آستانه اشرفیه زادگاه دکتر معین

موقعیت جغرافیایی

آستانه اشرفیه در ۳۵ کیلومتری رشت واقع است و فاصلهٔ آن تا شهر لاهیجان ۷ کیلومتر است.

وجه تسمیه

این شهر در گذشته کوچان نامیده می‌شد. کوچان یعنی محل زندگی کوچ ها. کوچ از ساکنان قدیمی گیلان به شمار می‌روند و در بسیاری از متون باستانی نامشان با بلوچ ها آمده. بلوچ ها در قرن های دوم و سوم هجری از گیلان کوچیده و به جنوب شرقی ایران رفتند و کوچ ها به منطقه جلگه‌ای و دو سوی سپیدرود آمدند و گروهی در کوچسفهان امروز و گروهی دیگر در آستانه امروز یا کوچان پیشین ساکن شدند و نام خود را بر این دو ناحیه نهادند. و پس از تدفین پیکر سید جلال‌الدین اشرف که نوشته اند پسر امام موسی کاظم بوده در این شهر، نام آن به آستانه اشرفیه تبدیل شد.

اماکن

آرامگاه دکتر محمد معین، گردآورنده فرهنگ فارسی معین در این شهر قرار دارد.

از مکان‌های تفریحی آن پارک ساحلی و مناظر زیبای حاشیهٔ رودخانهٔ سفید رود است. دوشنبه بازار و پنچشنبه بازار این شهر مکانی مناسب برای اجتماع مردم و خرید مایحتاج هفته است و از شهر ها و روستا های همجوار در این روز به این مکان می ایند.

این شهرستان با وسعت ۴۲۶/۶ کیلومتر مربع در شرق گیلان در عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۱۶ دقیقه و طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۵۶ دقیقه شرق نصف النهار مبدا واقع شده است و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۳ متر است .

شهرستان آستانه اشرفیه با جمعیت ۱۲۵٫۴۳۷ نفر از دو بخش مرکزی با ۴ دهستان ( کورکاء، دهشال، کیسم و چهارده ) و بخش بندر کیاشهر با ۲ دهستان ( دهسر و دهکاء ) تشکیل شده است.^{[آمار سال ۸۵ از مرکز آمار اضافه گردد]}

۴۲ درصد جمعیت این شهرستان شهر نشین و ساکن در دو شهر آستانه اشرفیه و بندر کیاشهر و ۵۸ درصد روستانشین و ساکن در ۱۰۷ روستا می‌باشند.

این شهرستان شامل دو شهر، دو بخش، ۶ دهستان و ۹۸ آبادی می‌باشد. مرکز شهرستان، شهر آستانه بوده و شهر دیگر شهرستان، بندر کیاشهر نام دارد.

پلی به طول ۸۵۰ متر در این شهر بر روی سفیدرود احداث گردیده است که این شهر را به رشت مرتبط می سازد.

آرامگاه دکتر محمد معین نیز در شهر آستانه قرار دارد.

محصولات

از محصولات زراعی این شهرستان می‌توان بادام زمینی، برنج (انواع برنج‌های معطر و طارمی، دمسیاه و…)، گوجه سبز و تخمه آفتابگردان و مرکبات نام برد.

به دلیل کیفیت و سبکی خاک این منطقه که بیشتر حاصل رسوبات سفیدرود است هویج نیز از محصولات آن است. این شهرستان از مراکز عمده تولید فلفل سبز دانست. ضمناً این شهرستان دارای نوعی کدو تنبل است که از نظر ارزش تغذیه در سطح بالایی قرار دارد. آستانه اشرفیه از مراکز اصلی تولید نهال صنوبر است.

این شهرستان از سمت شمال به دریای خزر، از خاور و جنوب به شهرستان لاهیجان و از باختر به کوچصفهان و لشت نشا محدود است و دارای 2 بخش مرکزی و بندر کیاشهر است. در تقسیمات جغرافیایی کنونی 2 دهستان آستانه و دِهشال جزو بخش مرکزی و حسن کیاده از توابع بندر کیاشهر محسوب می‎گردد. در مجموع، شهرستان آستانه دارای 4 دهستان و 75 روستاست. آستانهٔ اشرفیه تا 1358ش بخش بوده و در اسفند 1358ش برحسب تصویب شورای انقلاب به شهرستان تبدیل شده است. در سرشماری عمومی 1355ش جمعیت دهستان آستانه 333‘20 نفر، دهستان حسن کیاده 374‘5 نفر و دهستان دِهشال 880‘32 نفر بوده است. موافق سرشماری 1365ش جمعیت کیاشهر 293‘12 نفر می‎باشد. در این شهرستان مجموعاً 19 زیارتگاه وجود دارد.

مرکز شهرستان: شهر آستانهٔ اشرفیه مرکز شهرستان است که در تلفظ محلی به آن «پیله آسّونه» گفته می‎شود. طول جغرافیایی آن ْ49 و َ58 شرقی و عرض جغرافیائی آن ْ37 و َ15 شمالی و مساحت شهر بیش از 8 کمـ 2 است. آستانهٔ اشرفیه در 36 کیلومتری خاور رشت، (مرکز استان) و 7 کیلومتری شمال غربی لاهیجان قرار گرفته و جمعیت آن 000‘25 نفر است که در 447‘2 نفر است که در 447‘5 خانوار متمرکز گردیده‎اند (سرشماری آبان 65).

کشاورزی و صنعت:

آب و هوای این شهر همانند سایر قسمتهای گیلان معتدل و مرطوب است. آب کشاورزی روستاهای این شهرستان از نهرهای حشمت‎رود، سیدعلی اکبری و سالارجوی که از شعبه‎های فرعی سفیدرود هستند تأمین می‎گردد. همچنین کانالهای زیادی از حشمت‎رود جدا کرده‎اند که تعدادی دیگر از روستاهای این شهرستان را آبیاری می‎کند. از محصولات عمدهٔ این شهرستان برنج، دانه‎های روغنی، حبوبات، محصولات جالیزی و اندکی سیب و انگور است (وزارت کشاورزی، 1362ش، 137-138؛ همان، 1363ش، 201 به بعد). محصول برنج آن در 1363ش بالغ بر 576‘39 تن بوده است (همان، 1363ش، 203). ولی موافق آمارنامهٔ استان گیلان، در این سال سطح زیر کشت برنج در این شهرستان 75/076‘15 هکتار و میزان محصول آن 813‘42 تن بوده است (مرکز آمار ایران، ص 105). مطابق آخرین آمار در حال حاضر سطح زیر کشت برنج 000‘19 هکتار و محصول سالانهٔ آن حدود 000‘40 تن برنج سفید است (تحقیقات محلی). همچنین 800 هکتار زیرِ کشتِ بادام‎زمینی است و 350‘1 هکتار زمین به توتستان اختصاص یافته است و سالانه حدود 700 تن ابریشم در آنجا تولید می‎گردد. محصول پیلهٔ این شهرستان بیشتر به مشهد صادر می‎شود.
در سطح شهرستان 4 کارگاه صنعتی وجود دارد که مهمترین آنها کارخانهٔ تولیدی پارچهٔ سیمین بافت است که در 4 کیلومتری آستانهٔ اشرفیه در روستای نازک‎سرا قرار دارد. نیز یک کارخانهٔ پلاستیک‎سازی در جادهٔ کمربندی آستانه و یک کارخانهٔ فرغون‎سازی در 3 کیلومتری جادهٔ بندر کیاشهر قرار گرفته است. شرکت تولیدی گیلان مرغ نیز از مؤسسات با اهمیت این شهرستان است که به زودی آمادهٔ بهره‎برداری مجدد می‎گردد. همچنین در آستانهٔ اشرفیه تعداد زیادی کارخانهٔ چوب‎بری و برنج‎کوبی وجود دارد. در 1363ش در شهر آستانه، 891‘5 رأس گوسفند، 321‘1 رأس بز و بزغاله، 965‘3 رأس گاو و گوساله پرورش یافته است (مرکز آمار ایران، آمارنامهٔ استان گیلان، ص 111).
تأسیسات فرهنگی و اجتماعی: آستانهٔ اشرفیه دارای مؤسسات گوناگون فرهنگی و اجتماعی است. براساس آمار موجود این شهر دارای تأسیسات برق، آبرسانی، تلفن خودکار، 9 درمانگاه دولتی، یک بیمارستان، یک آزمایشگاه و یک داروخانه است. تعداد پزشکان آن در کل شهرستان در حال حاضر 6 نفر است. این شهر در مسیر راه اسفالتهٔ استان گیلان به مازندران قرار دارد و از طریق راه اسفالت با شهرهای رشت، لاهیجان، بندر کیاشهر، لنگرود و بندر انزلی مرتبط است.
در این شهرستان (به استثنای بندر کیاشهر) 72 مدرسهٔ ابتدایی، 30 مدرسهٔ راهنمایی، 11 دبیرستان و هنرستان و یک آموزشگاه بهورزی وجود دارد. همچنین در بندر کیاشهر یک دانشسرای تربیت معلم، تأسیس شده است. در شهر آستانه، 2 حوزهٔ علمیه، یکی در مسجد جامع و دیگری در مسجد بازار قرار دارد که جمعاً در این 2 مدرسه حدود 60 طلبه به آموزش علوم دینی اشتغال دارند. در این شهر 2 کتابخانهٔ عمومی وجود دارد. کتابخانهٔ فرهنگ و هنر در 1331ش بنیان نهاده شده و در حال حاضر 270‘5 جلد کتاب دارد.
تأسیسات دیگر این شهر، یک ورزشگاه، 4 مهمانخوانه و یک مهدکودک است (مرکز آمار ایران، شناسنامهٔ شهرهای کشور، 38-49؛ آمارنامهٔ استان گیلان، 54 به بعد، و نیز تحقیقات محلی).
از آداب و رسوم قابل ذکر این شهر مراسم پنجشنبه بازار است که روزهای پنجشنبهٔ هر هفته گروهی از روستاییان اطراف را به آنجا می‎کشاند (پاینده، 232). اما هنگامی که رابینو از این شهر بازدیده کرده است (ص 67). در این روزها که روز مبادلهٔ کالا بین شهر و روستا بود، روستاییان برای تهیهٔ لوازم زندگی به شهر آمد و شد داشتند.
آثار تاریخی: مهمترین اثر تاریخی و دیدنی این شهر همان بقعهٔ سیدجلال‎الدین اشرف است. این بنا را ظاهراً نخستین‎بار در 311ق/923م گوهرشاد خانم دختر کیارستم بنا نهاد و زینت کرد. به روایت نویسندهٔ کتاب سفرنامهٔ استرآباد و مازندران، در 1275ق/1858م هنگامی که می‎خواستند این آستانه را که خراب شده بود دیگربار بسازند به کتیبه‎ای دست یافتند که در آن نام گوهرشاد خانم را که در سال یاد شده این بنا را تعمیر کرده و ساخته، آمده بوده است (ص 163). اما این روایت را دیگر اسناد تاریخی تأئید نکرده‎اند. پس از 1275ق/1858م چندبار دیگر بنای این بقعه گرفتار سیلابهای سفیدرود گردید و یکسره از میان رفت.
آخرین‎بار در 1350ش این بقعه را که خراب شده بود به‎طور کلی تجدید بنا کرده‎اند، گنبد قدیم را از بین برده و گنبد جدیدی بر روی آن ساخته‎اند. در نقشهٔ فعلی، مسجدی که معروف به مسجد جنب حرم است. در حد شمالی امامزاده قرار دارد. مساحت فعلی آن 88/049‘3 مـ 2 است که از این مقدار 016‘1 مترمربع آن موقوفهٔ مدرسهٔ جلالیه است.
در ساختمان این امامزاده سابقاً مناره‎ای نیز وجود داشته است، اما در بنای فعلی آن مناره وجود ندارد. در بازسازی نهایی ضریح جدیدی نیز برای آن ساخته و ضریح قدیم را به امامزادهٔ آقاسیدمحمد برده‎اند.
از دیگر بناهای تاریخی این شهرستان، بقعهٔ آقاسیدمحمدبن امام جعفر صادق(ع) در آستانهٔ اشرفیه، بقعهٔ آقاسیدحسن‎بن امام موسی‎کاظم(ع) در دهکدهٔ سیاه کوچهٔ آستانه، بقعهٔ آقاسیدمحمدبن امام‎رضا(ع) در کماچال آستانه، بقعهٔ آقاپیر مزار در نیاکوی آستانه و چندین بقعهٔ دیگر در روستاهای این شهرستان و نیز مسجد دهشال است (ستوده، 2/179-192؛ ایرانشهر، 2/1389). آرامگاه دکترمحمد معین ادیب و لغت‎شناس ایرانی نیز در این شهر در کنار حشمت‎رود قرار دارد.

شهرستان سرسبز و زيباي آستانه اشرفيه با برنج‌هاي خوش عطر و بويش در تمام ايران شناخته شده است. شهرستان آستانه اشرفيه از شهرستان های استان گيلان است كه در 40 كيلومتری رشت و در مسير راه اصلی كناره دريای مازندران‌ واقع شده است. آب و هوای اين منطقه همانند ساير قسمت های گيلان معتدل و مرطوب است.آستانه‌اشرفيه از شمال به دريای مازندران از خاور به لاهيجان، از جنوب به املش و از باختر به رشت محدود است.آرامگاه پيرجنگلی بازكيا در گوراب بين آستانه اشرفيه و لاهيجان، آرامگاه دكتر محمد معين در كنار رودخانه حشمت رود آستارا و بقعه هاي امام‌زاده ها در اين شهرستان از جمله مكان‌ هاي ديدني شهرستان آستانه اشرفيه را تشكيل مي‌دهند.

مکان های دیدنی و تاریخی

آرامگاه پيرجنگلی بازكيا : گوراب بين آستانه اشرفيه و لاهيجان
آرامگاه دكتر محمد معين : كنار رودخانه حشمت رود آستارا
بقعه آقا سيد حسن : شهر آستانه اشرفيه
بقعه آقا سيد حسين كيا : 7 كيلومتری باختر آستانه اشرفيه
بقعه آقا سيد محمد : شهر آستانه اشرفيه
بقعه سيد جلال الدين اشرف : شهر آستانه اشرفيه

صنايع و معادن

در سطح شهرستان 4 كارگاه صنعتی وجود دارد كه مهم ترين آن ها كارخانه توليدی پارچه سيمين بافت است كه در 4 كيلومتری آستانه اشرفيه در روستای نازك سرا قرار دارد. يك كارخانه پلاستيك سازی و يك كارخانه فرغون سازی نيز در اين شهرستان وجود دارد. شركت توليدی گيلان مرغ نيز از مؤسسات با اهميت اين شهرستان است. همچنين در آستانه اشرفيه تعداد زيادی كارخانه چوب بری و برنج كوبی وجود دارد.

کشاورزی و دام داری

آب و هوای اين منطقه همانند ساير قسمت های گيلان معتدل و مرطوب است. آب كشاورزی روستاهای اين شهرستان از نهرهای حشمت رود، سيد علی اكبر و سالار جواد که از شعبه های فرعی سفيد رود هستند تأمين می گردد. همچنين كانال های زيادی از حشمت رود جدا كرده اند كه تعدادی ديگر از روستاهای اين شهرستان را آبياری می كند. از محصولات عمده اين شهرستان : برنج، دانه های روغنی، چای، پسته زمينی، محصولات جاليزی و اندكی سيب زمينی و انگور است. مطابق آخرين آمار در حال حاضر سطح زير كشت برنج 19000 هكتار و محصول سالانه آن حدود 40000 تن برنج سفيد است. همچنين 800 هكتار زير كشت بادام زمينی است و 1350 هكتار زمين به توتستان اختصاص يافته است و سالانه حدود 700 تن ابريشم در آنجا توليد می‌شود. محصول پيله شهرستان بيش‌تر به مشهد صادر می شود.
دامداری نيز در اين شهرستان از اهميت برخوردار است. در سال 1363 در شهر آستانه، 5891 رأس بز و بزغاله، 3965 رأس گاو و گوساله پرورش يافته است.

آستانه اشرفيه يكی از شهرهای مهم مذهبی – زيارتی و كشاورزی گيلان است. وجود مقبره حضرت «سيد جلال الدين» در اين شهر اهميت آن را دو چندان كرده است. اين شهر در گذشته « كوچان » ناميده می شد. جلال الدين اشرف ( ع ) فرزند امام موسی كاظم ( ع ) در قرن چهارم هجری قمری به اين شهر نقل مكان كرده، ولی در هيچ منبعی از آن ذكری به ميان نيامده . است

شهرستان آستانه اشرفیه به دلیل حضور آرامگاه سید جلال الدین اشرف (ع)، فرزند امام موسی کاظم (ع) بعنوان پایگاه مذهبی استان گیلان شناخته می شود. از همین روی ایام محرم در این شهرستان حال و هوای دیگری دارد.

یکی از مراسمهایی که هر ساله در بارگاه سید جلال الدین اشرف(ع) و برخی دیگر از امامزاده های شهرستان برگزار می شود، مراسم تعزیه ظهر عاشوراست.

در این مراسم که پس از برگزاری نماز ظهر روز عاشورا برگزار می شود، خیمه های کاروان امام حسین (ع) شبیه سازی می شوند و شمایلهای یزیدی به آتش کشاندن آنها می پردازند تا رنجهایی که کاروانیان حسین بردند تاحدودی در نظر عزاداران حقیقی تر به نظر آید.