آنفولانزای مرغی
همه ما كم و بیش داستان مرغهای بیمار را شنیده ایم و هر از گاهی از طریق رسانه ها راجع به بیماری هولناك آنفولانزای مرغی اطلاعاتی بدست می آوریم. این بیماری هرچند وقت یكبار با شیوع خود عده زیادی را به كام مرگ می فرستد و سروصدای زیادی برپا می كند.
به گزارش سازمان جهانی بهداشت، همه گیری آنفلوانزا سه یا چهار بار در هر 10سال اتفاق می افتد و همه گیری بعدی آن غیرقابل اجتناب بوده و احتمالاً در آینده نزدیك اتفاق می افتد. آنفولانزای مرغی یك بیماری ویروسی بسیار مسری است و می تواند یك تهدید جهانی هم برای انواع طیور باشد و این درحالی است كه این ویروس می تواند انسان را آلوده كند و متأسفانه این ویروس از انسان نیز قابل سرایت است و باید بزودی منتظر اولین همه گیری آنفلوانزای قرن21 در دنیا باشیم كه دانشمندان تخمین می زنند این همه گیری جهانی با مرگ و میر بالایی رخ می دهد؛ یعنی مشابه آنچه كه در سالهای 1918و1919 موجب مرگ 40تا50 میلیون نفر شد.
تاریخچه آنفولانزای مرغی
اولین بار در سال 1997 در هنگ كنگ زیرگونه ای از آنفولانزای مرغی(H5N1) باعث بیماری شدید تنفسی در انسانها شد به طوری كه سبب ابتلای 18نفر و مرگ 6نفر از آنها شد. همزمان مرگ و میر شدید در پرندگان هنگ كنگ ایجاد شد كه مسؤولان بهداشت محلی برای كنترل این آنفلوانزای مرغی مجبور شدند حدود 5/1میلیون قطعه پرنده را نابود كنند. در سال 1999نیز در جریان اپیدمی آنفلوانزای مرغی باز عده ای دیگر مبتلا شدند و در آغاز سال 2003نیز آنفلوانزای مرغی با زیرگروهی دیگر باعث ابتلای حدود 180 انسان شده و سرانجام اپیدمی اخیر از اواسط دسامبر 2003 شروع شده است به طوری كه از ابتدای این اپیدمی آنفلوانزای مرغی تا به حال، میلیونها قطعه پرنده تلف شده اند. كشورهایی كه در جریان این اپیدمی، بیماری از آنها گزارش شده است عبارتند از:چین، ویتنام، تایلند، كره جنوبی، كامبوج، لائوس، ژاپن، اندونزی، تایوان و پاكستان. به هرحال واقعیت این است كه شیوع آنفلونزا تاكنون باعث مرگ حدود 50 میلیون انسان در جهان شده است.
آنفولانزای مرغی چیست؟
دكتر محمد صادقی، دامپزشك در مورد این بیماری می گوید:آنفولانزای مرغی نوعی بیماری ویروسی مشترك بین طیور و انسان است، این بیماری، در بیشتر موارد بوقلمون و مرغ را مبتلا می كند و در برخی از موارد انسان از طریق ذرات آلوده معلق در هوا و از راه تنفسی گرفتار می شود. این بیماری، برای اولین بار در سال 1960 در آفریقای جنوبی شناسایی شد و اولین همه گیری آن در ایران در سال 1977 مشاهده شد. عامل این بیماری نوعی ویروس است كه دارای گونه های كشنده و غیركشنده است. در ایران نوع غیركشنده آن بصورت بومی وجود دارد. بیماری آنفولانزای مرغی، علاوه بر آفریقای جنوبی و ایران، در اغلب كشورهای جهان كه دارای مراكز پرورش بوقلمون هستند، مشاهده شده است. پس از اولین همه گیری این بیماری در ایران، این بیماری در كشورها نیز بومی شده است.
همه گیری هایی كه عامل آن ویروس نوع كشنده بیماری است، برای انسان نیز خطرناك و كشنده است. ولی همه گیری های ناشی از انواع غیر كشنده بیماری به علت قابلیت جهش ویروس غیر كشنده به نوع كشنده نیز حایز اهمیت است، زیرا عدم كنترل این همه گیری ها می تواند باعث گسترش جهانی بیماری در طیور و انتقال آن به انسان شود. وی در مورد علایم بالینی این بیماری می افزاید:مهمترین علایم بالینی در انسان عبارتند از:علایم تنفسی، گوارشی و درد مفاصل. در جوجه بوقلمونها، علایم بالینی مشاهده شده عبارتند از:علایم تنفسی، آب ریزش بینی، ورم ملتحمه و سینوزیت در بوقلمون بالغ، بیماری خفیف تنفسی و كاهش تولید تخم و در جوجه مرغها سینوزیت، عدم تعادل، پیچ خوردن گردن و افسردگی. لازم به ذكر است كه تنها در 5 درصد جوجه مرغهای بیمار علایم بیماری بروز می كند.
وی تأكید می كند:مهمترین تأثیرات نامطلوب بیماری در طیور كه به بروز پیامدهای اقتصادی منجر می شوند عبارتند از:مرگ و میر تعداد بسیاری از طیور و كاهش تخم مرغ. بیماری آنفولانزای مرغی بر اثر استنشاق ذرات معلق در هوای آلوده به ویروس و تماس مستقیم طیور با یكدیگر گسترش می یابد. این ویروس، شدیداً مسری است و به سرعت از طیور بیمار به طیور سالم، منتقل می شود. نوع كشنده ویروس، از راه تنفس، باعث ابتلای انسان می شود. وی تصریح می كند:بیماری آنفولانزای مرغی مخصوص افرادی است كه در محل پرورش و كشتارگاه طیور در حین انجام كار یا جابجایی اصول ایمنی و بهداشتی را رعایت نمی كنند.
بنابراین توصیه شده است كارگران مرغداری ها و افرادی كه به هرشكل كار آنها با این اماكن ارتباط دارد، به هنگام ورود و خروج یا درحال انجام كار در مرغداری ها، از دستكش و ماسك استفاده كنند و در فاصله انجام كار و قبل از مصرف خوراكی ها، دستان خود را با آب و صابون بشویند. یكی دیگر از راههای مبارزه و پیشگیری از بیماری در یك منطقه، جلوگیری از احداث كشتارگاه در نزدیكی محل زندگی طیور است. سریع ترین و كم هزینه ترین روش تشخیص بیماری، انجام آزمایش خون در مرغهای بیمار یا مشكوك به بیماری است. دكتر صادقی می گوید:در بیماری آنفولانزای مرغی با استفاده از واكسن ویروس كشته شده یا ضعیف شده، طیور سالم را در برابر بیماری واكسینه می كنند، ولی هنوز واكسن مؤثری برای جلوگیری از ابتلای انسان به بیماری، ساخته نشده است و داروی مؤثری برای درمان مبتلایان به این بیماری وجود ندارد، به همین دلیل تا حد امكان از نگهداری پرندگان اهلی و وحشی در داخل منزل اجتناب شود.
وی در خاتمه خاطرنشان می كند:از اواخر سال 2003به این طرف، دستكم 92نفر بر اثر تماس با گوشت مرغ، به ویروس آنفولانزای مرغی آلوده شده اند، اما در مواردی انگشت شمار این سوءظن وجود دارد كه ویروس آنفلوانزای مرغی جهش كرده و از انسان به انسان منتقل شده باشد.
سال گذشته آنفولانزای مرغی از طریق پاكستان تا پشت مرزهای شرقی كشور ما نیز گسترش پیداكرد. در آن زمان با اقدامات به موقع از انتشار این بیماری جلوگیری شد، اما روند گسترش جهانی آنفولانزای مرغی نشان می دهد كه باید در وضعیت قرنطینه ای كشور و نظارت بر تبادلات دام و طیور به شدت بازنگری شود، در غیر این صورت با ورود این بیماری به كشور به طور قطع علاوه بر خطرات انسانی می تواند میلیاردها تومان خسارت به صنعت مرغداری كشور وارد شود.
این بیماری چگونه سرایت می كند
دكتر حمید عمادی، متخصص بیماری های عفونی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در مورد آنفولانزای مرغی می گوید:ویروس آنفولانزای A معمولاً علاوه بر انسان می تواند باعث بیماری آنفلوانزا در پرندگان، خوكها اسبها و نهنگ ها شود. نوعی از ویروس آنفلوانزا كه باعث ایجاد بیماری آنفلونزا در پرندگان می شود، به نام آنفولانزای مرغی معروف است. وی با بیان اینكه بیماری آنفولانزای مرغی معمولاً دارای طیف وسیعی از نشانه های بالینی است، می گوید:در یك طرف طیف، بیماری خفیف و بی علامت و درطرف دیگر بسیار شدید و مرگبار است كه صد در صد موارد باعث مرگ می شود.
وی می افزاید:نوع و علت بیماری آنفولانزای مرغی معمولاً در پرندگان مختلف متفاوت است به طور مثال:بیماری در پرندگان اهلی به خصوص بوقلمون، مرغ و خروس بسیار شدید و كشنده است درحالی كه پرندگان وحشی به خصوص پرندگان آبزی مانند اردكها، بیماری كاملاً خفیف و بی علامت بوده و معمولاً مهم ترین مخزن بیماری در طبیعت هم همین پرندگان هستند. این متخصص بیماری های عفونی ادامه می دهد:هنگامی كه پرندگان آبزی مثل اردكها دچار عفونت بی علامت با ویروس آنفلوانزا می شوند، ویروس در روده آنها تكثیر یافته و همراه مدفوع دفع می شود، علاوه بر مدفوع ترشحات بینی و بزاق پرندگان آلوده نیز حاوی ویروس است و هنگامی كه پرندگان سالم در تماس مستقیم با پرندگان آلوده قرار می گیرند، از طریق ترشحات بینی و بزاق پرندگان آلوده بیمار می شوند.
وی تأكید می كند:یكی از مهمترین مكانهای انتقال بیماری، بازارهای خرید و فروش پرندگان زنده است، بنابراین برای پیشگیری از ابتلای پرندگان به آنفولانزای مرغی، بهترین كار جداسازی پرندگان اهلی و خانگی و قرنطینه و انهدام پرندگان بیمار است. وی در مورد این كه چگونه آنفولانزای مرغی باعث بیماری انسان می شود، خاطرنشان می كند:در جریان تكثیر ویروس، بر اثر تغییرات زیادی كه در ترتیب و توالی ژنها رخ می دهد و یا حتی تركیب محتویات ژنتیك ویروسها باهم، ویروس بدیع و جدید، با خصوصیات بیماری زای جدید ایجاد می شود كه این ویروس جدید می تواند باعث بیماری انسانها شود.
شواهد موجود مؤید این نكته است كه این بیماری هنگامی در انسانها ایجاد بیماری می كند كه انسان در تماس مستقیم و طولانی مدت با پرندگان آلوده و توجه به این نكته مهم است كه خوردن گوشت پخته شده پرندگان آلوده باعث بیماری انسان نمی شود. وی با بیان این نكته كه احتمال ایجاد یك جهش جدید كه باعث بیماری آنفولانزای انسانی شده و بتواند در میان انسانها منتقل شده و یا اپیدمی ایجاد كند وجود دارد اضافه می كند:تاكنون هیچ واكسنی برای پیشگیری از ابتلا به آنفولانزای”H5N1″ ساخته نشده است، ولی با توجه به پیشرفتهای وسیع و گسترده آزمایشگاهی كه در امر تولید واكسن وجود دارد احتمالآً چنین واكسنی طی ماههای آینده ساخته خواهد شد، مصرف داروهای ضد آنفولانزای انسانی مانند آمانتادین می تواند در پیشگیری و درمان آنفلوانزای مرغی مؤثر واقع شود.
وی در خاتمه می گوید:تا به حال هیچ موردی از آنفولانزای مرغی در ایران گزارش نشده است و سازمان دامپزشكی نیز در اعلامیه ای ورود هرگونه پرنده زنده یا غیرزنده را از كشورهایی كه آنفولانزای مرغی در آنجا شایع شده است به كشور ایران ممنوع اعلام كرده است و توصیه نموده كه مسافران ایرانی از حضور در بازارهای خرید و فروش پرندگان این كشورها جداً خودداری نمایند. سازمان بهداشت نیز چندی قبل در مورد این بیماری كه به آنفولانزای اسپانیایی مشهور است هشدار داد. در این اطلاعیه آمده است كه به نظر می رسد عامل این بیماری از انسان به انسان دیگر هم منتقل می شود و ویروس این بیماری گونه ای از همان ویروسی است كه در كشورهای شرق آسیا با عنوان آنفولانزای مرغی شناخته شده است.
در ایران چه خبر؟
دكتر وحید مهدویان، ایمونولوژیست می گوید:آنفولانزای مرغی در شرایط فعلی ایران را تهدید نمی كند به دلیل اینكه ایران هیچ گونه واردات مرغ و پرنده ندارد، امكان ورود این بیماری بسیاركم است. اما نباید مسافرانی را كه از پاكستان و افعانستان وارد ایران می شوند نادیده گرفت و به این منظور باید بررسی هایی در گمرك و مرزهای این مناطق در مورد مسافران انجام شود.