مقدمه

محيط در فارسي به معناي احاطه كننده و در برگيرندة دنيا بوده و معادل انگليسي آن Environment ( محيط متغير و ناپايدار) ميباشد  . بطوركلي ميتوان گفت كه محيط اصطلاح جامعي براي تشريح شرايطي از قبيل محل، ‌درجه حرارت ،‌نور، آب و غيره است كه موجودات زنده در آن زندگي مي كنند . اما محيط زماني مورد بررسي است كه درآن ارتباطات بين عناصر و اجزاي تشكيل دهندة آن مد نظر قرار گيرند و به همين خاطر علم اكولوژي يا بوم شناسي اين ارتباطات را مورد بررسي قرار مي دهد. به عبارت بهتر ،‌اكولوژي دانش بررسي رابطه بين موجودات زنده با يكديگر و با محيط زيست ميباشد (10و6) . زندگي نوع بشر محيطي سالم و استفاده از هوا، خاك و آب غير آلوده حق طبيعي هر انساني مي باشد و انسان بنا به سرشت خود و سيستم هايي كه در خلقت او وجود دارد، نياز به هوايي پاك و محيط طبيعي سالم، تابش كافي آفتاب ، تامين غذاي سالم ، آرامش و آسايش ، درجه حرارت و رطوبت و فشار هواي متعادل و بالاخره شرايط مناسب براي استفاده از ابزار مختلف دارد . با وقوع انقلاب صنعتي و استفاده از انرژي هاي فسيلي در صنعت و احتراق و نهايتاً بدنبال توسعه شهرها و گسترش و پيشرفت تكنولوژي در دنيا تحولات عظيمي در نوع زندگي انسان و به تبع آن در محيط زيست بشر به وجود آمد كه روز به روز اين تحولات موجب نگراني بيش از پيش دانشمندان و طرفداران محيط زيست ميشود  . صدمه شديد به زيست محيط كره زمين و درگيري بشريت در نبردي براي بقا موجب شده است كه تمامي ملل دنيا با هم متحد شوند. اين امر نشان ميدهد كه از بحران زيست محيطي دنيا ‌، شناختي جهاني حاصل شده است ولي هنوز هيچ راهكار اجتماعي مناسبي براي مقابله به اين بحران وجود ندارد. بطوري كه دانشمندان و رهبران تجاري آمريكا ، طرفداران محيط زيست را آدم هاي بدعنق ميدانند و رهبران سياسي كشورهاي جهان سوم نير دعاوي اين افراد را كوششي براي ممانعت از شركت اين كشورها در روند صنعتي شدن مي پندارند. لذا به جرأت ميتوان گفت كه اكثر جمعيت دنيا درك صحيحي از بحران زيست محيطي ندارند. در اين مقاله سعي براين است به مخاطرات زيست محيطي فرا روي بشر هزاره جديد و قوانين ملي و بين المللي مربوط به حفاظت از محيط زيست پرداخته و در خاتمه راهكارهايي براي مقابله با بحران زيست محيطي ارائه گردد .

اکولوژی محیط زیست انسان

محیط زیست از آب ، هوا ، خاک، انرژی و موجودات زنده تشکیل شده است. پایه‌های شناسایی این محیط زندگی ، علوم فیزیک ، شیمی ، زیست شناسی ، ریاضی و فنی و مهندسی هستند. جمعیت دنیا تا قرن 14 میلادی تقریبا یکنواخت بود و به علت پیشرفت تکنولوژی جدید و علوم پزشکی و … جمعیت جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه ، در حال افزایش است. با تغییرات شدیدی که بشر در اکوسیستمهای محیط زیست خود فراهم می‌آورد، مشکلات بسیار زیادی را بوجود آورده است. اگر تدابیر بهداشت محیط انجام نپذیرد، طبیعی است که ادامه حیات بشر مختل خواهد شد.

آلودگی حرارتی محیط زیست

بعضی از کارخانه‌های تولید برق با توربین بخار کار می‌کنند. وقتی بخار از توربین خارج می‌شود توسط دستگاههای تقطیر ، دوباره مایع شده به توربین برگردانده می‌شود. برای سرد کردن دستگاههای تقطیر از آبهای سطحی استفاده می‌شود که پس از یک دور زدن به رودخانه و یا دریاچه برگردانده می‌شود و باعث گرم شدن آبها می‌شود که این فرآیند سبب بهم زدن شدید تعادل اکولوژی می‌گردد که آن را Thermal Pollution می‌گویند. که این آلودگی باعث کاهش اکسیژن محلول در آب شده و موجب مرگ موجودات آبزی می‌شود.

مواد زاید جامد و اثرات آن بر محیط زیست

دفع مواد زاید یکی از مهمترین مسائل در پاک نگه داشتن محیط زیست است. در بسیاری از شهرها و اجتماعات کوچک روشهای جمع آوری زباله ناقص بوده و تشکیلات منظمی برای دفع آنها وجود ندارد. لذا باعث جمع شدن حشرات و موشها می‌شود. و نیز به علت تجزیه مواد آلی آن ، بوی نامطبوع تولید می‌کند که برای سلامتی انسان مضر است. از بیماریهایی که توسط موشها منتقل می‌شود می‌توان به تیفوس و طاعون اشاره کرد.  

مخاطرات زيست محيطي

اگر چهار مولفة تشكيل دهنده زيست محيط يعني هوا، آب ، خاك و صوت را به خاطر اهميت آنها در روند زندگي موجودات زنده به خصوص انسان موكداً مورد بررسي قرار داده و به مخاطرات و آلودگي هاي اين چند پارامتر بپردازيم قطعاً به بيراهه نرفته‌ايم . به طور كلي ، آلودگي عبارتست از هر گونه تغيير در ويژگي هاي اجزاي تشكيل دهندة‌ محيط ، به طوري كه استفاده پيشين از آنها ناممكن شود و به طور مستقيم يا غيرمستقيم حيات موجودات زنده را به مخاطره اندازد . آلاينده ها معمولاً در اثر فعاليت انسان پديده آمده و همراهان دائمي جوامع پيشرفته بشري مي باشند . افزايش جمعيت ، درآمد سرانه ، پيشرفت فن آوري و بالابردن استاندارد زندگي از عوامل مهم افزايش آلاينده هاي محيط زيست به حساب مي آيند.

مهمترين مواد آلوده كنندة هوا شامل منوكسيد كربن(CO) ،‌اكسيد ازت(N₂O  ،NO₂ ، NO) ، هيدروكربونها و اكسيدانهاي فتوشيميايي ، اكسيدهاي گوگرد(SO₂،SO₃) ،‌ذرات معلق ،‌سرب و كلروفلوئوروكربن (CFC) مي باشد . منابع توليد كنندة آلاينده هاي هوا ،‌خاك و آب به اختصار در جدول ( 1 ) آورده شده است .

جدول1- آلاينده هاي مهم هوا، آب، خاك و منابع توليد اين آلاينده ها (برگرفته ازمنابع 10، 5، 4)

آلاينده هاي هوا

منوكسيد كربن

اكسيدهاي ازت

هيدروكربنها

اكسيدهاي گوگرد

ذرات معلق

سرب

كلروفلوئوروكربن

منابع يا عوامل توليد

احتراق ناقص و اتومبيلها

تخمير باكتريايي و احتراق

تجزيه باكتريايي و واكنشهاي نفت و زغال سنگ

فساد مواد آلي و احتراق زغال سنگ

گردو غبار ، آتشفشانها و آتش سوزي جنگلها

احتراق بنزين و خازنها

يخچالها و دستگاههاي تهويه

آلاينده هاي آب

زباله هاي اكسيژن خواه

عوامل بيماريزا

تركيبات آلي مصنوعي و نفت

مواد معدني و كانيها

رسوبات

مواد راديواكتيو

گرما

منابع يا عوامل توليد

فاصلاب ، زباله هاي صنعتي و حيوانات اهلي

فاضلاب شهري و صنعتي

مواد سوختني ، سموم و پلاستيكها و تصادفات نفتكش ها

نمكهاي محلول يوني ،‌اسيدهاي معدني و تركيبات فلزي

فرسايش خاك و تخليه معادن

فرآيندهاي سنگ معدن ،‌سلاح هاي هسته اي و توليد انرژي

فرآيند هاي صنعتي

آلاينده هاي خاك

عناصر سمي مانند Se,V,As,…

آفت كش ها مثل D.D.T

كودهاي شيميايي

فضولات آلي

پاتوژنهاي خاكزي

سورفاكتانت ها

منابع يا عوامل توليد

كارخانه هاي ذوب فلزات ، زباله هاي شهري و صنعتي حشره كشها و ترافيك

بقاياي نباتي سمپاشي شده ، سموم روي خاك

مصرف بي رويه كودهاي شيميايي در مزارع

عدم به كارگيري صحيح كودهاي حيواني

عدم دفع صحيح فاضلابهاي شهري

مصرف شوينده هاي سخت

در جدول فوق ، اكثر آلاينده هاي خاك و آب ، هردو مولفة محيطي را تواماً‌ تحت تاثير قرار ميدهند .

آنچه كه از جدول 1 بر مي آيد اين است كه بشر به دست خود محيط زندگي خود را روز به روز رو به انحطاط پيش مي برد. بطوري كه فعاليت هايي مانند حمل ونقل ، احتراق مواد فسيلي ، فرآيندهاي صنعتي و وجود زباله هاي جامد از مهمترين عوامل توليد كنندة‌آلاينده هاي محيط زيست هستند كه بشر بيش از پيش به گسترش آنها مي افزايد . علاوه بر آلودگي هوا،‌ آب و خاك امروزه آلودگي صوتي نيز يكي از مهمترين معضلات زندگي شهري به حساب مي آيد . منابعي كه موجب آلودگي صوتي ميشوند عمدتاً شامل موتورها (اعم از موتور سيكلت تا موتور جت )‌،‌ وسايل خانگي توليد كنندة صدا ومشاغل صنعتي ميباشند. براساس پژوهش هاي انجام شده ، آلاينده هاي صوتي شهر تهران عبارتند از: الف) وسايل نقليه موتوري، ب) ‌آژير اتومبيل ها،‌ ج) ‌فرودگاهها،‌ د) مته هاي كمپرسي،  هـ )‌وسايل پخش صوت خانگي ،  و)‌بلندگوها و ز) سروصداي جمعيت در كوچه و خيابان  .

اما آلودگيهاي زيست محيطي مزبور موجب به خطر افتادن سلامتي انسان و جامعه ميشوند كه ميتوان به مخاطرات محيطي زير كه سلامتي نوع بشر را تهديد مي كند به طور فهرست وار اشاره كرد :

1-    عوامل عفوني كه منشاء‌ محيطي دارند و عمدتاً توسط آب ناسالم و وسايل ابتدايي دفع فاضلابها ( به خصوص در كشورهاي در حال توسعه ) موجب گسترش اين عوامل بيماريزا در جامعه مي‌شوند.

2-    محركهاي دستگاه تنفسي از جمله گاز دي اكسيد گوگرد،‌ دي اكسيد ازت ،‌فرم‌آلدئيد موجود در كفهاي عايق سازي منازل ،‌گرد وغبار و بخار فلزها مانند اكسيد قلع و اكسيد آهن ،‌ از عوامل تحريك يا تشديد بيماريهاي تنفسي در شهرهاي آلوده مي باشند.

3-    خفه كننده ها كه همانا گازهايي هستند كه مانع مصرف اكسيژن توسط سلولهاي بدن ميشوند مانند گاز منوكسيدكربن كه از احتراق ناقص سوختهاي فسيلي به وجود مي‌آيد.

4-    آلرژن‌ها مانند علف كشها ،‌حشره كشها و بعضي از فلزات مثل نيكل موجب حساسيت در افرادي ميشوند كه با آنها سرو كار دارند .

5-    عوامل رواني ناشي از سروصدا ، ازدحام و شلوغي شهرهاي بزرگ و … از جمله مباحث مهم در علم بهسازي محيط است چرا كه جوامع انساني به شدت تحت تاثير اين عوامل قرار مي گيرد.

 تخريب لايه ازن ،‌تهديدي جهان شمول

لايه ازن در استراتوسفر زمين كه انسان را از خطرات ناشي از تابش تشعشات فرابنفش خورشيد مصون مي دارد، بوسيله مواد شيميايي ساخته دست بشر سريعتر از آنچه كه دانشمندان پيش بيني كرده است، در حال نابودي است . بنابراين ، خطر در انتظار آيندة‌ بشر نيست بلكه هم اكنون در حال وقوع است . پژوهشهاي انجام شده در اتمسفر ،‌وجود غلظت هاي بسيار زيادي از منواكسيد كربن (CLO) را  تاييد كرده است .

 اين  ماده  شيميايي  يك  محصول   فرعي  كلروفلوئوروكربن ها ( فرئونها= CFCS ) است كه مهمترين عامل تخريب ازن شناخته شده است فرئونها در يخچالها ،‌دستگاههاي تهويه هوا ، به عنوان حلالهاي تميز كننده در كارخانجات و به  عنوان مواد پف كننده در توليد نوعي اسنفنج پلاستيكي به كار مي روند . بعد از تأييد سوراخ لايه ازن درسر تا سر قطب جنوب ( در سال 1985 ) بسياري از كشورها به توافق رسيدند كه اقداماتي در اين مورد انجام دهند. به همين منظور ،‌ در سال 1987 پروتكل مونترال به تصويب بيش از 70 كشور جهان رسيد كه هدف آن كاهش 50 درصد توليد فرئون تا سال 1999 بود . برخي از كشورها بر قطع كامل توليد فرئون مصمم شدند. گاز حيات بخشي (ازن )‌كه از بين ميرود ،‌ شكلي از اكسيژن است كه مولكولهاي آن به جاي دو اتم معمولي داراي سه اتم اكسيژن است ،‌اين ساختمان ساده ازن قادر است اشعه ماوراي بنفش را جذب كرده و اثرات منفي آن بر روي انسان را زايل سازد، اين اشعه علاوه بر تاثير بر عدسي‌هاي چشم،‌ موجب تغيير در DNA و نهايتاً سرطانهاي  پوستي ميشود . ثابت شده است كه به ازاي 10 درصد كاهش در ازن موجود ‌،26 درصد به سرطانهاي پوستي افزوده ميشود .

گفته ميشود با تخريب لايه ازن ،‌ تغيير آب و هوايي در كرده زمين اجتناب ناپذير است . آنچه كه دانشمندان را به وحشت انداخته است ،‌اين حقيقت است كه فرئونها تا دهها سال پس از ورود به فضا، در اتمسفر باقي مي مانند ، لذا اگر امروز توليد فرئونها متوقف گردد، ميزان كلراستراتوسفر همچنان در حال افزايش خواهد بود و حداقل تا يك قرن به مقدار طبيعي برنخواهد گشت. اگر لحظه اي به ميليونها يخچال و تهويه هوا ،‌كوهي از اسفنج ، بالش ولايي مبلمان و تارو پود قالي ،‌رودخانه اي از حلالهاي صنعتي و مواد پاك كننده كه همگي حاوي ماده خنك كننده فرئون هستند ،‌ فكر كنيد مطمئناً عمق فاجعه را بيشتر حس خواهيد كرد. اما آنچه كه بنظر ميرسد اين است كه كشورهاي صنعتي و توليد كننده فرئونها بايد به فكر ابداع سيستم هاي بازيابي مجدد مواد مورد استفاده كنوني باشند و هزينه زيادي را در اين مورد متقبل شوند . البته بايد خاطر نشان كرد كه مصرف فرئون ها در كشورهاي عضو پروتكل مونترال به شدت كاهش يافته است

جمهوري اسلامي ايران در سال 1990 (1369)‌ به عضويت كنواسيون وين در آمده و يكي از اعضاي امضا كننده پروتكل مونترال ميباشد لذا از حدود 12 سال پيش اجراي مفاد اين پروتكل در كشور ما لازم‌الاجرا بوده است .

قوانين (راهكارهاي )‌ ملي و بين المللي مربوط به حفاظت از محيط زيست

بنا به اهميت موضوع حفاظت از محيط زيست ، اصل 50 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و برنامه هاي توسعه همگي تاكيد بر جلوگيري از اختلالات زيست محيطي شهري و روستايي دارند. علاوه بر آن ، قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست (مصوب 28/3/1353 و اصلاحيه 24/8/1371)‌در 21 ماده و چندين تبصره، ‌راهكارهايي را براي كنترل محيط و جلوگيري از تخريب آن ارائه داده است و اين مهم را از وظايف سازمان حفاظت محيط زيست دانسته است . اين قانون در ماده نهم تاكيد دارد براين كه « اقدام به هر عملي كه موجبات آلودگي محيط زيست »‌ را فراهم نمايد ممنوع است . منظور از آلوده ساختن محيط زيست عبارتست از پخش يا آميختن مواد خارجي به آب يا هوا يا زمين به ميزاني كه زيان آور به حال انسان يا ساير موجودات زنده و يا گياهان و … مي باشد .

آنچه كه در اين قانون ( ماده 15 ) پيش بيني شده ، اين است كه مامورين سازمان حفاظت محيط زيست ضابطين دادگستري محسوب ميشوند، كه نشاندهندة اهميت موضوع است  .

تشديد مشكلات زيست محيطي از سال 1970 ميلادي ،‌متخصصين سازمان ملل متحد را وادار كرد كه فعاليت گسترده اي را با ابعاد سياسي ، فرهنگي ،‌اقتصادي ،‌اجتماعي و فني انجام دهند ،‌ بطوريكه ابتدا در سال 1972 كنفرانسي با عنوان « انسان و محيط زيست » در استكهلم سوئد و بعد در سال 1992 در ريودوژانيرو برزيل با عنوان « سران زمين » برپا گرديد . اولين اصل بيانيه ريو چنين بود :‌ « انسان محور اصلي توسعه پايدار و شايسته برخورداري از زندگي سالم ،‌پربار و هماهنگ با طبيعت است »‌ و اصل 25 اين بيانيه به صراحت چنين مي گويد : « صلح ،‌توسعه و حفاظت از محيط زيست لازم و ملزوم ‌ . در راستاي كمك به حفظ محيط زيست كنوانسيون هاي متعدد بين المللي از جمله كنوانسيون وين در مورد حفاظت از لايه ازن ،‌ كنوانسيون تغييرات آب و هوا و كنوانسيون بين المللي آمادگي ، مقابله همكاري در برابر آلودگي نفتي . … به اعضاي اكثر ممالك دنيا رسيده است كه تقريباً در تمامي آنها جمهوري اسلامي ايران عضويت دارد  . با همه اين ضوابط بين المللي و تلاشهاي دفتر برنامه ريزي محيط زيست ملل متحد (UNEP) ،‌جهان نه تنها قادر به كاهش اثرات مخرب انساني بر محيط زيست در چند سال گذشته نبوده است بلكه مسائل حاد جديدي مانند آلودگي شديد جو ،‌ كاهش تنوع زيستي ،‌تخريب لايه ازن ،‌پديده گلخانه اي گرم شدن كره زمين و بروز تغييرات جدي در سيستم هاي اقليمي نيز به مشكلات پيشين افزوده شده است

چه بايد كرد ؟

براي  كنترل  اختلالات محيطي و حفاظت از محيط زيست ميهن عزيزمان ايران مي توان توصيه هايي به شرح زير ارائه داد  :

1-از طريق آموزش صحيح و همگاني بياموزيم كه « با محيط بسازيم و براي محيط بسازيم ».

2-در طرح ها و برنامه هاي توسعه شهري توجه به انسان و ارزشهاي او مقدم بر استفاده از تكنولوژي است .

3-فاضلابها ،‌زباله ها و انواع گازهاي شيميايي به نحوي صحيح كنترل شوند تا طبيعت را آلوده نكنند. در غير اينصورت توليد موادي كه آثار زيان بخش براي زيست محيط دارند صلاح نيست .

4-استفاده از وسايط نقليه با سوخت غيرفسيلي ( مثل برق يا انرژي خورشيدي )‌مورد توجه بيشتري قرار گيرد .

5-ساخت و ساز ساختمانها و بزرگ راههاي درون و برون شهري طوري صورت گيرند كه محيط زيست كمتر تحت تاثير قرار گيرد.

6-علاوه بر حفظ و ابقاي محيط زيست ،‌توسعه پايدار‏‎ِ سازگار با محيط زيست پيگيري و اجرا گردد . براساس ايدة توسعه پايدار بايد تكنولوژي سازگار با محيط زيست ترويج شده و ثروتهاي منابع بين نسلها انتقال يابد .

7-تعريف استاندارد هاي دقيق و صحيح براي آب ،‌هوا ،‌خاك و صوت و اصرار بر رعايت و اجراي دقيق اين مقررات توسط همه آحاد جامعه به ويژه صاحبان صنايع ، مي تواند بشارت دهندة‌ حفظ مناسب محيط زيست در سالهاي آتي باشد .

8-از آنجايي كه ايران توليد كننده فرئون ها نمي باشد ، لذا بايد همچنان از واردات اين مواد جلوگيري شود و براي استفاده از مواد جايگزين مقرراتي وضع و اجرا گردد.

9-تصويب قوانين صحيح و راهگشا براساس مطالعه كارشناسانه مسائل و اجراي صحيح اين قوانين با دقت و نظارت كامل و بدون مصلحت انديشي قطعاً كمك شايان توجهي به حفظ محيط زيست خواهد كرد.

منابع :

1-    اكبري ،‌پروين . 1373. تخريب لايه ازن . فصلنامه علمي محيط زيست . جلد 6 ، شماره 2.

2-    بي نام .1371 . قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست . اصلاحيه مورخ 24/8/71 مجلس شوراي اسلامي.

3-    ثابتي ،‌عرفان . 1380 . پسامدرنيسم و بحران زيست محيطي (ترجمه) . انتشارات نشر چشمه .

4-    دبيري ،‌مينو . 1375. آلودگي محيط زيست (هوا،‌آب ، خاك ، صوت ) . نشر اتحاد.

5-    شريعت پناهي ،‌محمد . 1376 . مباني بهداشت محيط . انتشارات دانشگاه تهران .

6-    شيعه ،‌اسماعيل . 1372. ملاحظات زيست محيطي در توسعه تكنولوژيكي شهرها . فصلنامه علمي محيط زيست . جلد 5 . شماره 1 .

7-    فتوره چي ، مهدي . 1371. بيانيه ريو در باره محيط زيست و توسعه (ترجمه ) . فصلنامه علمي محيط زيست . جلد 4 ، شماره 2 ، ويژه نامه ريو .

8-    مخدوم ،‌محمد و هنريك مجنونيان . 1371. گزارش ملي ،‌اجلاس سران كشورها در مورد زمين . فصلنامه محيط زيست . جلد 4 ،‌شماره دوم .

9- Carraro, Carlo .1999. International Environmental Agreements on Climate change. Kluwer Academic Publishers.

10- Kumar, H.D. 1992. Modern Concepts of Ecology. Vikas publishing House PVT LTD.

حفاظت محیط زیست

مقدمه

بحث در مورد روابط انسان و طبیعت یک بحث قدیمی است. آیا انسان برای این خلق شده است که بر طبیعت غلبه کند، آقا و صاحب آن شود یا اینکه به دلیل جنگ علیه طبیعت ، دیوانه است. مدتهای مدیدی چنین می‌اندیشیدند که طبیعت با نیروی فوق‌العاده تصفیه کننده و تنظیم کننده‌اش ، تعرضات انسان را هضم خواهد کرد و کشفیات علمی زیانهای احتمالی پیشرفت را خنثی خواهد نمود، جهان افسار گسیخته است. جمعیت ، جنگل‌زدایی و مصرف انرژی با خطر برهم زدن نظم موزون و شگفت‌انگیز مکانیزم جهان ، سرعت می‌گیرند. یک سرود محلی فرانسوی چنین می‌گوید: آسیابان تو در خوابی ، آسیابت خیلی تند می‌چرخد … .

حفاظت از حیونات و گیاهان بومی؛ چرا؟

انسان هوشمند … یا انسان ویرانگر؟ جد گاو اهلی امروزی در سال 1627 در لهستان کشته شد. گورخر کواگای معروف نیز که به واسطه پوشش پوستش نیمه اسب و به واسطه گردنش نیمه گورخر بود، در سال 1880 در آفریقای جنوبی ناپدید شد. گاهی اوقات هیچ چیز جلوی خشم ویرانگر انسان را نمی‌گیرد. سازمان بین المللی حفاظت از طبیعت تعداد 5 هزار جانور را در فهرست قرمز انواع مورد تهدید قرار داده است.
شاید بعضی بگویند: خوب ، که چی؟ مگر دایناسورها حدود 655 میلیون سال پیش ، از کره زمین محو نشدند؟ مسلما بلایای طبیعی یا تغییرات آب و هوایی باعث دگرگونیهای مهمی در میراث جانداران ما شده‌اند. آیا این می‌تواند دلیلی باشد برای آنکه ، انسان به شخصه ، مصیبت فقر و حتی انهدام جهان زنده را سازماندهی کند؟

ضرورت حفاظت از موجودات زنده

ضرورت حفاظت از موجودات زنده ، دست کم به چهار دلیل است.

زنجیره حیات

جهان زنده زنجیره حیاتی باور نکردنی‌ای است که نابودی حتی یک حلقه آن بدون کیفر نمی‌ماند. جانوران محتاج گیاهان هستند که قادرند انرژی خورشیدی را به غذا تبدیل کنند. گیاهان برای انتقال دانه‌های گرده و بارور کردن آنها ، محتاج جانوران هستند و بقای جانوران منوط است به بقای طعمه‌هایشان.

یک گنجینه درمانی

پزشکان ، هزاران گیاه را در آمازون ، هند ، آسیای جنوب شرقی و چین به طریقه سنتی استفاده می‌کنند. جانوران بویژه آبزیان منشا داروهای بسیار زیادی هستند.   80درصد از جمعیت کشورهای در حال توسعه با داروهای طبیعی معالجه می‌شوند.

یک انبار وسیع

مواد خوراکی و محصولات کشاورزی ما به تنوع زیستی وابسته‌اند. طبیعت مخزن بزرگ مواد خوراکی است که هنوز چندان مورد استفاده قرار نگرفته است. انسان در انتخاب مواد غذائیش کاملا محافظه‌کار است.

معدنی برای صنعت

نشاسته‌ها ، شیره بعضی از نباتات ، روغنهای گیاهی ، چربیهای گیاهی یا حیوانی ، دیر زمانی است که مورد استفاده تمامی شاخه‌های صنعت قرار می‌گیرند. گیاهانی مانند نیشکر ، چغندرقند و گندم ، امیدهای شناخته شده انرژی سبز هستند.

بهره برداری مفرط از انواع جانوران

علت تهدید بیش از 3/1 از انواع موجودات ، بهره برداری مفرط از آنهاست. انسان برای تهیه کالاهای مفید ، لوزام زیبایی یا کالاهای جالب توجه ، انواع موجودات را به شیوه‌ای کنترل نشده مورد بهره برداری قرار داده است. عاج فیلها ، شاخ کرگدنها ، پوست تمساحها ، کاسه لاک‌پشتان حیوانات آزمایشگاهی و … جنسهای تجارتهای پرسود هستند. جانوران تنها موجوداتی نیستند که مورد بهره برداری مفرط واقع شده‌اند. بهره برداری از جنگل باعث کاهش و حتی نابودی انواع گیاهان شده است.

چگونه از طبیعت حمایت کنیم؟

حفظ پارکها

یکی از طرق نجات انواع موجودات و مسکن طبیعی آنها عبارت است از ایجاد حفاظتگاهها یا پارکها ، اولین قانون در بسیاری از پارکها به حمایت و نگهداری مربوط می‌شود. برای احیا زنجیره حیاتی که شامل حیوانات شکاری و طعمه‌ها می‌شود، بسیاری از انواع موجودات کمیاب باید دوباره وارد شوند. گاهی اوقات لازم است که انسان به بعضی از انواع موجودات مزاحم نظم دهد و بالاخره نباید فراموش کرد که محیط طبیعی غالبا نیاز به نگهداری دارد.

حفاظتگاههای گیاه شناسی و باغ وحشها

هنگامی که یکی از انواع موجودات در مرز نابودی قرار دارد، می‌توان با انتقال آن به خارج از مسکن طبیعی و قرار دادن آنها در یک حفاظتگاه گیاه شناسی یا در یک باغ وحش در صدد نجات نهایی آن برآمد. در فرانسه ، چهار حفاظتگاه گیاه شناسی وجود دارد.

مقررات

حفاظت از طبیعت می‌تواند از سه طریق زیر انجام شود. حمایت قانونی از انواع موجودات ، حمایت قانونی از محل‌های ویژه ، فضاها ، حفاظتگاهها و … ، سلاح قدرتمند ، اما گرانقیمت خرید زمین ، در فرانسه سازمان حفاظت محیط زیست در طی 15 سال ، 6 درصد از طول سواحل دریایی یا دریاچه‌ای را خریداری کرده است.

شش اهرم برای عمل

قوانین

قانون مربوط به موسسات ناسالم یا خطرناک به سال 1917 بر‌می‌گردد. قوانین متعدد جالب توجه در زمینه‌های مختلف مربوط به محیط زیست پایه گذاری شده است، بویژه قوانین 1961 و 1980در مورد آلودگی آب ، 1975 در مود فضولات ، 1985 در مورد کوهستان ، 1986 در مورد ساحل دریاها 1987 در مورد خطرهای جدی دیگر. اگر این قوانین به نحو احسن اجرا شوند و میان مجریان قوانین همکاری و هماهنگی وجود داشته باشد، می‌توان تا حدودی به حفظ محیط زیست امیدوار بود.

انگیزه های اقتصادی یا مالیاتی

چهار نوع انگیزه اقتصادی مالیاتی به اجرا در آمده‌اند. وضع مالیاتی برای جریمه کردن کالا یا فعالیت‌هایی که برای محیط زیست نامساعد هستند، کاهش مالیات یا پرداخت سوبسید برای کالاهایی که از آلودگی محیط زیست می‌کاهند مانند بنزین بدون سرب و انگیزه‌های دیگر.

شهروندان و انجمنهای فعال

دولت یا اجتماعات محلی ممکن است در وظیفه خود در حفاظت از محیط زیست اشتباه کنند. یا کم‌کاری کنند. بنابراین در صورت فقدان دولت قدرتمند شهروندان خودشان باید بسیج شوند تا بتوانند از محیط زیست حمایت کنند.

• آموزش محیط زیست: قوانین مالیات‌ها ، نمی‌توانند شهروندان را مجبور به محترم شمردن محیط زیست کنند. مگر آنکه این احترام از طریق آموزش به آنها القا شود.

تحقیقات علمی

مسلما ، فقدان اطمینانهای علمی ، مسئولین سیاسی یا اقتصادی را از اتخاذ تصمیم‌ها و ازپش بینی نامعلوم ، معاف نمی‌کند. تحقیق علمی مربوط به محیط زیست بسیار ضعیف است. دو کشور متحده آمریکا و آلمان 60 درصد از تحقیق جهانی در زمینه محیط زیست را به خود اختصاص می‌دهند. در سطح اروپا بسیاری از برنامه‌های جامعه اقتصادی در مورد محیط زیست است.

اقدام بین المللی

زمین یکی است اما جهان چنین نیست. این فرمول یادآوری می‌کند که بشر کشتی‌سوار است. اما به تعداد دولتها ، کاپیتان وجود دارد. به لطف خدا ، ضرورت همکاری بین‌المللی در آغاز قرن 21 ، تشدید شده است.

لايه اوزون

حقيقت امر لايه ازن چيست؟
لايه ازون در قسمت شمالي زمين در  سال 1980 بين 15تا20 درصد كاهش پيدا كرده است. براي رفع اين مشكل جمعي ازبهترين متخصصان زمين شناسي هر سال براي تحقيق وجستجو دور يكديگر جمع مي شوند .در سال 1992 پروكتيل مونترئال درباره’ لايه اوزون مطالعه و تحقيقي داشت كه فهميد بزرگ شدن سوراخ لايه اوزون بستگي به آلودگي هوا و توليد مواد سمّي دارد.در همان سال سازمان ملل متحد و حفاظت از محيط زيست برنامه اي را طرّاحي كرد كه اين برنامه جهت محافظت و حمايت از محيط زيست و مخصوصا لايه اوزون به نام برنامهUNEPطراحي كرد كه اين برنامه جهت جلوگيري از توليد مواد سمّي و مواد شيميايي آلوده كننده،است.مولكولهاي اكسيژن(O2) به اكسيژن اتميك (O) تبديل مي -شوند .اكسيژن اتميك به سرعت با مو لكولهاي بيشتري تركيب شده و به شكل اوزون مي شود .ان پوشش حرارتي كه در سطح بالا رشد كرده و سلامتي لايه اوزون را به خطر انداخته است و اين مورد باعث شده است كه اگر استراتوسفر نباشد ما نتوانيم بدون آن زنده بمانيم . بالاي استراتوسفر مقداري از آلودگي مضّر اشعه مادون بنفش را و همچنين تشعشعاتي از خورشيد (امواج بين 320 تا 240) را كه باعث مي شود لايه اوزون آسيب ببيند و همچنين جان گياهان به خطر بيفتد را جذب ميكند.اشعه مادون بنفش با تابيدن نور مولكولهاي اوزون را ميشكافد ولي اوزون مي تواند تغيير شكل بدهد و عكس العمل زير ازآن حاصل ميشود:
O + O2 è مادون قرمز + O3
O2 + O è O3
همچنين اوزون در اثر عكس العمل زير نابود ميشود :
O3 + O è O2 + O2
عكس العمل دوم با افزايش پيدا كردن ارتفاع آهسته انجام مي شود امّا عكس العمل سوم سريعتر انجام مي شود. دربين همكاري عكس العمل ها تمركز اوزون درحال تعا دل است. دربالاي اتمسفر اكسيژن اتميك هنگا مي كه اشعه مادون بنفش در سطح بالايي است، پيدا مي شود. در اثر حركت استراتوسفر هواي متراكم تري بدست مي آيد وجذب اشعه ي مادون بنفش افزايش مي يابد و سطح اوزون به حد اكثر و تخمينا” km20مي رسد.همراه با تئوري كمپمن يك مشكل نيز وجود داشت كه اين مشكل در سال 1960 تشخيص داده شد وحقيقت اين بود كه اوزون به وسيله عكس العمل 4 آهسته حركت مي كرد و ديده نمي شود. گرم شدن زمين ترميم حفره اوزون را به تعويق مي اندازد دانشمندان هشدار داده اند :پديده گرم شدن زمين مي تواند تلاشها براي ترميم حفره اوزون را كه قرار بود تا سال 2050 انجام گيرد،حدود30سال به تعويق اندازد .اين مو ضوع به رقم پيشرفتهايي است كه باي از رده خارج كردن مواد شيميايي مخرّب اوزون انجام شده است.
طبق گزارشي كاهش فراواني در مصرف گازهاي ساخته دست انسان بنام (كلروفلورو كربن) پديد آمده است .اينها گازهايي هستندكه لايه محافظ زمين را مي خورند .دانشمندان گفتند:اگر كشورها مصمم به دنبال نمودن اين روند باشند ،(حفره داخل لايه اوزون به آغاز به جمع شدن و كوچك شدن خواهد نمودتا اينكه ظرف 50 سال ترميم خواهد شد . ) اين جمع بندي و نتيجه گيري توسط (مجمع بررسي فرايند هاي استراتوسفر و نقش آن در آب و هوا SPARC به عمل آمد .اين مجمع از صد ها كارشناس اقليمي كه دسامبر سال 1999در آرژانتين گرد هم آمدندو در سايه توجهات سازمان هواشناسي جهاني تشكيل جلسه دادند،شكل گرفته است. اين دانشمندان هشدار دادند: حتّي اگر كاهش مصرف گازهايCFC برآورده شود،پديده گرم شدن زمين_كه نتيجه تولييد گازهاي گلخانه اي با وجود كربن به عنوان عنصر اصلي آن است و از سوختهاي سنگواره اي بدست مي آيد _ميتواند محلت ترميم حفره اوزون را چند دهه به تعويق اندازد.به عنوان يك تناقض ، گرم شدن زمين ،جو را در نزديكي سطح زمين حرارت ميدهد اما لايه پاييني (استراتوسفر) يعني جايي را كه اوزون قرار دارد همچنان سرد نگه ميدارد . اين دماهاي پايين به ويژه درزمستان مسبب جمع شدن ابرهاي استراتوسفر در نواحي قطبي ميشود . اين پديده آغازگر واكنشهاي نابود كننده اوزون توسط مولكولهاي كلري استكه توسط كلروفلورو كربن ها آزاد ميشوند. پيش بيني هاي داير بر اين كه حفره اوزون كه بالاي قطب جنوب قرار دارد، به زودي كوچك خواهد شد با آخرين اطلا عات مغايرت دارد كه نشان ميدهد كه اين حفره درحال گسترش است وبه طور بي سابقه اي در چند سال اخير بزرگ شده است.
تاريخچه سوراخ شدن لايه اوزون :   
ابتدا: جريان تاسف بار سوراخ شدن لايه اوزون در لايه زير استرا توسفر در بالاي منطقه انتاركتيكا اولين بار در دهه هفتاد (1970 تا 1979)توسط يك گروه تحقيقاتي به نام BAS كشف شد .اين گروه در مورد اتمسفر بالاي منطقه انتاركتيكا از يك ايستگاه تحقيقاتي كه بسيار شبيه اين عكس ميباشد مشاهده مي گردند. *اطلاعات ايستگاه تحقيقاتي هالي * ايستگاه تحقيقاتي BAS فالكر اولين بار در حالي تحقيقات را انجام داد كه اندازه گيري اوليه در سال1985براي اولين بار سوراخ شدن لايه اوزون آنچنان نگران كننده بود كه دانشمندان تصور ميكردند كه دستگاهاي اندازه گيري خراب است .آنها دستگاه هاي ديگري جانشين آن دستگاه ها كردند تا آنكه نتايج بدست آمده اندازه گيري هاي اوليه را تاييد كرد .چندماه بعد كه سوراخ شدن لايه اوزون قابل مشاهده بود،(پس از مشاهده سوراخ شدن لايه اوزون تحقيقات قبلي تاييد شد)از طرف ديگر اطلاعات ماهواره TOMS سوراخ شدن لايه اوزون را نشان نمي داد ،بدين دليل كه نرم افزارهايي كه اطلاعاتي در مورد لايه اوزون ميداد به صورتي برنامه ريزي شده بود كه لا يه اوزون در منطقه كوچكي موردبررسي قرار مي گرفت .بررسي هاي بعدي ، اطلاعات بدست آمد هنگامي كه نتايج گروه BASمنتشر نشد،مورد تاييد قرار گرفت و بيانگر اين مطلب بود كه سوراخ شدن لايه اوزون به طور سريع ودر مقياس بزرگي بر بالاي منطقه انتاركتيكا انجام مي شود.
اوزون لايه اي را در استراتوسفر تشكيل ميدهد كه منطقه استوا باريكتر و در دو قطب پهن تر است .ميزان اوزون در بالاي سطح كره زمين به وسيله مقياسي به نام DU Dobson units اندازه گيري ميشود كه اين ميزان در منطقه استوايي در حدود 260DUاست و به ميزان بيشتري در جاهاي ديگر است . اين در حالي است تغييرات فصلي بسيار وسيعي اتفاق ميافتد واين در حالي شكل مي گيرد و اشعه ماوراي بنفش در لايه استراتوسفر نفوذ ميكند يا آن را مي شكافد.

از آلودگي هوا چه ميدانيم ؟   
ساليانه 3 ميليون نفر در اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي دهند  كه 90 درصد آنان در كشورهاي توسعه يافته هستند . دربعضي كشورها تعداد افرادي كه در اثر همين عامل جان خود را از دست مي دهند بيشتر از قربانيان سوانح رانندگي است. اين مرگ و مير بطور خاص مربوط به آسم، برونشيت – تنگي نفس و حملات قلبي و آلرژي هاي مختلف تنفسي است .
تعريف آلودگي هوا     
آلودگي هوا به وجود هر ماده اي در هوا كه ميتواند براي انسان يا محيط او مضر باشد اطلاق مي گردد. آلاينده ها ممكن است طبيعي و يا ساخته دست بشر باشند و ممكن است به اشكال مختلف ذرات جامد يا قطرات مايع يا گاز باشند كه بالغ بر 180 آلاينده مي باشند .  

منابع انتشار آلاينده هاي هوا:  
منابع آلوده كننده هوا به دو قسمت طبيعي و مصنوعي تقسيم بندي مي شود.
1-  منابع طبيعي
– فعاليت هاي آتشفشانها و آتش سوزي جنگل ها
– گرد و غبار طبيعي
– دود و مونواكسيد كربن ناشي  از آتش سوزي ها
– گاز رادون ناشي از كاني هاي زمين
– درختان كاج كه تركيبات آلي را از خود متصاعد مي كنند.

2-  منابع مصنوعي
وسايل نقليه موتوري مشكلي اساسي هستند كه دي اكسيد نيتروژن كه مهمترين آلوده كننده هوا است را توليد مي كنند .ساير منابع مصنوعي آلوده كننده هوا عبارتند  زغال سنگ سوزها ، صنايع مختلف آلودگيهاي ناشي از سوزاندن بقاياي كشاورزي و ..

آلاينده ها ي هوا :
تركيبات آلوده كننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسيم مي شوند :
1-  ذرات جامد :
ذرات كوچك و جامد براساس اندازه تقسيم مي شوند و عبارتند از: pm10  و pm2/5 . دسته اول  ذراتي كه داراي قطر كمتراز 10 ميكرومتر هستند و دسته دوم ذراتي كه  داراي قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر هستند . ذرات با قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر براي سلامتي زيانبارترند .       

2-  گازها :
شامل مونواكسيد كربن ، دي اكسيد نيتروژن ، دي اكسيد گوگرد ، هيدروكربن ها ، ازن و …  مي باشند .
آلودگي هوا در منازل :
دي اكسيد كربن يك گاز آلوده كننده هوا نيست  ولي همواره به عنوان يك عامل مهم در بررسي كيفيت هواي منازل مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان شاخص كيفيت هوا لحاظ مي شود .  افراديكه در معرض اين هوا قرار مي گيرند ، دچار خستگي – عدم رضايت و عدم تمركز مي گردند . مواد و مصالح ساختماني مثل رنگ ها بخصوص رنگهاي با تركيبات سربي ، حشره كش ها و اسپري فرمالدئيـــد نيز مي توانند باعث آلودگي هوا در منازل گردد.

حفاظت با آلودگي هوا:
در روزهايي كه اخبار و راديو تلويزيون و روزنامه ها هوا را در شرايط  بحراني اعلام مي كنند اين خبر به شما كمك مي كند كه خود را  از آلودگي هوا محافظت كنيد . AQI  ( يا شاخص كيفيت هوا ) يك شاخص براي گزارش كيفيت هواي روزانه مي باشد . AQI با اندازه گيري آلاينده هايي چون  ازن ، منواكسيد كربن ، دي اكسيد گوگرد ودي اكسيد نيتروژن و گردوغبار ( ذرات معلق 10-Pm ( محاسبه مي شود .

وضعيت شاخص استاندارد

 آلودگي(PS.I)
پاك 50-0
سالم 100-50
ناسالم 200-100
بسيار ناسالم 300-200
خطرناك 300  د 

در مواقع آلودگي هوا چه بايد كرد ؟
در روزهاي بحراني آلودگي هوا حتي الامكان از تردد در محدوده هاي مركزي و پر ترافيك شهر اجتناب كنيد . استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي  در سفرهاي روزانه درون شهري خود را جايگزين خودروهاي  شخصي نمائيد . فعاليت يا بازي كودكان در محيطهاي باز را محدود نمائيد . و افراد مسن يا افراد با بيماريهاي قلبي ، ريوي نظير آسم ، برونشيت مزمن و نارسائي قلبي از خروج از خانه اجتناب نمايند .

لايه اوزون

خورشيد تنها ستاره منظومه شمسى مى باشد كه كرات وسيارات در اطراف آن مى چرخند و از انرژى آن استفاده مى كنند.زمين نيز يكى از كراتى است كه در أطراف خورشيد در حال حركت است .
فاصله ميان زمين و خورشيد حدود 149.800.000كيلومتر مى باشد ، كه در اين فاصله،زمين حدود 9^10×95/1 وات انرژى ازخورشيد دريافت مى كند كه ما تنها كسرى از آن (0000002/0) را استفاده مى كنيم . نور خورشيد 27/8 دقيقه طول مى كشد كه به زمين برسد.از صد در صد نورى كه به زمين مى تابد تنها 30% آن بر اثر ذرات و مولكول هاى موجود در لايه هاى بالايى منعكس مى شوند بقيّه آن ها از لايه ها زمين عبور مى كنند و به زمين مى رسند.در واقع مى توان به جرأت گفت كه حدود99%انرژى كه به زمين مى رسد از خورشيد وبقيه آن از ماه و كرات ديگر مى باشد.
نور سفيد خورشيد از ميلياردها ميليارد رنگ تشكيل شده است كه هر كدام از اين رنگ ها داراى طول موج و انرژى مخصوص به خود مى باشند، وما هنگامى كه اين نور را تفكيك مى كنيم به هفت رنگ تجزيه مى شوند كه هر كدام از اين رنگ ها از ميلياردها رنگ تشكيل شده اند…
پرتوهاى فوق بنفش داراى طول موج كوتاه و انرژى زياد مى باشند .پرتوهاى فوق بنفش با انرژى زيادى كه دارند براى تمام موجودات زنده خطرناك مى باشند وموجب سرطان پوست يا آفتاب سوختگى مى شوند .
خوشبختانه زمين در برابر اين پرتوى خطرناك، محافظى بنام لايه اوزون دارد كه از ورود پرتوهاى خطرناك به سطح زمين جلوگيرى مى كند. قبل از آنكه به بحث درباره برخورد پرتوهاى فوق بنفش و مولكول ها اوزون بپردازيم ابتدا به اطلاعاتى درمورد اوزون مى پردازيم.
اوزون چيست؟    
دانشمندان لايه ها زمين را به چهار قسمت تقسيم مى كنند :
1-  تروپوسفر (كه نسبت به سطح دريا 12تا15 كيلومترارتفاع دارد)
2-  استراتوسفر
3-  مزوسفر
4-  تروموسفر (خارجى ترين لايه زمين (
مولكول اوزون (o3)از يك مولكول اكسيژن و يك اتم اكسيژن كه ناپايدار و واكنش پذير مى باشد، تشكيل شده است . پيوند ميان مولكول اكسيژن و اتم اكسيژن در مولكول اوزون بسيار ضعيف مى باشد و ممكن است با كوچكترين برخورد از هم جدا ويا با دريافت كوچكترين انرژى به حالت اوليه خود برگردند . لايه اوزون در لايه استراتوسفر زمين قرار دارد .در شب ها به دليل عدم دسترسى به انرژى تابشى خورشيد، ضخامت لايه اوزون كمتر از ضخامت آن در روز ها مى باشد. هنگامى كه پرتوهاى فوق بنفش به مولكول ها اوزون برخورد مى كنند، پرتو هاى فوق ـ بنفش مقدار زيادى از انرژى خود را از دست مى دهند وبه پرتو هاى فرو سرخ تبديل مى شوند ، و همچنين بر اثر اين برخورد ، مولكول اوزون به مولكول اكسيژن واتم اكسيژن تبديل مى شود و با تابش مجدد نور خورشيد ، مولكول اوزون دوباره پديدار مى شود.
مولكول هاى اوزون هرچند كه براى ما مفيد هستند اما وجود آن ها در لايه تروپوسفر (لايه اى كه ما در آن زندگى مى كنيم) بسيار خطرناك مى باشند.
نيتروژن هاى پراكسيد خارج شده از اگزوز موتورهاى ديزلى بر اثر تابش نور خورشيد (عمل فتو شيميايى) با مولكول هاى اكسيژن واكنش مى دهند و مولكول هاى اوزون را پديدار مى كنند . چون در مولكول هاى اوزون اتم هاى اكسيژن فعال (راديكالى) وجود دارد ، تنفس آن ،موجب اختلال در دستگاه تنفسى مى شود .
*حفره اوزون* تا سال 1980ميلادى از سوراخى لايه اوزون خبرى نبود ؛ اما در سال 1985م ، دانشمندان از نازك شدن لايه اوزون در قطب جنوب خبر دادند. در آن زمان با تحقيقات انجام شده علت نابودى مولكول هاى اوزون را ،گاز هاى cfc (كلر و فلوئور و كربن) مى دانستند. گاز هاى cfc بعنوان گاز هاى خنك كننده در يخچال ها ،كولرها و همچنين در مواد پلاستيكى مورد استفاده قرار مى گيرند . در cfc ها اتم هاى كلر ناپايدار و واكنش پذير مى باشند و هنگامى كه گاز هاى cfc به لايه هاى بالا مى روند ، در لايه هاى بالا بر اثر برخورد با نور خورشيد ،گاز هاى كلر آزاد مى شوند. اتم هاى كلر در لايه استراتوسفر با مولكول هاى اوزون واكنش مى دهند. هر اتم كلر به تنهايى مى تواند 100.000 مولكول اوزون را از بين ببرد . به همين دليل در گستره جهانى ،در سازمان ملل متحد ،در معاهده اى بنام معاهده مونترال كشورها متعهد شدند كه از توليد و فروش گاز هاى cfc خوددارى كنند ،و همچنين به كشور هاى فقير اين امكان را بدهند كه بجاى استفاده از گاز هاى cfc ، از گاز هاى خنك كننده ديگرى استفاده كنند. ما مى دانيم كه بيشترين كشور هاى صنعتى در نيم كره شمالى قرار دارند ، پس چرا در قطب جنوب لايه اوزون سوراخ شده است ؟! براي پاسخ به اين سوال ، پژوهش هاي زيادي انجام شده است كه بعضي از اين پژوهش ها تاكنون در دست تحقيق است .
اخيراً دانشمندان علت ايجاد حفره در لايه اوزون را گرداب هاي سنگين ، كه در قطب جنوب جريان دارند ، مي دانند . در زمستان در طول شبهاي قطبي، نور خورشيد درتمام سطح قطب جنوب در دسترس نيست ، به همين دليل در اين قطب در لايه استراتوسفر طوفان هاى سنگيني گسترش مى يابند كه به آن ها “گرداب قطبي”(polar vortex) مى گويند . گرداب قطبي مي تواند ذرات سازنده هوا را تجزيه كند .
اين گرداب ها باعث ايجاد ابرهاى سردي مي شوند كه بر فراز قطب جنوب جريان مي يابند. كه به اين ابرها “ابر استراتوسفر قطبي” (polar stratosphere cloud) مي گويند.اختصار آن psc است. Pscها بسيار سرد هستند و دماي آن ها حدود 80- سيلسيوس است.* Psc از نيتريك اسيد تري هيدرات (nitric acid trihydrate) تشكيل شده است و با ابرهايي كه ما آن ها را در آسمان مي بينيم كاملاً متفاوتند. پس اين ابرهاي اسيدي مي توانند لايه اوزون را تخريب كنند. “بنايراين با استناد به تحقيقات انجام يافته ،موارد زير را مي توان از عوامل موثر در تخريب لايه اوزون دانست:
1- حور زمين به گونه اى مى باشد كه نور خورشيد به قطب شمال بيشتر از قطب جنوب مى تابد به همين دليل ضخامت لايه اوزون در قطب شمال بيشتراز ضخامت آن در قطب جنوب مى باشد ( زيرا ما گفتيم كه پيوند ميان مولكول اكسيژن و اتم اكسيژن در مولكول اوزون بسيار ضعيف مى باشد و ممكن است با كوچكترين برخورد از هم جدا ويا با دريافت كوچكترين انرژى(مانند انرژى تابشى خورشيد ) به حالت اوليه خود برگردند)
2-  از مورد دوم نتيجه مى گيريم كه هواى قطب جنوب سردتر از هواى قطب شمال مى باشد ، بنابراين هواى گرم هنگامى كه بر اثر جريان هايى به قطب جنوب مى روند ، چون سبك مى باشند ،به سمت بالا مى روند و موجب نابودى لايه هاى اوزون برفراز قطب جنوب مىشوند.
3- در زمستان نور خورشيد كاملاً در تمام سطح قطب جنوب در دسترس نمي باشد، واين امر باعث كاهش دما و تشكيل ابرهاي psc مي شود .
4-  ابرهاي psc اسيدي هستند و به همين دليل آن ها به لايه اوزون آسيب مي رسانند.”

آلودگی محیط زیست

دید کلی

آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت می‌گیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت ، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند. بطوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولتمردان است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه‌ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند.
برفی که در نروژ می‌بارد مواد آلاینده‌ای به همراه دارد که منشا آن از انگلستان و آلمان است. یا باران اسیدی در کانادا نتیجه مواد آلاینده‌ای است که منشا آنها از ایالات متحده است. در آتن گاهی مجبور می‌شوند به علت آلودگی شدید هوا کارخانجات را تعطیل و رفت و آمد اتومبیلها را محدود کنند. شهرهای دیگر دنیا مانند مکزیکوسیتی ، رم و تهران نیز با مشکل آلودگی هوا دست به گریبانند. آلودگی دریاها ، رودخانه‌ها ، دریاچه‌ها و اقیانوسها و جنگلهای نیز نیز موضوع بحث جدی می‌باشند.

آلودگی محیط زیست و لایه ازن

یکی از مسائلی که در سالهای اخیر باعث نگرانی دانشمندان شده ، مسئله تهی شدن لایه ازن و ایجاد حفره در این لایه در قطب جنوب است. لایه اوزون در فاصله 16 تا 48 کیلومتری از سطح زمین قرار گرفته و کره زمین را در برابر تابش فرابنفش نور خورشید محافظت می‌کند. هر گاه از مقدار لایه ازن ، 10 درصد کم شود، مقدار تابشی که به سطح زمین می‌رسد تا 20 درصد افزایش می‌یابد. تابش فرابنفش موجب بروز سرطان پوست در انسان می‌شود و به گیاهان صدمه می‌زند. مولکولهای کلروفلوئورکربنها (CFCها) در از بین بردن لایه ازن موثرند. از این ترکیبات بطور گسترده در دستگاههای سرد کننده و در افشانه‌ها (اسپری‌ها) استفاده می‌شود.
این مولکولها به علت پایداری آنها به استراتوسفر راه می‌یابند و در آنجا بر اثر تابش خورشید پیوند C-Cl شکسته می‌شود. اتم کلر حاصل به مولکول ازن حمله می‌کند و مولکول CLO را می‌دهد. این مولکول بنوبه خود با اکسیژن ترکیب شده ، مولکول O₂ و اتم Cl آزاد می‌شود که مجددا در چرخه تخریب اوزون شرکت می‌کند. از این روست، در عهدنامه سال 1978 مونترال قرار این شده که از مصرف کلروفلوئوروکربنها به تدریج کاسته شود و مواد دیگری به عنوان جانشین برای آنها یافت شود و یافتن چنین ترکیباتی بطور مسلم کار شیمیدانان است.    

حقيقت امر لايه ازن چيست؟

لايه ازون در قسمت شمالى زمين در سال 1980 بين 15تا20 درصد کاهش پيدا کرده است. براى رفع اين مشکل جمعى ازبهترين متخصصان زمين شناسى هر سال براى تحقيق وجستجو دور يکديگر جمع مى شوند .در سال 1992 پروکتيل مونترئال درباره’ لايه اوزون مطالعه و تحقيقى داشت که فهميد بزرگ شدن سوراخ لايه اوزون بستگى به آلودگى هوا و توليد مواد سمّى دارد.در همان سال سازمان ملل متحد و حفاظت از محيط زيست برنامه اى را طرّاحى کرد که اين برنامه جهت محافظت و حمايت از محيط زيست و مخصوصا لايه اوزون به نام برنامهUNEPطراحى کرد که اين برنامه جهت جلوگيرى از توليد مواد سمّى و مواد شيميايى آلوده کننده،است.مولکولهاى اکسيژن(O2) به اکسيژن اتميک (O) تبديل مى -شوند .اکسيژن اتميک به سرعت با مو لکولهاى بيشترى ترکيب شده و به شکل اوزون مى شود .ان پوشش حرارتى که در سطح بالا رشد کرده و سلامتى لايه اوزون را به خطر انداخته است و اين مورد باعث شده است که اگر استراتوسفر نباشد ما نتوانيم بدون آن زنده بمانيم . بالاى استراتوسفر مقدارى از آلودگى مضّر اشعه مادون بنفش را و همچنين تشعشعاتى از خورشيد (امواج بين 320 تا 240) را که باعث مى شود لايه اوزون آسيب ببيند و همچنين جان گياهان به خطر بيفتد را جذب ميکند.اشعه مادون بنفش با تابيدن نور مولکولهاى اوزون را ميشکافد ولى اوزون مى تواند تغيير شکل بدهد و عکس العمل زير ازآن حاصل ميشود: O + O2 è مادون قرمز + O3 O2 + O è O3 همچنين اوزون در اثر عکس العمل زير نابود ميشود : O3 + O è O2 + O2 عکس العمل دوم با افزايش پيدا کردن ارتفاع آهسته انجام مى شود امّا عکس العمل سوم سريعتر انجام مى شود. دربين همکارى عکس العمل ها تمرکز اوزون درحال تعا دل است. دربالاى اتمسفر اکسيژن اتميک هنگا مى که اشعه مادون بنفش در سطح بالايى است، پيدا مى شود. در اثر حرکت استراتوسفر هواى متراکم ترى بدست مى آيد وجذب اشعه ى مادون بنفش افزايش مى يابد و سطح اوزون به حد اکثر و تخمينا” km20مى رسد.همراه با تئورى کمپمن يک مشکل نيز وجود داشت که اين مشکل در سال 1960 تشخيص داده شد وحقيقت اين بود که اوزون به وسيله عکس العمل 4 آهسته حرکت مى کرد و ديده نمى شود. گرم شدن زمين ترميم حفره اوزون را به تعويق مى اندازد دانشمندان هشدار داده اند :پديده گرم شدن زمين مى تواند تلاشها براى ترميم حفره اوزون را که قرار بود تا سال 2050 انجام گيرد،حدود30سال به تعويق اندازد .اين مو ضوع به رقم پيشرفتهايى است که باى از رده خارج کردن مواد شيميايى مخرّب اوزون انجام شده است. طبق گزارشى کاهش فراوانى در مصرف گازهاى ساخته دست انسان بنام (کلروفلورو کربن) پديد آمده است .اينها گازهايى هستندکه لايه محافظ زمين را مى خورند .دانشمندان گفتند:اگر کشورها مصمم به دنبال نمودن اين روند باشند ،(حفره داخل لايه اوزون به آغاز به جمع شدن و کوچک شدن خواهد نمودتا اينکه ظرف 50 سال ترميم خواهد شد . ) اين جمع بندى و نتيجه گيرى توسط (مجمع بررسى فرايند هاى استراتوسفر و نقش آن در آب و هوا SPARC به عمل آمد .اين مجمع از صد ها کارشناس اقليمى که دسامبر سال 1999در آرژانتين گرد هم آمدندو در سايه توجهات سازمان هواشناسى جهانى تشکيل جلسه دادند،شکل گرفته است. اين دانشمندان هشدار دادند: حتّى اگر کاهش مصرف گازهاىCFC برآورده شود،پديده گرم شدن زمين_که نتيجه تولييد گازهاى گلخانه اى با وجود کربن به عنوان عنصر اصلى آن است و از سوختهاى سنگواره اى بدست مى آيد _ميتواند محلت ترميم حفره اوزون را چند دهه به تعويق اندازد.به عنوان يک تناقض ، گرم شدن زمين ،جو را در نزديکى سطح زمين حرارت ميدهد اما لايه پايينى (استراتوسفر) يعنى جايى را که اوزون قرار دارد همچنان سرد نگه ميدارد . اين دماهاى پايين به ويژه درزمستان مسبب جمع شدن ابرهاى استراتوسفر در نواحى قطبى ميشود . اين پديده آغازگر واکنشهاى نابود کننده اوزون توسط مولکولهاى کلرى استکه توسط کلروفلورو کربن ها آزاد ميشوند. پيش بينى هاى داير بر اين که حفره اوزون که بالاى قطب جنوب قرار دارد، به زودى کوچک خواهد شد با آخرين اطلا عات مغايرت دارد که نشان ميدهد که اين حفره درحال گسترش است وبه طور بى سابقه اى در چند سال اخير بزرگ شده است. تاريخچه سوراخ شدن لايه اوزون : ابتدا: جريان تاسف بار سوراخ شدن لايه اوزون در لايه زير استرا توسفر در بالاى منطقه انتارکتيکا اولين بار در دهه هفتاد (1970 تا 1979)توسط يک گروه تحقيقاتى به نام BAS کشف شد .اين گروه در مورد اتمسفر بالاى منطقه انتارکتيکا از يک ايستگاه تحقيقاتى که بسيار شبيه اين عکس ميباشد مشاهده مى گردند. *اطلاعات ايستگاه تحقيقاتى هالى * ايستگاه تحقيقاتى BAS فالکر اولين بار در حالى تحقيقات را انجام داد که اندازه گيرى اوليه در سال1985براى اولين بار سوراخ شدن لايه اوزون آنچنان نگران کننده بود که دانشمندان تصور ميکردند که دستگاهاى اندازه گيرى خراب است .آنها دستگاه هاى ديگرى جانشين آن دستگاه ها کردند تا آنکه نتايج بدست آمده اندازه گيرى هاى اوليه را تاييد کرد .چندماه بعد که سوراخ شدن لايه اوزون قابل مشاهده بود،(پس از مشاهده سوراخ شدن لايه اوزون تحقيقات قبلى تاييد شد)از طرف ديگر اطلاعات ماهواره TOMS سوراخ شدن لايه اوزون را نشان نمى داد ،بدين دليل که نرم افزارهايى که اطلاعاتى در مورد لايه اوزون ميداد به صورتى برنامه ريزى شده بود که لا يه اوزون در منطقه کوچکى موردبررسى قرار مى گرفت .بررسى هاى بعدى ، اطلاعات بدست آمد هنگامى که نتايج گروه BASمنتشر نشد،مورد تاييد قرار گرفت و بيانگر اين مطلب بود که سوراخ شدن لايه اوزون به طور سريع ودر مقياس بزرگى بر بالاى منطقه انتارکتيکا انجام مى شود. اوزون لايه اى را در استراتوسفر تشکيل ميدهد که منطقه استوا باريکتر و در دو قطب پهن تر است .ميزان اوزون در بالاى سطح کره زمين به وسيله مقياسى به نام DU Dobson units اندازه گيرى ميشود که اين ميزان در منطقه استوايى در حدود 260DUاست و به ميزان بيشترى در جاهاى ديگر است . اين در حالى است تغييرات فصلى بسيار وسيعى اتفاق ميافتد واين در حالى شکل مى گيرد و اشعه ماوراى بنفش در لايه استراتوسفر نفوذ ميکند يا آن را مى شکافد.

آلودگی هوا و مه دود فتوشیمیایی

بسیاری از مناطق شهری با پدیده آلودگی هوا روبه‌رو هستند که در جریان آن ، سطوح نسبتا بالایی از ازن در سطح زمین که جزء نامطلوبی از هوا در ارتفاعات کم است، در نتجه واکنش نور القایی آلاینده‌ها تولید می‌شود. این پدیده را مه دود نور شیمیایی می‌نامند و گاهی از آن به عنوان “لایه ازن در مکانی نادرست” از نظر تشابه آن با مسئله تهی شدن ازن استراسفر یاد می‌کنند. فرآیند تشکیل مه دود در واقع شامل صدها واکنش مختلف است که دهها ماده شیمیایی را دربرمی‌گیرد و بطور همزمان رخ می‌دهند. در واقع ، هوای شهرها را به “واکنشگاههای شیمیایی عظیم” تشبیه کرده‌اند.
پدیده مه دود شیمیایی ، نخستین بار در دهه 1940 در لوس آنجلس مشاهده شد و از آن زمان ، عموما به این شهر بستگی داده شده است. اما در دهه‌های اخیر با کنترل آلودگی هوا مسئله مه دود در شهر لوس آنجلس بطور نسبی تخفیف پیدا کرده است. از نظر کمی ، اکثر کشورها و همچنین سازمان جهانی بهداشت (WHO) ، حدی را برای حداکثر غلظت مجاز اوزون در هوا در نظر گرفته‌اند که در حدود 100ppb (میانگین غلظتها در طول زمان یک ساعت) است. اوزون در هوای پاکیزه تنها به چند در صد این مقدار می‌رسد. واکنش دهنده‌های اصلی اولیه در یک پدیده مه دود نور شیمیایی ، اسید نیتریک ، NO و هیدروکربنهای سوخته نشده هستند که از موتورهای احتراقی درون سوز به عنوان آلاینده در هوا منتشر می‌شوند. جزء مهم دیگر در تشکیل مه دود ، نور خورشید است.

باران اسیدی

یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست محیطی که امروزه بسیاری از مناطق دنیا با آن روبه‌رو هستند، باران اسیدی است. این واژه انواع پدیده‌ها ، از جمله مه اسیدی و برف اسیدی که تمام آنها با نزول مقدار قابل ملاحظه اسید از آسمان مطابقت دارد را می‌پوشاند. باران اسیدی دارای انواع نتایج زیان‌بار بوم شناختی است وجود اسید در هوا نیز احتمالا بر روی سلامتی انسان اثر دارد. پدیده باران اسیدی در سالهای آخر دهه 1800 در بریتانیا کشف شد، اما پس از آن تا دهه 1960 به دست فراموشی سپرده شد. باران اسیدی به نزولات جوی که قدرت اسیدی آن بطور قابل توجهی بیش از باران طبیعی (یعنی آلوده نشده)، که خود به علت حل شدن دی‌اکسید کربن هوا در آن و تشکیل اسید کربونیک بطور ملایم اسیدی است، باشد، اطلاق می‌شود.

(CO₂ (g) + H₂O (aq) ↔ H₂CO₃(aq

از تفکیک جزئی H₂CO₃ پروتون آزاد می‌شود و PH سیستم را کم می‌کند.از اینرو PH باران طبیعی که آلوده نشده، از این منبع بخصوص حدود 5.6 است. تنها بارانی که قدرت اسیدی آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای بیشتر از این باشد، یعنی PH آن کمتر از 5 باشد، باران اسیدی تلقی می‌شود. دو اسید عمده در باران اسیدی ، HNO₃ و H₂SO₄ است. بطور کلی ، محل نزول باران اسیدی در مسیر باد دورتر از منبع آلاینده‌های نوع اول ، یعنی SO₂ و نیتروژن اکسیدها است. باران اسیدی به هنگام حمل توده هوایی که آلاینده‌های نوع اول را دربردارند، بوجود می‌آیند. از اینرو باران اسیدی یک مشکل آلودگی است که به علت حمل دور برد آلاینده‌های هوا ، حدود و مرز جغرافیایی نمی‌شناسد.

مواد شیمیایی آلی سمی

واژه مواد شیمیایی سنتزی از طرف رسانه‌های گروهی برای توصیف اجسامی بکار می‌رود که عموما در طبیعت یافت نمی‌شوند. ولی توسط شیمیدانان از اجسام ساده‌تر سنتز شده‌اند. اکثریت مواد شیمیایی سنتزی که مصرف تجارتی دارند، ترکیبات آلی هستند و برای بیشتر آنها از نفت به عنوان منبع اولیه کربن در این ترکیبها استفاده شده است. کربن با کلر ترکیبهای زیادی را تشکیل می‌دهد که به علت سمی بودن آنها برای بعضی گیاهان و حشرات ، بسیاری از این قبیل ترکیبها کاربرد گسترده‌ای به عنوان آفت کش یافته‌اند. ترکیبات آلی کلردار دیگر بطور گسترده‌ای در صنایع پلاستیک و الکترونیک بکار برده شده‌اند.
شکستن پیوند کربن به کلر بطور مشخص دشوار است و حضور کلر همچنین واکنش پذیری سایر پیوندها را در مولکولهای آلی کم می‌کند. همین خاصیت به این معنی است که با وارد شدن ترکیبهای آلی کلردار به محیط زیست ، تخریب آنها به کندی صورت می‌گیرد و بیشتر تمایل به جمع شدن دارند و به این علت به معضل بزرگ محیط زیست محیطی تبدیل شده‌اند. اجسام آلی سمی که بطور عمده مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: انواع آفت کشها ، حشره کشهای سنتی ، حشره کشهای آلی کلردار ، ددت ، توکسافنها ، کاربامات ، حشره کشهای آلی فسفات‌دار ، علف کشها و … .

آلودگی آبها

آب ، تصفیه آن و جلوگیری از آلودگی و به هدر رفتن آن از مسائل بسیار مهم زمان ما به حساب می‌آید. آلودگی آبها ، معضل بزرگ زیست محیطی محسوب می‌شود که به علت پیشرفت صنایع و تکنولوژی ، هر روزه با پیشرفت روز افزون آن مواجهیم.

آب

بسیاری از مشکلات بهداشتی کشورهای رو به پیشرفت بطور عمده به علت نبودن آب آشامیدنی سالم است. بدون آب سالم جایی برای سلامت جامعه و رفاه وجود ندارد. تدارک آب سالم برای جامعه یکی از موثرترین و دائمی‌ترین فناوریها برای بهبود سلامت جامعه و مردم است.

آب سالم و پاکیزه آبی است که:

1-بدون عوامل زنده بیماریزا باشد.
2-بدون مواد شیمیایی زیان آور باشد.
3-طعم مطبوع داشته باشد.
4-قابل استفاده برای مصارف خانگی باشد
آبی را آلوده (Contaminatedy) گویند که:

1-دارای عوامل بیماریزای عفونی یا انگلی باشد.
2-مواد شیمیایی سمی داشته باشد.
3-دارای ضایعات و فاضلاب صنعتی و … باشد.      

آلودگی آب (Water Pollution) و خطرهای آن

آب به مفهوم شیمیایی هرگز خالص نیست و انواع ناخالصیها را چه بصورت تعلیق یا حل شده دارد. این ناخالصیها عبارتند از: گازهای حل شده مانند هیدروژن سولفید (H₂S) ، مواد معدنی مانند نمک کلسیم و جانداران ذره بینی.
خطرهای آب آلوده را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد:

• خطرهای زیست شناختی: این خطرها عبارتند از بیماریهای منتقله بوسیله آب به سبب عامل زنده بیماری زا ، یا یک میزبان آبزی موجود در آب ، مانند هپاتیت‌های ویروسی.
• خطرهای شیمیایی: آلاینده‌های شیمیایی عبارتند از: حلالهای شوینده ، سیانیدها ، فلزات سنگین ، مواد سفید کننده و … در بسیاری از کشورهای پیشرفته که بیماریهای واگیردار قابل انتقال بوسیله آب تقریبا از بین رفته‌اند ، هم‌ اکنون به آلاینده‌های شیمیایی بیشتر توجه می‌شود.

سختی آب و بیماریهای قلبی – عروقی

گزارشهای رسیده از چند کشور ، رابطه معکوس آماری بین سختی آب آشامیدنی و میزان مرگ به علت بیماریهای قلبی – عروقی را نشان داده است. در مناطقی که آب آشامیدنی آنها سبک است، شیوع بعضی بیماریها مانند آرتریو اسکلروز قلب ، بیماری استهاله‌ای قلب ، پرفشاری خون ، مرگ ناگهانی با منشا قلبی و عروقی و مخلوطی از این بیماریها بیشتر شده است.

آلودگیهای بیولوژیکی آب

آلودگیهای میکروبی آب ممکن است اتفاقی باشد ولی اکثر آلودگیها به علت دفع بدون توجه فاضلابهای خانگی – شهری و یا صنعتی در آبهای جاری و همچنین فاضلابهای زراعی بخصوص از محل نگهداری حیوانات و یا آبیاری مزارع آلوده و ورود آنها به آبهای سطحی است. فاضلابها حاوی مقادیر زیاد و متنوع میکروارگانیسمها است که بعضی از آنها ممکن است پاتوژن (بیماریزا) باشند. فاضلاب صنعتی حاوی مقادیر زیاد مواد آلی هستند. از بیماریهایی که بوسیله آبهای آلوده منتقل می‌شوند به موارد زیر می‌توان اشاره کرد. وبا ، حصبه ، شبه حصبه ، بیماری اسهال کودکان و … .

فلزهای سنگین و شیمی خاک

بسیاری از فلزهای سنگین برای انسان سمی هستند و چهار فلز جیوه (Hg) ، سرب (pb) ، کادمیم (Cd) و آرسنیک (As) فلزهایی هستند که بعلت کاربرد گسترده ، سمیت و توزیع وسیع آنها بیشترین خطر را از نظر زیست محیطی دارند. البته هیچ یک از این عنصرها هنوز به آن اندازه در محیط زیست پخش نشده که یک خطر گسترده بشمار آید. به هر حال ، هر یک از آنها در بعضی از محلات در سالهای اخیر در سطوحی سمی یافت می‌شود. این فلزها بطور عمده از مکانی به مکان دیگر از طریق هوا منتقل می‌شوند و این انتقال معمولا به صورت گونه‌هایی که روی ماده ذره ‌مانند معلق ، جذب سطحی شده یا در آن جذب شده است، صورت می‌گیرد.

تولید انرژی و آثار محیطی آن

بسیاری از مسائل زیست محیطی ، نتیجه غیر مستقیم تولید و مصرف انرژی ، بویژه زغال سنگ و بنزین است. ذخایر زغال سنگ در دنیا از مجموع نفت ، گاز طبیعی و اورانیوم خیلی بیشتر است. از اینرو مصرف زغال سنگ برای تولید انرژی صنعتی نه تنها ادامه خواهد یافت، بلکه احتمالا به مقدار زیادی بویژه در کشورهای در حال توسعه مانند چین و هندوستان که ذخایر زیادی از این ماده دارند، افزایش می‌یابد. از سوزاندن زغال سنگ مقدار زیادی SO₂ و CO₂ که آلاینده هستند تولید می‌شود. بحث انرژی هسته‌ای و سایر منابع انرژی نیز جای خود دارد.

آلودگی هوا

دید کلی

• چند بار تا به حال دوده خفه کننده ماشین‌ها را در خیابان دیده‌اید؟ 
• چرا در روز روشن آسمان آبی را نمی‌بینید؟
• فوران دوده از کارخانجات صنعتی چه فوایدی دارد؟
• پناهگاه بیماران تنفسی در شهر آلوده کجا می‌تواند باشد؟

این آلودگی هواست که طبیعت زیبا را در خود گم می‌کند و زندگی سالم را نه تنها از انسان‌ها بلکه از تمام موجودات سلب می‌کند.

موضوع چیست؟

اوزون که جزء اصلی مه دود است، گازی است که از ترکیب اکسید نیتروژن و هیدروکربنها در حضور نور آفتاب بوجود می‌آید. در اتمسفر ، ازن بطور طبیعی به صورت لایه‌ای که ما را از اشعه ماورای بنفش محافظت می‌کند، وجود دارد. ولی زمانی که در سطح زمین تولید شود، کشنده است.

اوزون از کجا می‌آید؟

اتومبیلها ، کامیونها و … ، یکی از اصلی ترین منابع اوزون هستند. در سال 1986 ، مقدار حیرت انگیز 6.5 میلیون تن هیدروکربنهای مختلف و 8.5 میلیون تن اکسیدهای نیتروژن توسط خودروهای موتوری وارد هوا شدند. نیروگاهها ، کارخانه‌های شیمیایی و پالایشگاههای نفت نیز سهم بزرگی در همین مساله دارند و نیمی از انتشار هیدروکربنها و نیتروژن در کشور آمریکا مربوط به آنهاست.

خطر مه دود

صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون ، خطری است که هر 3 نفر از 5 نفر با آن روبرو هستند. اکثر مردم نمی‌دانند که مه دود به غیر از انسان به سایر موجودات زنده هم آسیب می‌رساند. مه دود ازنی ، مسئول صدمات زیاد به درختان کاج و نابودی محصولات کشاورزی در بسیاری از مناطق کشاورزی است.

هوای آلوده چیست؟

هر ماده‌ای که وارد هوا شود ، خواص فیزیکی ، شیمیایی و زیستی آن را تغییر می‌دهد و به چنین هوای تغییر یافته ، هوای آلوده گویند.

عوامل آلوده کننده هوا

• عوامل طبیعی: فوران‌های شدید آتشفشان ، وزش توفان ، بادهای شدید و … ، گازها و ذراتی را وارد هوا می‌کنند و سبب آلودگی آن می‌شوند.
• فعالیت انسان: کارخانجات صنعتی ، کشاورزی ، شهرسازی ، وسایل گرمازا ، نیروگاهها ، وسایل نقلیه و … ، از عوامل آلوده کننده هوا هستند.

مواد آلوده کننده هوا

• منوکسید کربن: گاز سمی منوکسید کربن ، بطور عمده مربوط به خودروهایی است که مصرف سوخت آنها بنزین می‌باشد. این خودروها مقدار زیادی گاز CO را از طریق لوله اگزوز وارد هوا می‌کنند.
• دی‌اکسید گوگرد: عمدتا مربوط به نفت کوره (نفت سیاه) است که در بعضی صنایع و تاسیسات حرارت مرکزی و تولید نیرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• اکسیدهای نیتروژن دار: بطور عمده مربوط به نفت کوره ، گازوئیل و مقدار کمتری مربوط به مصرف بنزین و نفت سفید است.
• هیدروکربن‌های سوخته نشده: عمدتا مربوط به خودروهایی است که بنزین مصرف می‌کنند. نفت کوره و گازوئیل در این مورد سهم کمتری دارند.
• ذرات ریز معلق: بطور عمده ، از سوختن نفت کوره حاصل می‌شود.
• برمید سرب: در نتیجه مصرف بنزین در موتور اتومبیل‌ها حاصل می‌شود.
• سایر ترکیبات سربی: بنزین خودروها اغلب دارای ماده‌ای به نام تترا اتیل سرب است که به منظور روان کردن کار سوپاپ‌ها و به‌سوزی بنزین به آن اضافه می‌شود. این ماده هنگام سوختن بنزین ، باعث پراکنده شدن ذره‌های جامد و معلق ترکیبات سرب در هوا می‌شود که هم سمی‌اند و هم به صورت رسوب‌های جامد وارد دستگاه تنفسی می‌شوند.

بالا ، بالا ، بالاتر

در جایی دور ، بالای سر ما ، لایه نامرئی و ظریفی از اوزون وجود دارد که ما را از تشعشعات خطرناک ماورای بنفش خورشیدی محافظت می‌کنند. لایه ازن قرنهاست که آنجا بوده است.

… و دورتر

ولی اکنون انسان این سپر محافظ را از بین می‌برد. کلرو فلوئورو کربنها (CFCS) ، هالونها (halons) ) و سایر مواد شیمیایی مصنوعی ، در 10 تا 50 کیلومتری بالای سر ما شناورند. آنها تجزیه شده ، مولکولهایی آزاد می‌کنند که اوزون را از بین می‌برد.

CFC ها چه موادی هستند؟

CFC ها موادی هستند که صدها مصرف گوناگون دارند. زیرا آنها تقریبا غیر سمی و مقاوم در برابر شعله بوده ، براحتی تجزیه نمی‌شوند. به خاطر چنین پایداری ، آنها تا 150 سال باقی خواهند ماند. گازهای CFC به آرامی تا ارتفاعات 40 کیلومتری صعود کرده و در آنجا تحت نیروی عظیم تشعشعات ماورای بنفش خورشید شکسته شده ، عنصر شیمیایی کلر را آزاد می‌کنند.
بعد از آزادی هر اتم کلر قبل از برگشت به زمین که سالها طول می‌کشد، حدود صد هزار مولکول اوزون را از بین می‌برد. سه و شاید پنج درصد لایه ازن در سطح جهان تاکنون توسط گازهای CFC تخریب شده است.

 بعدش چی؟

با تخریب ازن در لایه‌های بالای اتمسفر ، کره زمین اشعه ماورای بنفش دریافت می‌کند که موجب بروز سرطان پوست ، بیماری آب مروارید چشم و تضعیف سیستم دفاعی بدن می‌شود. با نفوذ بیشتر اشعه ماورای بنفش از لایه‌های اتمسفر ، اثرات آن روی سلامتی بدتر شده ، بهره‌دهی محصولات کشاورزی و جمعیت ماهی‌ها کاهش خواهد یافت و آسایش هر فرد روی این سیاره تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

نگرانی روز افزون

اثرات زیست محیطی مقادیر عظیمی از مواد زاید خطرناک که هر ساله تولید می‌شود، موجب نگرانی بیش از پیش شده است. در سال 1983 ، 266 میلیون تن مواد زاید خطرناک تولید شده است.

تهدید اکوسیستم‌ها

کشورهای پیشرفته بیش از هفتاد هزار ماده شیمیایی مختلف تولید می‌کنند که بیشتر آنها بطور کامل از نظر ایمنی آزمایش نشده‌اند. استفاده نامحتاطانه از این مواد ، مواد غذایی و آب و هوای ما را آلوده کرده ، اکوسیستمهایی را که ما به آنها متکی هستیم، شدیدا” تهدید می‌کند.

راهیابی مواد شیمیایی به محیط زیست

مواد شیمیایی به بخش جدا نشدنی از زندگی روزانه ما تبدیل گشته‌اند. ما از وسایل رفاهی مانند پلاستیکها ، پودرهای رختشویی و آروزولها که از مواد شیمیایی ساخته شده‌اند، استفاده می‌کنیم. ولی اغلب از هزینه پنهانی که ناشی از آنهاست بی‌خبریم. نهایتا آنها از طریق محلهای دفن زباله ، زهکشیها و فاضلابها به آب و یا زمین راه پیدا می‌کنند.

مواد سمی در پلاستیک‌ها

اگر چه مصرف کنندگان به ندرت محصولات پلاستیکی را که روزانه ساخته می‌شود و بسته بندی‌ که در آن خرید می‌کنند، به مساله آلودگی سمی ربط می‌دهند، باید دانست که اکثر مواد شیمیایی که در تولید و ساخت پلاستیکها مورد استفاده قرار می‌گیرند، بسیار سمی هستند. برحسب درجه بندی EPA باید دانست که از 20 ماده شیمیایی که تهیه آنها موجب تولید بیشترین مقدار کل مواد زاید خطرناک می‌شود، پنج ماده شیمیایی از شش مورد اولی ، موادی هستند که بطور مستمر در صنایع پلاستیک‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آلودگی هوا و باران اسیدی

باران اسیدی چیست؟

یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. در دو دهه اخیر و در برخی نواحی صنعتی و بر اثر فعالیت‌های کارخانه‌ها میزان دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید ازت در هوا افزایش یافته است. این دو ماده در اتمسفر با اکسیژن و بخار آب واکنش شیمیایی ایجاد می‌کند و به صورت اسید نیتریک و اسید سولفوریک در می‌آید. این ذرات اسیدی مسافت‌های طولانی را بوسیله باد طی می‌کنند و به صورت باران اسیدی بر سطح زمین فرو می‌ریزند. چنین بارش‌هایی ممکن است به صورت برف یا باران یا مه نیز در بیاید.

پیامدهای باران اسیدی

• باران اسیدی باعث از بین رفتن بناها و آثار تاریخی بخصوص در ساختمان‌هایی که از سنگ مرمر یا آهک ساخته شده باشند، می‌شود.
• باران اسیدی میزان حاصلخیزی خاک را کاهش می‌دهد و حتی ممکن است مواد سمی را وارد خاک‌ها کند .
• باران اسیدی موجب نابودی درختان و کاهش مقاومت آنها بخصوص در برابر سرما می‌شود.

تاریخچه علم ویروس شناسی

علم ویروس شناسی در حقیقت ، پس از استفاده از واکسن آبله توسط « ادوارد بوفنر » در سال 1798 ، تهیه واکسن علیه بیماری هاری بوسیله « پاستور » در سال 1884 و انتقال بیماری موزائیک توتون از گیاه آلوده به گیاه سالم توسط « مایر » (1886) آغاز شده است. در سال 1892 ، « ایوانوسکی » ثابت کرد که عامل مولد بیماری موزائیک توتون از صافی‌های بسیار ریز نگهدارنده باکتری عبور می‌کند، ولی نتوانست به اهمیت مساله پی ببرد. تا اینکه « بیجرینگ » در سال (1898) دانشمند هلندی که باید او را پدر ویروس شناسی به حساب آورد، ادعا کرد که عامل بیماری موزائیک توتون باکتری نیست. « استنلی » در سال 1935 با استفاده از روشهای جدید خالص کردن پروتئین‌ها ، ویروس را خالص کرد و به پاس این خدمت موفق به دریافت جایزه نوبل شد.

سیر تحولی

تا اواخر قرن 19 اصطلاح ویروسهایی که از صافی عبور می کنند (پالایه‌پذیر)، برای مشخص کردن عوامل عفونی که از صافی‌های عبور دهنده باکتریها ، قارچ‌ها و پروتوزوئرها می‌گذرند، اطلاق می‌شد. چند سال بعد اصطلاح پالایه‌پذیر حذف شد و کلمه ویروس به معنای سم اختصاصا به عوامل عفونی پالایه‌پذیر غیر قابل روئیت با میکروسکوپ معمولی اطلاق گردید.
طی دهه قرن 20 اغلب دانشمندان عقیده داشتند که ویروسها عوامل عفونی مشخصی هستند که فقط از نظر اندازه با سایر میکروبها تفاوت دارند، ولی به زودی کشف گردید که ویروسها روش خاص خود را برای تولید مثل دارند و ترکیب شیمیایی آنها مشخص می‌باشد. ابداع میکروسکوپ الکترونی و پیشرفت در روشهای تجزیه‌ای موجب پیشرفت در شناسایی ساختمان و اختصاصات فیزیولوژیکی ویروسها شد.

علت اهمیت ویروسها

• این ذرات اساسا با کلیه میکروبهایی که شناخته شده از نظر ساختمانی و چرخه زندگی هستند، تفاوت دارند.
• گرچه برای اغلب عفونتهای باکتریایی داروهای متعددی در دسترس قرار دارد، ولی علیه عفونتهای ویروسی فقط چند دارو وجود دارد و از این‌رو ، ویروسها در اغلب کشورها بیماریهای تهدید کننده حیات انسان ایجاد می‌کنند.
• احتمال دارد که ویروسها با برخی از انواع سرطانها در انسان رابطه داشته باشند.

میزبان ویروسها

میزبان ویروسها عبارت است از گونه‌هایی از میزبان که ویروس بتواند آنها را آلوده سازد. ویروسها فقط در درون گونه‌های خاصی تکثیر پیدا می‌کنند و از این‌رو آنها را به سه گروه اصلی به نام ویروسهای جانوری ، ویروسهای باکتریایی و ویروسهای گیاهی تقسیم می‌کنند.
برای آلوده شدن سلول میزبان بوسیله ویروس ، سطح خارجی ویروس باید با پذیرنده های اختصاصی سطح سلول میزبان واکنش نشان دهد. در برخی از باکتریوفاژها نقطه پذیرنده یک نوع ماده شیمیایی دیواره سلول میزبان است و در سایر موارد اجزا ، تار یا تاژه این نقش را به عهده دارد. در ویروسهای جانوری ، نقاط پذیرنده بر روی غشای سیتوپلاسمی میزبان قرار گرفته است.

 اندازه ویروسها

اندازه ویروسها اول بار با روش صاف کردن ، از صافی‌های واجد منافذی با قطر معین تخمین زده شده است. امروزه اندازه ویروسها با اولترا سانتریفوگاسیون و میکروسکوپ الکترونی نیز تعیین می‌گردد و در بین این روشها میکروسکوپ الکترونی نتایج دقیق‌تری را ارائه می‌دهد. گرچه ویروسها از نظر اندازه متفاوت هستند، ولی اکثرا فوق‌العاده کوچکتر از باکتریها هستند. قطر ویروسها بین 20 تا 300 نانومتر است.

منشا تکاملی ویروسها

منشا تکاملی ویروسها شناخته نشده است. تفاوتهای عمده‌ای بین DNA ویروسها ، RNA ویروسها و ویروسهایی که در طول دوره‌های مختلف زندگی خود هم از DNA و هم از RNA به عنوان ماده ژنتیکی استفاده می‌کنند، وجود دارد. احتمالا انواع مختلف ویروسها از نظر منشا تکاملی با یکدیگر تفاوت دارند. خلاصه دو تئوری مطرح در این مورد به شرح ذیل است:

• منشا ویروسها ممکن است از DNA و RNA و یا از هر دو جز اسید نوکلئیک سلولهای میزبان باشد که بطور خود مختار همانندسازی کرده و روند تکاملی خود را طی نموده‌اند. در واقع ویروسها شبیه ژنهایی هستند که توانایی موجودیت مستقل از سلول را کسب کرده‌اند. توالی ژنی در برخی از ویروسها با ژنهای سلولی رمز کننده پروتئین‌های عملکردی قرابت دارند. به نظر می‌رسد حداقل برخی از ویروسها بدین روش تکامل یافته‌اند.
• ویروسها ممکن است اشکال انحطاط یافته انگلهای داخل سلولی باشند. هیچ گونه مدرکی در دست نیست که نشان دهد ویروسها از باکتریها ، تکامل یافته‌اند، اما ممکن است منشا تکاملی ارگانیزمهای داخل سلولی اجباری نظیر « ریکتسیاها » و « کلامیدیاها » مربوط به باکتریها باشد. به هر حال « پوکس ویروسها » به قدری بزرگ و پیچیده هستند که احتمالا از تکامل بعضی از اجداد بوجود آمده‌اند.

واکسیناسیون یا ایمن‌سازی فعال

واکسیناسیون اقدام بسیارمهم و با ارزشی است که بوسیله آن با هزینه کم می‌توان از ابتلاء به بیماریهای عفونی جلوگیری کرد. با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماریهای خطرناک دربین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است بطوریکه اکنون شیوع بیماریهای خطیری چون دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج اطفال با واکسیناسیون همگانی با موفقیت ، کنترل و در بسیاری از کشورها عملا به حداقل میزان خود رسیده است ، یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پیگیری جهانی ریشه‌کن شده است.
برای بیش از 20بیماری انسان، اکنون واکسن تهیه شده است که تعدادی ازآنها بطور همگانی و بقیه در شرایط خاصی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. تصمیم برای تهیه و استفاده از واکسن، جهت یک بیماری براساس نتیجه موازنه دو موضوع، یکی میزان احتیاج به واکسن و دیگری خطرات و عوارض ناشی از آن گرفته می‌شود. میزان اثر پیشگیری کننده واکسن یک بیماری، از مقایسه تعداد مبتلایان دو گروه افراد واکسینه شده و نشده‌ای که بطور تصادفی در معرض بیماری قرار می‌گیرند، بدست می‌آید. موثرترین واکسنها آنهائی هستند که مکانیسم پیشگیری حاصل از مرحله بهبودی در شکل طبیعی بیماری را تقلید کنند.

رابطه بین نوع واکسن با ایمنی حاصل

واکسنهای با اجرام زنده که ازقدرت بیماریزایی آنها کاسته شده است، معمولاً با دوز واحد می‌توانند ایمنی موثر و طولانی‌تری نسبت به واکسن‌های کشته شده ایجاد کنند. این واکسنها علاوه برسیستم ایمنی هومورال، سیستم ایمنی سلولی را نیز تحریک می‌نمایند، این نوع واکسنها تمایل دارند واکنشهای مشابه شکل طبیعی بیماری، به خصوص درافراد با نقص ایمنی را ایجاد کنند. برای اینکه با واکسنهای کشته شده، ایمنی کافی و بمدت طولانی بدست آید، بایستی این واکسنها ابتدا درچند نوبت تزریق گردند و برای جلوگیری از کاهش سطح آنتی‌بادی و ادامه ایمنی اغلب لازم است که تزریق واکسن در آینده یادآوری (تکرار) شود.
جان میلیونها نفر با استفاده از پنی سیلین ، سولفاتیل آمید و داروهای باکتری‌کش مشابه نجات یافته است. اما شاید با اثر پیشگیری کننده ایمن سازی که از دیگر اکتشافات تصادفی است، جانهای بیشتری نجات یافته باشند. تا پیش از صده نوزدهم یکی از بزرگترین بلایایی که دامنگیر بشر می‌شد، آبله بود. تنها دو بیماری، یعنی طاعون و مالاریا ، به اندازه آبله قربانی داشته‌اند. چگونگی مبارزه با مالاریا با استفاده از کینین و داروهای ضد مالاریا انجام می‌شد. حشره‌کشها نیز در حذف پشه‌های ناقل بیماری مفید واقع شدند. پس از آنکه مشخص شد عامل انتقال طاعون، ککهای بدن موش هستند، این بیماری نیز سرانجام در مناطق توسعه یافته جهان با انجام اقدامات بهداشتی مهار شد. شهرت ادوارد جنر به دلیل آشنا کردن جهانیان با واکسنی است که جان میلیونها نفر را از مرگ شوم ناشی از آبله رهانیده و چندین میلیون نفر دیگر را از ظاهر زشت و وحشتناکی که بر اثر ابتلا به این بیماری ایجاد می‌شود ، نجات داده است.  

تأثیر سوخت خودروها بر محیط زیست و اقتصاد

به رغم ابعاد وسیع مسائل زیست محیطی ناشی از عملکرد سیستمهای حمل و نقل، مدت زیادی از توجه به آن نمی گذرد. حمل و نقل، کیفیت هوا را پایین آورده و سبب اسیدی شدن آن شده است. در سطح جهانی، حمل و نقل عامل اصلی تولید دی اکسید کربن و انتشار آن در جو است و اثر گلخانه ای حاصل از آن یکی از جدی ترین معضلات زیست محیطی به شمار می آید.

بخش حمل  و نقل یکی از هدفهای عمده زیر بنایی، برای افزایش و بهبود کیفیت محیط زیست به شمار می رود. وقوع بحرانهای نفتی، افزایش سریع تعداد خودروها، کاهش ذخایر نفتی و تصویب قانونهای سخت مبارزه با آلودگی محیط زیست، ساخت خودروهای کم مصرف و با آلایندگی کم و همچنین استفاده از سوخت های جایگزین را در دستور کار مراکز تحقیقاتی جهان قرار داده است.

با توجه به سیاست های اتخاذ شده در زمینه جایگزینی سوخت، در حال حاضر بهترین گزینه گاز طبیعی است که استفاده بی رویه از آن نیز می تواند محدودیتهایی برای منابع گاز طبیعی ایجاد کند.

آلودگی هوا از جنبه های مختلف آثار قابل ملاحظه ای در محیط زیست به جا می گذارد. انسان می تواند بدون آب و غذا چند روزی به حیات خود ادامه دهد، اما بدون هوا نمی تواند بیشتر از چند دقیقه زندگی کند. کیفیت مناسب هوا برای سلامت انسان ضروری است. تهدید سلامت بشر، گیاهان و جانوران، کاهش کیفیت آب و خاک، از بین رفتن آثار و بناهای تاریخی و کاهش میدان دید و از بین رفتن آثار و بناهای تاریخی و کاهش میدان دید از جمله آثار سوء آلودگی هوا هستند. کاهش میدان دید و از بین رفتن وضوح اشیای پیرامونی بر اثر وجود آلاینده های مختلف در هوا احساس ناخوشایندی در انسان ایجاد می کند. آسیب  بافتهای گیاهی، کاهش میزان رشد و نمو و یا توقف آن، افزایش حساسیت در برابر آفات و بیماریهای گیاهی از جمله آثار زیانبار آلودگی هوا بر گیاهان است. گازهای سمی موجود در هوا باعث شویع انواع سرطان ها، سوزش چشم، زایمان های زودرس، تحریک سیستم تنفسی، افزایش حساسیت در برابر عوامل بیماری زا و بیماریهای قلبی و بروز بیماریهایی چون برونشیت و ذات الریه و تشدید بیماریهای مزمن چون آسم و آمفیزم می شود. محدودیت تأمین سوخت، آلودگی های ناشی از مصرف بیش از حد بنزین و بار اقتصادی تحمیل شده به دولتها، موجب شده است مسئولان به سمت کاهش مصرف سوخت خودروها، جایگزینی خودروهای فرسوده و استفاده از سوختهای جایگزین حرکت کنند.

 دلایل انتخاب CNG به جای سوخت های دیگر

CNG (گاز طبیعی فشرده) سوختی بی بو است و باید مواد بوزا به آن اضافه شود که در صورت نشتی قابل تشخیص باشد. استفاده از گاز طبیعی فشرده شده بعنوان سوخت خودروها، یک تکنولوژی کاملاً شناخته شده است. بعنوان مثال در ایتالیا، از دهه 1940 گاز طبیعی فشرده برای خودروها مورد استفاده قرار گرفته است. در حال حاضر در دنیا بیش از 11 میلیون خودروی گاز سوز با سوخت CNG تردد می کند.

سوخت های آینده، نیازمند حفظ مزایا و اجتناب از معایب سوخت های امروزی هستند، به عبارت دیگر می بایست امنیت عرضه، قابلیت رقابت اقتصادی، توجه به محیط زیست و حفاظت از آب و هوا را تأمین کنند. علاوه بر این، سوختهای جایگزین به امنیت عرضه در بازارهای منطقه ای و جهانی کمک می کند و باید از قابلیت رقابت اقتصادی با سوخت های دیگر برخوردار و یا حداقل دردسترس باشند. سرانجام سوخت های جایگزین باید حفاظت از هوا و محیط زیست را نیز مد نظر قرار دهند. البته هیچ حامل انرژی که قادر به تأمین کلیه این نیازها باشد وجود ندارد. گاز طبیعی بزرگترین ذخیره سوختهای فسیلی است و ترویج استفاده از آن، منفعتی جهانی در پی خواهد داشت.

 امتیازات استفاده گاز طبیعی بعنوان منشأ سوخت عبارتند از:

• کاهش آلودگی هوا
• کاهش مصرف فراورده های نفتی
• کاهش یارانه بخش حمل و نقل
• ایمنی بیشتر خودروها
• سایر منافع اقتصادی

بنزین برغم فراهم آوردن امکان جابجایی و در نتیجه پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی، بعنوان یکی از بزرگترین منابع آلوده کننده محیط زیست چه در سطح جهانی و چه در سطح ملی مطرح است. باتوجه به بحران آلودگی محیط زیست، توجه سازندگان خودروها به استفاده از سوختهای جایگزین معطوف شده است. هر چند دوگانه سوز کردن خودروها باعث صرفه جویی در مصرف بنزین نشده و تنها روشی تغییری در نوع سوخت است و در آینده به علت افزایش قیمت جهانی گاز، مقرون به صرفه نخواهد بود.

 آلودگي محيط زيست با جيوه

تكنو لوژي با همه خوبي هايي كه دارد ، مشكلات خاص خود را هم به همراه آورده است . نياكان ما اگر از مزاياي زندگي مدرن امروزي بر خوردار نبودند در عوض از آب و هواي تميز و غبر آلوده استفاده مي كردند چيزي كه اين روزها كمتر مي توان از آن بهره مند شد .

وقتي كشورهاي اروپايي و امريكا با آن همه پيشرفت و دغدغه هايي كه براي حفاظت محيط زيست اشان قائل هستند اينگونه در معرض آلودگي قرار گرفته اند وضعيت ما ديگر كاملا مشخص است . نكته تراژديك ماجرا اين است كه ما از مزايا ي زندگي مدرن هم بهره چنداني نداريم . بقول يكي از دوستان : بهتر بود همين چند واحد محدود صنعتي را هم نداشيتم تا لااقل آبهاي سواحل ما الوده نمي شد ( و اشاره اش به همين ماهشهر و آلودگي هاي ناشي از واحد هاي پتروشيمي بود . )

بسيار جاي تاسف است كه اكثر واحدهاي در حال كار ، با تكنولوژي دهه 70 ميلادي مشغول بكار هستند از جمله همين پتروشيمي خودمان در بندر امام .

وقتي نبمگرم جيوه مي تواند دهها هكتار آب را آلوده كند . وضعيت ساحل ما در خور موسي و شمال خليج فارس ديگر كاملا روشن است . در واحد CA براي الكتروليز نمك و توليد گاز كلر ، مقادير زيادي جيوه در فرآيند مورد استفاده است كه از حالت خطرناك گذشته و فاجعه است .

 ديگر حتي نمي توان از ماهي وميگويي كه در اين سواحل صيد مي شود استفاده كرد . هر چند طبق معمول هيچ آماري در اين زمينه نداريم ولي مطمئن ام اگر آبهاي اين سواحل مورد آزمايشس قرار گيرد حتما مقادير بالايي از آلودگي در آنها پيدا خواهند كرد .

در حاليكه در ممالك صنعتي ، حتي ساخت دماسنج هاي جيوه اي را كه در حد قطره د رآنها جيوه بكار رفته و استفاده از چند گرم آمالگام براي پر كردن دندان را ممنوع كرده اند ما چرا بايد اينقدر نسبت به سلامت شهر وندان خود بي توجه باشيم ؟

• سندروم ناشي از جيوه موجود درآمالگام مورد استفاده در دندانپزشكي
• اثرات زيست محيطي پر كردن دندان با آمالگام و تاثري كه روي افراد   مي گذارد .
• يافته هاي زير در اين مورد است :

   1-   منبع عمده جيوه اي كه وارد سيستم هاي فاضل آب ، رودخانه ها ؛ درياچه ها و خليج ها مي شود ناشي از همين آمالگامي است كه در پر كردن دندان مورد استفاده قرار مي گيرد . چه در مطب هاي دندانپزرشكي و چه در زباله هايي كه انسان در خانه و اداره توليد مي كند .

2-   بخش گسترده اي از رودخانه ها ؛ درياچه ها و خليج ها ي ايلات متحده به جيوه آلوده شده اند . كه مقدار خطرناكي از اين جيوه در ماهي هاي آب شيرين و آب شور يافت شده است و هشدارهايي در مورد استفاده از گوشت اين ماهي ها  كه از داخل هزاران رودخانه و درياچه و خليج موجود در آمريكا صيد مي شود داده شده است .

بر طبق اين هشدار ؛ بيش از 20% از درياچه ها و بيش از 7% از رودخانه هاي ايلات متحده  دچار اين آلودگي خطرناك هستند .

3-   جيوه سمي ترين ماده اي است كه بشر در حال حاضر با آن موجه است و اثرات نامكطلوب ان هم اينك  سلامت تعداد زيادي از آمريكائيان را مورد تهديد قرار داده است . بر اساس آزمايشاتي كه در آمريكا بعمل آمده است : 10% از زناني كه در سن باروري هستند  داراي آنچنا ن سطح بالايي از جيوه در بدنشان هستند كه مي تواند باعث صدمه جدي به  روند تكاملي سيستم عصبي جنين آنها وارد كند و  بيماريهايي از قبيل : =اختلال در يادگيري  و تكلم ،  اختلال تغيير در خلق و خوي  را در نوزادان بوجود آورد .

4-   يكي از منابعي كه باعث مي شود اغلب مردم در معرض  آلودگي با جيوه قرا بگيرند همين پر كردن دندان با آمالگام است .

5-   ميزان جيوه موجود د ر پسابهاي موجود در امريكا بيشتر از حد مجازي است كه موسسه  حفاظت از محيط زيست آمريكا EPA  در نظر گرفته است .

6-   به همين دليل هم اكنون در بعضي از كشورها مثل ژاپن ، در دانشكده هاي دندانپزشكي ع مدتها ست كه ديگر از آمالگام هاي حاوي جيوه براي پزر كردن دندان استفاده نمي شود . و در بسيار ي از كشورها و ايلات و از جمله ايالت كاليفرنيا استفاده از اين نوع مواد ممنوع شده است .

7-   مقدار زيادي جيوه و از جمله بعضي تركيبات خطرناك آن مثل متيل جيوه و دي متيل جيوه در آب باراني كه در ايلات متحده مي بارد مشاهده شده است . و اين خصوصا در مناطقي كه مواد زائد حاوي جيوه وجود داشته است به چشم مي خورده است باكتري ها  باعث مي شوند جيوه اي كه به شكل غير عالي وجود دارد به صورت تركيبات عالي كه خطرناك هستند در آيد . كه منشاء اين مواد زائد هم امالگام و لجن هاي حاوي  جيوه ر پسابها  است .

8-   بر خلافق كشورهاي اروپايي كه مقررات سخت گيرانه اي را در كلينيك هاي دندانپزشكي اعمال مي مي كنند در آمريكا روزانه از هر يك از مطب هاي بطور متوسط 270 ميلي  گرم در  روز به درون پسابها مي ريزند كه مجموع ان سالانه  كيلو گرم مي شود . نيم گرم جيوه  مي تواند 10 هكتار آب را الوده كند .

تاثیر آلودگی هوا بر کودکان

خلاصه یکی از بزرگترین معضلات تهدید کننده سلامتی انسانها آلودگی هوا میباشد.از آنجائیکه تکامل ریه پس از بدنیا آمدن نوزاد و در دوران اولیه کودکی میباشد, کودکان نسبت به بزرگسالان از آلاینده ها بیشتر متاثر میگردند.بیشتر ساعات زندگی کودکان در محیط بسته مدرسه و خانه سپری میگردد که این مساله نیز خود همانند هوای آلوده خارج از محیط سر بسته حائز اهمیت میباشد. آلودگی هوا در کودکان باعث ببیماری های چون حملات اسم, زایمانهای زودرس, سقط جنین, عدم تکامل ریه, مرگ و میر کودکان, سرطان و بیماری های عفونی, حملات عصبی و بیماریهای تنفسی میگردد.

مقدمه    
یکی از معضلات صده اخیر آلودگی هوا و افزایش میزان نرخ آلاینده های هوا میباشد. اثرات آلودگی هوا بر کودکان نسبت به بزرگسالان بر همگان آشکار میباشد و علت آن این است که 80% کیسه های هوایی کودکان که بصورت (POSTNATAL) میباشد در سن 6-8 سالگی به تکامل میرسد.کودکان بعلت فعالیت بدنی بیش از بزرگسالان و بالا بودن میزان سرعت دم و باز دم در دقیقه نسبت به بزرگسالان مواد سمی (TOXIC) بیشتری وارد بدنشان میگردد در سال 1971 شش ماده ای اصلی آلوده کننده هوا به ترتیب ازن, مواد معلق, دی اکسید سولفور, دی اکسید اذت, مونو اکسید کربن, سرب و 189 آلاینده سمی و خطرناک (HAZARDOUS AIR POLLUTANTS) بثبت رسیده است. این موا آلاینده موجب بیماریهای چون استفراغ مزمن, سرطان, بیمایهای عفونی, بیماریهای عصبی و بیماریهای تنفسی میگردند. از آنجائیکه کودکان در محیطهای سر بسته ای چون خانه و مدرسه زندگی میکنند, آلودگی داخل محیط بسیار مهم میباشد. در کشورهای سردسیر سیستمهای گرمادهی و در کشورهای گرمسیر سیستمهای خنک کننده یکی از بزرگترین آلاینده های هوای داخل محیط سر بسته میباشند. بهمین دلیل آلاینده های که در مکانهای سر بسته یافت میشود در محیطهای باز وجود ندارند. از دیگر آلاینده ها میتوان دودهای تولید شده در حین پخت و پز غذا, مصالح ساختمانی بکار رفته در ساختمانهای مدرن, مواد عایق, ایزولاسیونها, رنگهای بر روی مبلمان, مواد شوینده, محصولات آرایشی, حشره کشها, حیوانات خانگی و دستگاههای تهویه هوا را میتوان نام برد. دستگاههای تهویه هوا محصولات بیولوژیکی چون قارچها, باکتریها و کپکها را در خود جای داده همچنین گرد و غبار الیف معدنی را در محیط سر بسته پخش میکند. علاوه بر آن یکی دیگر از بزرگترین معضلات و تهدید کننده- های سلامتی مصرف دخانیات در محیطهای سر بسته میباشد. هوای با کیفیت بالا در یک محیط سربسته دارای دمایی برابر با 19 23 درجه سانتیگراد, 40 60% نم و سرعت حرکت هوا برابر با 0.1 متر در ثانیه میباشد. نم بیش از 70% در محیطهای سر بسته موجب افزایش ریسک در تولید قارچهای کپکی میباشد. سرعت حرکت . متر در ثانیه هوا موجب کاهش 1 درجه سانتیگراد دم میباشد. از مهمترین آلاینده های محیطهای سر پوشیده قارچها, باکتریها, میکروارگانیزمها, اکسیدهای نیتروژن, الیاف معدنی, رادون 99, حلالهای فرم آلدئید, حشره کش ها, حیوانات اهلی و دود سیگار میباشد.
باکتریها, قارچها و میکروارگانیزمها
معروفترین آنها لگیونلا میباشد. اولین بار در سال 1976 تعداد 182 سرباز آمریکایی در هتلی در شهر فیلادلفیا دچار بیماری ذات الریه شدند که منجر بمرگ 29 نفر از آنها میگردد. این میکروارگانیزمها بنام لگیونلا نموفیلا معروف گشت. شیوع این بیماری در جاهای مرطوب همچون حمام و جاهایکه آب فروان وجود دارد بیشتر مشاهده گردیده است [9]. ابتلای بیماری نیز از طریق دستگاههای مرطوب کننده, خنک کننده و جاهایکه نشت آب وجود دارد مشاهده گردیده است.

آلرژی کیسه های هوای      
این بیماری بصورت مزمن و غیر مزمن مشاهده میگردد. اگر بصورت غیر مزمن ظاهر گردد همانند بیماری گریپ علائمی چون تب, لرز, تنگی نفس, سرفه و درد بدن در اینگونه بیماران مشاهده میگردد و معمولأ بین 6-8 ساعت پس از ابتلای به این بیماری علائم ذکر شده مشاهده میگردد. شکل مزمن این بیماری با کاهش وزن و تنگی نفس همراه میباشد.
تب رطوبت
علائم این بیماری پس از 6-8ساعت ظاهر گشته که تب, لرز, سرفه, تنگی نفس را با خود به همراه میآورد [12]. طول درمان این بیماری کوتاه میباشد.
سندرم بیماری ساختمان
در این نوع بماری افرادی که در ساختمان محل زندگی خود بیمار میباشند با تغییر مکان حالات آنها رو به بهبودی میرود.علائم این بیماری سوزش و آبریزش چشم, گرفتگی بینی, عطسه های متداوم, خشکی گلو, سر درد و در بعضی مواقع آسم نمایان میشود.در این گونه سردردها دو طرف پیشانی دچار درد میگردد.درتحقیقاتی که در سالهای اخیر به عمل آمده علل سندرم بیماری ساختمان و بعضی از انواع قارچها با یکدیگر مرتبط بوده است[ 13].قارچهای کپکی یکی از مهمترین آلرژنها م باشند. ولی بعضی از قارچها معضلات بسیارجدی تری را در سلامتی موجب مگردند که از مهمترین آنها stachybotrys می باشد که برای تولید و تکثیر خود نیاز مبرم به رطوبت و مواد سلولزی دارد. این قارچ باعث ایجاد علائمی چون مشکلات تنفسی, سردرد, سر گیجه, از دست دادن حافظه, خستگی بدن و تحریکات شدید پوستی میگردد.
اکسیدهای نیتروزن
افرادی که در محیطهای صنتعی مشغول به کار می باشند, در معرض آلودگی آلاینده هایی چون: اکسید نیریک, دی اکسید ازت, اسید نیتروز و اسید نیتریک قرار دارند. در محیط خانه نیز بیشتر NO2 و NO مشاهده می گردد. بیشترین منشا NO2 اجاق گازهایی است که به جهت پخت و پز از سوختهایی چون نفت بنزین استفاده میکنند. در فصل زمستان میزان NO2 در داخل منزل 2-3 مرتبه بیش از محیط خارج از منزل می باشد. در صورتیکه در تابستان این مقدار مساوی می باشد.NO2 گازی است که در آب حل نمیشود و در محیطهایی که بیش از حد مجاز این گاز وجود داشته باشد علائمی چون سرفه, بلغم خونی, تهوع و استفراق و بی حالی مشاهده میگردد.

الیافهای معدنی
از خطرناکترین الیافهای معدنی میتوان از آزبست نام برد. آزبست الیافی است که در فشار و حرارت بسیار بالا دارای مقاومت زیاد الکتریکی بوده و بلحاظ شیمیایی تیز خنثی میباشد. آزبست مولد سرطان ریه و ایجاد تومور در پریتون ریه مینماید.
فرم آلدئید
منشاء اصلی فرم آلدئید از مکانهای سرپوشیده سرچشمه میگیرد, از دیگر عوامل تشدید این ماده مضر میتوان از چوب, پارکت, مبلمان, سیگار, لوازم آرایشی و بهداشتی, ضد عفونی کنندهه, مواد شیمیایی مورد استفاده در ظهور عکس و موادهای نظیر محفظ چوب و تخته از حملات موریانه نام برد.از عوارضی که فرم آلدئید در انسان بخصوص در کودکان ایجاد میکند میتوان به سوزش بینی و گلو همراه با آبریزش, سرفه های مزمن درد سینه و در موارد خاص به سرطان ریه نیز منتحی میگردد اشاره نمود.

ترکیبات آلی فرّار و حشره کشها
از مهمترین عوامل تجمع اینگونه مواد که در محیطهای سر بسته بیش از 2 برابر محیطهای سر باز یافت میگردد میتوان به Tetrachlorethylen که در ساختار شیمیایی تمیز کنندههای موجود در خشکشوئی ها یافت میگردد, 1,1,1-Thrichloroethylen که بقدار زیاد در چسبها و لاکهای غلط گیر تحریری یافت میشود و براق کنندها ی چوب و تخته اشاره نمود.با تماس زیاد با اینگونه مواد میتوان به عوارضی چون افسردگی, سردرد, خستگی مزمن, سوزش چشم بنی و گلو و عوارض عصبی اشاره کرد. در همین راستا اگر با مواد بنزنی بیش از حد مجاز در تماس قرار گرفته شود تخریب مغز استخوان و در نهایت به سرطان خون منجر میگردد[6]. حشره کشها از 4 گروه ارگانوفسفاتها, کارباماتها, پیر تروئیدها و ارگانو کلرینها تشکیل شده اند. حشره کشها موجب سر درد, حالت تهوع و استفراق, از دست دادن حافظه, تنگی نفس, آب مروارید چشم, تخریب کبد ودر نهایت مرگ میگردد.  

حیوانات اهلی     
یکی از مهمترین آلرژنهای که کودکان را در معرض خطر قرار میدهد وجود و همزیستی با حیواناتی همچون سگ, گربه و پرندگان میباشد. پر, مو و پشم حیوانات خود بصورت مستقیم آلرژن میباشد و پوستهای شاخی شده و مرده این حیوانات که در مابین پشم و پر این جانداران مشاهده میگردد بصورت غیر مستقیم آلرژی زا میباشد. در اینگونه موارد ذکام کاذب و آسم مشاهده میگردد. بیشترین حالتهای آلرژی را موش با 56.5% و خرگوش با 37% و گربه با 12.9% و سگ با 9.6% ایجاد میکنند. پرندگان نیز بسیار خطرناک بوده و در منازلی که پرندگان در ان یافت میگردد میزان ابتلا به سرطان ریه 6.9% بیش از منازل فاقد پرنده میباشد.

دود سیگار    
دود سسیگار یکی از خطرناکترین آلاینده های میباشد که مصرف کننده را به شکل فعال ( Smoker Active)و غیر مصرف کننده را بصورت غیر فعال(Passive Smoker) مسموم مینماید. دود سیگار با بیش از 3800 ماده شیمیایی, ترکیباتی چون قطران, نیکوتین, منواکسید کربن, دی اکسسید کربن, آمونیاک, اکسیدهای نیتروژن و بنزوپیرن را که تمامی این مواد از نوع سموم میباشند را در خود جای میدهد. از عوارض مهمی که سیگار و دود سیگار ایجاد میکند میتوان به سرطانهای لب , دهان, لثه, زبان, نای, مری و در نهایت سرطان ریه اشاره نمود.
خوانندگان محترم مقاله میبایست توجه داشته باشند که میزان و مدت زمان تماس با این آلایندهها بسیار حائز اهمیت میباشد و حدالمقدور کودکان خود را از اینگونه آلایندها علل الخصوص از “دود سیگار” بدور نگه داریم.

محیط زیست

• هدف نهائی از حفظ محیط زیست دستیابی به توسعه پایدار در قالب برنامه‌های اقتصادی هماهنگ با اصول حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب و تهی سازی منابع تجدید شونده و غیر قابل تجدید می‌باشد .
• باید شرایط مناسبی را ایجاد كرد تا كودكان بتوانند محیط و طبیعت اطراف خود را بشناسند و برای حفظ محیط زیست خود تلاش كنند . ماده 29- بند 1-5 (پیمان جهانی حقوق كودك) .
• گسترده جهت حفظ محیط زیستمان .
• نسل آینده آنچه را كه از محیط زیست و منابع طبیعی به دستش برسد ، تجزیه و تحلیل خواهد كرد و نسبت به نتایج به دست آمده ، بر میزان لیاقت و شایستگی و امانت داری نسل قبل از خود به داوری خواهد نشست .
• بهترین و اقتصادی‌ترین روش جلوگیری از پیدایش و تشدید مسائل و بحران‌های زیست محیطی آموزش و آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان امروز است .
• رابطه بین توسعه و محیط زیست دو طرفه است ، غفلت از محیط زیست می‌تواند اهداف توسعه را تضعیف نماید .
• دوام حیات انسان و همه موجودات كره زمین ، وابسته به حفظ تمام عناصر محیط زیست است.
• توسعه پایدار ، توسعه‌ای است كه نیازهای نسل كنونی را بدون زیر سوال بردن توانایی نسل‌های آینده در برآوردن احتیاجات خود تامین كند .
• نسل سالم در گروی محیط زیست سالم
• زمان آن رسیده كه محیط زیست را آنطور كه هست درك كنیم .
• آیا توسعه جز با تباهی میراث طبیعی میسر نیست ؟
• توسعه پایدار یعنی توسعه‌ای كه از نظر زیست محیطی غیر مخرب ، از نظر فنی مناسب ، از اقتصادی مانا و از نظر اجتماعی قابل پذیرش باشد .
• مشاركت‌های مردمی را در جهت گسترش فرهنگ محیط زیست توسعه دهیم .
• انسان دانسته یا ندانسته ، محیطی را بر هم می‌زند كه خود سخت وابسته به آن است .
• محیط زیست و توسعه پایدار در ارتباطند توسعه پایدار فقط در یك محیط زیست سالم امكانپذیر است .
• ایجاد زیست بوم پایدار ، تنها در پرتو زدودن تمامی آلودگی‌ها ممكن می‌گردد .
• با حفاظت از محیط زیست از قهر طبیعت جلوگیری كنیم .
• كاهش روزافزون تنوع زیستی یكی از مهمترین مسائل زیست محیطی جهان است و راه مقابله با آن انتخاب الگوی توسعه پایدار است .
• رشد اقتصادی پایدار ، عدالت اجتماعی و فقر زادیی ، مقدمات ضروری برای توسعه پایدار در كشورهای در حال توسعه است .
• توسعه پایدار و حفظ محیط زیست می‌تواند حركت امیدبخشی را برای آیندگان تضمین نماید .
• تخریب منابع طبیعی و آلودگی محیط زیست ، توان جامعه را برای تولید كاهش می‌دهد .
• توسعه پایدار ، تنها با حفاظت از محیط زیست امكانپذیر است .
• حفاظت از محیط زیست نشانه خرد انسان است .
• ارزیابی اثرات زیست محیطی نخستین گام به سوی توسعه پایدار
• كشوری كه به لحاظ زیست محیطی با سواد باشد ، بیش از دیگران بخت توسعه دارد .
• محیط زیست ، میراث مشترك همه تمدن‌هاست .
• نیروهای مردمی پیشتازان مقابله با آلودگیهای محیط زیست هستند .
• حفاظت از محیط زیست ، رضایت الهی را به همراه دارد .
• هریك از اجزاء محیط زیست برای اثبات وجود خدا كافی است .
• حفاظت از محیط زیست راهی برای بقای زندگی نسل‌های آینده است .
• توسعه پایدار تنها با حفاظت از محیط زیست امكان پذیر است .
• محیط زیست سالم هدیه‌ای برای نسل آینده .
• تخریب محیط زیست ، تهدیدی برای زندگی است .
• حفاظت از محیط زیست = تشكر از نعمتهای الهی
• حفاظت از محیط زیست را به فرزندانمان بیاموزیم .
• طراوت زندگی امروز و بقای فردا ، با حفاظت از محیط زیست امكان پذیر است .
• حفاظت از محیط زیست پیوند دهنده نسل امروز با فردا .
• نعمات الهی را با حفاظت محیط زیست پاس بداریم .
• حفاظت از محیط زیست را چون عبادت خدا ، جدی بگیریم .
• تخریب محیط زیست پیامدهای ناگواری به همراه دارد .
• با تخریب محیط زیست ، خدا را نرنجانیم .
• ارزیابی اثرات زیست محیطی اولین قدم در توسعه پایدار .
• حفاظت از محیط زیست را از خودمان آغاز كنیم .
• حفاظت از محیط زیست ، ضرورتی اجتناب ناپذیر .
• در محل كار و زندگی ، همگان را به حفظ محیط زیست تشویق كنیم .
• زندگی در قلمرو محیط زیست میسر است .
• توسعه بدون ارزیابی زیست محیطی امكان پذیر نیست .
• هر اقدامی هرچند ناچیز در جهت جلوگیری از آلودگی محیط زیست ، مبین ارتقاء فرهنگی جامعه و استقلال كشور است .
• بیائید پذیرا باشیم كه بر آدمیان ، خویشاوندی و همدلی همسوتر از حفاظت از محیط زیست نیست .
• با حفاظت از محیط زیست كشوری زیبا خواهیم داشت .
• با حفاظت از محیط زیست ، دوستداران زندگی را خشنود سازیم .
• بها ندادن به محیط زیست ، یكی از دلایل عقب ماندگی است .
• با آلوده كردن محیط زیست حق زندگی كردن را از دیگران گرفته‌ایم .
• اگر خودمان در حفاظت از محیط زیست بكوشیم ، فرزندانمان از ما یاد می‌گیرند .
• در حفظ محیط زیست بكوشیم .
• با حفاظت از محیط زیست ، حیات همه را تضمین كنید .
• بدون بهره وری در محیط زیست ، به توسعه پایدار نخواهیم رسید .
• بهره وری در محیط زیست تنها با بهره برداری معقول از منابع طبیعی امكان پذیر است .
• در تلاشی همگانی برای حفظ محیط زیست شركت كنیم .
• حفاظت از محیط زیست را یك وظیفه ملی و انسانی بدانیم .
• حفاظت از محیط زیست یك واجب الهی است .
• خشنودی خدا در حفاظت از محیط زیست است .
• حفاظت از محیط زیست ، نشانه خرد یك انسان است .
• با تخریب محیط زیست در حقیقت دستور مرگ خود را صادر كرده‌ایم .
• با حفاظت از محیط زیست زندگیمان را ارج نهیم .
• زندگی بدون محیط زیست معنا ندارد .
• حفاظت از محیط زیست یعنی شناختن قدر نعمتهای الهی .
• فرهنگ حفاظت از محیط زیست یعنی احترام به زندگی همه .
• با تخریب محیط زیست ، نبض زندگیمان را قطع نكنیم .
• حفاظت از محیط زیست ضرورتی برای همه .
• با حفاظت از محیط زیست زندگی خود را طولانی كنیم .
• اشتباه محض است اگر فقط برای انسانها حق ماندگاری در محیط زیست قائل شویم ، موجودات دیگر نیز دارای حق و حقوقی هستند .
• بنویسیم : محیط زیست بخوانیم : زندگی 
• آلودگی محیط زیست یعنی توقف تدریجی زندگی 
• سبز بیندیشیم سبز عمل كنیم 
• محیط زیست را از نیاكانمان به ارث نبرده‌ایم بلكه آنرا از فرزندانمان به امانت گرفته ایم. 
• حفظ محیط زیست یك مستولیت همكانی است 
• محیط زیست به همه وابسته است و همه به محیط زیست وابسته اند.
• محیط زیست به عنوان سرمایه عظیم برای حیات ، نیازمند حفاظت و مراقبت دائم همه ساکنان زمین است
• سلامت و بقای سیاره زمین و محیط زیست نیازمند حمایت و مشارکت همگانی است
• حفظ محیط زیست وتوسعه پایدار ، حرکت امید بخشی برای تضمین حیات آیندگان
• مشارکت همگانی ، رمز اصلی توسعه پایدار
• سیاره خاکی ما ، زمین ، برای سلامت وبقای خود نیازمند حمایت دستها واندیشه های توانگر ماست .
• بیایید برای داشتن زمینی سبز وآسمانی آبی ، هم پیمان شویم
• برای داشتن فردایی سالم ودنیایی قابل سکونت برای نسلهای آینده باید الگوی مصرف خود را تغییر دهیم
• محیط زیست دارایی وثروت مشترک نسل های امروز وفرداست . در حفظ این میراث گرانبها بکوشیم
• یک قدم تو ، یک قدم من ، گامهایی بلند برای داشتن زمینی عاری از آلودگی های زیست محیطی
• هرگونه سستی در حفظ منابع طبیعی و محیط زیست ، بی شک افقی تیره در برابر ما ونسلهای آینده خواهد گشود
• سبز باید باشیم با سر ودست وراه ونگاه تا که از چهره گیتی بزداییم پلیدیها را
• رابطه توسعه ومحیط زیست دو طرفه است ، غفلت از محیط زیست مانع دستیابی به اهداف توسعه میشود

شوينده‌ها و محيط زيست

• ناهيد محمد‌حسيني*، مير‌علي‌اصغر زينالي‌دانالو
  تهران، خيابان انقلاب اسلامي، خيابان قدس، خيابان بزرگمهر غربي، پلاك 97
  پژوهشكده توسعه صنايع شيميائي ايران
• 
  چكيده
  رشد فزايندة جمعيت جهان، مشكلات عمده‌اي را در ارتباط با پاكيزه نگاه داشتن زمين ايجاد كرده است. نگراني دربارة تأمين بهداشت و رفع آلودگي‌هاي ناشي از صنعت كه سرنوشت و حيات زمين را به مخاطره خواهند افكند برنامه‌ريزيهاي جدي را براي تغيير و بهبود شرايط زندگي طلب مي‌كند.
  در سالهاي اخير با پيدايش بيماريهايي مانند ايدز و انواع هپاتيت‌ها و همچنين بازگشت بيماريهاي عفوني فراموش شده‌اي مانند سل و تداخل آن با ويروس ايدز، اهميت مصرف محصولات بهداشتي بيش از بيش مشخص شده است. به طوري كه تحولات عمده‌‌اي در نحوه توليد و مصرف فرآورده‌هاي شوينده بهداشتي پديد آمده است.
  گسترش بيش از حد صنايع صابون و شوينده‌ها در جهان عليرغم دارا بودن جنبه‌هاي مثبت فراوان آلودگي‌هاي نويني را به محيط زيست وارد كرد و توجه مسئولان محيط زيست كشورها را به خود جلب نمود.
  ورود شوينده‌ها به فاضلاب به لحاظ بروز مسائل و عوارض متعدد چون پديده مغذي شدن و تجزيه ناپذيري گروه سخت شوينده‌‌ها و ايجاد كف و … سبب آلودگي منابع آبي و محيط زيست مي‌شود.

* عهده دار مکاتیات
در اين مقاله تركيب شيميايي شوينده‌ها، مشكلات زيست‌محيطي ناشي از شوينده‌ها و تأثيرات فسفات در محيط زيست و راهكارهاي مقابله با اين مشكلات نظير انتخاب مواد اوليه مناسب، تهيه محصولاتي با كارايي بيشتر، كاهش مواد پركننده، تجزيه‌پذيري شوينده‌ها و توليد محصولات شوينده كنسانتره بررسي و پيشنهادهايي به منظور كاهش اثرات مخرب شوينده‌ها در محيط زيست ارائه شده است.

• مقدمه
  آشنايي با صابون به عنوان اولين پاك كننده به قرنها پيش برمي گردد، ولي رشد جمعيت و توجه انسان به بهداشت موجب شد كه توليد صابون با منشأ طبيعي جوابگوي مصرف نباشد. در نتيجه از اوايل قرن نوزدهم ميلادي مواد شوينده مصنوعي به نام دترجنت وارد بازار شد ]1[. استفاده از دترجنتها پس از جنگ جهاني دوم گسترش يافت.
  به تركيباتي كه علاوه بر انحلال و پخش در‌ آب قدرت پاك كنندگي آن را افزايش ‌دهند دترجنت گفته مي‌شود. انواع طبيعي پاك كننده‌ها مثل صابون، گل سرشور و غيره از زمانهاي قديم مورد استفاده قرار گرفته‌اند ولي آنچه كه امروز به نام دترجنت مصرف مي‌شود سنتيك (توليد شده به صورت مصنوعي) مي‌باشد. ورود اين مواد در زندگي انسان به سرعت باعث كاهش كاربرد انواع طبيعي پاك كننده‌ها شده است
  كف كردن صابونها در آبي كه املاح كلسيم و پتاسيم داشته باشد به تأخير مي‌افتد در نتيجه اين املاح باعث كاهش قدرت پاك كنندگي مي‌شوند. در حالي كه اين مشكل به علت فرمول خاص دترجنتها تا حدود زيادي برطرف شده است
  اجزاي شيميايي يك پاك كننده به طور كلي به سه دسته عمومي طبقه‌بندي مي‌شود:
  1- سورفاكتانتها (مواد فعال سطحي يا مواد مؤثر)
  2- سازنده‌ها (پركننده‌ها)
  3- مواد متفرقه
  سورفاكتانت‌ها به عنوان عامل خيس كننده عمل كرده كشش سطحي آب را كم مي‌كنند در نتيجه آب بهتر وارد بافت الياف مي‌گردد. اين مواد همچنين ذرات كثيف و آب را به يكديگر اتصال مي‌دهند.
  سازنده‌ها نقش اصلي در پاك كننده‌ها دارند و عامل جدا كنندگي هستند. سازنده‌ها، يون‌هاي منيزيم و كلسيم موجود در آب سخت را به شكل يون‌هاي بزرگ محلول در آب درمي‌آورند ]4[. مواد سازنده خاصيت قليايي در آب ايجاد مي‌كنند و مانع از نشست مجدد لكه‌ها مي‌شوند. امروزه بيشترين سازنده‌هاي متداول مورد استفاده، پلي‌فسفات‌ها هستند
  پاك كننده‌ها داراي مواد ديگر مختلفي از قبيل براق كننده‌ها، عطرها،  عوامل ضد خوردگي، آنزيم‌ها، نرم‌كننده‌ها، خوشبو كننده‌ها و مات كننده‌ها هستند
  دترجنتها اصولاً تركيبات آلي زنجيره‌اي كربن‌دار هستند كه داراي 2 قطب هيدروفيل و ليپوفيل مي‌باشند. قطب هيدروفيل، آب دوست و قطب ليپوفيل، چربي دوست مي‌باشد.
  بر اساس خصوصيات قطب هيدروفيل دترجنتها به 3 گروه تقسيم مي‌شوند
  1- دترجنتهاي آنيوني: اين تركيبات در اثر يونيزاسيون در محيط آبي به يونهاي منفي   كه در آن R يك زنجير كربني طولاني الكيلي و يك يون مثبت كه اغلب سديم است تفكيك مي شوند. بيشترين دترجنت مصرفي در منازل و مصارف عمومي در اين گروه قرار دارد
  2- دترجنتهاي كاتيوني: اين دترجنتها در اثر يونيزاسيون به يونهاي مثبت گروه آمونيومي كه دافع آب است و گروه يون‌هاي منفي جاذب آب تبديل مي‌شود و داراي قدرت زياد باكتري كشي مي‌باشند
  3- دترجنتهاي خنثي: اين پاك كننده‌ها از تركيب چند شاخه اتيلن بر روي يك ريشه‌اي كه دافع آب است حاصل مي‌شود و بهترين مثال از آنها پلي‌گليكول اتوالكيل فنل است كه قدرت پاك كنندگي شديدي دارد
  شوينده‌ها بر اساس مواد فعال سطحي به دو دسته سخت و نرم تقسيم مي‌شوند كه شوينده‌هاي نرم شامل LABS يا الكيل بنزن سولفونات خطي هستند كه تجزيه پذير مي‌باشد. شوينده‌هاي سخت كه شامل ABS يا الكيل بنزن سولفونات شاخه‌اي مي‌باشند از اين گروه مي‌توان به مشهورترين عامل دودسيل بنزن سولفونات سديم اشاره كردكه‌به دليل داشتن شاخة فرعي در محيط زيست تجزيه نمي‌شود و سبب آلودگي محيط زيست مي‌گردد
  در كشورهاي پيشرفته با ارتقاء بهداشت و پاكيزه‌تر شدن محيط زندگي، بدون ترديد مصرف پاك كننده‌ها افزايش يافته و لزوماً با رعايت جنبه‌هاي اقتصادي همراه شده است ]5[. براي ترسيم آينده‌اي كه حتي‌الامكان كمتر دچار خطا و اشتباه باشد نگرشي بر روند توليد محصولات، تغييرات فرمولاسيون و مصرف مواد اوليه مختلف در سطح جهان ضروري است. به طور كلي در كشورهاي پيشرفته وضعيت شوينده‌ها متأثر از تغييراتي در فرمولاسيون محصولات بوده است مثل تمايل به توليد محصولات عاري از فسفات و يا تمايل به ساخت پودرهاي سنگين و غيره
• اثرات زيست‌محيطي شوينده‌ها و راهكارهاي مقابله با آنها
  سالهاي زيادي است كه صنايع صابون و دترجنت به دليل ايجاد آلودگي‌هايي در آب مانند آلودگي كف و مغذي شدن توجه مسئولان محيط ‌زيست را  به خود جلب نموده است. دترجنتها پس از مصرف به همراه پساب به درياچه‌ها يا رودخانه‌ها ريخته مي‌شوند و بر روي محيط‌زيست تأثير مخرب مي‌گذارند. آلودگي محيط زيست ناشي از مصرف دترجنتها بيشتر از نظر دو عامل قابل بررسي است.
  1- اثر مواد مؤثر موجود در دترجنت.
  2- اثر مواد پر كننده موجود در دترجنت.

آثار سوء حياتي شوينده‌ها بر محيط زيست عبارتند از:  
1- تجمع كف بر روي آبهاي سطحي و جلوگيري از عمل اكسيژن‌گيري آب
2- توليد بو و طعم نامطبوع در آب
3- اثرات سمي بر موجودات زنده مانند انسان، موجودات آبي و گياهان
4- تخريب و انهدام اكوسيستم
5- حذف و كاهش مواد معلق آب در حضور شوينده‌ها به صورت دلخواه مقدور نيست.
6- به خودگيري ميكروبها بيماري‌زا و مساعد نمودن شرايط محيطي در جهت شيوع بيماريها
7- اشكال در امر انعقاد و ته‌نشيني و صاف كردن آب
8- وقوع پديده EUTROFICATION به لحاظ مصرف فسفاتها
9- تجزيه‌ناپذيري گروه سخت دترجنتها
10- ايجاد واكنش فيزيولوژيكي در مصرف كننده آب آلوده به بررسي برخي از مهمترين آثار سوء شوينده‌ها و راهكارهاي مقابله با آنها پرداخته مي‌شود.
همچنان كه پاك كننده بيشتري به وسيله پساب به آبهاي طبيعي اضافه مي‌شود، كف بيشتري ايجاد مي‌كند كه تأثير به‌سزايي در محيط زيست دارد. عامل ايجاد كف، سورفاكتانت پاك كننده‌ها  مي باشد.
وجود كف در حوضهاي هوادهي در تصفيه‌خانه‌هاي فاضلاب ميزان انتقال اكسيژن به فاضلاب را به شدت تقليل مي‌دهد به طوري كه گاهي تقليل راندمان تصفيه در اثر كف دترجنتها به 80 درصد مي‌رسد. در حوضهاي ته‌نشيني اوليه وجود ماده مؤثر دترجنت مانع ته‌نشيني كامل مواد معلق مي‌شود و چربي موجود در فاضلاب در اثر كف زياد به ساير قسمتهاي تصفيه خانه نيز راه مي‌يابد
ماهيان و آبزيان نيز از آثار سوء شوينده‌ها بي‌بهره نيستند زيرا شوينده‌ها باعث كاهش ميزان اكسيژن گيري آب مي‌شوند. شوينده‌ها قادرند حالت و كيفيت پروتئين را تغيير دهند و متابولسيم باكتري‌ها را مختل سازند و موجب كندي اعمال حياتي آنها گردند، اين امر ناشي از اثر شوينده‌ها در كاهش كشش سطحي آب مي‌باشد
غشاء ميكروارگانسيم‌ها در اثر شوينده‌ها پاره شده و موجب از بين رفتن آنزيم‌ها مي شود. اين موارد در مورد مصرف دترجنتهايي است كه ماده مؤثر آن تجزيه شونده نيست. اما مواد مؤثر تجزيه شونده در روشهاي تصفيه و ديگر موارد ياد شده اشكالات مهمي به وجود نمي‌آورد
به عنوان طرحي در جهت جلوگيري از پديده كف كردن، الكيل بنزن سولفونات‌هاي خطي LAS در جهان مورد استفاده قرار گرفتند كه جايگزين گروه آلكيلي شاخه‌دار ABS به منظور سهولت تجزيه شدند ]4 و 1[. عموماً LAS در مقايسه با ABS سريعتر و شديد‌تر تجزيه مي شود. البته سرعت تجزيه LAS با موقعيت گروه فنيلي تحت تأثير قرار مي‌گيرد.
از طرفي توليد كنندگان تمام تلاش خود را صرف توسعه مواد خام دترجنت با قابليت تجزيه بيشتر كردند. يكي از اين مواد آلفااولفين سولفونات‌ بدون گروه فنيل (AOS) هستند. AOS به دليل كارآيي خوب شستشو، مانند پاك‌كنندگي، قدرت كف كنندگي و خواص آبكشي آن، يكي از بهترين سورفاكتانت‌ها مي‌باشد. پاك‌كنندگي AOS نسبت به LAS، در آبهاي سخت، كمتر كاهش پيدا مي‌كند. طبق آزمايش‌هاي انجام شده بر روي حيوانات، ايمني AOS اثبات شده است و هيچ مورد غيرعادي در آزمايش مسموميت مزمن و حاد مشاهده نشده است.
با توجه به بحران نفت در سال 1973 ميلادي تمايلات شديدي براي معرفي سورفاكتانتهايي كه از مواد خام طبيعي حاصل شوند پديدار شد. يكي از اين مواد آلفاسولفوفتي ‌اسيدمتيل‌استر
-SFme) بودa( بعدها اين ماده نظر سازندگان دترجنت را به دليل درجه تجزيه‌پذيري زياد و قابليت پايداري در مقابل كلسيم، به عنوان سورفاكتانت آنيوني در دترجنت‌هاي بدون فسفات جلب كرد.
-SFMea-SFMe را مي‌توان از روغن موجود در خرما يا نارگيل به دست آورد. a  ساخته شده از روغن نخل، مواد فعال در سطح آنيوني داراي طول زنجير الكيل C18, C16, -SFMe با توجه به طول زنجير كربني به طريقaC14 هستند. از ديدگاه قدرت پاك كنندگي،  زيرطبقه‌بندي مي‌شود:
– SFMeaC16>-SFMeaC18>-SFMeaC14
نتيجه قابل ذكر -SFMe به طور نسبي قدرت پاك كنندگي بالاتر از موادa- SFMe و C18aاين است كه C16 -SFMe بهaفعال سطحي موجود مثل LAS و يا AS را نشان مي‌دهد. قدرت پاك‌كنندگي تقريبي  صورت زير مي‌باشد:
-SFMea- SFMe, C18aC16>LAS(C12)>AS(C12), -SFMeaC14
-SFMe هنوز موقعيت سورفاكتانتهاي صنعتي LAS و AS را بهaبا وجود اين،  -SFMe باaدست نياورده است. دليل اصلي اين امر عدم شناخت كافي تكنولوژي سولفوناسيون  كيفيت بالاست
نگراني كنوني محيط زيست بيشتر در مورد سازنده‌هاست. اين مواد مشكل تجزيه زيست محيطي را ندارند بلكه فرآورده‌هاي هيدروليز سازنده‌ها (ارتوفسفات‌ها) مسلماً داراي فسفر مي باشد كه باعث اشكال در فرآيند تغذيه طبيعي مي‌شود ]4[. آبي كه در آن مواد مغذي مانند نيترات و فسفات در اثر تخليه فاضلاب زياد باشد محيط خوبي براي رشد بيش از اندازه آلگها خواهد بود. اين آلگها در اثر پديده فتوسنتز با مصرف مواد غذايي موجود در آب باعث زياد شدن اكسيژن در محيط مي شوند. چون عمر اين آلگها كوتاه است و از بين رفتن بيولوژيكي آنها مستلزم صرف مقدار زيادي اكسيژن مي باشد، لذا بيلان اكسيژن محيط به هم مي‌خورد و با كاهش اين ماده حياتي، فعل و انفعالات بي‌هوازي پيشرفت مي‌كند در نتيجه به مرور لجن كف جريانها افزايش يافته و از عمق مفيد كانالها كاسته شده و انواع گياهان در اين منطقه رشد مي‌كنند و تمام منطقه به مرداب تبديل مي‌شود اين پديده EUTROPHICATION ناميده مي شود. از سالهاي 1968 و 1969 ميلادي سر و صداي آلودگي آب در اثر اين پديده در آمريكا بپا خواست و دترجنتهاي حاوي فسفات به اين جرم محكوم شدند ]3[.
بنابراين يكي از مهمترين علت‌هاي مغذي شدن آب، فسفر ناشي از مصرف دترجنتهاي سنتزي خانگي است. براي حل اين مسئله و رفع اين آلودگي سعي شد كه به طور تدريجي فسفات‌هاي موجود در دترجنتها را كاهش دهند و مادة ديگري را جايگزين كنند. در يك مطالعه و تحقيق مشترك كه توسط تهيه‌كنندگان زئوليت صورت گرفت، ويژگيهاي زئوليت مناسب براي‌جايگزين‌شدن و توسعه و ترويج مصرف زئوليت در دترجنتها مطرح شد
زئوليتها، تركيبات طبيعي يا مصنوعي‌آلومينيم سيليكاتها مي باشند. ساختمان مولكولي زئوليت يك چهار وجهي با چهار اتم اكسيژن در حول يك اتم سيليس (SiO4) مي‌باشد و رئوس اين چهاروجهي‌ها با اشتراك گذاشتن اتم اكسيژن بهم متصل مي‌شوند تا واحدهاي ساختماني كوچك ثانويه را شكل دهند كه خود با اتصال به همديگر دامنه وسيعي از چند وجهي‌ها را تشكيل مي دهند. پس از شناسايي خواص فيزيكوشيميايي منحصر به فرد زئوليت توجه بسياري از محققين علوم مختلف به اين رشته جلب گرديد و طي 30 سال گذشته توسعه فوق‌العاده‌اي در زمينه علوم مختلف پديد آمد. ساختمان و تركيب شيميايي زئوليتهاي طبيعي و فرمهاي اصلاح شده گونه‌هاي مختلف، آنها را منابع بالقوه مهمي در زمينه‌هاي كاربردي و تحقيقاتي مختلفي از جمله تبادل يون، جذب و واجذب گازها و نيز استفاده به عنوان كاتاليست نموده است ]6[.
انتخاب زئوليت به عنوان جايگزين فسفاتها به دو خاصيت اساسي متكي مي باشد اول ظرفيت تعويض يوني بالا حتي در آب سرد و دوم سرعت جايگزيني بالا كه بتواند يونهايي مانند كلسيم را به سرعت اسير كند. در ميان زئوليتهاي سنتز شده انواع A و P و X مشخص شده است كه زئوليت A به فرم سديم (NaA) نسبت به كاتيون كلسيم گزينش پذيري بسيار خوبي دارد ولي نسبت به منيزيم چندان مؤثر نيست در حاليكه زئوليت X تبادل با يون منيزيم را به سرعت و به خوبي انجام مي دهد. بنابراين استفاده از مخلوط اين دو زئوليت بسيار مؤثر خواهد بود  

استفاده از دترجنتهاي كنسانتره، راهكاري نوين
در اثر فشارهاي محيط زيستي در سراسر دنيا از سال 1987 ميلادي انواع جديدي از دترجنتهاي كنسانتره به بازار جهان وارد شد. دترجنتهاي كنسانتره هم در حجم و هم در وزن متراكم شده اند و وزني 5/2 به 4 و حجمي معادل 1 به 4 در مقايسه با انواع موجود دارند. استفاده از پودرهاي كنسانتره دو مزيت دارد يكي صرفه جويي در انرژي و منابع است و ديگري صرفه جويي در فضاي انبارخانه‌ها، حمل و نقل و فضاي لازم در خرده‌فروشي‌ها مي‌باشد. همراه با ورود دترجنتهاي پودري كنسانتره به بازار، مواد افزودني جديد نظير سلولز قليايي و ليپازها قليايي، فعال كننده براي پراكسيد نيز در اين زمينه معرفي شدند.

پيشنهادها
1- براي چاره جوئي رفع آلودگي پركننده‌هاي دترجنت دو راه حل پيشنهاد مي‌شود:
الف- محدود كردن مصرف فسفاتها در ساخت دترجنتها و تغيير فرمولاسيون شوينده
ب- حذف كامل فسفاتها و جانشين ساختن ماده ديگري مانند زئوليت
2- استفاده از مواد طبيعي در شوينده‌ها و افزايش سورفاكتانتهاي به دست آمده از مواد طبيعي
3- افزايش كاربرد آنزيم‌ها
4- افزايش توليد پودرهاي شوينده كنسانتره

نتيجه‌گيري
براي مدتي طولاني كشورهاي جهان مشغول بهره‌برداري و استفاده از منابع طبيعت مي‌باشند و اين وابستگي به محيط‌زيست بي‌شك در آينده نيز ادامه خواهد داشت. بنابراين بايد راه و روش بهره‌برداري و محافظت از منابع طبيعي را ياد بگيريم. مواد اوليه دترجنت‌ها به تدريج بايستي از ذخاير پتروشيميايي به انواع طبيعي قابل توليد و مواد روغني شيميايي تغيير يابد. از ميان منابع مختلف طبيعي، روغن نارگيل و روغن خرما، مهمترين روغن‌ها -SFMe با ارزش بيولوژيكي كه در روغن خامaو چربي ها در آينده خواهند شد. سورفاكتانت  وجود دارند، مي توانند به طور اقتصادي جداسازي شده و مورد استفاده قرار گيرد. در آينده سورفاكتانت‌هاي پتروشيميايي و سورفاكتانتهاي روغني طبيعي از نقطه نظر قيمت، پاك‌كنندگي و مزاياي اقتصادي با هم رقابت خواهند داشت فسفاتها را عامل پديدة مغذي شدن و ايجاد مشكلات زيست‌محيطي در رودخانه‌ها و درياچه‌ها مي‌دانند، بنابراين از اوائل دهه 1970 ميلادي به تدريج موادي جهت جايگزيني فسفات معرفي شده‌اند كه هر يك نواقصي داشتند و موجب آلودگي محيط و حتي مسموميت شده‌اند ]9[. اما زئوليتها تنها موادي هستند كه صرف نظر از نامحلول بودن آنها كه مقدار مواد معلق در آب را افزايش مي دهد  آلودگي محيط زيستي ندارند] 9[. اما زئوليتها توانايي حذف يونهاي كلسيم از محلول آب شستشو را دارند و به دليل سطح جذب زياد، ذرات پخش شده را به دام مي‌اندازد و مانع نشست مجدد آنها روي پارچه مي شوند
مقايسه‌اي ميان دترجنتهاي كنسانتره و انواع معمولي در جهان نشان مي‌دهد كه استفاده از دترجنتهاي كنسانتره به دليل صرفه‌جويي در انرژي و منابع و فضا مقرون به صرفه‌تر مي‌باشد.

منابع
1- ايراني، نادر- يارندي، امير‌عباس (1372) – مواد اوليه محصولات پاك كننده و مسائل محيط زيست آنها در ژاپن- انتشارات شركت تحقيقات و توسعه صنايع شوينده و بهداشتي.
2- تاريخچه شوينده‌ها (1368)- انتشارات كيميا.
3- حسينيان، مرتضي (1364)- دترجنتها و آلودگي آب- ناشر شركت مهندسي مشاور مهاب‌ قدس.
4- دبيري، مينو (1375)- آلودگي محيط زيست هوا، آب، خاك، صوت – انتشارات اتحاد.
5- عراقي، عذرا (1372)- پروژه تحقيقات صنايع شوينده (بررسي وضعيت شوينده‌ها)- انتشارات شركت تحقيقات و توسعه صنايع شوينده و بهداشتي.
6- کاظميان، حسين (1378)- حذف كاتيونهاي فلزات سنگين از فاضلابهاي صنعتي و معدني به كمك مبادله‌كننده‌هاي زئوليتي- سازمان انرژي اتمي ايران.
7- فصلنامه شيمي (1374)- صابونها و شوينده‌ها.
8- محمودي‌ امين، زهرا (1376)- مقايسه فرمول و تكنولوژي ساخت محصول در ايران و كشورهاي پيشرفته انتشارات شركت تحقيقات و توسعه صنايع شوينده و بهداشتي.
9- نوري، جعفر- شهرياري ‌افشار، عباس- بررسي نقش دترجنتهاي آنيوني در آلودگي محيط‌زيست- دانشگاه آزاد اسلامي.
10- Sherman, J. D. et. al. Soap, Cosmet. Chem.Spec., December, 33 (1978); u. s. patent, 4, 094, 778 (1978).

www.sedaghathoor.blogfa.com/post-35.aspx

www.danesnameh.roshd.ir

www.cloudysky.ir/data/data0029.php

www.epa.gov/air now/aqibroch/aqi.htm

www.aqcc.org

www.fafati.com

www.a qcc.org/p-tehan-air.htm

www.epa.gov

www.daneshnameh.roshd.ir

www.parsarsis.blogsky.com

www.sasan11.blogfa.com/post-105.aspx

www.pqsiran.com

www.jomhourieslami.com