مقدمه
انسان موجودی است که دارای توانایی هایی است که به مدد استفاده از قدرت تعقل و تفکر مي‌تواند به شکوفایی برسد. تربیت جامع و همه جانبه مستلزم بوجود آوردن شرایط مناسب برای رشد تمام ابعاد شخصیت انسان و شکوفا شدن تواناییها و استعدادهای بالقوه ای است که خدای مهربان در وجود انسان به صورت فطری قرار داده است. یکی از مهمترین مکانهای پرورش استعدادها و تواناییهای دانش آموزان خانه ی دوم آنها، مدرسه است.
سالهاست که مسابقات در رشته های مختلف در مدارس برگزار مي‌شود و ماهر سال شاهد افزایش مسابقات و تنوع بیشتر آنها در مدارس هستیم. با نگاهی گذرا در مي‌یابیم که تعداد زیادی از هنرمندان، حافظان قرآن و نهج البلاغه، محققان و پژوهندگان، شاعران و نویسندگان، روزی دانش آموزی بودند که در مسابقات مدارس شناسایی و فعال شده اند.
اگر مسابقات مدارس به صورت برنامه ریزی شده، مناسب با توانمندی دانش آموزان و هدفمند صورت گیرد، چون از عناصر مختلف از قبیل تعالیم دینی، هنر، زیبایی دوستی، و … که همه جزو کشش های فطری انسان است کمک مي‌گیرد مي‌تواند بهترین ابزار تربیتی و آموزشی باشد. دانش آ موزان در مسابقات زندگی را به صورت واضح و روشن تجربه مي‌نمایند و مي‌آموزند چگونه مسائلشان را حل کنند، چگونه ارتباط برقرار نمایند، چگونه به پیروزی برسند، چطور با شکست مواجه شوند و …
بیان مسئله
- اهداف مسابقات قرآنی، نهج البلاغه؛ درسهایی از قرآنی چیست؟
- اهداف مسابقات فرهنگی و هنری در مدارس چه مي‌باشد؟
- چگونه برنامه ریزی زمانی انجام دهم تا مسابقات با هم تداخل پیدا نکنند؟
- چگونه مي‌توانیم با بهترین برنامه ریزی، مسابقات را با بهترین کیفیت برگزار کنم؟
- چه عواملی مي‌تواند انجام مسابقات را تسهیل نماید؟
- چگونه با کمترین هزینه از وجود افراد متخصص در زمینه ی مسابقات کمک بگیرم؟
- چه کار کنم تا دانش آموزان با اشتیاق و علاقه در مسابقات شرکت نمایند؟
فرضیه
- تنظیم تقویم اجرایی منطبق با شرایط مدرسه و دانش اموزان نقش مهمی در جلوگیری از سردرگرمی مربیان دارد.
- مطالعه در زمینه ی آشنایی اجمالی مربیان با تمام رشته های مسابقات باعث بالا رفتن توانایی نظارت و هدایت فعالیتها مي‌شود.
- استفاده از توانمندی اولیا دانش آموزان به سازماندهی مسابقات کمک مي‌کند.
توصیف وضعیت موجود
بیست سال است که به عنوان معاون یا مربی پرورشی در مدارس مختلف اعم از دخترانه و پسرانه، راهنمایی و ابتدایی مشغول به انجام وظیفه هستم. با شروع سال تحصیلی، بخشنامه های زیادی با عنوان پرورشی به سوی مدارس روانه مي‌گردد، که هر کدام فعالیت خاصی را طلب مي‌کند. از جمله برنامه های ثابت همه ساله ی من اجرای مسابقات دانش آموزی دوره ای و پرسش مهر است که البته هر سال تغییراتی از لحاظ تعداد کیفیت ، نوع مسابقات دیده مي‌شود اما در ساختار کلی، ثبوت دیده مي‌شود. اجرای مسابقات دوره ای و پرسش مهر اکثراً با مسابقات بخش های مختلف و بخشنامه های متعدد تداخل مي‌یابد و من گیج و سردرگم با محدودیت هایی که دارم سعی مي‌کنم به هر شکل که شده دانش آموزان را از این حق خود محروم ننمایم.
تداخل تمرین مسابقات با امتحانات و عدم استقبال دانش آموزان نیز مزید بر علت مي‌گردد و حتی گاهی فکر مسابقات خواب شبانه را از من سلب مي‌نماید و به دنبال آن حتماً اثرات منفی در خانواده به دانش آموزان و … را بوجود خواهد آورد. پس با خودم فکر کردم حالا که این شکل هر ساله با من است تدبیر مي‌نمایم تا با درایت و آگاهی همه جانبه بهترین راه کارها را برای بهبود وضعیت اجرای مسابقات از لحاظ کیفی و کمی پیدا کنم و با بکارگیری آنها هدفهای مهم این قبیل مسابقات را متحقق نمایم.
اهمیت و ضرورت تحقیق
رسول اکرم (ص):
ادبواولادکم فانکم مسئولون
فرزندان خود را تربیت نمائید، چه در برابر آنان، مسئولیت بس بزرگی دارید.
خاطراتم را ورق مي‌زنم و به روزهایی فکر مي‌کنم که راه تربیت را انتخاب کردم. با خودم و خدای خودم عهد بستم که تمام تلاشم را برای به ثمر رسیدن گلهای ایران به کار گیرم.
بچه‌ها را عاشقانه دوست داشتم و معصومیتی را که از فطرت پاکشان سرچشمه مي‌گرفت، در چشمان قشنگشان مي‌دیدم. چه خوب است که لحظه ای فکر کردن از چندین سال عبادت برتر است. با خودم فکر مي‌کنم نکند درگیر و دار پاسخگویی به بخشنامه های اداری ، فوریت های فعالیتهای مدرسه، نوشتن گزارش کار و … شکفتن گلهای پاک را فراموش کنم . هدف مسابقات مختلف شکوفایی دانش آموزان است و من که این راه را انتخاب کردم وظیفه دارم که خوب بیندیشم و راهم را تسهیل کنم تا فعالیتهای خودم و دانش آموزانم هدفمند گردد.
هدف و ضرورت انتخاب روش
- تقویت روحیه ی تعاون و مسئولیت پذیری در فعالیت های مسابقات فرهنگی، هنری، قرآنی، پرسش مهر.
- تقویت نگرش و رفتار منطقی دانش آموزان نسبت به مسابقات.
- استفاده ی بهینه از همکاری اولیاء و نیروهای مختلف برای برگزاری مسابقات در مدرسه.
- رشد شخصیت اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان.
فصل دوم
جمع آوری اطلاعات و شواهد (1)
پیشینه تحقیق
در خصوص بررسی هایم ابتدا لازم دیدم در مورد اهداف مسابقات و فعالیت های غیر رسمی مطالعاتی را انجام دهم و از کتابها و تحقیقات مربوط به موضوع ام با خبر شوم.
نظام تعلیم و تربیت، موظف است از طریق تدارک زمینه های تربیت کامل، شایستگی‌های لازم برای تأمین سعادت و نیک بختی را در کودکان و نوجوانان ایجاد نماید. منظور از این نوع کوشش تربیتی آن است که تمام استعدادهای افراد در زمینه های گوناگون به شکل موزون و هماهنگ رشد کند و شکوفا شود.
برنامه های رسمی و متداول در کلاس های درس مدارس عمدتاً بر پرورش حافظه و به کار انداختن قوای ذهنی شاگردان تاکید مي‌نماید و رشد جنبه های اجتماعی و عاطفی افراد به ویژه در دوره ی راهنمایی و سنین حساس بلوغ جسمی نوجوانان مورد توجه جدی قرار نمی گیرد.
اغلب دروس رسمی فاصله ی زیادی با واقعیت های زندگی دارد، بنابراین شاگردان برای روياروئي با مسائل و مشکلات زندگی نمی توانند آمادگی لازم و متناسب را از برنامه های رسمی بدست آورند. از سوی دیگر شاگردان بر مبنای سن شناسنامه ای طبقه بندی شده اند و در نتیجه فرصت همکاری با شاگردان کوچک تر یا بزرگتر در محیط های کلاسی از آنان سلب مي‌شود.
علایق و نیازهای خاص شاگردان به رغم وجود تفاوت های فردی مورد توجه قرار نگرفته و فرصت لازم برای تمرین آموخته های نظری و درک رابطه‌ي بین این آموزه‌ها با هم زیستی فراهم نمی شود.
چگونه مي‌توان این نقایص و نارسایی‌ها را جبران نمود؟
اندیشیدن به نارسایی های بالا، لزوم فعالیت های فرهنگی، هنری و مسابقات را در مدارس نشان مي‌دهد. اگر برنامه‌های فرهنگی و مسابقات کارشناسی شده و با درک کامل سطوح مختلف یادگیری و نیازهای سنین مختلف دانش آموزان برنامه‌ریزی شود بهترین شرایط را برای جبران سایر نقایص دروس نظری فراهم مي‌نماید.
اهداف فعالیتهای غیر رسمی در مدرسه:
- دیدگاه مدرسه محوری را ترویج مي‌کند و به سیاست عدم تمرکز در تهیه و تدوین فعالیتها و برنامه ریزی درسی توجه مي‌کند.
- تعمیق فرایند یاددهی و یادگیری در زندگی دانش آموزان را مورد توجه قرار مي‌دهد.
- یادگیری را از مدرسه به خانواده و جامعه توسعه مي‌دهد.
- فرایند رشد اجتماعی دانش آموزان را تسهیل مي‌کند.
- ارزشهای دینی و فرهنگی را در دانش آموزان نهادینه مي‌نماید.
ویژگی های فعالیت های غیر رسمی در مدرسه
- شرکت دانش آموزان آزادانه و با اختیار خواهد بود.
- فعالیتها انعطاف پذیر مي‌باشد.
- فعالیتها با توجه به نیازها و تفاوت های فردی دانش آموزان متنوع مي‌باشد.
- فعالیتها بر آموزش غیر مستقیم تاکید مي‌کند.
- به رشد جنبه های گوناگون شخصیت دانش آموزان توجه مي‌شود.
- فعالیتها جنبه های نشاط و شادابی، تحرک و جنب و جوش را تقویت مي‌کند.
نگاهی به فعالیت های مکمل و فوق برنامه در چند کشور
انگلستان
تنظیم فعالیتهای تربیتی در مدارس کشور انگلستان تا حدودی تحت نظارت باشگاه نظام آموزشی قرار مي‌گیرد. از مسائل اساسی مواد آموزشی در این کشور: موسیقی، هنر، موزه داری، باستان شناسی، تاریخ، جغرافیا، شطرنج و کوهنوردی تحت عنوان گروههای کاری مختلف مرتبط با فعالیت های روزانه مدرسه معرفی شده است. همچنین محتوای مکمل و فوق برنامه را در بستری واحد تعریف کرده اند. به عنوان مثال نمونه ای از گروه های کاری به شرح ذیل عنوان مي‌شود:
گروه های کاری هنری، نقاشی، طراحی و رسم، سفالگری، موسیقی، تئاتر و نمایش، سرود خوانی مجسمه سازی، حرکت موزون بدن، گروه کاری تاریخ، کلوپ شرق‌شناسی که منجر به توصیف وقایع تاریخی خاص مکان مورد نظر مي‌شود. گروه کاری پرنده شناسی، جهت مطالعات و تاریخ طبیعی.
کلوپ سخنرانی و فن خطابه: شامل فن سخنرانی، مناظره، مباحثه و شیوه های بحث.
گروه کاری اجتماعات، در هر ترم و یا در برنامه ی عمومی از افراد برجسته جهان در تجارت، سیاست و ارتباطات دعوت مي‌شود که درباره ی موضوعات مهم مرتبط با آموزش دانش آموزان سخنرانی کنند و سپس به سئوالات دانش آموزان پاسخ دهند.
گروه صنایع دستی و گروه ورزشی از دیگر گروههای نظام باشگاهی آموزشی است که در کنار برنامه های رسمی مدرسه مي‌توان از آن یاد کرد.[1]
بلژیک
در کشور بلژیک در مقطع ابتدایی فعالیت های زیبایی شناسی و کاردستی، تربیت‌بدنی، روان تنی، شناخت و بررسی محیط، اخلاق و بهداشت، آواز و قوانین راهنمایی‌رانندگی جزء درس هستند و در برنامه های این کشور در جدول ساعات تدریس پیش بینی شده‌اند. دانش آموزان در کلاسهای سوم و چهارم بر مبنای دروس اساسی انتخاب تکمیلی خود را زیر نظر مدرسه انجام مي‌دهند و از این دو سال تحت عنوان دوسال مشاهده نام برده مي‌شود.
از دیگر موارد آشنایی با منطق، مطالعات مسایل مربوط به طبیعت انسان و صنعت و فیزیک، فعالیتهای تجربی، هنری، صنعتی و زبان لاتین است
فرانسه
فعالیت های تکمیلی در فرانسه در مرکز اسناد و اطلاعات مؤسسات آموزشی انجام مي‌شود. در دوره ی راهنمایی ساعات دروس هفتگی، علاوه بر 24 ساعت تدریس دروس، دو یا سه ساعت دیگر نیز اضافه مي‌شود که صرف موارد ذیل مي‌شود که دانش آموزان ناگزیرند، یکی از موارد را انتخاب نمایند:
زبان لاتین، یونانی، زبان خارجی دوم، مواد انتخابی در زمینه ی فن آوری، تقویت زبان خارجی اول، در صورتی که دانش آموزان بخواهند انتخاب یکی از دیگر مواردی که در بالا اشاره شد نیز وجود دارد.
سوریه
مجموع ساعات برنامه ی درسی دانش آموزان دوره ی راهنمایی دروسی همچون علوم کلی، نقاشی، کار عملی (شامل ساعات کار دستی، کشاورزی برای پسران و سوزن دوزی یا خانه داری برای دختران) آواز و موسیقی، تربیت بدنی، آموزش های شبه نظامی با هم طراحی شده است. یعنی فعالیت های فوق برنامه و مکمل در کنار هم دیده مي‌شود.
مالزی
آموزش هنر و موسیقی و مهارتهای زندگی مواد درسی ارزشمندی است که در برنامه ی جدید کشور مالزی به آن توجه شده است و تقریبا از ساعات برنامه ی مدرسه ای به فعالیت هایی مانندورزش، هنر و فعالیت های باشگاهی، آواز، کار عملی بازی، نمایش، بحث و گفتگو اختصاص یافته است.[2]
سوئد
در این کشور به منظور گسترش تجربیات و رشد همه جانبه ی دانش آموزان فعالیتهای فوق برنامه در سلسله فعالیت های مدارس قرار گرفته است و تنظیم فعالیت های تربیتی مدرسه تا حد زیادی در اختیار مدرسه، معلمان، والدین و دانش آموزان است.
محتوای فعالیت ها:
- سرگرمی و گردهمایی ها.
- فعالیت های عقیدتی.
- هنرهای زیبا، آواز، موسیقی، نمایشنامه، کارهای تصویری، قصه گویی، طراحی و نقاشی.
- فعالیت های حفظ محیط زیست.
- بازیهای گروهی
- نگهداری و پرورش حیوانات کوچک.
- کارهای فنی و مهارتی مثل مکانیکی و ماشین نویسی.
- مشارکت و اداره بخش هایی از امور مدرسه مثل کتابخانه ، پذیرایی، امور بهداشتی و مراقبت و محافظت از دانش آموزان کوچکتر (مشابه همین کار تحت عنوان باشگاه برادران، خواهران بزرگتر در آمریکا وجود دارد.)
- مطالعه ی مستقل یا گروهی که عمدتاً در کتابخانه انجام مي‌گیرد.
- اردوها و مسافرت های دانش آموزی
ایالات متحده آمریکا
هدف از فعالیت های فوق برنامه در آمریکا ایجاد فرصت هایی برای پرورش استعدادها و علایق است. بخشی از فعالیت های فوق برنامه بنیه ی درسی و علمی دانش آموزان را تقویت مي‌کند.
همچنین باشگاه هایی در رشته های گوناگون فعالیت دارند که مي‌توان به باشگاه های ورزشی، موسیقی، کامپیتر، هنرهای کامپیوتری، عکاسی و گروه های جوانان فعال، تشکیلات جوانان، باشگاه فیلم و عکس، فیلم های کلاسیک، باشگاه چند فرهنگی (فرهنگهای متفاوت)، فوتبال، تشکیلات، دانش آموزی (گردهمایی، جشن)فعالیت های باشگاهی در هر سال با سال های دیگر متفاوت است و این امر به علایق دانش‌آموزان بستگی دارد.
فعالیت های فوق برنامه در کشور آمریکا
فعالیت های فوق برنامه در کشور آمریکا عبارتند از: 1- باشگاه حقوق حیوانات 2- باشگاه هنر 3- باشگاه مبارزه با سوء مصرف مواد مخدر 4- باشگاه فیلم 5- مجله ی ادبی 6- روزنامه مدرسه 7- باشگاه چند فرهنگی.[3]
تنظیم و سازمان دهی فعالیت های فوق برنامه توسط مدارس کاملاً آزادانه و اختیاری انجام مي‌شود. بنابراین تا حدی طبیعی است که تنوع و تفاوت های زیادی در نوع و نحوه ی ادامه ی این فعالیتها دیده مي‌شود و این تنوع بستگی زیادی به امکانات آموزشگاه و علایق دانش آموزان دارد و شامل ورزش به عنوان یکی از اصلی ترین اجزای فعالیت های فوق برنامه است که در رشته های شنا، ژیمناستیک، فوتبال، بسکتبال، تنیس، شطرنج و … فعالیت های هنری مثل سرود، موسیقی، روزنامه مدرسه، تئاتر، نمایش ، انجمن ادبی، فیلم و … مي‌باشد.
– فعالیت های علمی و اجتماعی کامپیوتر، گروه های علمی گروه های اجتماعی مانند: پیشاهنگی، مبارزه با سوء مصرف مواد مخدر، کلاس های تقویتی و آموزشی است.
استرالیا
اهم اهداف فعالیت های جنبی و فوق برنامه در کشور استرالیا را مي‌توان چنین برشمرد:
- محیط آموزشی لذت بخش شود.
- استعداد بچه‌ها در زمینه های مختلف علمی، هنری و غیره کشف شود.
- دانش آموزان هدایت شغلی شوند.
- دانش آموزان از طریق فعالیت های اجتماعی و گروهی رشد و توسعه‌ی اجتماعی یابند.
فصل سوم
جمع‌آوري اطلاعات (شواهد 2)
تحليل اطلاعات
پس از مطالعه ، اطلاعات حاصل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مشاهده گردید که آگاهی از اهداف اجرای مسابقات برای اولیا و دانش آموزان بسیار کم است. و همه آن را به عنوان مزاحمی برای دانش اندوزی تصور مي‌کنند و دائم در صدد شانه خالی کردن از پذیرش شرکت در مسابقات هستند. جالب است که بسیاری از همکاران نیز از شرکت دانش آموزان در مسابقات استقبال نمی نمایند.
با توجه به مطالعاتی که در زمینه ی فعالیت های غیر رسمی و نقش آنها در تقویت شخصیت سالم دانش آموزان احساس کردم به این نتیجه رسیدم که در درجه ی اول باید اهداف مسابقات را برای دست اندرکاران تربیت دانش آموزان و خود آنان تبین نمایم.
انتخاب راه جدید موقتی و اجرای راه موقتی
برای اطلاع رسانی اهداف مسابقات در جلسات مختلف اولیا در مدرسه شرکت کردم و به بیان اهداف مسابقات پرداختم. از طرفی در کلاس های دانش آموزان نیز به بیان اهداف مسابقات پرداختم و نحوه ی شرکت را بیان کردم.
ارزیابی اجرا و جمع آوری شواهد اطلاعات (شواهد 2)
با وجود اطلاع رسانی اهداف مسابقات به اولیاء دانش آموزان باز دیدم که هنوز لزوم شرکت در برنامه های مختلف فرهنگی، هنری، قرآنی، غیر رسمی احساس نشده است و هنوز عده ی خاص و معدودی هستند که در این قبیل برنامه‌ها علاقمندی نشان مي‌دهند، پس لازم دیدم از راهکارهای متعدد دیگری جهت گسترش فرهنگ، شرکت در فعالیت های غیر درسی استفاده کنم.
انتخاب راه جدید تر و اجرای ارزشیابی راه جدید
به همین منظور عکس هایی از دانش آموزان برگزیده و تجلیل شده ی سالهای قبل را تهیه نمودم و به صورت پوستر، زیر نویس شده در تابلو نصب کردم. بروشوری تهیه نمودم که در آن مراحل رشد را ذکر کردم و به بیان اهداف مسابقات فرهنگی پرداختم. در ضمن چشم انداز شرکت در فعالیت های غیر رسمی را در آینده ی فرزندان و تقویت روحیه ی اعتماد به نفس، فعالیت اجتماعی، تلاش برای موفقیت نحوه ی برخورد با شکست و … را یادآور شدم تا اولیا بدانند بسیاری از مهارتهای ارتباطی و زندگی را مي‌توان به صورت غیر مستقیم در حین فعالیت های غیر درسی به دست آورد.
با بررسی هایی که انجام دادم مشاهده مي‌کردم که افرادی که داوطلب شرکت در مسابقات بودند روز به روز بیشتر مي‌شد و خانواده‌ها نیز با آغوش بازتری شرکت بچه‌ها را در مسابقات خواستار مي‌گردیدند و حتی از من مي‌خواستند که با توجه به اهمیت مسابقات دانش آموزشان را در مسابقات ترغیب نمایم. بروشور دوم را هم در مورد موارد مسابقات و زمان بندی آنها تهیه و توزیع کردم. که به این ترتیب توضیحات کامل به دانش آموزان داده مي‌شود و دانش آموز مي‌توانست به راحتی با توجه به علاقه ی خود موضوع مورد نظر را انتخاب و در آن رشته فعالیت نماید.
فصل 3
جمع آوری اطلاعات (شواهد 3)
برای اینکه بتوانم به بهترین راهکارها دست یابم تصمیم گرفتم علاوه بر دانش آموزان، از نظرات همکارانی که مجری مسابقات هستند نیز بهره مند گردم که حاصل جستجو هایم موارد زیر بود:
- مجهز نبودن مربیان امور تربیتی به آموزش کافی در زمینه ی مسابقات.
- نامشخص بودن برنامه های اجرایی در سطح اداره در طول یک سال تحصیلی.
- نامعلوم بودن نقاط ضعف و قوت فعالیتها و نداشتن ارزیابی مشخص از فعالیتها.
- مجهز نبودن مدارس به امکانات لازم و به روز جهت استفاده ی بهینه در زمینه ی مسابقات.
- تنوع و تعدد بیش از حد مسابقات و نداشتن فرصت کافی مربیان برای رسیدگی کامل به تمام امور مسابقات با توجه به حجم مسابقات و نداشتن فرصت کافی مربیان برای رسیدگی کامل به تمام امور مسابقات با توجه به حجم فعالیت های هر کدام از عناوین مسابقات.
- تداخل وظایف مربی در زمینه ی برگزاری مسابقات با سایر فعالیتها او.
- مسابقات فرهنگی که بر مبنای کشف استعدادها مي‌باشد متاسفانه از هدف اصلی خود دور شده است.
- نداشتن منابع کافی و منسجم برای انتخاب سرود، تئاتر و …
- فقدان تخصص و مهارت مربی تربیتی مانند: کارگردانی در تئاتر و سرود و …
- ناامیدی و سرخوردگی پس از پایان مسابقات چون حاصل تلاش های فراوان ولی کارشناسی نشده و غیر تخصصی عدم موفقیت در هدف هاست.
- عدم تقدیر از مدارسی که با کمترین امکانات، کمترین تخصص، تلاش خود را در مسابقات انجام داده اند و مساوی بودن این قبیل مدارس با مدارسی که در مسابقات شرکت نکرده اند.
- مسابقات سرود و تئاتر و نحوه ی اجرای آن در سازمان منطقه و داوری آنها قابل تأمل است و هر سال از سال پیش دلسرد کننده تر است.
و از دیگر نظرات مربیان عبارتند از: حجم زیاد فعالیت های پرورشی، سیل عظیم بخشنامه‌های اجرایی که هر کدام فعالیت های جداگانه ای در حیطه های مختلف را مي‌طلبد، ایام الله مناسبتها، مشکلات داخل مدرسه مانند ورود به مدرسه ی جدید و از سر گرفتن تمام تلاشهای قبلی و آشنایی اولیا و دانش آموزان با مربی پرورشی جدید و همکاری با وی همه و همه مشکلاتی است که اگر با برنامه ریزی مسابقات تداخل پیدا کند موجب غافل شدن مربی از سازماندهی و هدایت گروهی از مسابقات مي‌شود و بالطبع مجبور مي‌شود مسابقه را به صورت صوری، بدون پشتوانه ی علمی اجرا نماید و یا از خیر اجرای مسابقه بگذرد که در نتیجه تعداد زیادی از دانش آموزان را از فعالیت فرهنگی یا هنری خاصی محروم نموده است.
تحلیل اطلاعات
پس از مطالعه نظرات همکاران و مشخص شدن کاستی‌ها متوجه شدم از نظر زمانی با توجه به بخشنامه‌ها تداخل‌ها یی از لحاظ فعالیت های اجرایی بوجود مي‌آید که موجب فاصله گرفتن از اهداف مسابقات مي‌شود.
انتخاب راه حل جدید موقتی
با توجه به اظهارات همکاران و دانش آموزان و تجربیات خودم فکر کردم پیش بینی زمان اجرای بعضی مسابقات که هر سال به صورت تقریباً ثابت اجرا مي‌گردد و برنامه ریزی مشخص زمانی مي‌تواند جلوی این همه آشفتگی را بگیرد و به نحوه ی اجرای مسابقات نظم و سازمان دهی خوبی را ببخشد. پس لیستی از عناوین مسابقات ثابت هر سال تهیه کردم که به شرح ذیل مي‌باشد:
طرح تهیه‌ي جدول زمان بندی مسابقات
1- مسابقات قرآن در سه رشته
- قرائت
- مفاهیم
- حفظ
2- مسابقات احکام و نماز
- احکام
- انشاء نماز
- نقاشی نماز
- خوشنويسي نماز
- كاردستي نماز
- عكس نماز
- داستان نويسي نماز
- خاطره نويسي نماز
- نمايشنامه نماز
- نمایشنامه نماز
3- مسابقات شعر
4- مسابقات داستان نویسی
5- مسابقات کتابخوانی
6- مسابقات مطالعه و تحقیق
7- مسابقات نشریه دیواری
8- مسابقات سرود
9- مسابقات هنرهای دستی و تجسمی
10- مسابقات هنرهای نمایشی
11- سرود همگانی
انتخاب راه جدیدتر و ارزشیابی راه جدید
با توجه به اینکه هر سال عنوان مسابقات عوض مي‌شود و بالطبع موضوع جدیدی را باید پی گیری کرد با خودم فکر کردم که مي‌توانم با توجه به تجربیات سالهای گذشته برنامه ریزی زمانی داشته باشم و مسابقاتی که موضوع آنها را نمی توانم قبل از اعلام از طریق بخشنامه پی گیری نمایم را با آنهایی که تقریباً موضوعات مشخص تری دارند را جدا نمایم و تداخل بین مسابقات را از بین ببرم به همین منظور جدول زیر را تهیه نمودم.
بسمه تعالی
جدول برنامه ریزی مسابقات سال تحصلیلی *-* مدرسه * نام معاون پرورشی*
| ردیف | عنوان مسابقه | زمان مسابقه | |
| شروع | پایان | ||
| 1 | – مفاهیم
قرآن – حفظ – قرائت |
نیمه دوم مهرماه ([4]) | نیمه اول دیماه
(پایان مرحله ی اول) |
| 2 | 1- نقاشی نماز
2- خوشنویسی نماز 3- سرود همگانی |
نیمه اول آبان ماه
نیمه اول آبان ماه نیمه اول آبان ماه |
تا نیمه دوم آبان ماه
تا نیمه دوم آبانماه تا اسفند ماه |
| 3 | 1- انشاء نماز
2- کاردستی نماز |
نیمه دوم آبان ماه
نیمه دوم آبان ماه |
تا پایان آبان ماه
تا پایان آبان ماه |
| 4- | 1- احکام و نماز
2- عکس نماز 3- نمایشنامه نماز 4- خاطره نویسی نماز 5- داستان نویسی نماز 6- سرود (گروهی) |
نیمه اول آذر ماه
نیمه اول آذر ماه نیمه اول آذرماه نیمه اول آذرماه نیمه اول آذرماه نيمه اول آذر ماه |
تا نیمه اول دیماه
(پایان مرحله ی اول) تا نیمه دوم آذرماه تا نیمه دوم آذرماه تا نیمه دوم آذرماه تا نیمه دوم آذرماه تا بهمن ماه |
| 5 | 1- مسابقه هنرهای دستی
2- طراحی 3- خطاطی 4- نقاشی 5- عکاسی 6- تئاتر صحنه ای 7- شعر و داستان |
نیمه دوم آذر ماه
نیمه دوم آذر ماه نیمه دوم آذر ماه نیمه دوم آذر ماه نیمه دوم آذر ماه نیمه دوم آذر ماه |
تا پایان آذر ماه
تا پایان آذر ماه تا پایان آذر ماه تا پایان آذر ماه تا پايان آذر ماه تا بهمن ماه تا دي ما ه |
| 6 | 1- مطالعه و تحقیق
2- تئاتر عروسکی 3- نشریه دیواری |
هفته ی اول دی ماه
هفته ی اول دی ماه هفته ی اول دی ماه |
تا پایان دی ماه
تا بهمن ماه تا پایان هفته ی دوم دی ماه |
برای اینکه برنامه ریزی جزئی تر داشته باشم جدول زیر را تهیه کردم که برای برنامه ریزی مسابقات منظم تر و با خیالی آسوده فعالیتم را با آرامش تنظیم کنم بدون انکه نگران کمبود زمان باشم و لیست ماه مربوطه را در محل قابل دیدم نصب نمایم و به پیگیری فعالیت خاص آن ماه بپردازم.
بسمه تعالی
جدول برنامه ریزی مسابقات در مهر ماه سال تحصلیلی *-* مدرسه*نام معاون پرورشی*
| ردیف | عنوان مسابقه | زمان | فعالیت ها |
| 1 |
مفاهیم قرآن حفظ قرائت |
نیمه دوم مهرماه | 1- آغاز ثبت نام برای رشته های قرآنی در دفتر مخصوص مسابقات.
2- صحبت با معلم دینی قرآن در هدایت دانش آموزان. 3- برنامه ریزی برای شروع کلاس های فوق العاده قرآن. 4- تکثیر و توزیع کردن فرم مخصوص موارد مسابقه قرآن به دانش‌آموزان و پی گیری فرمها. 5- تشکیل جلسه ی توجیهی ویژه ی دانش‌آموزان شرکت کننده در مسابقات قرآنی. |
بسمه تعالی
جدول برنامه ریزی مسابقات در آبان ماه سال تحصيلي *-* مدرسه*نام معاون* پرورشی*
| ردیف | عنوان مسابقه | زمان | فعالیت ها |
| 1
2 |
نقاشی نماز
خوشنویسی نماز |
نیمه اول آبانماه | 1- اعلام مسابقات به دانش آموزان و اینکه در هر رشته 2 نمونه کار بیاورند. (2 اثر خوشنویسی و 2 اثر نقاشی)
( قبله مسلمانان، مسجد، نماز مدرسه، نماز در خانه، کتاب قرآن، آیات قرآن، داستانهای قرآنی)
|
| 3 | سرود همگانی | نیمه اول آبانماه | 1- سرود تکثیر و بین دانش آموزان توزیع شود.
2- در نیمه اول آبان ماه با توجه به شرایط مناسب هوا تمرینها در مراسم صبحگاهی آغاز شود. |
| 4 | مسابقه انشاء نماز | نیمه دوم آبان ماه | 1- تکثیر موضوعات انشاء نماز و نصب در تابلوی هر کلاس و نوشتن مهلت مسابقه.
2- توضیح در مورد نحوه ی اجرای مسابقه به دانش آموزان. |
| 5 | کاردستی نماز | نیمه دوم آبان ماه | 1- اعلام مسابقه به دانش آموزان و چگونگی تهیه آثار (قبله مسلمانان، مسجد، نمازمدرسه، نماز در خانه، کتاب قرآن، آیات قران، داستانهای قرآن |
بسمه تعالی
جدول برنامه ریزی مسابقات در مهر ماه سال تحصيلي *-* مدرسه*نام معاون* پرورشی*
| ردیف | عنوان مسابقه | زمان | فعالیت |
| 1
|
احکام نماز | نیمه اول آذرماه | 1- ثبت نام از دانش آموزان داوطلب
2- برگزاری جلسه ی توجیهی برای دانش آموزان در مورد چگونگی مسابقه 3- تهیه ی کتاب احکام مورد نظر از طریق منطقه و توزیع آن بین دانش آموزان 4- اجرای مرحله ی اول مسابقه و تعیین برگزیدگان |
| 2
3 4 5 |
عکس نماز
نمایشنامه نماز خاطره نویسی نماز داستان نویسی نماز |
نیمه اول آذر ماه
نیمه اول آذر ماه نیمه اول آذر ماه نیمه اول آذر ماه |
1- اعلام موارد مسابقه به صورت پوستر روی تابلوها و نوشتن مهلت مسابقات.
2- اعلام موارد مسابقه به صورت کلاس به کلاس. 3- نوشتن اسامی داوطلبان هر رشته توسط مسئول مسابقات در دفتر مخصوص. |
| 6 | سرود گروهی | نیمه اول آذرماه | 1- انتخاب اعضای سرود و نوشتن اسامی گروه سرود در دفتر مخصوص مسابقات و تعدادی هم به عنوان رزرو در نظر گرفته شوند .
2- سرود تکثیر بین دانش آموزان توزیع شود و نوار آماده شود 3- آغاز تمرین گروه سرود. |
| 7
8 9 10 11 12 |
مسابقه هنرهای دستی
طراحی خطاطی نقاشی عکاسی شعر و داستان |
نیمه دوم آذرماه
نیمه دوم آذرماه نیمه دوم آذرماه نیمه دوم آذرماه نیمه دوم آذرماه نیمه دوم آذرماه |
1- اعلام موارد مسابقه به صورت پوستر روی تابلوها و نوشتن مهلت مسابقات.
2- اعلام موارد مسابقه به صورت کلاس به کلاس 3- نوشتن اسامی داوطلبان هر رشته توسط مسئول مسابقات در دفتر مخصوص |
| 13 | تئاتر صحنه ای | نیمه دوم آذرماه | 1- تعیین متن تئاتر
2- تعیین گروه تئاتر (افرادی به عنوان رزرو در نظر گرفته شوند) 3- دادن متن تئاتر به گروه تئاتر 4- آغاز تمرین تئاتر توسط گروه |
بسمه تعالی
جدول برنامه ریزی مسابقات در دی ماه سال تحصيلي *-* مدرسه*نام معاون* پرورشی*
| ردیف | عنوان مسابقه | زمان | فعالیت |
| 1 | مطالعه و تحقیق | هفته ی اول دی ماه | 1- اعلام موضوع مورد نظر به دانش آموزان و اطلاع رسانی از طریق نصب پوستر مربوطه در تابلوها.
2- ثبت نام داوطلبان توسط مسئول مسابقات 3- آغاز فعالیت گروه های مطالعه و تحقیق |
|
2 |
نشریه دیواری |
هفته ی اول دی ماه |
1- اطلاع رسانی مسابقه از طریق نصب در تابلوها
2- ثبت نام گروه های داوطلب. 3- دادن بروشور چگونگی تهیه ی روزنامه دیواری به دانش آموزان. 4- آغاز به فعالیت گروه های روزنامه دیواری و نظارت بر فعالیت آنها. |
|
3 |
تئاتر عروسکی |
هفته ی اول دی ماه |
1- تعیین گروه تئاتر.
2- تعیین متن تئاتر. 3- دادن متن تئاتر به گروه تئاتر 4- آغاز تمرین گروه تئاتر 5- دادن متن تئاتر به گروه |
ارزشیابی اجرا:
اجرای جدول زمان بندی تعیین شده موجب سهولت فعالیتها و جلوگیری از آشفتگی فکری مربی مي‌شود و مربی ودانش آموز مي‌داند که در این ماه تمام تمرکز خود را روی چه مسابقاتی جلب نماید بدون اینکه از سایر مسابقات غافل شود چون طبق زمان بندی توجه به لیست هر ماه هیچ خللی در کل روند مسابقات ایجاد نمی نماید. از لحاظ بازده نیز چون موضوعات محورهای خاصی مي‌یابد کیفیت فعالیتها هم بالاتر مي‌رود و از سطحی اجرا شدن فراتر خواهد رفت.
طرح شاخه های موازی
امروزه حتی برای یادگیری محتوای تدریس بر روش فعال و مشارکتی دانش آموزان و اکتشاف خود دانش آ موزان تاکید شده است. یعنی در تعلیم و تربیت جدید معلم نقش هدایتگر و ایفا مي‌نماید و این خود دانش آموز است که به تلاش مي‌پردازد و به بصیرت و دانایی مي‌رسد. پس از زمینه ی مسائل تربیتی و برای تحقق اهداف مسابقات نیز باید خود دانش آموزان به تلاش بپردازد. مدرسه مکان کسب تجارب زندگی است. اگر دانش آموزان در مدرسه اشتباه نکنند، چگونه اصلاح کردن را بیاموزند. دانش آموز از بدو ورود به مدرسه یک انسان کامل نیست بلکه او مي‌خواهد از طریق مدرسه تکامل یابد: متأسفانه بعضی مواقع آن قدر افق های دور را مي‌بینیم که از حال غافل مي‌شویم. برای تجربه کردن صحنه ای از زندگی اجتماعی خواستم یکی از اهداف مهم مسابقات یعنی پذیرش مسئولیت را در دانش آموزان تقویت نمایم. به همین منظور با توجه به شناختی که از دانش آموزان داشتم و علاقه‌مندی و انجام محبوبیت سنجی (سوسیومتری) دانش آموزان افرادی را به عنوان سرگروه هر مسابقه تعیین کردیم که در مجموع کمیته ی برگزاری مسابقات را تشکیل دادند. این شورا به عنوان شاخه های مسابقات هستند که در مجموع یک مسیر را طی مي‌کنند و هدف تحقق آ رمانهای مسابقات مي‌باشند، هر سرگروه دفاتری را دارد که طی شوراهایی که برگزار مي‌شود موارد مصوب را به اطلاع زیر مجموعه های خودش که دانش آموزان شرکت کننده در مسابقه ی مربوطه هستند مي‌رساند. در ضمن فرمی برای ارزیابی مسئولین هر رشته از مسابقات تهیه شده که مربی و دانش‌آموز مي‌توانند به ارزیابی فعالیتها بپردازند و نقاط ضعف را اصلاح و نقاط قوت را تشویق و تائید نمایند.
ارزشیابی اجرا
با استفاده از طرح شاخه های موازی حس مسئولیت پذیری در دانش آموزان افزایش مي‌یافت و چون محبوبیت فرد مسئول نیز در انتخاب وی حائز اهمیت بود، هم دیگر دانش آموزان به طرف مسئول جذب مي‌شوند و هم فرد مسئول سعی مي‌کرد که نظر مخاطبین را بیشتر جلب نماید و با توجه به بند مربوط به ابتکار و خلاقیت، سعی مي‌کرد از راه های مختلف، خصوصاً راه های تشویقی تعداد بیشتری از دانش‌آموزان را به مسابقات دعوت نماید و آنها را هدایت کند.
چون هر ماه یا حتی هفتگی ارزیابی صورت مي‌گرفت پس فعالیتها به سمت رشد و کامل شدن سوق پیدا مي‌کرد و اجازه ی هیچ استفاده ی منفی به سرگروه داده نمی‌شد تا از مسئولیت خود به نفع شخصی اش بهره مند گردد. در زیر هر برگه ی ارزيابي سعی مي‌کردم که به صورت توصیفی علاوه بر گوشزد اشکالات بیشتر به صورت تشویقی، دانش آموزان را به فعالیت بیشتر و بهتر ترغیب نمایم. این طرح، همچنین باعث شد که دیگر مجبور نباشم، در زمانهایی که مهلت چند مسابقه با هم رو به اتمام است یا تغییری در شکل مسابقات پیش آمده، یکی یکی دنبال بچه‌ها بگردم و موضوع را با آنها در میان بگذارم بلکه طی یک جلسه با مسئولین مسابقه اطلاع‌رسانی صورت مي‌گرفت و آنها بعد از یادداشت مطالب در دفتر خود، پس ا ز چند ساعت، اطلاع رسانی کامل را به خوبی انجام مي‌دادند.
طرح ارزشیابی توصیفی فعالیتهای پرورشی
ارزشیابی حلقه ی پایانی فعالیتها نیست بلکه خود شروع دوباره ای است برای اصلاح، تغییر و تجدید.
ارزشیابی توصیفی فعالیت های پرورشی افق رفتارهای مورد انتظار از دانش‌آموزان را جلوی دیدگان آنها باز مي‌نماید و در این فرایند، متر بی با محیط تعامل مي‌کند، آن را تغییر مي‌دهد و خود نیز تغییر مي‌یابد. به منظور تحقق اهداف تربیتی در مدارس تصمیم گرفتم کارنامه ی ارزشیابی توصیفی فعالیت های پرورشی را طراحی نمایم.
«بسمه تعالي »
| نام و نام خانوادگی:
پایه تحصیلی: نام درس |
معیارهای ارزیابی
ملاک های ارزیابی |
درحدانتظار | پایین تر از حد انتظار | نیازمند تلاش |
| پرورشی | 1. شرکت فعال در فعالیت گروهی مدرسه
2. برقراری روابط مناسب در گروه 3. مسئولیت پذیری در گروه 4. خلاقیت و ابتکار در فعالیت های پرورشی 5. شرکت فعال در فعالیت های انفرادی پرورشی |
تقدیر از دانش آموزان مسئول، برگزیده، شرکت کننده در مسابقات
هیچ چیز مثل تشویق صحیح، بجا، به موقع، به اندازه، افراد را به تلاش بر نمی انگیزد. چون تشویق یک میل فطری انسان است. هر انسانی به فطرت خود متمایل به کاملترشدن است و تشویق آدمی در این جهت و قدردانی از آنچه در این راه به دست آورده است انگیزه او را بیشتر مي‌کند و باعث دلگرمی او مي‌شود. از طرفی حضرت علی (ع) در نهج البلاغه در رابطه با روش برخورد با بدان تشویق نیکوکاران را جلوی آنان از راه های انضباطی مي‌دانند. پس تشویق افراد فعال موجب تحریک بیشتر افراد غیر فعال مي‌گردد. برای ایجاد انگیزه ی بیشتر در دانش آموزان فعال و غیر فعال در زمینه ی برنامه های پرورشی (مسابقات) تصمیم گرفتم با تهیه ی هدایا و تقدیرنامه از افراد مسئول شورای مسابقات و برگزیدگان مسابقات چه در مدرسه و چه در منطقه تقدیر به عمل آورم. همیشه به این آیه ی قرآن توجه مي‌کنم:
هل یستوی الذین یعلمون والذین لایعلمون پس آنهایی که حتی با کمترین تلاش در این حرکتهای دینی، فرهنگی در مدرسه فعالیت مي‌کنند با افرادی که اصلاً تلاشی نمی‌کنند مساوی نباید باشند. برای تشویق بچه های شرکت کنننده در فعالیتها برنامه‌ی اردویی با توجه به علاقمندی دانش آموزان تنظیم شد، که هم دانش آموزان تشویق شوند و هم اینکه انگیزه ی بیشتری برای تلاش بیشتر پیدا نمایند.
طرح استفاده از دانش اولیا و همکاران
یکی از مسائلی که همیشه در رابطه با اجرای مسابقات با آن دچار هستیم، نداشتن دانش کافی در همه ی زمینه های مسابقات بود برای جبران چنین نقصی سعی کردم در شغل اولیاء دانش آموزان بررسی به عمل آورم و لیستی از افرادی که در رشته‌های مختلف مي‌توانستند مطلب در اختیارم قرار دهند، راهنمایی‌ام کنند و یا در تمرینات حضور یبابند را تنظیم کردم و در جلسه ای از آنها کمک خواستم بعضی‌ها دعوتم را به دلایل مختلف از جمله مشغله کاری رد نمودند. اما بعضی از اولیا پذيرفتند که با من همکاری نمایند. کتابهایی را معرفی كردند و یا در طی آمادگی برای مسابقات حضور یافتند و راهنمایی هایی نمودند که از کمک آنها استفاده نمودم و به تجربیاتم افزوده شد و سعی کردم نقايصم را اصلاح نمایم و قدم های بهتری بردارم. از تخصص همکاران نیز بهره مند شدم و با کمک و هدایت مدیریت محترم مدرسه در زمینه های هنری و ادبی از آنها یاری خواستم.
طرح استفاده از اوقات فراغت تابستانی
اوقات فراغت تابستان بهترین زمان پرورش هنری، فرهنگی و … دانش آموزان در پوشش برنامه های غیر رسمی مي‌باشد. زمانی که اکثر اولیا و دانش آموزان در پی راهکاری برای بهینه استفاده کردن از آن و پرورش فرزندانشان مي‌باشد. پس چه مفید و سودمند است اگر ادامه ی فعالیت های مسابقات را در تابستان پی گیری نمائیم و با هماهنگی با مدیریت مدرسه و اولیا کلاسهای تخصصی تر برگزار نمائیم و حتی متن سرود، تئاتر و سایر مسابقات گروهی را که به نوعی در زمان سال‌تحصیلی یا مشکل بیشتری از لحاظ زمانی، برنامه ی درسی رسمی دانش آموزان و … مواجه هستند را در تابستان پی ریزی و برنامه ریزی نمائیم و در سال تحصیلی فقط حالت تمرین و پختگی کار مد نظر باشد.
نتیجه گیری
بهبود اجرای مسابقات قرآنی، فرهنگی، پرسش مهر و …. نیازمند همکاری، مشارکت و مساعدت کلیه عوامل مدرسه اولیا و دانش آموزان مي‌باشد. و برای بهبود اجرای آن یک نفر مسئول پرورشی کفایت نمی نماید بلکه مسئول پرورشی مدرسه باید برنامه ریز، همانگ کننده و وابط باشد. از لحاظ زمانی نیز استفاده از زمان های فراغت دانش آموزان بسیار موثر و موجب پیوستگی و تداوم آموزش‌ها مي‌گردد و مي‌توان با اجرای برنامه ی منظم، هماهنگ و سازمان دهی شده بیشترین اثر تربیت دینی را در دانش آموزان آشکار نمود.
در چنین جریانی فرایند پرورشی اتفاق مي‌افتد جریانی منظم و مستمر که هدف آن هدایت رشد جسمانی و روانی، یا به طور کلی هدایت رشد همه جانبه ی شخصیت پرورش یابندگان در جهت کسب و درک معارف بشری و هنجارهای مورد پذیرش جامعه و کمک به شکوفایی استعدادهای دانش آموزان است[5] و به طور کلی فراهم‌کردن زمینه ی خدایی شدن دانش آموزان. ان شاء الله که همه ی ما با برنامه ریزی صحیح و هماهنگ در تمام سطوح تعلیم و تربیت زمینه چنین تخلفی را فراهم نمائیم.