نظر سنجی در مورد خواب و خواب دیدن

مقدمه:

«و جعلنا نومکم سُباتا»     
و خواب شما را مایه آسایش و استراحت قرار دادیم.

«خواب» و «رؤیا»، دو پدیده پیچیده و معماگونه‏ای است که از آغاز آفرینش تاکنون همچنان مبهم باقی مانده است. انس بسیار انسان با هر یک و پیوند آن دو با فرد از یک سو و لمس حقایق در مسایل روزمره، پی بردن به واقعیات رفتار و پندار خود و ارتباط امروز به فردا و فرداها از طریق خواب و رؤیا از سوی دیگر، نوعی احساس ویژه به انسان بخشیده که ایجاد تردید یا انکار را مشکل و حتی محال می‏نماید.

طبق تعریفی که در سایت ویکی پدیا آمده است:  “خواب کاهش ناگهانی جریان خون در زمان استراحت است به طوری که فعالیت بدن و ذهن کم شود و توهم‌های بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی بشوند.” (ویکی پدیا)

خواب حالتی تکرارشونده، منظم و قابل برگشت است که از مشخصات آن بی‌حرکتی نسبی و افزایش قابل توجه آستانه پاسخ به محرکات بیرونی نسبت به حالت بیداری است. بر اساس مطلبی که در سایت “پیک تندرستی” آمده است: “خواب از 2 مرحله تشکیل شده است: خواب بدون حرکت سریع چشم (non – REM) و خواب با حرکت سریع چشم (REM) . خواب non- REM دارای 4 مرحله است و طی آن بیشتر فعالیت‌های فیزیولوژیک و مغزی نسبت به حالت بیداری به میزان چشم‌گیری کاهش می‌یابد. خواب REM از نظر کیفی نوعی متفاوت از خواب است و در طی آن، فعالیت مغزی و فیزیولوژیک، شبیه بیداری است. در این مرحله معمولاً چشم‌ها خیلی سریع حرکت می‌کنند و فرد رؤیا می‌بیند. در طول شب چندین مرحله REM و non – REM رخ می‌دهد.”

دامنه خواب طبیعی بین 5 تا ده ساعت است. حدود 1 تا 2 درصد از مردم می‏توانند با تنها 5 ساعت خوابیدن به زندگی ادامه دهند و اقلیت کوچک دیگری نیز به دو برابر این میزان خواب نیاز دارند.
 انسان‌ها بصورت تاریخی همواره اهمیت زیادی برای رویا قائل بوده به طرق مختلف به آن نگریسته‌اند. به عنوان مثال گروهی آن را پنجره‌ای به سمت مقدسات، گذشته، آینده و یا دنیای مردگان در نظر گرفته‌اند. برخی جوابهای خلاقانه‌ای برای سؤالات فکری یا عاطفی خویش در رویاها یافته‌اند، و هنرمندانی ایده‌های هنری نوینی از خواب اتخاذ کرده‌اند. سایت ویکی‌‌پدیا رویا را اینگونه تعریف کرده است: ” رویا تجربهٔ افکار، تصاویر یا احساساتی است که هنگام خواب (خصوصاً در خواب‌های همراه با حرکات سریع چشم) انجام می‌پذیرد.

“رابرتو کاساتی معتقد است که محتویات رویاها اکثراً ساخته و پرداخته ذهن هستند، زیرا: گاهی اوقات رویاها تحت تأثیر شرایط محیط خارجی قرار می‌گیرند، ولی در این حال بین آنچه در رویاها اتفاق می‌افتد و وضعیت دنیای فیزیکی خارج توافق نظاممندی وجود ندارد. بعلاوه تحریکات خارجی مانند صدای زنگ ساعت نیز ممکن است وارد خواب اشخاص بشود. همچنین آزمایش‌ها نشان داده‌است که ارتباطی میان خواب دیدن و فعالیت شدید مغز، حرکت نکردن ماهیچه‌ها، و در برخی حیوانات حرکت سریع چشم وجود دارد. اگر اشخاص را در این وضعیت مغزی از خواب بیدار کنیم به سادگی و به شفافی رویای در حال دیدن خود را به یاد می‌آورند.”

خواب به همان اندازه که امری فردی است، تحت تأثیر الگوهای فرهنگی و اجتماعی نیز قرار دارد از جمله: در فرهنگ ایرانی زمان‌های عبادت باید بیدار بود، در شب‌های خاصی باید از خوابیدن چشم پوشید، در روزهای تعطیل، مثلا در ایام عید، ساعات خواب در میان بخش قابل توجهی از جامعه تغییر می‌کند به عبارت دیگر محل خواب، زمان و بسیاری دیگر از مسایل مربوط به خواب هم تحت تاثیر الگوهای فرهنگی قرار دارد و تنها با قیود زیست شناختی تعیین نمی‌شوند. همچنین سبک زندگی نیز بر ساعات و الگوی خواب افراد تأثیر می‌گذارد. از این رو بی شک شناسایی الگوی رایج خواب در “مادرشهری” مانند تهران می تواند گامی در جهت مدیریت مطلوب این شهر به حساب بیاید.

بیان مساله تحقیق:

ساختار بدن انسان طوری طراحی شده که شب برای استراحت و روز برای کار و کوشش باشد. یکی از دلایل این مسأله نظام ترشح هورمونی بدن انسان است که دقیقاً براین اساس استوار گردیده است. بر اساس تعریفی که در وبلاگ “بهداشت و سلامت” آمده است: بهـداشـت خواب عبارت است از مجموعه عاداتی که به فرد کمک می کنند تا خواب راحتی را تجربه کند. می تـوان با چند اصـلاح و تـعـدیـل در شیـوه زنـدگی بطور چشمگیری کیفیت خـواب خـود را بـهبـود بـخشـید. اهـمـیت خـواب در انسان بسیار بیـشـتر از آنـست که بتوان تصور کرد. نقش خواب در حفظ سـلامـت جـسم و روان  حیاتی میباشد. تقویت سیستم ایمنی بدن، ترمیـم نـورون هــا و حــفـظ کـارآمـدی سیسـتــم عـصـبـی، سـامانـدهـی یـادگـیری و حافظه، و رشد کودکان و نوجوانان (80 درصد هورمون رشد حین خواب ترشح میگردد) از نقشهای عمده خواب میباشند. بنابراین محرومیت از خواب و کمبود خواب اثرات مخرب و نامطلوبی  بجای میگذارد، از جمله: ضعیف شدن سیستم ایمنی، ناتوانی در تمرکز کردن، چرت زدن در طی روز، احساس تحریک پذیری، افسردگی و اضطراب در طی روز، کاهش توان یادگیری و حافظه، افزایش خشونت طلبی. 

همچنین خواب می‏تواند دارویی مؤثر علیه بیماریها باشد. بیماران قبل از هرچیز به استراحت کافی نیاز دارند. خواب نماد استراحت مفید است و سیستم دفاعی بدن را تقویت می‏کند. گاه خواب حتی به اندازه دارویی که فرد مصرف می‏کند، در درمان مؤثر است. بهترین نوع درمان بیماریها آن است که بدن همه مکانیزمهای فیزیکی و شیمیایی‏اش را به کمترین مقدار مورد نیاز برساند و تمام انرژی سطح سلولی را برای درمان بیماری و خروج میکروب از بدن بسیج کند و این حالت در خواب به خوبی فراهم می‏آید.

با توجه به مطالبی که گفته شد و اهمیت خواب برای افراد و تأثیر خوابیدن بر رفتار و کارهای فرد در روز، مسأله این تحقیق بررسی الگوی خواب شهروندان تهرانی است، که از طریق پرسش‌های زیر پیگیری می‌شود:

پرسش های تحقیق:

در مجموع ساعات خوابیدن پاسخ گویان چقدر است؟

آیا پاسخ گویان خواب هم می بینند؟

ضرورت و اهمیت تحقیق:

بی‌خوابی، ناتوانی در ایجاد یا حفظ تداوم خواب می‌باشد، در صورتی که وقت کافی برای خوابیدن موجود باشد. بی‌خوابی یک پدیده شایع است و عوامل زیادی در بروز آن نقش دارند. بی‌خوابی یا گذرا و موقتی است و یا به صورت مزمن و طولانی می‌باشد.

وقتی انسان به اندازه کافی استراحت نمی‏کند در روز با مشکلات فراوانی روبرو می‌شود. نخستین آسیب کم خوابی از میان رفتن تبسم است. خستگی سبب تحریک پذیری و افسردگی می‏شود. بدون خواب کافی افراد نمی‏توانند وظایف خود را به نحو شایسته انجام دهند. افرادی که شب خوبی را نگذارنده‏اند، انعطاف‌ناپذیر می‏شوند و در پی‏کشف راه حل مسایل نخواهند بود. این افراد حتی اگر بسیار تمرکزکنند، تنها توان انجام دادن کارهای معمولی را دارند و چنانچه شب بعد نیز در بی‏خوابی به سربرند، حتی انجام دادن کوچکترین وظایف برایشان دشوار می‏شود.

“در این راستا، مطالعات پژوهشگران هنگ کنگی نشان می‏دهد که خواب کم و ناکافی می‏تواند به زخم معده و حتی سرطان بینجامد. به نوشته روزنامه استاندارد هنگ‏کنگ، فشار روحی می‏تواند توازن میان ترشح اسید معده و توانایی معده برای محافظت در مقابل اسید را برهم زند؛ همچنین بیمارانی که دچار کم‏خوابی‏اند، در مقایسه با گروهی که خواب کافی دارند، دیرتر بهبود می‏یابند.” (سایت سراج)
با توجه به این که الگوی خواب شهروندان تهرانی کمتر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است، مرکز تحقیقات و مطالعات همشهری بر آن شد تا به عنوان مطالعه ای اکتشافی و با استفاده از روش نظرسنجی تلفنی تلاشی در این زمینه انجام دهد.

پیشینه تحقیق:

در آذر ماه سال1386 با مدیریت سرورالسادات هاشمی و شهریور ماه سال 1387 با مدیریت زهرا ادریس آبادی، در مرکز مطالعات و تحقیقات روزنامه همشهری ،نظرسنجی تلفنی در زمینه خواب و خواب دیدن انجام شده است.

کلیات تحقیق

در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به عادات خوابیدن و خواب‌ دیدن پاسخگویان و میزان اعتقاد آنها به تعبیر خواب دست یافت.  این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 600 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن‌ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش‌های تحقیق را داشته‌اند، منعکس شده است.

اهداف:

هدف از انجام این پژوهش دستیابی به میزان ساعات خوابیدن و خواب دیدن شهروندان تهرانی است. با توجه به این که این موضوع در سال‌های 1386 و 1387 نیز در همین مرکز تحقیق شده است، نظر سنجی حاضر مقایسه ای است بین نظرات شهروندان تهرانی در دو سال گذشته و امسال.

روش نظرسنجی:

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

جامعه نمونه

در این تحقیق نمونه آماری شامل 600 نفر از مردم تهران است. از این تعداد 50 درصد مرد و50 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی

 31 تیر ماه 1388 توسط گروه نظرسنجی مرکز این نظرسنجی از تاریخ 28 تا مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسش‌های نظرسنجی

جنس  

سن           

تحصیلات

شغل

در مجموع چند ساعت در شب می‌خوابید؟

معمولا چه ساعتی در شب می خوابید؟

صبحها چه ساعتی بیدار می شوید ؟

شما خواب هم می‌بینید؟

چند بار در هفته خواب می‌بینید؟

آیا خواب مشخصی هست که به طور مرتب ببینید؟

از کسی می‌خواهید خوابتان را تعبیر کند؟

تا چه اندازه به تعبیر خواب اعتقاد دارید؟

خوابی که می‌بینید چقدر در روز بعد شما تأثیر دارد؟

چکیده:

طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان در مورد عادات خوابیدن و خواب‌ دیدن به اجرا درآمده است.  یافته‌های این طرح به قرار زیر است.

– 50 درصد از پاسخگویان مرد و50 درصد زن هستند.

– 34 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-21 سال قرار دارند .

– 38 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.

– 53 درصد از پاسخگویان 7 ساعت یا بیشتر در شب می‌خوابند.

– 47 درصد از پاسخگویان معمولا بین ساعت 12 تا 2 شب می‌خوابند.

– 53 درصد از پاسخگویان ساعت 6 تا 8 صبح را ساعات بیدار شدن خود عنوان کردند.

– اکثریت پاسخگویان(74 درصد) بیان کردند که خواب می‌بینند و تنها 26 درصد عنوان کردند که اصلا خواب نمی‌بینند.

– 34 درصد از پاسخگویانی که خواب می‌بینند بیان کردند که مشخص نیست چند بار در هفته خواب می‌بینند و 26 درصد از آنها نیز عنوان کردند که هر شب خواب می‌بینند.

– از میان پاسخگویانی که شب‌ها خواب می‌بینند، 76 درصد  اعلام کردند که تا به حال خواب مشخصی را به طور مرتب ندیده‌اند و تنها 26 درصد عنوان کردند که خواب مشخصی را چندین بار به طور مرتب دیده اند.

– 55 درصد از پاسخگویانی که خواب می‌بینند عنوان کردند که هیچ وقت از کسی نمی‌خواهند خوابشان را تعبیر کند.

– از میان پاسخگویانی که خواب می‌‌بینند، 35 درصد تا حدی، 30 درصد زیاد و 14 درصد به مقدار کم به تعبیر خواب اعتقاد دارند. 21 درصد اصلا به تعبیر خواب اعتقاد ندارند.

– از میان پاسخگویانی که خواب می‌‌بینند، 36 درصد خوابی که شب می‌بینند تا حدی، 20 درصد زیاد و 19 درصد به مقدار کم بر روحیه و رفتار روز بعدشان موثر است. 25 درصد خوابی که می‌بینند اصلا بر روز بعدشان تأثیر ندارد.

توصیف یافته‌ها

جنس پاسخگویان

بر اساس جدول شماره 1، از میان 600 نفر پاسخگو، 50 درصد مرد و 50 درصد زن هستند.

جدول شماره 1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

جنس	تعداد	درصد
مرد	300	50
زن	300	50
جمع	600	100

سن پاسخگویان

جدول شماره 2،  نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می‌شود بزرگ‌ترین گروه سنی در 600 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 21 تا 30 سال (34 درصد) و کوچک‌ترین گروه سنی را  71 سال به بالا ( 2 درصد ) تشکیل می‌دهند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

سن	تعداد	درصد
21 تا 30 سال	202	34
31 تا 40 سال	160	27
41 تا50 سال	73	12
51 تا60  سال	66	11
15 تا20 سال	56	9
61 تا 70 سال	30	5
71 سال به بالا	13	2
جمع	600	100

سطح تحصیلات پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 600 نفر پاسخگو، 38 درصد دیپلم و (3 درصد) کارشناسی‌ارشد و بالاتر هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

تحصیلات	تعداد	درصد
دیپلم	229	38
زیر دیپلم	146	24
کار شناسی	103	17
کاردانی	49	8
دانشجو	39	7
بی سواد	19	3
کارشناسی ارشد به بالا	15	3
جمع	600	100

شغل پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 4، از میان 600  نفر  پاسخگو، 30 درصد خانه‌دار هستند.

جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس شغل

شغل	تعداد	درصد
خانه دار	178	30
آزاد	151	25
کارمند لیسانس	63	10
کارمند ساده	58	9
بازنشسته	29	5
دانشجو	28	5
بیکار	26	4
محصل	24	4
کارگر	19	3
مدیر	10	2
کارمند فوق لیسانس	5	1
پزشک و استاد دانشگاه	5	1
کارگر فنی	4	1
جمع	600	100

پاسخگویان چند ساعت در شب می‌خوابند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 600 نفر پاسخگو، 53 درصد 7 ساعت یا بیشتر در طول شب می‌خوابند.

در تحقیقاتی که توسط مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ای همشهری در سال‌های 86 و 87 انجام شد نیز اکثریت پاسخگویان 7 ساعت یا بیشتر در شب می‌خوابیدند.

جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان ساعات خواب آنها در شب

پاسخگویان چند ساعت در شب می‌خوابند؟	تعداد	درصد
7 ساعت یا بیشتر	315	53
6 ساعت	137	23
5 ساعت	50	8
مشخص نیست	49	8
4 ساعت	33	5
3 ساعت	12	2
2 ساعت	4	1
جمع	600	100

ساعت خواب پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 600 نفر پاسخگو، 47 درصد بین ساعات 12 تا 2 شب می‌خوابند.

نکته قابل تأمل اینکه، در نظرسنجی که در آذر ماه سال 86 توسط مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ای همشهری انجام شده بود، 31 درصد از پاسخگویان بین ساعات 11 تا 12 شب می‌خوابیدند. در نظرسنجی دیگری نیز که در شهریور ماه سال گذشته توسط همین مرکز انجام شد، اکثریت پاسخگویان(56 درصد) بین ساعات 10 تا 12 شب می‌خوابیدند.

جدول شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس ساعت خوابیدن آنها

ساعت خواب پاسخگویان	تعداد	درصد
12 تا 2	279	47
10 تا 12	261	43
2 به بعد	34	6
مشخص نیست	19	3
8 تا 10	7	1
جمع	600	100

ساعت بیدار شدن پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7،  از میان 600 نفر پاسخگو، اکثریت پاسخگویان(53 درصد) ساعت 6 تا 8 صبح بیدار می‌شوند.

جدول شماره 7 – توزیع پاسخگویان بر اساس ساعت بیدار شدن آنها

ساعت بیدار شدن پاسخگویان	تعداد	درصد
6 تا 8	319	53
8 تا 10	141	24
4 تا 6	86	14
10 به بعد	32	5
مشخص نیست	22	4
جمع	600	100

آیا پاسخگویان خواب می‌بینند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از میان 600 نفر پاسخگو، اکثریت آنها(74 درصد) خواب می‌بینند.

جدول شماره 8- توزیع پاسخگویان بر اساس اینکه آیا خواب می‌بینند

آیا پاسخگویان خواب می‌بینند	تعداد	درصد
بله	441	74
خیر	159	26
جمع	600	100

پاسخگویان چند بار در هفته خواب می‌بینند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9،  از میان 441 نفر پاسخگویی که خواب می‌بینند، 34 درصد عنوان کردند که مشخص نیست چند بار در هفته خواب می‌بینند. 26 درصد نیز اظهار کردند که همه شب‌ها خواب می‌بیند.

جدول شماره 9- توزیع پاسخگویان بر اساس تعداد خواب‌های آنها در هفته

تعداد خواب‌های پاسخگویان در هفته	تعداد	درصد
مشخص نیست	148	34
همه شب‌ها	114	26
2 بار	62	14
1 بار	50	11
3 بار	39	9
4 بار	16	4
5 بار	12	2
جمع	441	100

پاسخگویان خواب مشخصی را به طور مرتب می‌بینند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 441 نفر پاسخگویی که خواب می‌بینند، اکثریت آنها(76 درصد) اعلام کردند تا به حال خواب مشخصی را به طور مرتب ندیده‌اند.

جدول شماره 10- توزیع پاسخگویان بر اساس دیدن مرتب یک خواب مشخص

پاسخگویان خواب مشخصی را به طور مرتب می‌بینند؟	تعداد	درصد
خیر	336	76
بله	105	24
جمع	441	100

پاسخگویان از کسی می‌خواهند که خوابشان را تعبیر کند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11،  از میان 441 نفر پاسخگویی که خواب می‌بینند، 55 درصد عنوان کردند که هیچ وقت از کسی نمی‌خواهند خوابشان را تعبیر کند.

جدول شماره 11- توزیع پاسخگویان بر اساس تقاضا از کسی برای تعبیر خوابشان

پاسخگویان از کسی می‌خواهند که خوابشان را تعبیر کند؟	تعداد	درصد
اصلا	242	55
اکثر اوقات	83	19
گاهی اوقات	58	13
خودم تعبیر می‌کنم	31	7
مراجعه به کتاب تعبیر خواب	27	6
جمع	441	100

میزان اعتقاد پاسخگویان به تعبیر خواب

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 12، از میان 441 نفر پاسخگویی که خواب می‌بینند، 35 درصد تا حدی به تعبیر خواب اعتقاد دارند.

نکته جالب اینکه، در نظرسنجی که در آذر ماه سال 86 توسط مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ای همشهری صورت گرفته بود، 25 درصد از پاسخگویان کاملا به تعبیر خواب اعتقاد داشتند.

جدول شماره 12- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان اعتقاد آنها به تعبیر خواب

میزان اعتقاد پاسخگویان به تعبیر خواب	تعداد	درصد
تا حدی	156	35
زیاد	130	30
اصلا	92	21
کم	63	14
جمع	441	100

میزان تأثیر خواب بر روحیه و رفتار روز بعد پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 13، از میان 441 نفر پاسخگویی که خواب می‌بینند، 36 درصد عنوان کردند تا حدی خواب آنها بر روحیه و رفتار روز بعدشان تأثیر می‌گذارد.

نکته قابل تأمل اینکه در نظرسنجی که در آذر ماه سال 86 در همین زمینه توسط مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ای همشهری انجام شد، 32 درصد از پاسخگویان بیان کرده بودند که خواب آنها کاملا بر رفتار و روحیه روز بعدشان تأثیر می‌گذارد.

جدول شماره 13- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تأثیر خواب بر روحیه و رفتار روز بعد آنها

تأثیر خواب بر روحیه و رفتار روز بعد پاسخگویان	تعداد	درصد
تا حدی	157	36
اصلا	111	25
زیاد	87	20
کم	86	19
جمع	441	100

[1] . سوره نبأ- آیه 9