. عدم احساس مسئولیت (2/15 درصد)، ضعف شخصیت (1/15 درصد) ،بیسوادی و کمی تجربه معلم (1/12 درصد)، احتیاج مالی (10 درصد) ، بی ایمانی (2/9 درصد)، عدم مراقبت نظام آموزشی (8 درصد)، بی بره بودن از تربیت صحیح(5 درصد)،محرومیت و عقده های روانی (1/3 درصد)، بی علاقگی دانش آموزان به تحصیلی (8/1 درصد)، سایر، نامناسب بودن محل تحصیل (8/1 درصد)، نارضایتی از وضع محیث (8/1 درصد)، اشتغالات معلم (2/1 درصد) و یکنواخت بودن کار (5/0 درصد).

مک دونالد، گالیمور و ومک دونالد (1370 به نقل از گادوا 1985 ) نشان داده اند که احتمال افت تحصیلی در مورد دانش آموزانی که مورد مشاوره قرار می گیرند کمتر از بقیه است. ارائه خدمات مشاوره ای ب رحضور بیشتر دانش آموزان کلاس، مدرسه  موفقیت تحصیلی آنان موثر بوده است.

دانش آموزان در معرض افت تحصیلی علاقه کمی نسبت به معلمان  وکارکنان مدرسه احساس می کنند (پتمن، 1986) در خصوص ویژگی های شخصیتی عواملی همچون ضعف سلامت، فقدان عزت نفس، بازداری و ازدواج زود هنگام به وضوح یا ترک زود رس مدرسه مربوط می باشند (هاتوی و رودز، 1979 به نقل از گادوا 1985).

نتایج پژوهش که طی سالهای 74-1372 توسط وزارت آموزش و پرورش و صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) با استفاده از روش تکحقیقی کیفی در استانهای کردستان، کهگیلویه و بویراحمد و هرمزگان انجام گرفت، عوامل بازدارنده در دسترسی دختران به آموزش ابتدائی را درسه دسته جای داد. 1- عوامل بازدارنده فرهنگی 2- عوامل بازدارنده اقتصادی و 3- عوامل بازدارنده آموزشی (مهران 1375). میرازئی، احمد وند و همکاران (1370 به نقل از فولادی 1375) در تحقیقی با عنوان ویژگیهای دانش آموزان موفق و ناموفق دره راهنمائی تحصیلی نشان داده اند که دانش آموزان ناموفق عامل اصلی عدم موفقیت خود را به ترتیب سهل انگاری شخصی و نداشتن علاقه به درس (54 درصد)، مشکل بودن امتحانات (29 درصد ) بی توجهی والدین (11 درصد)، تعداد زیاد افراد خانواده (9 درصد)، وضعیت نامساعد اقتصادی خانواده (8 درصد) و وضعیت نامساعد مسکن خود (6 درصد) ذکر کرده اند.

بررسی مطالعات انجام شده نشان می دهد که پژوهشگران بسیاری سعی کرده اند عوامل مداخله کننده در افت تحصیلی را شناسایی کنند ولی هر کدام با شیوه خاص خود این کار را انجام داده اند. در این تحقیق که از نتایج مطالعات دیگران کاملا استفاده کرده با شیوه ای متفاوت عوامل موثر در شکست تحصیلی بررسی شده است.

اهداف پژوهش

اهداف این پژوهش عبارتند از:

• کشف عوامل افت تحصیلی در پایه سوم راهنمایی با روش تحلیل عوامل.
• بررسی همبستگی بین عوامل مستخرجه افت تحصیلی با تعدد مردودی های دوران تحصیلی دانش آموزان.
• ساخت پرسشنامه ای برای پیش بین افت تحصیلی در آینده.
• تعیین بهترین پیش بینی کننده های تعداد مردودی دانش آموزان دختران پایه سوم راهنمایی.

سوالات پژوهش

پژوهش حاضر برای پاسخ به این پرسش طرح ریزی و اجرا شده است که چه عواملی باعث افت تحصیلی در مدارس راهنمایی دخترانه شهر اهواز می شوند. بر همین اساس سوالهای زیر تنظیم و تدوین شده اند.

• آیا می توان عوامل مهم شکست تحصیلی دانش آموزان را با روش تحلیل عوامل، شناسایی و دسته بندی شده اند.
• آیا عوامل شناسایی شده از پایانی و اعتبار رضایت بخش و معنی داری برخوردارند
• آیا ضرایب همبستگی چند متغیر ی بین عوامل موثردر افت تحصیلی و تعداد مردودی های دوران تحصیل دانش آموزان بیش از ضرایب همبستگی ساده این عوامل با تعداد مردودی است؟
• بهترین پیش بینی کننده های افت تحصیلی از میان ماده های عوامل مستخرجه کدامند و چه مقدار از افت رامی توانند تبیین کنند؟

روش تحقیق و تحلیل داده ها

روش تحقیق پژوهش حاضر از نوع علی پس رویدادی است . به دلیل اینکه پژوهشگر هیچ نوع دستکاری انجام نداده اند و صرفا با مطالعه زمینه و شرایط قبلی در جستجوی علل یا روابطی است که موجبات شکست تحصیلی دانش آموزان را فراهم کرده است.

برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آماری تحلیل عوامل، برای همبستگی از روش همبستگی پیرسون و برای پیش بینی کننده های تعداد مردودی از روش رگرسیون چند متغیری گام به گام استفاده شده است.

جامعه آماری  و روش نمونه برداری

جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر اهواز در سال تحصیلی 81-1380 بود که حداقل پیشینه یکبار مردودی در پایه مورد نظر داشته اند، تعداد کل این دانش اموزان تقریبا 1850 راهنمایی دخترانه جمعا 200 نفر انتخاب شده است. شیوه انتخاب آزمودنی ها بدین صورت بود که ابتدا از بین مدارس راهنمنایی دخترانه ناحی چهارگانه شهر اهواز بطور تصادفی 2 مدرسه راهنمایی برگزیده شدند سپس لیست دانش آموزان پایه سوم راهنمائی هر مدرسه که حداقل یکبار سابقه مردودی در پایه سوم داشتند، تهیه گردید و بعد از آن متناسب با تعداد آن ها در هر مدرسه، جمعا 200 نفر بطور تصادفی انتخاب شدند.

ابزار های پژوهش

در این پژوهش از دو پرسشنامه استفاده شده است.

• پرسشنامه علل افت تحصیلی
• پرسشنامه شاخص افت تحصیلی

پرسشنامه علل افت تحصیلی شامل 95 علت افت تحصیلی بود. که بر اساس نظر دانش اموزان دختر دارای پیشینه افت تحصیل سال سوم راهنمایی، درایران، اولیاو بررسی پژوهشهای انجام شده در این زمینه تهیه گردیده بود. پرسشنامه مذکور به صورت مقیاس شش درجه ای تنظیم شده بود و از دانش آموزان خواسته شده بود که به میزانی هر علت در شکست تحصیلی آنها موثر بوده است، یکی از گزینه های اصلی، خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد را انتخاب کنند. در ادامه تعیین اعتبار صوری گویه ها و همچنین استفاده از پیشنهادها و تشخیص نقاط ضعف احتمالی ماده ها، عللی را که دانش آموزان، دبیران و والدین دانش آموزان دارای افت تحصیلی به  عنوان علل شکست تحصیلی ذکر کرده بودند. در اختیار پنج نفر از استادان صاحب نظر در روش تحقیق روانشناسی یادگیری، سنجش و  اندازه گیری و برنامه ریزی آموزشی و درسی قرار گرفت، بر اساس نظرات آنان و نتایج اجرای مقدماتی روی 40 نفردانش آموازن بعضی از ماده ها، حذف، یا ادغام و رفع ابهام گردید و سپس نسخه نهایی شامل 95 علت افت تحصیلی گردید. پرسشنامه شاخص افت تحصیلی نیز شامل مشخصات دانش آموز، تعداد مردودی و معدل سالهای تحصیلی در دوره راهنمایی تحصیلی بود.

در این مرحله، 95 ماده پرسشنامه اولیه افت تحصیلی با استفاده از نرم افزار کامپیوتری SPssx (1992 با  چرخش متعامد یا اورتاگونال (از نوع واریماکس) و حداقل ضریب عاملی 35% با روش عناصر اساسی تحلیل عوامل شده اند. حداقل بار یا ضریب عامل 35% بدین جهت بکار رفت تا هم تعداد ماده های مقیاس کم شود. و در عین حال نهایت دقت مبذول شود تا روایی و پایایی نیز در سطح رضایت بخشی باقی بماند. آزمون اسکری که تعداد عوال قابل استخراج از داده ها را مشخص و پیشنهاد می کند. نشان داد که بر اساس مقایر ایگن (یعنی مجموع ضرایب عاملی ماده های موجود در هر عامل )، حداکثر شش عامل از داده های موجود قابل استخراج هستند. تحلیل عوامل داده ها پس از 18 ایتریشن یا چرخش آزمایشی به بهترین ترکیب ماده ای و ساختار عاملی خود دست یافت. تحلیل داده ها با روش  چرخش متعامد، منجر به قرار گرفتن 18 ماده روی عامل اول، 20 ماده عامل دوم، 12 م اده روی عامل سوم، 10 ماده روی عامل  چهارم، 9 ماده ریعامل پنجم و سرانجام 12 ماده روی عامل ششم شد. عوامل یا خرده مقیاسهایاستخراجی به ترتیب عبارتند از:

• مسائل ناشی از معلم و تدریس
• مسائل مربوط به خانواده دانش اموز
• مشکلات ناشی از برنامه ریزی درسی
• مسائل مربوط به سلامت جسمانی و روانی دانش آموز
• مسائل عمومی
• مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی

مقدار ایگن و (درصد واریانس) محاسبه شده برای شش عامل مستخرجه در پرسشنامه علل افت تحصیلی عبارت بود از: عامل اول 64/21(8/22%)، عامل دوم 36/4(6/4%)، عامل سوم 20/3 (4/3%)، عامل چهارم 75/2 (9/2%)، عامل پنجم 51/2 (6/2%) و عامل ششم 36/2 (5/2%). از 95 ماده پرسشنامه اولیه 16 ماده روی هیچکدام از 6 عامل قرار نگرفت و در نتیجه حذف شدند. بدین ترتیب پرسشنامه نهایی افت تحصیلی مشتمل بر 79 ماده شد.

بطور کلی بررسی ماده های عوامل ششگانه نشان م یدهد که ماده های «نداشتن انگیزه تدریس در معلمین بخاطر پایین بودن حقوق» در «عامل اول»، «بی سوادی والدین » در «عامل دوم»، «تعداد زیاد کتابهای درسیو تراکم مطالب غیرضروری بعضی از دروس»، در «عامل سوم» ، «اعتیاد یکی از والدین و اثرات ناشی از آن» در «عامل چهارم» ، «رفت و آمد زیاد با فامیل و زاید به میهمانی رفتن» در «عامل پنجم» و «تعویض و جابجایی معلمین باری چند بار در طول سال تحصیلی» در «عامل ششم»، بالاترین ضرایب عاملی را در بین 95 ماده پرسشنامه به خود اختصاص دادند. ضرایب عاملی به ترتیب آنچه گفته شد عبارت بودند از 62/0 ، 66/0 ،65/0، 62/0 ئ 64/0 (به جداوئل شماره 6-1) مراجعه شود.

میانگین (و انحراف معیار) نمره های ازمودنیها درعامل ششگانه و کل عوامل روی هم عبارت بودند از: مسائل ناشی از معلم و تدریس 48/49(22/16) ،  مسایل مربوط به خانواده دانش آموز 66/61 (5/18)، مشکلات ناشی از برنامه ریزی درسی 51/36(47/10) ، سلامت جسمانی و روانی دانش آموز 19/21 (72/8)، مشکلات ناشی از برنامه ریزی درسی 51/36(47/10) ، سلامت جسمانی و روانی دانش آموز 19/21 (72/8)، مسائل عمومی 52/21 (71/7) ، مشکلات ناشی از مدیریت از مدیریت آموزشی 14/30 (96/9) و کل عوامل روی م 49//220 (38/58).

با استفاده از یک سری آزمون همبستگی پیرسون، ضرایب همبستگی بین عوامل ششگانه محاسبه شد. بررسی ضرایب همبستگی بین عوامل نشان می دهد که بالاترین ضریب همبستگی بین  عامل اول با عامل سوم (68/0) و کمترین ضریب همبستگی بین عامل سوم و پنجم (39/0) بدست آمده است. سایر ضرایب همبستگی در جدول 7 آمده است. همگی ضرایب بدست آمده در سطح 001/0> P معنی دار بوده اند.

جدول (1) ماده های عامل شماره 1 (مربوط به مسائل ناشی از معلم و تدریس)

شماره	متغیرها	بار عاملی
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10   11 12   13 14 15 16 17 18	نداشتن انگیزه معلمان برای تدریس نامناسب بودن روشهای امتحان گرفتن معلمان پایین بودن حقوق معلمان و تامین نبودن آنها بی علاقگی معلمان به شغل معلمی  تدریس در کلاسهای درس شرکت ندادن دانش اموزان در فعالتیهای کلاس توسط معلم عدم برگزاری امتحانات مکرر در کلاس توسط معلم زیاد بودن روزهای تعطیلی  کوتاه بودن طول سال تحصیلی طرح سوالات امتحانی توسط اداره آموزش و پرورش سختگیری بیش از حد مدیر و معلمان مدرسه کم کاری بعضی از معلمان در ارائه مناسب و مطلوب درس بخاطر جلب دانش اموزان برای تدریس خصوصی خستگی ناشی زا تکرار زیاد درس توسط معلم نامناسب بودن شرایط و مقررات آموزشی مدرسه و کلاس با نیازها و علائق و شرایط روحی- روانی دانش اموزان پاسخ ندادن معلمین به پرسشهای درسی دانش آموزان توزیع نامناسب امکانات آموزشی بین مدارس مختلف کم بودن ساعات تدریس معلمان در طول سال تحصیلی نداشتن انگیزه کافی در بین معلمان برای شغل معلمی عدم انتخاب سوالات امتحانی از تمام فصول کتاب درسی عدم رغبت و بی انگیزه بودن دانش آموزان برای درس خواندن	62/0 61/0 60/0 58/0 57/0 56/0 56/0 55/0 53/0   51/0 50/0   28/0 46/0 46/0 45/0 42/0 42/0 41/0

جدول (2) ماده های عامل شماره 2 (مسائل مربوط به خانواده دانش آموز)

شماره	متغیرها	بار عاملی
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20	بی سوادی والدین مبتلا شدن به بیماری هایی مانند افسردگی- گوشه گیری و عصبانیت غیرعادی کم سوادی پدر و مادر آوردن تجدیدی و اثرات ناشی از آن مانند سرخوردگی، ناامیدی و … ناتوانی والدین در رفع مشکلات و رسیدگی به تکالیف درسی دانش آموزان محدودیت و سخت گیری بیش از حد والدین مطمئن نبودن از امکان ادامه تحصیل در دبیرستان و دانشگاه بدرفتاری پدر و مادر با افراد خاناده بی توجهی والدنی به وضعیت تحصیلی دانش آموز فرق گذاشتن بین فرزندان (پسر و دختر) توسط والدین عدم تامین هزینه های شرکت در کلاسهای تقویتی و جبرانی از سوی خانواده نداشتن اعتماد به نفس و ترس از شکست اتلاف وقت و مشغولیات فکری در ارتباط با دوستان فقر والدین و عدم توان مالی خانواده درتامین هزینه های تحصیل سرزنش های والدین به خاطر پایین بودن نمرات درسی حجم زیاد تکالیف و کمی وقت برای انجام دادن آنها عدم تمرکز حواس در هنگام تدریس معلم فراموش کردن مطالب تدریس شده توسط معلم نداشتن هوش و استعداد کافی در بعضی از دروس مانند ریاضی اطمینان نداشتن از پیدا کردن شغل مناسب بعد از اتمام تحصیل	66/0 61/0 58/0 56/0 54/0 52/0 51/0 48/0 48/0 47/0 46/ 46/ 46/0 45/0 42/0 39/0 39/0 38/0 38/0 36/0

جدول (3) ماده های عامل شماره 3 (مشکلات ناشی از برنامه ریزی درسی)

شماره	متغیرها	بار عاملی
1 2 3   4 5   6 7 8 9 10 11 12	مشکل بودن سوالات امتحان تعداد زیاد کتابها و تراکم مطالب غیرضروری بعضی از دروس حجم زیاد کتابهای درسی و در نتیجه تمام نکردن تمام فصول و مطالب آنها در طول سال تحصیلی چاپ و تکثیر نامناسب و ناخوانا بودن سوالات نامناسب بودن محل امتحان از قبیل نشستن روی زمین، سروصدای محل امتحان و تهدید به محل امتحان عدم آشنایی با نوع سوالات امتحان کمبود کتابهای درسی و کمک آموزشی یا دیر رسیدن بعضی از کتابها محتوی تکراری و خسته کننده در کتابهای درسی تغییرات پی در پی کتابهای درسی کمبود وقت در جلسه امتحان برای پاسخ دادن به همه سوالات نبودن بازرسی جهت رسیدگی به وضعیت آموزشی مدرسه مبتلا شدن والدین به بیماری های جسمی	65/0 57/0 54/0   49/0 49/0   46/0 45/0 45/0 42/0 41/0 40/0 40/0

جدول (4) ماده های عامل شماره 4 (مسایل مربوط به سلامت جسمانی و روانی دانش آموز)

شماره	متغیرها	بار عاملی
1 2 3   4 5 6 7 8 9 10	اعتیاد یکی ز والدین و اثرات ناشی از آن در روحیه دانش آموزان لجبازی با معلم و درس نخواندن به عنوان یک واکنش صنفی جابجایی مدرسه به علت تغییر محل سکونت و عدم آشنایی با مدرسه و همکلاسیهای جدید معاشرت با دوستان بد و اثرات سوء رفتار آنان غذای کافی نخوردن و اثرات ناشی از آن ضعف شنوایی و بینایی تا چه اندازه فوت والدین یا یکی از بستگان نزدیک ابتلاء به بیماری جسمی و اثرات ناشی از آن زندگی چند خانواده در یک محیط (در یک خانه مسکونی) دور بودن محل تحصیل از محل زندگی دانش آموز	66/0 55/0 50/0   50/0 47/0 45/0 45/0 44/0 44/0 43/0

جدول (5) ماده های عامل شماره 5 (مسایل عمومی)

شماره	متغیرها	بار عاملی
1 2 3 4 5 6 7 8 9	ارتباطات زیاد با فامیل و زیاد به میهمانی رفتن وجود مدارس و آموزشگاههای مانند مداری نمونه، غیر انتفاعی و … مسایل مربوط به دوران بلوغ و اثرات ناشی از آن تفاوت زبان و فرهنگ محلی با زبان و فرهنگ مدرسه(عمومی) جامعه عدم توانایی معلمان در آموزش و تفهیم مطالب درسی عدم تفاهم و سازگاری با همسالان و همکلاسان عدم احساس نیاز بهتحصیل به علت داشتن ثروت و بی نیازی مالی توجه زیاد به برنامه های تلویزیون و ویدئو اتلاف در لباس پوشیدن و برخورداری به بعضی از دانش آموزان از امکانات بیشتر که باعث سرخوردگی دانش آموز فقیر می گردد.	62/0 55/0 46/0 45/0 44/0 34/0 43/0 43/0 38/0

جدول (6) ماده های عامل شماره 6 (مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی)

شماره	متغیرها	بار عاملی
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12	تعویض و جابجایی معلمان برای چند بار در طول سال کمبود معلمان متخصص مورد نیاز برای دروس مختلف عوض کردن مدیران در طول سال تحصیلی و بی تجربگی بعضی از مدیران جدید نامناسب بودن محتوای کتابهای درسی با نیازها، استعدادها و علائق دانش اموزان عدم رفع مشکلات درسی در طی سال به خاطر کمبود وقت معلم برگزاری امتحانات پایان سال در مدرسه غیر از مدرسه محل تحصیل نبودن سالن مخصوص برای امتحانات یکسان بودن برنامه های درسی برای پسران و دختران بدون توجه به تفاوتهای انها بکار بردن روشهای آمرانه (دستوری) و تنبیهی بخصوص تنبیه بدنی چپ و تکثیر نامناسب و ناخوانا بودن سوالات امتحانی نبودن رابطه بنی در خواندن و تحصیل کردن با موفقیت در ا جتماع توزیع نامناسب امکانات آموزشی بین مدارس مختلف	64/0 60/0 52/0 49/0 48/0 42/0 39/0 38/0 37/0 38/0 37/0 37/0

جدول (7) ضرایب همبستگی بین عوامل ششگانه افت تحصیلی

عامل	دوم	سوم	چهارم	پنجم	ششم
اول دوم سوم چهارم پنجم	65/0 –	68/0 59/0	51/0 59/0 42/0	55/0 57/0 38/0 53/0	66/0 63/0 62/0 49/0 43/0

پایائی پرسشنامه افت تحصیلی

برای بررسی همسانی درونی پرسشنامه افت تحصیلی از ضریب آلفای کرونباخ (کرونباخ، 1951) استفاده شده است. ضرایب آلفای کرونباخ بسیار رضایت بخشی برای کل  عوامل ششگانه بدست آمد.

ضرایب همسانی درونی آلفای کرونباخ در عوامل ششگانه و کل عوامل روی هم برای کل نمونه عبارت بوند از: مسائل مربوط به معلم و تدریس 91/0= Alpha ، مسائل مربوط به خانواده دانش آموز 90/0 = Alpha ، مسائل مربوط به برنامه ریزی درسی 84/0 = Alpha، مسائل مربوط به سلامت جسمانی و روانی دانش آموز 79/0 = Alpha  مسائل عمومی 75/0 = Alpha ، مسائل مربوط به مدیریت آموزشی 81/0 = Alpha ، و کل پرسشنامه 96/0 = Alpha ، .

برای بررسی سوال دوم از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. ضرایب همبستگی بین تعداد مردودی های دانش آموزان در دوئران تحصیل با عوامل ششگانه عبارتند از: مشکلات ناشی از برنامه ریزی درسی (13/0 = r)، مسائل مربوط به خانواده دانش آموز (23/0 = r) ، مشکلات ناشی از برنامه ریز درسی (23/0 = r) ، ماسئل مربوط به سلامت و جسمانی روانی دانش آموز (19/0 = r) ، ماسئل عمومی (13/0 = r)

مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی 23/0 = r) و یا کل عوامل با هم (22/0 = r) همگی ضرایب بدست آمده در سطح حداقل 05/0 > p معنی دار بودند. کمترین ضریب همبستگی با تعداد مردودی را مسائل ناشی از معلم و تدریس و مسایل عمومی و بالاترین همبستگی را عوامل خانواده دانش آموز، برنامه ریزی درسی و مدیریت آموزشی داشته اند.

برای مقایسه تاثیر گذاری عوامل ششگانه با هم روی افت تحصیلی از روش وزن دادن میانگین عوامل بر مبنای 0 تا 5 استفاده شده است (اصلا نمره صف، خیلی کم نمره یک، کم نمره 2، متوسط نمره 3، زیاد نمره 4، و خیلی زیاد نمره 5) . میانگی وزنی عوامل ششگانه به ترتیب برابر 75/2 ، 08/3، 40/3 ، 12/2، 39/2، 51/2 و کل عوامل 72/2 بوده است. مقایسه میانگین ها نشان م ی دهد ه بیشترین تاثیر را عوامل شماره دو(مسائل مربوط به خانواده دانش آموز) و کمترین تاثیر را عوامل شماره دو (مسائل مربوط به  خانواده دانش آموز) و کمترین تاثیر را عامل شماره چهار (ماسئل مربو به سلامت جسمانی و روانی دانش آموز بعد از عامل خانواده (مشکلات ناشی از برنامه ریز درسی)، مسائل مربوط به معلم و تدریس او» و «مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی» بیشترین تاثیر را داشته اند.

برای بررسی سوال سوم از همبستگی چند متغیری استفاده شده است. عوامل ششگانه با هم ضریب همبستگی چند متغیری برابر 33/0 = MR به تعداد مردودی در دوران تحصیل دانش آموزان داشته اند که از ضرایب هر کدام به تنهایی با عدد مردودی بزرگتر است. 10 درصد  واریانس تعداد مردودی دوران تحصیل دانش آموزان از ترکیب خطی عوامل ششگانه بدست می آید. ( (05/0 > P و 18/6 = df و 33/2 F).

برای بررسی سوال چهارم از رگرسیون چند متغیری گام به گام استفاده شده است . تعداد مردودی به عنوان متغیر وابسته و 79 ماده پرسشنامه نهایی تحقیق به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شدند. رگرسیون قدم به قدم نشان داد که صرفا 5 متغیر در معامله پیش بینی حضوری معنی دارند (جدول 8).

جدول (8) خلاصه نتایج رگرسیون چ  ند مرحله ای متغیرهای پیش بینی با تعداد سالهای مردودی دانش اموزان

مراحل	متغیرها	M-R	R2	F	R2 تغییر	ضرایب رگرسیونی بتا
1	ابتلا به بیماریهایی مانند فسردگی، گوشه گیری و عصبانیت غیرعادی	30/0	09/0	35 0001/0	09/0	35/0					B P
2	عدم احساس نیاز به تحصیل بخاطر داتشن ثروت و بی نیازی مالی	35/0	12/0	2/30 0001/0	03/0	34/0 0001/0	18/0 001/0				B P
	تفاوت زبان و فرهنگ محلی با زبان و فرهنگ ملی	41/0	17/0	3/21 0001/0	05/0	33/0 0001/0	16/0 001/0	14/0 004/0			B P
	عدم آشنایی با سوالات امتحانی	44/0	19/0	5/17 0001/0	02/0	30/0 0001/0	15/0 001/0	12/0 005/0	13/0 01/0		B P
	زندگی چند خانواده با هم در یک محیط مسکونی	48/0	23/0	6/7 001/0	04/0	28/0 0001/0	15/0 001/0	11/0 007/0	12/0 02/0	10/0 04/0	B P

همانطور که در جدول شماره 8 مشاهدهم یشود، رگرسیون چند متغیری نشان داد که از بین 79 ماده پرسشنامه نهایی ماده «مبتلا شدن به بیماری هایی مانند افسردگی، گوشه گیری وعصبانیت غیر عادی «9 درصد واریانس تبیین شده را به 12 درصد می رساند، علاوه بر این دو ماده » تفاوت زبان و فرهنگ محلی با زبانو فرهنگ عمومی جامعه «نیز 5 درصد، سه متغیر قبلی همراه با متغیرهای عدم آشنایی با سوالات امتحانی» و «زندگی چند خانواده با هم » 23 درصد واریانس تعدد مردودی در دوران تحصیل دانش آموزان دختر را تبیین می کند.

نتیجه گیری

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی عوامل مهم افت  تحصیلی در مدارس راهنمایی دخترانه شهر اهواز بود. همانطور که در بخش یافته های تحقیق ملاحظه شد با استفاده از روش تحصلیل عوامل که روی داده پژوهش انجام گرفت 6 عام لبه عنوان عوامل مهم افت تحصیلی، مشخص و استخراج گردید. عناوین عوامل فوق به ترتیب عبارت بودد از: مسائل ناشی از معلم و تدریس، مسائل مروبط به خانواده، مسائل مربوط به برنامه ریز درسی، سلامت جسمانی و روانی دانش آموز، مسائل عمومی و مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی. د رمجموع عوامل ششگانه فوق به میزان 8/38 درصد از کل واریانس افت تحصیلی را توجیه می کنند.

در ارتباط با پایایی و اعتبار عوامل ششگانه بدست آمده لازم به ذکر است که پایایی هر شش عامل بالاتر از 75/0 بوده است، که از طریق روش همسانی درونی (آلفای کرونباخ) محاسبه شده اند. برای  اعتبار عاملها، هر شش عامل با تعداد مردودی دانش آموزان همبسته شد که همبستگی هر شش عامل در سطح 05/0> P معنی دار بوده است.

همانطور که ملاحظه می شود نتایج این پژوهش با برخی پژوهش های انجام گرفته از قبیل فولادی (1371)، مهران (1372)، صفوی (1371)، خیّر (1371) و سیمون وفدر (1373) همخوانی دار. با این تفاوت که در تحقیق حاضر ترتیب اهمیت و سهم عامل تبیین بهتری یافته است. تحقیق دگیری که توسط پولادی (1375) در دبیرستانهای پسرانه اهواز پیرامون عامل مهم افت تحصیلی انجام گرفته نشان داد ده عام لد افت تحصیلی دانش آموزان تاثیر داشته اند که به ترتیب عبارتند از: مسائل مربوط به برنامه ریزی آموزشی، مشکلات خانوادگی و سلامت جسمی- روانی، مشکلات محیطی آموزشگاهی، مسائل اجتماعی – رفتاری، مسائل روحی – روانی، مشکلات محیطی آموزشگاهی، مسائل اجتماعی- رفتاری، مسائل روحی – روانی، مسائل مربوط به امتحان، ماسئل مربوط به کتب درسی، مسائل آموزشی، مسائل کلی و اختلاف خانوادگی. برخی عامل بدست آمده در تحیق اخیر با تحقیق حاضر همخوانی دارد. با این تفاوت که عوامل ششگانه بدست آمده از انسجام بیشتری برخوردارند علاوه بر آن تعداد عوامل کاهش یافته است که این کاهش نتیجه طبیعی استفاده از روش تحلیل عوامل است که موجبات دسته بندی عوامل را فراهم می نماید. برخی از مفاد مهم عوامل بدست امده به شرح زیر هستند:

مسائل ناشی از معلم و تدریس که 8/32 درصد از کل واریانس افت تحصیلی را تبیین می کند شامل موضوعاتی مانند انگیزه نداشتن معلمان، نامناسب بودن روشهای ارزیابی تحصیلی، پایین بودن حقوق معلمان، عدم مشارکت دانش آموزان در تدریس، سخت گیری زیاده  از حد مدرسه، نامناسب بودن مقررات آموزشی، توزیع نامناسب امکانات آموزشی، کمبود ساعات تدریس، بی انگیزگی دانش آموزان و غیره است.

مسائل مربوط به خانواده دانش آموز که 6/4 درصد از واریانس افت تحصیلی را تبیین می کند اشاره می کند به مواردی از قبیل کم سوادی والدین، بدرفتاری والدین، تفاوت گذاشتن بین فرزندان، فقر والدین، نداشتن هوش کافی و سرزنش والدین.

مشکلات ناشی از برنامه ریزی که 4/3 درصد از واریانس افت تحصیلی را تبیین می کند به موضوعاتی مثل تراکم مطالب درسی، نامناسب بودن محل امتحانات، عدم آشنایی با سوالات امتحانی، تکراری بودن مطالب کتابهای درسی و حجم زیاد کتابهای درسی مربوط است.

مسائل مربوط به سلامت جسمانی روانی دانش آموز که 9/2 درصد از واریانس افت تحصیل یرا تبیین می کند بر عواملی از قبیل اعتیاد والدین، لجبازی با معلم، معاشرت با دوستان نامناسب، ضعف شنوایی و بینایی، ابتلا به بیماری جسمانی، فوت والدین زندگی چند خانواده با هم، جابجا کردن و دور بودن محل تحصیل و زندگی تاکید می کند.

مسائل عمومی که 6/2 درصد از واریانس افت تحصیلی را تبیین می کند به ارتباط زیاد، فامیل و دوستان مسائل مبوط به دوران بلوغ، دوزبانگی، توجه زیاد به برنامه های تلویزیونی و تفاوت های ظاهری بین دانش اموزان بویژه در لباس و امکانات مربوط است.

مشکلات ناشی از مدیریت آموزشی که 5/2 درصد از افت تحصیلی ا تبیین می کند به موضوعاتی از قبیل تعویض و جابجایی مکرر معلمان، کمبود معلم متخصص و مجرب، تعویض مدیران مدارس، کمبود امکانات آموزشی مدرسه، بکار بردن روش های آمرانه در مدرسه و توزیع امکانات بصورتی نامناسب بین مدارس مختلف اشاره می کند.

در پایان توصیه می شود دست اندرکاران آموزش و پرورش با توجه به محتوای ماده های عوامل بدست آمده تصمیمات مقتضی را اتخاذ نمایند. ذیلا به بخشی از توصیه ها اشاره می شوند.

1. افزایش انگیزه تدریس در معلمان با دادن خدمات مناسب به این گروه و حمایت های لازم از آنها.
2. بازنگری برنامه های دره های تربیت معلم و افزایش دانش معلمی و گنجاندن آموزش روش های تدریس فعال و ارزشیابی درست از آموخته های دانش آموزان در این دوره ها.
3. کاهش روزهای تعطیل در طول سال تحصیلی که در نتیجه ان افزایش ساعت آموزشی خواهد یافت.
4. گسترش آموزش های خانواده و مشارکت فعالتر اولیا اداره مدراس.
5. کاهش حجم کتابهای درسی و بکار بردن اصول برنامه ریزی درسی برای بهبود آنها.م
6. افزایش مراقبت های بهداشتی و روانی در مدارس و نظارت و ارزیابی مستمر مدارس.
7. رفع کمبود معلمان متخصص و پرهیز از تعویض و جابجایی آنها در طول سال .
8. گسترش مدرسه محوری و محول کردن بخشی از اختیارات به معلمان و مدیران مدرسه.

منابع

• امین فر، مرتضی (1376). « علل و عوامل افت تحصیلی و چگونگی کاهش آن». فصلنام تعلیم و تربیت، شماره های 13 و 14.
• امین فر، مرتضی (1375). «افت تحصیلی یا اتلاف در اموزش و پرورش» ، فصلنامه تعلیم و تربیت شماره 7 و 8.
• پولادی ، محمد علی(1375). « بررسی عوامل مهم افت تحصیلی در دبیرستانهای پسرانه اهواز» پایان نامه، 1275 اهواز.
• پولادی، محمد علی (1379). «بررسی عوامل مهم افت تحصیلی در دبیرستانهای پسرانه شهرستاناهواز» فصلنامه علوم تربیتی و روان شناسی داشنگه شهید چمران، دوره سوم، سال هفتم، شمار 3 و 4.
• خیّر، محمد (1365). «رابطه شکست تحصیلی با زمینه ها و شرایط خانوادگی» مجلسه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره اول، شماره دوم.
• رئیس دانا، فرخ لقا (1365). « چگونگی درد قبولی و مردودی در دوره های ابتدائی، راهنمائی و متوسطه د رسطح کشور در سال تحصیلی 64-1363»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره های 7 و 8. صفوی، امان ا… (1365) . «افت تحصیلی در ایالات متحده امریکا و علل آن ». فصلنامه تعلیم و تربیت ، سال دوم، شماره مسلسل 7 و 8.
• نفیسی، عبدالحسین (1365). «تمرین مقدماتی برآورد هزینه و سودمندی اقتصادی طرح پیشنهادی نظام آموزشی و پرورشی جمهوری اسلامی ایران» سازمان برنامه بودجه، تهران.
• مهران، کلنار (1375) . «برسی علل ترک تحصیل دخترن در مقطع آموزش ابتدائی در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا بویژه در ایران» فصلنامه تعلیم و تربیت ،سال دوازدهم، شماره 46.
• Bearfen , L. & Spencer, W.A (1989) A study of high school Dropouts, The school counselor Vol . 37, N. 2.
• Pittman, R. B. (1986) Im portance of personal , soeial factors as potential means for reducing high school dropoutrate,. The High school Journaul, 70.7-B.
• Gadwa, K,& Grigs, S. A.(1985). The school Dropout: Implications for counselors.The school counselor, 9-17.