كليات
1- نگاهي گذرا بر مبارزه با آفات
مبارزه با آفات بمنظور جلوگيري از خسارات وارده از آنها در كشتزارها و باغها از اوايل قرن هيجدهم ميلادي در دنيا متداول گرديد و با پيشرفت علوم، فن‌آوري و كشف و ساخت تركيبات شيميايي آفت كش بشر موفق گرديد تا بمقدار قابل توجهي از زيان اقتصادي آفات پيشگيري نمايد. اجداد ما در دورانهاي خيلي گذشته در برابر حمله و طغيان آفات عاجز وناتوان بوده و در امر كنترل آنها موفق نبودند. عمليات اوليه كنترل در گذشته‌هاي دور بر اعتقادات مذهبي و يا بر تصوف و اعتقاد به جادو وخرافات استوار بوده است. بعنوان نمونه ذكر يكي دو مثال كوتاه خالي از لطافت نيست:
قاسم ابن يوسف انونصري هروي نوه شيخ ابونصر طبسي مشهور به پير حاجات كه در هرات سكني داشته دركتاب الرشاد الزراعه كه در تاريخ 921 هجري قمري نگاشته در خصوص دفع ملخ چنين نقل مي‌كند « و آنچه زراعت را نقصان مي‌رساند دعا بر چهار گوشه زمين بر سر چوب كنند بلاها را بگرداند .» جالينوس حكيم گويد « هر كه ملخ سبز را كه در ميان گياه بود بگيرد و در ميان كشتزار آويزد ديگر ملخان از آنجا بگريزند و يا هر كه ملخ را بزهره گاو بيالايد پس بكارد هيچ چيز بدان كشت زيان نرساند .» با گذشت زمان بشر از خواص ضد آفت برخي ازگياهان و املاح معدني پي برد و تجارب تازه‌اي از روشهاي كنترل آفات را آموخت. بعنوان نمونه چند مثال ديگر از الرشاد الزراعه نقل ميگردد :
دفع ملخ: هر كه تخم حنظل را با آب بجوشاند چنانچه آب نيك تلخ شود پس قدري نمك بروي افكند و بگرد كشت افشاند ملخ از آن حوالي بگريزد . براي دفع كرم ،ديگر هر كه خواهد كه كرم نباشد در باغ و زمين ،حنا را با آب ببايد جوشانيد و پيش از آفتاب برآمدن ،بگرد زمين افشاند و تخم حنظل نيز مناسب است .
براي محافظت بذر: افلاطون حكيم گويد چون برگ درخت سرويا برگ چغندر با تخمي كه زراعت خواهد شد مخلوط كرده در خانه نگاه دارند ، هيچ آفت بدان تخم نرسد تا وقتي كه زراعت خواهد شد .
محافظت غله در انبار از موش: انبار از نم و بخار و اصطبل و چهار پايان و مزبله و موضعي كه دباغان كار ميكنند و از حمام و آتش خانه ومطبخ دور باشد و خاكي كه با آن اين خانه بنا كنند خاك خالص بايد و آن گل كه زمين و ديوار خانه به آن اندود شود جو عوض كاه با آن گل مخلوط سازند از موش محفوظ بماند و همچين از او ساير حيوانات موذي دور باشد و اگر زمينش نمناك بود بواسطه نم گندم و جو و غير آن ، پايدار نماند و شپشه و كرم در وي افتد و مغز آن بخورند و نابود گردد .
همانطور كه در بالا اشاره شد در دو سه قرن اخير بوده است كه انسان با كشف آفت كشها ( بخصوص بعد از جنگ جهاني دوم ) و تدوين روشهاي نوين كنترل آفات تحول عظيمي در امر حفظ نباتات و فراورده‌هاي گياهي پديد آورد و اين تحولات همچنان ادامه دارد. با گسترش تبادل كالاهاي كشاورزي در ميان اقوام و ملل گوناگون ، آفات و بيماريهاي گياهي و علفهاي هرز از مبادي اوليه و زيستگاههاي طبيعي خود نيز جابجا و مسايل و مشكلات عديده‌اي براي زراعات و باغات و محصولات گياهي كشوهاي مقصد ايجاد نموده و مي‌نمايد و اين امر موجب گرديد تا كشورها براي سلامت وحفاظت از ساكنين گياهي و مردم خود دست به اقدامات لازم بزنند .
2- قرنطينه Quarantine
قرنطينه در اصل Quadriginata (به زبان لاتين ) بوده كه در زبان ايتاليائي Quarantina و در زبان فرانسوي Quarantaine ناميده شده و به اختصار Quarantine گفته ميشود كه با هدف جلوگيري از ورود و استقرار و اشاعه بيماريهاي مسري بخصوص طاعون از مرزها ( بخصوص مرزهاي آبي ) اعمال مي‌شده و در بنادر تا 40 روز (از دوره كمون عامل بيماري تا ظهور علائم مرض) از تخليه كشتي ها ممانعت بعمل مي آمد .
3- سابقه قرنطينه در دنيا :
قرنطينه انساني در سال 1374 ميلادي ( قرن چهاردهم ) در ايتاليا و بمنظور پيشگيري از شيوع و انتشار بيماريهاي ساريه نظير طاعون تصويب گرديده و بمورد اجرا گذاشته شد . قرنطينه دامي درسال 1884 ميلادي در آمريكا به تصويب رسيد و هدف از آن جلوگيري از سرايت و اشاعه بيماريهاي مسري دامي بود .
قرنطينه گياهي: براي اولين بار در سال 1876 در فرانسه و بمنظور جلوگيري از شيوع و اشاعه آفت مهم مو (شته فيلوكسرا ) پايه ريزي گرديد و بعد از آن در سال 1883 در آمريكا و در سال 1887 درانگلستان به تصويب رسيده و به اجرا درآمده است. لزوم تعيين و تصويب و اجراي ضوابط و مقررات قانوني براي قرنطينه نباتي ناشي از وقوع دو حادثه تلخ تاريخي در اروپا در طي سالهاي 1847 ميلادي با طغيان سفيدك دروغي سيب زميني و 1859 با طغيان سفيدك دروغي مو بوده است .
4- سابقه قرنطينه نباتي در ايران :
اولين ضابطه قرنطينه گياهي در ده ماده تنظيم و دراواخر شهريور 1314 تصويب و درخصوص مقررات واردات بذر و ساير قسمتهاي نباتي از خارجه جهت تامين صحت نباتات بود ، كه توسط اداره پنبه و تفتيش صحي نباتات به اجرا در آمد اگر چه با اجراي مفادي از اين نظامنامه مشكلات معتلابه موجود مرتفع شد اما اين مقررات با توسعه زراعتهاي پنبه ، چغندرقند ، توتون و برنج و غلات وحبوبات و احداث باغهاي مركبات و ميوه و معالاً توسعه مبادلات كالاهاي كشاورزي مطابقت نداشت. لذا در سال 1325 دومين نظام نامه قرنطينه نباتي ايران در دو فصل شامل كليات و واردات و 20 ماده تصويب و توسط اداره كل دفع آفات نباتي اجرا گرديد .
توسعه و پيشرفت كشاورزي ،افزايش سطح روابط بين‌المللي و داد و ستد فرآورده‌هاي كشاوري و توجه ويژه كشورها به امر پيشگيري از ورود و شيوع آفات و بيماريهاي قرنطينهاي و مطالبه گواهي بهداشت نباتي براي واردات كالاهاي كشاورزي ، وزارت كشاورزي را بر آن واداشت تا نسبت به تاسيس اداره كل قرنطينه نباتي اقدام نمايد كه اين مهم در سال 1341 واقع گرديد .
در اين دوران نسبت به توسعه مراكز قرنطينه از سه مركز به دوازده مركز وتامين پرسنل متخصص ( از 4 نفر به حدود 20 نفر ) و تهيه وسايل فني و آزمايشگاهي و ادوات مورد نياز اقدمات قابل توجهي بعمل آورد. بروز آفت كرم خاردار پنبه و طغيان آن در منطقه عاري از اين آفت در گرگان و گنبد در تابستان سال 1345 سرو صداي زيادي به پا كرد و تمام مقامات و مسئولان مربوطه محاكمه و تنبيه شدند. بروز كرم خاردار تهولي در تشكيلات مبارزه با آفات ايجاد كرد و منجر به تصويب سومين نظامنامه حفظ نباتات و قرنطينه گياهي در كشور يعني قانون و آئين نامه حفظ نباتات در سال 1346 گرديد . از تاريخ تصويب اين قانون سازمان حفظ نباتات وزارت كشاورزي تشكيل گرديد و داراي شورائي متشكل از وزير كشاورزي (رياست شورا) معاون فني وزارت كشاورزي، معاون وزارت دارائي، معاون وزارت كشور، معاون وزارت بهداري و رئيس موسسه بررسي آفات، رئيس سازمان حفظ نباتات، مدير عامل شركت پخش كود و سه نفر كارشناس دفع آفات با انتخاب وزير كشاورزي و با جلسات ماهانه شد. قانون حفظ نباتات در 25 ماده و 8 تبصره در 12/2/1346و آئين نامه اجرايي قانون حفظ نباتات كه مشتمل بر4 فصل ( فصل 1 كليات فصل 2 قرنطينه فصل 3 شركتهاي خصوصي و دفع آفات فصل 4 سموم) و 59 ماده و 26 تبصره است توسط هيئت وزيران درجلسه مورخ 4/10/46 تصويب وبمورد اجرا درآمد.
5- همكاريهاي بين‌المللي حفظ نباتات
آفات قرنطينهاي از مشكلات اساسي كشاورزي همه كشورهاست و حل اين معضل بهمكاري كشورهاي مختلف نيازمند است . در واقع از قرن گذشته بود كه براي اين مشكل و ايجاد تسهيلات لازم براي مبادله كالاهاي كشاورزي همكاريها و تشكيلات بين‌المللي ايجاد گرديد.
اولين قرارداد بين‌المللي بهداشت گياهي درسال 1881 بنام قرارداد فيلوكسرا ( كنوانسيون فيلوكسرا ) بين كشورهاي فرانسه و آلمان و اتريش ، مجارستان ، پرتقال و سوئيس براي بازرسي صادرات و واردات ( مو ) منعقد گرديد كه بعداً 11 كشور ديگر به آن كنوانسون ملحق شدند دومين قرارداد بين المللي درسال1914 با شركت 30 كشور منعقد و مقرر گرديد كه هر كشور نسبت به تاسيس سازماني جهت تدوين و تصويب و اجراي مقررات قرنطينه و بهداشت گياهي اقدام و امر بازرسي بر صادرات و واردات را اعمال نمايد . سومين قرارداد در سال 1929 با شركت 46 كشور تشكيل و طرح نهايي قرنطينه تصويب و مقرر گرديد تا هر كشور با توسعه تشكيلات و سرويس دفع آفات و قرنطينه نباتي، معاينه و بازرسي زراعت و خزانه‌‌ها رادر كشور خود به مورد اجرا در آورد . اين موافقت نامه در حقيقت اولين نشانه‌هاي بروز آگاهيهاي بين‌المللي برامر قرنطينه بعنوان ضامن توسعه كشاورزي و امنيت غذا بوده است. پس از جنگ جهاني دوم مهمترين قرارداد و عهدنامه بين‌المللي حفظ نباتات يا International plant protection convention كه متضمن نكات اساسي در زمينه بهداشت گياهي بود در سال 1951 توسط FAO به تصويب رسيد ودر سال بعد به اجرا در آمد كه بموجب آن توسعه و تكميل تشكيلات بهداشت گياهي و بكارگيري گواهي بهداشت نباتي استاندارد براي محصولات كشاورزي صادراتي به دولت‌هاي عضو توصيه و تاكيد گرديد. دولت ايران در سال 1972 يا (1351) به عضويت اين پيمان درآمد و درحال حاضر 116 كشور در I.P.P.C عضويت دارند . اين كنوانسيون تا كنون دوبار يكي در سال 1979 و ديگري در سال 1997 مورد تجديد نظر واقع كه متن دوم توسط 37 كشور امضاء شده است .
قانون ومقررات قرنطينه توسط مقامات ذيصلاح تنظيم و بوسيله پارلمان و يا هيئت دولت‌ها تصويب و بمرحله اجرا گذاشته مي شود . اين مقررات توليد و دادو ستد محصولات گياهي را تحت كنترل و بازرسي بهداشتي قرار داده و آنرا مقيد و متعهد به اعمال شرايط خاص و تضمين سلامت كالا مي‌سازد. به اين ترتيب، جلوگيري از ورود و جابجايي آفات و بيماريهاي گياهي و شرايط بازرگاني بين‌المللي، گياه و اندامهاي گياهي بر مبناي قانون استواركه هدف نهائي آن تامين بهداشت گياهي و حفاظت محصولات كشاورزي در برابر ورود و خسارت آفاتي است كه در آن كشور شيوع نداشته و يا دامنه انتشار آنها محدود است . اين قوانين نه تنها در سر حدات و مرزها قابل اجراست بلكه در داخل كشور نيز براي جلوگيري از جابجايي و انتشار آفات و بيماريهاي گياهي از نواحي آلوده به مناطق سالم اعمال ميگردد (قرنطينه داخلي) و بدين طريق ورود و خروج ميوه و يا نهال به علت آلودگي به حشره يا عامل بيمايزا از محلي به محل ديگر ممنوع يا منوط به اعمال شرايط بهداشتي ميگردد .
مهمترين فرازهاي متن تجديدنظر شده پيمان بين المللي حفظ نباتات كه داراي 23 ماده و 77 بند و 54 تبصره است عبارت ميباشد از اينكه اعضاء با به رسميت شناختن لزوم همكاريهاي بين‌المللي براي مهار آفات فراورده‌هاي نباتي و ممانعت از انتشار جهاني آنها، با به رسميت شناختن اينكه مقررات بهداشت نباتي از نظر فني بايد روشن بوده و مورد قبول همگان و بي‌تبعيض و شفاف وعاري از پنهانكاري باشد. با تمايل به تضمين هماهنگي با مقررات و تهيه چارچوب و ضوابط استاندارد براي تنفيذ آنها و با احترام به قوانين بين‌المللي در خصوص حفاظت از گياهان، سلامتي انسانها و حيوانات و محيط زيست و اعمال مقررات بهداشتي و بهداشت نباتي موافقت كردند تا اهداف: تامين روشهاي متعارف و موثر براي ممانعت از ورود و انتشار آفات فرآورده‌هاي كشاورزي، مسئوليت اجراي الزامات و تعهدات و استانداردهاي كنوانسيون در سرزمينهاي تحت سلطه خود، مشمول نمودن فرآورده‌ها، انبارها، بستهبنديها، كانتي نرها ، خاك و غيرو به مقررات بهداشت گياهي، ايجاد تشكيلات سازمان حفظ نباتات و قرنطينه گياهي دركشور خود، تهيه ليست آفات قرنطينهاي و غير قرنطينهاي مهم و انتشار آنها، بكارگيري مقررات گواهي بهداشت نباتي و شركت درعمليات گروهي و همكاري در توسعه استانداردها محقق شود .
6- مفاهيم كاربردي اصطلاحات بهداشت گياهي
Commodity (كالا – متاع – جنس ) : نوعي از گياه ، توليدات گياهي يا فرآورده‌هاي آنهاست كه براي تجارت يا مناسبت‌‌ها و اهداف ديگر نقل مكان ميشود .
Commodity pest (ليست آفات كالا ) : ليست آفات منطقه‌اي كه با كالاي خاصي در ارتباط ميباشند .
Consignment( محموله ) : حجمي از گياه يا توليدات گياهي يا كالاهاي مشمول مقررات كه از كشوري به كشور ديگر با يك گواهي بهداشت منتقل ميگردد. يك محموله ممكنست شامل يك يا چند بهر ( Lot) باشد.
Certificate (گواهي ) : سند رسمي كه وضعيت و موضوع شرايط بهداشت گياهي هر محموله را گواهي مي‌كند .
(P.C) Phytosanitary certificate (گواهي بهداشت گياهي ) : گواهي معتبر و مستندي كه توسط بخش قرنطينه سازمان حفظ نباتات و يا نمايندگيهاي آن طبق الگوي كنوانسيون بين‌المللي حفظ نباتات تنظيم و براي محموله مورد تقضا صادر و شامل مشخصات محموله و توضيحات اضافي و چگونگي رفع آلودگي و آفت زدايي محموله بوده و باامضاء و مهر قرنطينه سازمان حفظ نباتات ممهور ميگردد .
Area( ناحيه ) : تعريف رسمي يك ناحيه و منطقه يا كشور يا قسمتي از يك كشور و يا تمامي و يا قسمتهائي از چند كشور است .
Endangered area( ناحيه در معرض خطر ) : يك منطقه يا ناحيه با عوامل و شرايط محيطي مناسب براي استقرار و گسترش يك آفتي كه فعلاً در آن منطقه وجود نداشته و در صورت ورود خسارات مهم و اقتصادي ايجاد مي‌نمايد .
Survey( جستجو و تفتيش، ردگيري، تفحص و تحقيق):رويه‌اي رسمي است كه در طي يك مدت زمان معين و بمنظور تعيين مشخصات و خصوصيات جمعيت يك آفت و چگونگي وجودگونه‌هاي مختلف آن در يك منطقه اعمال ميگردد .
Detection survey: بازديد و جستجو براي تعيين وجود و حضور يك آفت در يك منطقه است .
Delimiting survey: بازديد و جستجو براي تعيين حدود و مرزهاي منطقه آلوده با مناطق سالم عاري از آفت است .
Monitoring survey: جستجو و بازبيني مداوم علائم و مشخصات جمعيتي آفت براي تائيد ادامه حضور آفت است .
Establishment( استقرار ) :دايمي شدن و تداوم حضور وجوديك آفت در يك منطقه بعد از ورود آن آفت .
Introduction (ورود آفت ) : وروديك آفت و در نتيجه استقرار آن در منطقه.
Introduction potential: (توانايي ورود آفت ) : برخورداري از توان لازم آفت براي ورود و استقرار در منطقه.
Pest free area( منطقه عاري از آفت ): منطقه‌اي كه براساس شواهد و مدارك علمي وجود و حضور يك آفت خاص و موردنظر در آنجا به اثبات نرسيده وشايع نبوده و از اين وضعيت حفاظت شده است.
spread ( انتشار ) : توسعه و انتشار جغرافيايي يك آفت در يك منطقه.
Spread potential ( توانايي انتشار ) : توان انتشار يك آفت در يك منطقه.
Surveillance( نظارت و مراقبت ) : فرايند رسمي جمع آوري و ثبت اطلاعات شيوع يا عدم شيوع آفت از طريق بازديد و تفتيش.
(PRA) pest Risk Analysis فرايند تحليل شواهدو مدارك علمي و اقتصادي بمنظور تعيين وضعيت كنترلي آفت و تعيين سطح ( شدت و ضعف) مقررات بهداشت گياهي عليه آن .
Pest Risk Assessment : ارزيابي خطر يك آفت و تشخيص قرنطينهاي بودن آن و بررسي توان ورود آن به منطقه مورد نظر.
Pest Risk Management : مديريت اتخاذ تصميمات براي كاهش خطرات ناشي از اعلام يك آفت قرنطينهاي .
Phytosanitary Measure: وضع هر گونه قانون و آئين نامه و مقرارت بهداشتي براي جلوگيري ازورود و اشاعه يك آفت قرنطينهاي …
Phylosanitary regulation: اعمال رسمي اقدامات لازم بهداشتي براي جلوگيري از ورود واشاعه يك آفت قرنطينهاي مانند منع كشت و انتقال.
Limit (محدود كردن): اعمال اقدامات بهداشت گياهي درداخل واطراف يك منطقه آلوده جهت پيشگيري از انتشار آفت.
control (كنترل) : سركوب،محدود يا ريشه كن كردن جمعيت يك آفت .
Interception coopa pest (رهگيري آفت ): كشف يك آفت طي بازرسي از يك محموله وارداتي
Occuranee ( شيوع ) : وجود آفتي در يك منطقه كه رسماً غر بومي بودن و جديد بودن آن اعلام و رسماً گزارشي مبني بر سابقه آفت pest record: سندي كه اطلاعات در مورد حضور يا عدم حضور يك آفت معين در دست نباشد .
در يك محل مشخص و در يك زمان معيني در داخل منطقه تحت شرايط تشريح شده بدست مي‌دهد .
pest status (وضعيت آفت): حضور يا عدم حضور آفت درحال حاضر در يك منطقه و در صورت امكان انتشار آن بنحوي كه با استفاده از قضاوتهاي كارشناسانه براساس شواهد فعلي و گذشته وديگر اطلاعات مربوط به آفت تعيين شده است.
Transience(ناپايداري): حضور آفتي در منطقه كه انتظار نمي‌رود به استقرار منجر گردد .
Emergency action (اقدام اضطراري): يك اقدام بهداشت گياهي فوري كه در يك وضعيت بهداشت گياهي جديد يا غير منتظره صورت مي‌گيرد .
استانداردهاي بين المللي توازين بهداشت گياهي
مفهوم آفات بومي و قرنطينهاي و چگونگي كار نظارت و مراقبت بر وضعيت آفات
1- آفات بومي :
آفاتي هستند كه از زمانهاي بسيار قديم در يك منطقه زيست نموده و انتشار داشته و با محيط آن منطقه سازگار شده و بصورت طبيعي نسل آن در سال بعد و در ساليان بعد تجديد و ادامه يافته و به وضعيت و تعادل وتوازن طبيعي رسيده باشند.
2- آفت قرنطينهاي :
آفتي با توان بالقوه ايجاد خطر مهم اقتصادي براي منطقه در معرض خطر بوده كه هنوز در اين منطقه وجود نداشته و يا در صورت وجود بطور گسترده پراكنده نشده ورسماً تحت كنترل بوده و مشمول مقررات بهداشت گياهي ميباشد .
3-عوامل قرنطينهاي : آفات و بيماريهاي گياهي وعلفهاي هرز قرنطينهاي را عوامل قرنطينهاي مي‌گويند .
4- نظارت و مراقبت بر وضعيت آفات گياهي در منطقه:
جهت ثبت و گزارش آفت و مناطق عاري از آفت براساس استانداردهاي بين المللي موازين بهداشت گياهي و استانداردها و اصول قرنطينه گياهي در ارتباط با تجارت، كشورها موظف به متعادل كردن موازين بهداشت گياهي خود براساس تحليل خطر آفت و مناطق عاري از آفت ميباشند. جمع آوري وثبت اطلاعات مربوط به آفت اساس و شالوده كليه اين مفاهيم بوده و سازمان حفظ نباتات مجري اين برنامه است كه بايد عدم حضور ياپراكندگي محدود آفات قرنطينهاي درهر منطقه را رسماً تائيد و اعلام نمايد . دو نوع سيستم اصلي براي اعمال نظارت و مراقبت و جمع آوري و ثبت اطلاعات مورد نياز وجود دارد:
5- نظارت و مراقبت بر منابع عمومي اطلاعات :
براي كسب اطلاعات آفت در منطقه مورد نظر فرآيندي است كه اطلاعات مورد نياز از طريق منابع مختلف جمع آوري و تهيه ميگردد اين منابع عبارتند از آرشيو سازمان حفظ نباتات و موسسات تحقيقاتي ذيربط، دانشگاه‌ها، مجامع علمي، ملي و NGOها، توليد كنندگان محصولات گياهي ، موزه‌ها ،مشاورها ، مجلات علمي و اقتصادي، مقالات منتشر شده ،مشاهدات علاقه‌مندان و علاوه بر منابع داخلي از منابع بين‌المللي مثل فائو ، سازمانهاي حفظ نباتات منطقه‌اي و غيرو است: بمنظور استفاده صحيح از اطلاعات كسب شده ، سازمان حفظ نباتات بايد ساز وكاري را تعريف و ايجاد نمايد تا اطلاعات مناسب و صحيح آفت خاص و مورد نظر را جمع آوري تائيد و تطبيق و ثبت نمايد . كاربرد اين اطلاعات شامل حمايت و پشتيباني ازنظرات سازمان مبني بر عاري از آفت بودن يك منطقه يا كمك به انجام رديابي‌هايي زودهنگام يك آفت جديد يا گزارش به سازمانهاي ديگر منجمله سازمانهاي حفظ نباتات منطقه‌اي و فائو و همچنين تكميل ليست آفات كالا و ميزبانان آنها و ثبت پراكندگي آفات منطقه است .
6- نظارت و مراقبت با انجام بازديدهاي ويژه:
اين بازديدها ممكنست كه بمنظور ديده باني ، تعيين حدود مرزي يا رديابي باشد. اينگونه بازديدها رسمي و بايد برطبق برنامه از قبل تعيين شده سازمان حفظ نباتات انجام گيرد و شامل موارد زير است:
تعريف هدف و منظور از بازديد مثلاً رديابي زود هنگام ، حصول اطمينان ازمحدوده مناطق عاري از آفت ، تهيه و تكميل ليست آفات كالا يا رسيدن به چگونگي الزامات خاص بهداشت گياهي ، شناسائي آفت يا آفات مورد نظر – شناختن و دستيابي به زمينه‌هاي كاري مثل منطقه جغرافيايي، سيستم فصل توليد – شناخت زمان ظهور و زمان فعاليت و تعدد نسل آفت – تعيين پايه و اساس تحليل‌هاي آماري مثل سطح اطمينان و تعداد نمونه. انتخاب و تعداد مكانها ، دوره نمونهبرداري و تخمين، تشريح روش‌شناسي بازديد و مديريت كيفيت آن و چگونگي توصيف آفت.روشهاي نمونهبرداري مثلاً ،تله‌هاي جذب كننده ، نمونهبرداري گل و گياه، بازرسي عيني (مشاهده‌اي) جمع‌آوري نمونه و آناليز آزمايشگاهي ، تعيين روش كار براي تعيين بيولوژي آفت و يا بازديد و روشهاي تشخيص و روشهاي گزارش‌گيري.
7- بازديدهاي ويژه از آفت :
كاربرد اطلاعات بازديدهاي ويژه : حمايت و پشتيباني از نظرات سازمان مبني بر عاري بودن منطقه از آفت كمك به رديابي زودهنگام آفات جديد، گزارش به سازمانهاي منطقه‌اي وفائو. انتخاب مكانهاي بازديد مناسب آفت از روي گزارش‌هاي قبلي و دريافتي وجود آفت- مراحل و شرايط زيستي و بيولوژي آفت – پراكندگي ميزبانهاي گياهي آفت خصوصاً مناطق توليد تجاري آنها – مساعد بودن شرايط آب و هوايي مكانها براي آفت و زمان و موقع بازديد كه به كمك سيكل زندگي آفت و فنولوژي ميزبان يا ميزبانان آفت و زمان كنترل آفت و يا تعيين اينكه بهترين حالت رديابي آفت روي محصول در حال رشد يا روي محصول برداشت شده مي باشد .
براي آفاتي كه به تازگي مستقر شده‌اند مكانهاي مناسب بازديد بستگي به راههاي ورود واشاعه آفت و محل توليد كالاي وارداتي و محل كاشت كالاي وارداتي دارد . انتخاب روشهاي بازديد مي‌تواند از طريق نوع علائم و نشانه‌هاي آفت و دقت يا حساسيت تكنيك‌هاي كاربردي تست آفت، مشخص شود .
8- بازديدهاي ويژه از كالا يا گياهان ميزبان:
اين بازديدها مي‌تواند اطلاعات لازم براي تهيه ليست آفات كالاها در شرايط عمليات زراعي خاص را مشخص كند. همچنين براي تهيه ليست ميزبانهاي آفات كاربرد دارد . انتخاب مكانهاي مناسب بازديد با توجه به موارد زير تعيين ميشود، پراكندگي جغرافيايي و يا وسعت مناطق توليد .
برنامه‌هاي مديريت آفت (امكانهاي تجاري و غير تجاري) – نوع واريته‌ها – نقاط مشترك كالاي برداشت شده و روشهاي بازديد ، بايد در ارتباط با برداشت محصول زمان‌بندي شود و بستگي به انتخاب روشهاي نمونهبرداري مناسب نوع كالا دارد .
نمونهبرداري معين و تصادفي : بازديد معمولاً بصورتي طراحي گردد كه نهايتاً منجر به رديابي آفات خاص مربوطه شوند: گر چه طرح بازديد بايد شامل نمونهبرداري تصادفي براي تشخيص حالات غير منتظره هم باشد .
9- نظارت صحيح :
افرادي كه در نظارت عمومي و ويژه همكاري ميكنند بايد كاملاً در زمينه‌هاي مناسب حفظ نباتات و مديريت داده‌ها تعليم ديده باشند و در خصوص روشهاي نمونهبرداري ،نگهداري و انتقال نمونه‌ها و تشخيص و ثبت اطلاعات از علم و آگاهي لازم برخوردار بوده وروشهاي كاري نيز از نظر فني بايد معتبر باشد .
10- نيازهاي فني به منظور خدمات تشخيص :
سازمان حفظ نباتات بايد خدمات مناسب تشخيص براي حمايت از نظارت‌هاي عمومي و ويژه را تهيه و ارائه نمايد . خدمات تشخيص عبارتند از متخصصين لازم در رشته‌هاي مربوطه و امكانات و وسايل كافي ، دسترسي به متخصصين براي تائيد تشخيص ، امكانات نگهداري اطلاعات. امكانات براي تهيه ونگهداري نمونه‌ها و استفاده از روشهاي عملياتي استاندارد توسط موسسات معتبر .
11- ثبت و نگهداري :
اطلاعات حاصله بايد بصورت مناسب نگهداري و طوري بايگاني شود كه مناسب مقاصد ديگر مثل تحليل خطر. مناطق عاري از آفت و تهيه ليست آفات مورد استفاده باشد . اطلاعات بايگاني بايد شامل نام علمي ، خانواده ، راسته آفت و اطلاعات اضافي مثل وضعيت آلودگي يا آفت زدايي ، مرحله رشد گياه صدمه ديده و غيرو باشد.
گزارش شيوع آفت جديد: كه بايد شامل اطلاعات در مورد هر گونه موازين اتخاذ شده باشد.
شفافيت:
سازمان بايد گزارش وجود يا عدم وجود و پراكندگي آفت را در اختيار ديگران قرار دهد.
تعيين وضعيت آفت
سوابق آفات از اجزاي اساسي اطلاعات ميباشد كه براي تعيين وضعيت يك آفت دريك منطقه بكار مي‌روند .
سوابق آفت اطلاعات لازم در مورد حضور يا عدم حضور آفت ، زمان و محل و نوع ميزبان مشاهده شده و همچنين مراجع يا ديگر اخبار مربوطه در مورد يك مشاهده وميزان اعتبار اسناد موجود از آفت در خصوص جمع آوري و شناسايي كننده و وسيله شناسايي فني آفت و محل و تاريخ و ثبت و انتشار آنرا بيان مي نمايد . وضعيت آفت به سه صورت گروه‌بندي ميشود: الف – حضور آفت كه به تصميم مربوط به وضعيتهائي از قبيل حضور در تمام مناطق كشور يا حضور فقط در برخي از مناطق منجر ميشود .
ب: عدم حضور آفت كه به تعيين وضعيتهايي از قبيل عدم وجود سابقه‌اي از آفت ، يا آفت ريشه كن شده است يا آفت ديگر وجود ندارد منجر ميشود .
ج : ناپايداري وضعيت آفت كه به تعيين وضعيتهائي از قبيل غير قابل اقدام ، قابل اقدام ، تحت نظارت و قابل اقدام تحت ريشه كني منجر ميگردد .
1- شرايط كلي براي تعيين وضعيت آفت: اهداف سابقه آفت عبارتست از شواهدي تنظيم شده بصورت سند و مدرك كه حضور يا عدم حضور آفت معيني را در محلي خاص و زماني مشخص در داخل يك منطقه، معمولاً يك كشور و تحت شرايط توصيف شده را نشان مي‌دهد. تهيه سوابق معتبر آفت و تعيين وضعيت آن از اجزاء مهم تعدادي از فعاليتهايي است كه تحت پوشش عهد نامه بين‌المللي حفظ نباتات و اصول قيد شده در استانداردهاي بين‌المللي تدابير بهداشت گياهي قرار دارد .
نياز كشورهاي وارد كننده به اطلاعات وضعيت آفت براي اجراي تحليل خطر آفت، وضع مقررات بهداشت نباتي براي ممانعت از ورود و استقرار و انتشار آفت و اجراي تحليل خطر ، در مورد يك آفت غير قرنطينهاي در قلمرو خودشان براي كنترل آن است. نياز كشورهاي صادر كننده به اطلاعات وضعيت آفت براي رعايت مقررات واردات با صادر نكردن محموله‌هاي آلوده به آفت‌هاي تحت كنترل كشور واردكننده – پاسخ با تقاضاها جهت اطلاعات از طرف كشورهاي ديگر بمنظور تحليل خطر و راجع به آفت‌هاي موجود در قلمرو خودشان است .
تمام كشورها از اطلاعات مربوط به وضعيت آفت در موارد ذيل استفاد مينمايند: اهداف مربوطه به تحليل خطر آفات «طرح برنامه‌هاي مديريت آفات در سطح ملي ،منطقه‌اي و بين‌المللي» تهيه ليست آفات داخلي و ايجاد مناطق عاري از آفت .
2- سوابق آفت : اطلاعات سوابق آفت ، در سورويهاي نظارتي و مراقبتي گنجانده شده كه جمع‌آوري و ثبت شده است و شامل نام علمي فعلي ارگانيسم ( تيره – بيوتيپ و غيره ) – مرحله يا حالات زندگي – گروه رده‌بندي – روشن شناسايي، يا سال ، ماه مكان و مختصات جغرافيايي محل مشاهده آفت – نام علمي ميزبان – خسارت وارده به ميزبان، روشها و شرايط جمع آوري مثلاً تله يا نمونه خاك – قيد حضور آفت يا تعداد آفت و غيروست .
3- اعتبار اطلاعات: سابقه آفت از منابع متعددي بدست مي آيد و ميزان اعتبار آن متفاوت است. اعتبار سوابق آفت به جمع آوري كننده و شناسائي كننده و چگونگي رعايت اصول فني در امر شناسايي (مميزي كردن تشخص بيوشيميايي يا مولكولي ) و طريقه ثبت و انتشار پيدايش آفت ( سابقه سازمان ملي حفظ نباتات ، نشريه سازمان – ارائه در انجمن‌هاي ملي تخصصي و غيره ) مربوط ميگردد . اگر سوابق معتبر حاكي از حضور آفت در منطقه است، مي‌توان پراكندگي آنرا بصورتهاي زير مشخص نمود حضور در تمام قسمتهاي ناحيه يا فقط در برخي از نواحي يا بغير از مناطق عاري يا در تمام قسمتهاي ناحيه زير كشت يا فقط در برخي از محصولات زير كشت يا فقط بصورت حفاظت شده يا بصورت فصلي يا تحت مديريت يا تحت كنترل رسمي يا تحت ريشه كني يا با شيوع كم. در صورت اقتضاء مشخص كردن وضع شيوع ( مثل رايج ، اتفاقي ، نادر ) و ميزان خسارت و يا زيانهاي مترتبه روي ميزبان مفيد خواهد بود .
در صورت عدم حضور كه حكايت از نبود سوابق مستدل درباره حضور آفت دارد كه مي‌تواند بوسيله سورويهاي ويژه مورد تائيد قرار بگيرد كه در آنصورت عبارت تائيد شده بوسيله سوروي بدنبال آن اضافه ميگردد. چنانچه عدم حضور در منطقه عاري از آفت ميباشد، بعد از نوشتن عدم حضور عبارت منطقه عاري از آفت اعلام شده بايد قيد گردد. بهر حال موضوع عدم حضور را مي‌توان با عبارات زير مشخص نمود، عدم حضور، سوابق آفت وجود ندارد . مراقبت كلي نشان مي‌دهد كه در حال حاضر آفت وجود نداشته و قبلاً نيز ثبت نشده يا عدم حضور، آفت ريشه كن شده يا عدم حضور، ديگر آفت وجود ندارد كه سوابق نشان مي‌دهد كه در گذشته آفت بصورت ناپايدار و يا مستقر وجود داشته اما عمليات مراقبت نشان مي‌دهد كه بدلايل زير آفت در منطقه وجود ندارد : آب وهوا يا ديگر محدوديتهاي طبيعي مانع استقرار دايمي آفت شده است يا تغيير كشت يا تغيير كولتيوار يا تغيير درعمليات كاشت از استقرار دايمي آفت جلوگيري كرده است .
البته سوابق ممكنست حكايت از حضور آفت در منطقه بكند اما در ارزيابي‌هاي جديد مشخص گردد كه با توجه به دلايل زير در حال حاضر آفت در منطقه حضور ندارد: تغيير در رده بندي ،شناسايي غلط . سوابق اشتباه ، تغيير در مرزهاي ملي ياسوابق غير معتبر (فهرست اسامي مبهم ،روشهاي تشخيص و شناسايي منسوخ شده) يا سوابق معتبر تلقي نمي شود ….
ناپايداري وضعيت استقرار : وقتي پيش مي‌آيد كه آفت در منطقه حضور داشته اما براساس ارزيابي‌هاي فني استقرار آن پيش‌بيني نمي‌گردد. اين وضعيت به سه طريقه نشان داده ميشود. الف : ناپايداري غير قابل اقدام، كه گوياي اين است كه آفت فقط در يك مورد فردي و ايزوله ديده شده و انتظاربقاي آن نرفته و هيچگونه تدابير بهداشت گياهي لازم ندارد .
ب- ناپايداري قابل اقدام ، تحت مراقبت كه حاكي از اينست كه آفت بصورت فردي و يا يك جمعيت ايزوله ديده شده و امكان دارد كه در آينده نزديك باقي بماند اما استقرار آن متصور نيست و تدبير بهداشتي نظارت و مراقبت براي آن اتخاذ شده است .
ج- ناپايداري قابل اقدام ، تحت ريشه كني كه نشان مي‌دهد آفت بصورت يك جمعيت ايزوله كه مكنست در آينده نزديك باقي بماند ملاحظه شده و بدون اقدامات بهداشت گياهي جهت ريشه كني آن ممكنست مستقر گردد و لذا تدبير بهداشتي ريشه كني در مورد آن اتخاذ گرديده است .
ناحيه عاري از آفت
ناحيه عاري از آفت ناحيه‌اي است كه براساس شواهد علمي در آن، آفت خاص و مورد نظر ظهور نكرده و مشاهده نشده است . در اينگونه نواحي صدور نباتات و فرآورده‌هاي نباتي و ساير اقلام مشمول كنترل بدون نياز به كاربرد تدابير بهداشت گياهي اضافي وپس از برآورده شدن شرايط خاص ميسر شده و مبناي صدور گواهي بهداشت نباتي براي گياهان وفرآورده‌هاي نباتي و ساير اقلام تحت كنترل و در ارتباط با آفات خاص مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از طرف ديگر وجود ناحيه عاري از آفت تاييد كننده و توجيه كننده تدابير بهداشت نباتي اتخاذ شده براي اين ناحيه است اصطلاح ناحيه عاري از آفت دامنه‌ي كلي دارد . اين بحث به سه ناحيه قابل تعريف است اولاً كل كشور ثانياً بخش غير آلوده كشوري كه ناحيه آلوده محدودي در آن قرار دارد ثالثاً بخش غيرآلوده كشوري كه در يك منطقه كلاً آلوده قرار دارد .
سه جزء يا مرحله اصلي در ايجاد و محافظت ناحيه عاري از آفت بايد در مد توجه قرار داده شود .
الف – سيستم‌هاي ايجاد عاري بودن ب- تدابير بهداشت نباتي براي حفظ عاري بودن ج- بازبيني جهت احراز اينكه عاري بودن حفظ شده است . روشهاي دستيابي به اين اجزاء شامل جمع آوري اطلاعات سوروي ( تعيين حدود ، كشف ونظارت) – كنترل‌هاي منظم – مميزي (مرور و ارزيابي ) – و تهيه اسناد ( گزارش – برنامه كار ) ميباشد .
شرايط كلي نواحي عاري از آفت : تعيين حدود ناحيه عاري از آفت بايستي با بيولوژي آفت مورد نظر مرتبط باشد. در اصل ناحيه عاري از آفت بايستي در ارتباط نزديك با ظهور آفت تعيين حدود شود اما درعمل با مرزهاي به سادگي قابل تشخيص و قابل قبول با حدود بيولوژيكي آفت تعيين حدود ميگردد مثل مرزهاي اجرايي (بعنوان مثال مرزهاي كشوري ، استان، كمون ) يا خصوصيات فيزيكي ( مثل رودخانه ، دريا ، رشته كوه يا جاده ) و يا مرزي كه براي كليه طرفها روشن است .
ايجاد ونگاهداري ناحيه عاري از آفت كه شامل سه جزء است . سيستم‌هاي ايجاد عاري بودن –تدابير بهداشت نباتي براي حفظ عاري بودن و انجام بازبيني‌ها براي احراز اينكه عاري بودن حفظ شده اما ماهيت اين اجزاء بنابر موارد زير متغير خواهد بود ، بيولوژي آفت شامل پتانسيل بقاي آن، نرخ توليد مثل آن ،طريقه پراكنده شدن آن، موجود بودن نباتات ميزبان و غيره. مشخصات مرتبط با ناحيه عاري از آفت شامل سطح واندازه – درجه ايزولاسيون – شرايط اكولوژيك – تجانس – سطح بهداشت نباتي لازم و استانداردهاي بين‌المللي تدابير بهداشت نباتي ميباشد .
سيستم‌هاي ايجاد عاري بودن شامل نظارت كلي و سورويهاي ويژه است كه شامل:
اولاً تدابير بهداشت نباتي براي حفظ عاري بودن است: تدابيري خاص براي پيشگيري از ورود و انتشار آفت مورد نظر شامل اقدام كنترلي نظير وارد كردن آفت در ليست آفات قرنطينهاي مجاز يا محدود كردن يا ممنوع كردن ناحيه عاري از آفت و ثانياً بازبيني براي اينك احراز گردد كه عاري بودن حفظ شده و براي اطمينان از محافظت ناحيه، اين بازبيني اعمال ميگردد كه شامل بازبيني موردي محموله‌هاي صادراتي – ملزم كردن محققين ، مشاورين يا بازرسان به مطلع كردن سازمان حفظ نباتات از ظهور آفت . وانجام سورويهاي نظارتي است. و ثالثاً تهيه اسناد و مرور آنهاست كه ايجاد و حفظ ناحيه عاري از آفت بايد داراي اسناد كافي باشد و بصورت ادواري تكرار شود. اطلاعات و اسناد مورد نياز شامل اطلاعات جمع آوري شده براي ايجاد ناحيه عاري از آفت و تدابير اجرايي مختلف براي پشتيباني از ناحيه عاري از آفت و تعيين حدود ناحيه و مقررات بهداشتي بكار برده شده و جزئيات فني نظارت و سورويهاي مورد استفاده و ارسال اسناد به فائو است. درمواقع اتخاذ تدابير پيچيده نياز به موافقتنامه‌هاي دوجانبه است .
برنامه ريشه كني
اجزاي تشكيل دهنده اين برنامه مي‌تواند منجر به برقراري و يا برقراري مجدد عدم حضور يك آفت در يك منطقه گردد .ريشه كني شامل اعمال تدابير بهداشتي گياهي براي حذف يك آفت در يك منطقه است . و اقدامي است اضطراري براي جلوگيري از استقرار و انتشار يك آفت پس از ورود اخير آن در منطقه (ايجاد مجدد يك منطقه عاري از آفت ) و يا اقدامي جهت از بين بردن يك آفت استقرار يافته ( برقرار كردن يك منطقه عاري از آفت ) بعد از بررسيهاي مقدماتي شامل رسيدگي به اطلاعات جمع آوري شده، كشف يا ظهور آفت و ميزان آلودگي آن ، اطلاعات مربوط به اثرات بيولوژيكي و اقتصادي بالقوه آفت ،تكنولوژيهاي جاري و منابع موجود براي ريشه كني مي باشد كه البته تحليلي اقتصادي از مقرون بصرفه بودن برنامه ريشه كني آفت بايستي انجام گيرد و وصول اطلاعات در مورد منشاء جغرافيايي و مسيرهاي ورود مجدد آفت هم كارساز خواهد بود . تحليل خطر آفت ، اساسي علمي براي تصميم گيريهاي آگاهانه فراهم مي‌نمايد از اين مطالعات يك يا چند راهكار براي تصميم گيرندگان بايستي بدست آيد اما در يك وضعيت اضطراري منافع حاصل از اقدام سريع جهت پيشگيري از انتشار يك آفت مي‌تواند از منافع حاصله از يك روش نهادينه‌تر ( ساختاري‌تر ) بيشتر باشد.
فرايند برنامه ريشه كني: شامل سه فعاليت عمده است : الف – نظارت ب – محدود سازي ج – اقدامات مربوط به ضدعفوني و ياكنترل آفت .
در كار نظارت يك بررسي براي تعيين حدود خواه براي اولين بار و يا براي تاييد بررسيهاي قبلي بايد انجام پذيرد . سپس كنترل پراكندگي آفت و ارزيابي برنامه ريشه كني است. مراقبت ممكنست شامل تحليل مسير جهت شناسايي منبع آفت و انتشار احتمالي آن . بازرسي موادداراي ارتباط مجموعه‌اي و يا تماسي آفت است بازرسي ، تله گذاري و مشاهده هوايي از اقدامات بعدي است .
يا همچنين پرسش‌هاي هدفدار از كشت كاران و افرادي كه مسئول انبار كردن و تسهيلات جابجايي كالا مي باشند و عموم مردم محل است. در كار محدود كردن كه با استفاده از اطلاعات مربوط به مراقبت بايد يك منطقه قرنطينه تعيين شود . بررسيهاي اوليه اطلاعات مورد استفاده جهت شناسايي گياهان ،محصولات گياهي و ديگر اقلامي را بدست مي‌دهد كه جابجايي آنها به خارج از منطقه قرنطينه، نيازمند كنترل بوده تا از انتشار آفت جلوگيري شود. بهره‌برداران بايد از مقررات آگاه شوند. بايدترتيباتي جهت ترخيص گياهان، محصولات گياهي يا ديگر اقلام تحت كنترل در منطقه (تحت قرنطينه) و رعايت تدابير بهداشت گياهي از قبيل بازرسي ، تيمار يا انهدام اتخاذ گردد. همچنين پيش‌بيني‌هاي لازم براي لغو مقررات در موقعي كه برنامه ريشه كني موفق بوده است انجام شود .
كار تيمار و يا تدابير مبارزه‌اي شامل : انهدام محصول ميزبان – رفع آلودگي از تجهيزات وتسهيلات- انجام مبارزه با آفت كش‌هاي شيميايي و بيولوژيكي – استريل كننده‌هاي خاك _ آيش خاك – تناوب، استفاده از كوليتوارهايي كه جمعيت آفت را سركوب كرده يا از بين مي‌برد، محدودكردن كشت، تله گذاري طعمه گذاري يا ديگر روشهاي كنترل فيزيكي – رهاسازي عوامل مفيد – استفاده ازعقيم سازي حشرات- پردازش (فرآوري) يا مصرف محصول آلوده است.
برنامه ريشه كني مي‌تواند جهت آفات خارجي تازه وارد شده و مستقر شده يا آفات بومي كه در منطقه خاصي وارد شده‌اند نيز اعمال گردد .
داشتن برنامه‌هاي ريشه‌كني قبل از ظهور آفت هم عملي و هم لازم تلقي مي شود زيرا زمان كافي براي مشورت ارزيابي و تحقيق لازم براي حصول اطمينان از طراحي خوب برنامه را فراهم مي‌آورد. قبل از برنامه ريشه كني ، اطلاع رساني مردمي جهت جلب مشاركت آنان مفيد واقع خواهد شد . شروع برنامه ريشه كني با كشف آفت جديد كليد خواهد خورد و در مورد آفات استقرار يافته . با تدبير گري وتصميم به اتخاذ يك منطقه عاري از آفت آغاز ميگردد . شناسائي آفت بطور دقيق بسيار ضروري است تا بتوان طريقه مناسب ريشه كني آنرا انتخاب نمود. البته در مواردي كه شناسايي قطعي و فوري امكان نداشته باشد ، اقدام بايسته توسط فاكتورهاي ديگر نظير ميزان خسارت توجيه پذير است. برآورد پراكندگي آفت هم براي آفات جديد و هم براي آفات استقرار يافته لازم است. بررسي هاي اوليه شامل داده‌هاي مربوط به آفت كشف شده جديد ، منشاء بر جغرافيايي آفت ومسير آن بايد گردآوري و بررسي شود . اطلاعات گردآوري شده در محل كشف آفت يا ظهور كه بايد در مورد آفت و شرايط موجود در محل كشف، آن تهيه شود شامل موقعيت جغرافيايي ،ميزبانهاي آلوده شده در محل ، گستردگي واثرخسارت و سطح شيوع آن ، چگونگي كشف و شناسايي آفت . واردات اخير نباتات يا محصولات نباتي به محل كشف تاريخچه پيدايش و انتشار آفت در منطقه، جابجايي افراد ،محصولات ، تجهيزات و وسائط نقليه – مكانيسم انتشار در منطقه – شرايط اقليمي و خاك و شرايط نباتات آلوده – واقدامات كاشت و اطلاعات در مورد كشور يا منطقه يا منشاء آلودگي بايد در مدنظر قرار گرفته و مسيرهاي ورود آفت مشخص شود تا پس از ريشه كني مجدداً از آن مسير آلودگي وارد نشود . بررسيهاي پراكندگي شامل بررسي تعيين حدود هر طغيان، بررسي مسير و بررسيهاي هدفدار ديگر بايد اجرا گردد . بررسي براي برآورد استعداد جهت انتشار و شناسايي مناطق درمعرض خطر بايد صورت گيرد . فاكتورهاي هزينه منفعت نيز بايد مورد رسيدگي قرار گيرد . اطلاعات بيولوژيكي و اقتصادي شامل بيولوژي آفت – ميزبانان بالقوه – توان ونرخ انتشار آفت، هزينه هاي مالي و منابع و تكنولوژي مورد نياز آن توضيح داده شود . تاثير روي صنعت و محل هم بدون ريشه كني و هم با هر يك از راهكارهاي شناخته شده و ريشه كني بايد صورت گيرد. يكي از اولين اقدامات ريشه كني تهيه ليستي از عملي ترين تكنيك‌ها و طرق ريشه كني و برآورد هزينه آنها در بلند مدت و كوتاه مدت است .البته راهكارهاي عدم اقدام يا اتخاذ روش مديريت آفت نيز بايستي برآورد شده و مورد رسيدگي قرار گيرد. تمام راهكارهاي عملي براي تصمم گيرندگان تشريح كه البته فاكتورهاي سياسي اجتماعي و اقتصادي و موجود بودن منابع مالي لازم نيز در تصميم نهايي تاثيرات انكار ناپذير خواهد داشت
تيم مديريت و اجراي برنامه ريشه كني است كه سه فعاليت اصلي خواهد داشت كه شامل مراقبت ، پيشگيري از انتشار و ريشه كني افت است . تشكيل تيم مديريت براي هدايت و ايجاد هم آهنگي در فعاليتهاي ريشه كني است .مسئوليت تيم شامل حصول اطمينان از اينكه برنامه اجرايي با برنامه مورد توافق و مصوب مطابقت دارد . تدوين ، اجرا و در صورت لزوم اصلاح برنامه ريشه كني – كسب اطمينان از اختيارات مجريان و آموزش مناسب آنان جهت قبول مسئوليت، مديريت مالي و منابع طرح، تعيين و تعريف وظايف مجريان، مديريت ارتباطات جمعي و روابط عمومي، ارتباط بابهره‌برداران تجار وساير ادارات دولتي ذيربط، تنظيم اسناد و نگهداري سوابق ، مديريت روزانه برنامه ، نظارت و ارزيابي مستمر برنامه و بررسي دوره‌اي آن خواهد بود .
با اعمال نظارتها و مراقبت‌هاي عمومي وويژه : ليست آفات كالا. مناطق عاري از آفت و محدوده آن و حضور يا عدم حضور آفات جديد و وضعيت استقرار آنها در منطقه و همچنين اطلاعات و شواهد و مدارك علمي لازم براي تحليل خطر آفت (PRA ) وتدوين مناسبترين موازين بهداشت گياهي براي كنترل و مديريت آن و ارزيابي خطر آفت و بررسي راههاي ورود آن به منطقه وتشخيص قرنطينهاي بودن آن و وضع دستور العمل و آئين نامه ومقررات بهداشتي لازم براي جلوگيري از اشاعه و يا ريشه كني آفت و چگونگي اعمال رسمي و اقدامات بهداشتي وضع شده مشخص مي گردد .
شرايط قرنطينهاي شدن آفت و خصوصيات و رفتارهاي عوامل غير بومي در مناطق جديد
1- چنانچه آفت درمنطقه وجود نداشته يا در صورت وجود ،پراكنش محدودي داشته و تحت كنترل قرار گرفته باشد.
2- شرايط آب و هوايي و محيطي براي زيست آفت مناسب باشد .
3- گياهان و ميزبانان حساس در منطقه وجود داشته باشند.
4- دشمنان طبيعي آفت در منطقه موجود نبوده و يا در صورت وجود كارآيي لازم را نداشته و حمايت نكردند.
5- گياه ياگياهان ميزبان آفت از اهميت اقتصادي زيادي براي منطقه موزد نظر برخوردار باشد. لذا آفاتي كه حائز اين شرايط باشند آنت قرنطينهاي محسوب و مشمول مقررات بهداشت گياهي مي‌گردند. عوامل قرنطينهاي در موضع وموطن جديد رفتاري متفاوت از موطن اوليه دارند. در كشورهاي پيشرفته كه در كنترل آفات بر نقاط ضعف موجود در مراحل زيستي آفت و به مبارزه بموقع و اصولي تكيه دارند ،خسارت آفات با كاهش قابل توجهي روبروست اماورود همين آفات به كشورهاي توسعه نيافته كه به اينگونه مسايل توجهي نمي‌شود ، خسارت آفات قرنطينهاي جبران ناپذير است .
رفتار و خصوصيات عوامل غير بومي در مناطق جديد عبارتند از :
1- عوامل قرنطينهاي با رفتار زيستي نامشخص : مثال 1- بسياري از ويروسها، ميكوپلاسماها و باكتريها درگياهان زراعي ، مراتع وباغهاي ميوه در سطح كشور. طبق نظريه لين لانج اصول قرنطينه در مورد اينها بر دو پايه استوار است:
اول – انتخاب گياه سالم و عاري از ويروس كه براساس روشهاي تشخيص ، گياه عاري از ويروس جداسازي و تكثير ميشود .
دوم- غير مجاز شناختن نقل و انتقال هر گونه گياه آلوده يا مشكوك به پاتوژنهاي فوق‌الذكر.
مثال دوم : پشه گالزايي برگ انبه در بلوچستان و منياب كه جهت مبارزه با آن چيدن كامل تمامي برگهاي درختان آلوده به آفت در فصل خزان (اواسط زمستان) و معدوم نمودن آنها توصيه ميگردد.
2- عوامل قرنطينهاي با زيان اقتصادي كم : مثل نماند گالزاي ريشه در زراعتهاي صيفي و سبزي .
3- عومل قرنطينهاي با توان طغيان ساليانه مثل سوسك گلرادو در زراعت سيب‌زميني و زنجرك انبه در بندر عباس و بلوچستان .
4- عوامل قرنطينهاي ناسازگار با شرايط اقليمي ايران در دراز مدت مثل مگس مديترانه‌اي مركبات . انتشار مگس مديترانه‌اي در سواحل بحر خزر ، مشهد ( طرق ) ، تهران و يزد در سالهاي 1354 تا 1357 سابقه دارد. علت شيوع آفت در آن سالها ، آزادي واردات ميوه مخصوصاً شليل و هلو و مركبات د رحدود 5/1 ميليون تن در فصول مختلف سال از كشورهاي آفريقا ، تركيه ، پاكستان ،آفريقاي جنوبي و اسراييل به ايران و توزيع آنها در استانهاي مختلف كشور بود بطوريكه كليه سمپاشيهاي مكرر نتوانست از خسارت آفت بكاهد. نابود شدن كامل جمعيت آفت در ايران بر اثر سرماي سخت زمستان سال 1357و بخصوص منع واردات ميوه در بهار، تابستان و پائيز سال 1358 از كشورهاي خارج به ايران شناخته شد. بطوري كه نشوونماي آفت در كانونها نابود و مناطق آلوده از وجود آفت پاكسازي گرديد .
5- عوامل قرنطينهاي ناسازگار با شرايط اقليمي ايران در كوتاه مدت : اين عوامل پس از ورود به ايران تحت تاثير شرايط اقليمي نامساعد (تابستان گرم و خشك و يا زمستانهاي سرد و يخبندان ) در كوتاه مدت ( حداكثر يكسال ) نابود و پاكسازي مي‌شوند. مثل مگس دانه خوار ذرت كه از حشرات بومي مناطق حاره و سوپتروپيكي مرطوب جهان است و يا پروانه برنج در انبارها و يا پروانه بيدگندم كه درمحدوده انتشار مگس دانه خوار ذرت در جهان انتشار دارد .
6- عوامل قرنطينهاي با توان خسارت اقتصادي محلي ( موضعي ) : مثل آفات مركبات در استان مازندران. شايان ذكر است كه رفتار بيولوژيكي آفات مركبات در ساحل وجنگل ، روي گياهان ميزبان مشابه در فواصل دور و يا نزديك تفاوت دارد . آفات مركبات نوار ساحلي بندرت روي ميزبانهاي جنگلي دور از ساحل ديده ميشود و يا در صورت برخورد ، رفتار آنها روي گياهان ميزبان جنگلي و حتي روي گياهان ساحلي كاشته شده در جنگل تفاوت دارد .
7- عوامل قرنطينهاي با رفتار متفاوت در موطن بومي اوليه وجديد : اين قبيل آفات در صورت اجراي روشهاي بهزعي خسارت قابل توجهي وارد نمي آورند معمولاً نياز بمبارزه شيميايي ندارند ليكن اگر روشهاي بهزعي درمورد آنان اعمال نگردد و در راستاي حمايت از دشمنان طبيعي آنان تلاش لازم بعمل نيايد به زراعت و محصول زيان ميرسانند . مثال 1 بيد سيب‌زميني درايران اين آفت بومي آمريكاست و از مناطق حاره و سوپتروپيكي مرطوب جهان است كه همه ساله بمحصول سيب‌زميني و بادنجان ،توتون و تنباكو و گوجه فرنگي آسيب مي‌رساند و هر ماهه يك نسل توليد و همه ساله با آن هم مبارزه ميگردد. اما صدمات آفت در مناطق سردسير ايران ديده نمي‌شود .( سرماي زمستان باعث نابودي آفت ميگردد ) و در مناطق خرما خيز ايران فقط اندامهاي هوائي گياه به آفت آلوده ميگردد. اما غده‌ها سالم مي‌مانند . در مناطق حاشيه كوير نيز صدمات آفت بر روي غده‌ها ديده نمي‌شود.
مثال 2 سوسك حنايي خرما است كه اين آفت به نخلستانهائيكه به روش غرقاب و به دفعات بيشتر در بهار ، تابستان و اوايل پائيز آبياري شده و خاك و ريشه متصل به درخت، خيس و مرطوب ميگردد آسيب ميرسانند . اين آفت در هند آفت مهم نارگيل و نخل روغني است و آفت تاج درخت است و آفت درجه دو است.
مقايسه آفات قرنطينهاي و آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل وآفات معمولي
آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل :دسته‌اي از آفات هستند كه جزء آفات قرنطينهاي نبوده ولي مشمول اعمال موازين بهداشت گياهي قرار مي گيرند زيرا وجود آنها بهمره قطعات تكثيري گياه ( نهال ،قلمه ، بذر ، پيوندك و….) منجر به اثرات غير قابل قبول اقتصادي مي‌شوند. اين قبيل آفات در عهدنامه ي بين‌المللي حفظ نبانات ( 1997) آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل تعريف شده‌اند . فرق بين RNQP وQP كه هر دوجزء آفات تحت كنترل ميباشند را مي‌توان در موارد، وضعيت آفت، وجود و طريق و رود آن بهمراه كالا ، اثرات اقتصادي و نوع و روش كنترل رسمي كه براي آن وجود دارد تشريح كرد. كاربرد مفهوم آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل براساس اصول توجيه فني ، تحليل خطر ، خطر مديريت شده ، كمترين تاثير در تجارت و اصل برابري و عدم تبعيض و شفافيت استوار است .در اين ارتباط عكس العمل‌هاي ميزبان ، آفت مواردي كه آفت را مشروط به موازين بهداشت گياهي و گواهي كردن مي‌كند ، تحمل آن و اقدامات عدم تطابق با موازين بايد همگي زماني كه شرايط براي مقررات آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل تعيين و تعريف ميشود در نظر گرفته شوند .
| معيارهاي تعريف شده | آفت قرنطينهاي | آفت غير قرنطينهاي تحت كنترل |
| وضعيت آفت | غايب يا با پراكندگي محدود | وجود دارد و ممكن است بصورت وسيع پراكنده شده باشد . |
| طريق ورود | مشمول موازين بهداشت گياهي براي هر نوع ورود | مشمول بهداشت گياهي فقط براي گياهان كاشتني |
| تاثير اقتصادي | تاثير پيش‌بيني واحتمال داده ميشود | تاثيرمشخص و شناخته شده است . |
| كنترل رسمي | در صورت وجود، تحت كنترل رسمي با هدف ريشه كني يا نگهداري درمنطقه است . | تحت كنترل رسمي با هدف كاهش جمعيت |
وضعيت آفت : در مورد آفات قرنطينهاي، موازين بهداشت گياهي معطوف بر كاهش احتمال ورود ، كاهش احتمال پراكندگي و استقرار آنها مي باشد يعني اينكه در مورد آفات قرنطينهاي در منطقه‌اي كه آفت وجود ندارد ،از ورود و تهاجم به اين مناطق ، جلوگيري و در مناطقي كه وارد شده و داراي پراكندگي محدودي است رسماً تحت كنترل است. اما در مورد يك آفت غير قرنطينهاي تحت كنترل ، احتمال ورود بعنوان يك معيار مد نظر نمي‌باشد چون آفت وارد شده و به احتمال زياد در سطح وسيعي پراكنده شده است و در مورد طريق و رود ،مقررات و روشهاي بهداشت گياهي مي‌تواند براي آفات قرنطينهاي بهمراه هر نوع ميزبان يا طريقه ورودي اعمال شوند اما براي آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل تنها طريق ورودي در مدنظر قرار مي‌گيرد كه بوسيله اندامهاي قابل كشت گياه وارد مي‌شوند . درمورد تاثيرات اقتصادي از آنجائيكه آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل در كشور وجود دارد ، اطلاعات مفصل ودست اول تاثيرات اقتصادي آن شناخته شده و موجود است اما در مورد آفات قرنطينهاي تاثيرات اقتصادي، ناشناخته بوده و موجود نيست لذا پتانسيل اهميت اقتصادي آنها مي‌تواند در صورت دسترسي به بازار ديگر كشورها، مخاطره آميز بوده و اثرات نامطلوب اقتصادي و زيست محيطي را بهمراه بياورد . در مورد كنترل رسمي اينكه تمام آفات تحت كنترل مشمول اعمال موازين بهداشت گياهي هستند اما آفات قرنطينهاي مشمول اقدامات ريشه كني و يا محدود سازي ونگهداري آنها در منطقه آلوده است در حاليكه آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل مشمول موازين كاهش جمعيت در اندامهاي تكثيري و كاشتني است.
معيارهايي كه باعث تميز دادن آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل از آفات قرنطينهاي مي گردند عبارتند از اندامهاي كاشتني گياه مثل بذور ، پيازها و انواع متعدد از قطعات تكثير شونده ( مثل قلمه ) و غير جنسي كه مي‌توانند بعد از كاشت اثرات غير قابل قبول اقتصادي ايجاد نمايند . استفاده نهايي از كشت اين اندامها مي‌تواند براي توليد مستقيم كالاي ديگر واز كلاس متفاوتي باشد . ( مثل ميوه ،گل بريد ، چوب ، غله …) يا اينكه تا آخر عمر گياه بصورت كاشته باقي بماند ( مثل گياهان تزئيني ) ويااز آنها براي كاشت مجدد استفاده گردد (مثل غده ، قلمه ، بذور ) كه خطر اثرات غير قابل قبول اقتصادي در رابطه با استفاده نهايي از آنها ممكنست ( استفاده تجاري از اندامهاي تكثيري با استفاده غير تجاري از كاربردآنها ) معيار قرار گيرد .
فاكتورهاي مربوط به تعيين اثرات غير قابل قبول اقتصادي عبارتند از :
كاهش مقدار توليد محصول بازار پسند ( مثل كاهش محصول ) – كاهش كيفيت (مثل كاهش مقدار قند) – ايجاد هزينه اضافي براي كنترل آفت ( مثل وجين ، سمپاشي ) – ايجاد هزينه اضافي براي برداشت ودرجه‌بندي محصول ( مثل سورت و جمع آوري ) – ايجاد هزينه كاشت مجدد ( مثل طولاني بودن عمر گياه ) – خسارت ناشي از الزام در كاشت گياهان جايگزين ( مثل َ،كاشت واريته معوض مقاوم كم محصول‌تر از همان رقم ) و اثرات آفت بر گياهان ميزبان ديگر. بعضي از آفات كه نه جزء آفات قرنطينهاي و نه جزء آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل تعريف مي‌شوند، ممكنست كه باعث ايجاد اثرات غير قابل قبول اقتصادي مثل ( ايجاد خسارت ) گردند اما ماهيت بهداشت گياهي مثل تاثيرات بازرگاني و يا ايمني غذايي ندارند. لذا براي چنين گياهان وفراورده‌هاي گياهي آلوده به چنين آفاتي از ديگر موازيني استفاده ميشود كه جزء موازين بهداشت گياهي نمي‌باشند .
بازرسي
هدف : بازرسي محموله‌هاي گياهي و گواهي چگونگي رعايت موازين بهداشتي آنها براساس شرايط عهد نامه بين‌المللي حفظ نباتات وايزو 9002 بوده كه با توجه به مقررات و استانداردهاي بين‌المللي تدوين شده است. اين بازرسي دو مرحله دارد:
الف : بازرسي عمومي كه متقاضي بايد به مركز قرنطينه مراجعه و فرم تكميل شده درخواست بازرسي و ضميمه آن و ساير اسناد لازم شامل يك نسخه مجوز ورود ، يك نسخه گواهي بهداشت و يك نسخه گواهي صادرات مجدد (و در صورت ضرورت اسناد اينويس ) را ارائه نمايد . درخواست با قيد شماره و تاريخ ثبت دفتري مي گردد و در درخواست بايد شماره مجوز ورود قيد شود .بازرس اين درخواست را مورد بررسي قرار مي‌دهد ودر صورت كامل بودن ،آنرا قبول كرده و نسبت به بررسي اسناد ضميمه اقدام و فرم چك ليست مراحل بازرسي را بند به بندملاحظه و مورد بررسي و در صورت تطابق تاييد مي‌نمايد. در كار بررسي گواهي بهداشت توسط بازرس بايد به نكات زير توجه شود :
آيا در قسمت توضيحات تكميلي به شرايط ويژه بهداشت گياهي مورد درخواست عمل شده است يا نه . آيا گواهي اصل است و شماره سريال دارد: كپي بايد با مهر و امضاء و تائيد قرنطينه كشور صادر كننده گواهي بوده ومدلل باشد. چنانچه اضافات ياتغييري در متون گواهي بهداشت داده شده بايد اين تغييرات و اضافات توسط مقامات مسئول و مجاز قرنطينه كشور صادر كننده گواهي مورد تائيد قرار گيرد . آيا به شرايط و محدوديتهاي قيد شده و آفت زدايي احتمالي خواسته شده ( در مجوز ورود ) در گواهي بهداشت عمل شده است . آيا تاريخ و امضاء و مهر دارد . آيا مهر اصلي است آيا تاريخ گواهي بعد از تاريخ مجوز ورود است( كه بايد باشد ) آيا زمان صدور گواهي تا زمان وصول آن بمقصد اعتبار دارد يا نه .
در بررسي گواهي صادرات مجدد بايد به موارد زير توجه شود . چنانچه محموله باز نشده ودر بسته‌بندي آن تغييراتي داده نشود و سالم باشد با همان گواهي مي‌تواند بعبور خود ادامه دهد. درغير اينصورت محموله بايد مورد بازرسي قرار گرفته و برطبق مقررات مشمول گواهي صادرات مجدد ميگردد كه بعد از طي تشريفات لازم صادر و ضميمه گواهي بهداشت اصل ميگردد .
بعداز كار تاييد اسناد ،بررسي كالا انجام خواهد شد كه هدف آن تاييد محتويات محموله طبق موارد قيد شده در گواهي بهداشت است كه گونه و واريتر گياه و محصول و مقدار آن، شماره ثبت كانتي‌نرها و اطلاعات مربوط به وسيله حمل و نقل و تعداد و نوع بسته‌ها و غيرو كنترل ميگردد.
الف- بازرسي عيني يا مشاهده‌اي: بعد از بررسي و تاييد كالا عمليات بررسي بهداشت گياهي در دستور كار قرار مي‌گيرد ك هدف آن بررسي و تعيين و ضعيت بهداشتي كالا با موازين بهداشت گياهي مخصوصاً در رابطه با آفات تحت كنترل ، علفهاي هرز و خاك و غيرو در كالا ميباشد. پس از بررسي و تعيين وضعيت عيني اين موارد چنانچه كالا واجدشرايط بهداشتي برطبق موازين باشد گواهي ترخيص صادر و به گمرك تحويل تا كالا ترخيص گردد. ولي در صورت مغايرت با شرايط بهداشتي و ايجاد شك و شبهه در سلامت محموله و وجود ريسك خطر و غيرو دستور انجام بازرسي ويژه صادر و موضوع كتباً به صاحب كالا و مسئولين قرنطينه اعلام و كالا تا وصول نتايج بازرسي ويژ در توقيف موقت قرار مي‌گيرد .
ب- بازرسي ويژه : بازرسي ويژه براساس كلاس كالاها انجام مي‌گيرد . از آنجائيكه بررسي تك تك نباتات و اندامهاي تكثيري و فرآورده‌هاي گياهي موجود در يك محموله ميسر نيست لذا مبادرت به نمونهگيري ميشود . اما ساير. نمونه بايد چقدر باشد ممكنست كه درمجوز ورود سايز نمونهگيري مشخص شده باشد كه بايد به آن عمل شود در غير اينصورت بايد براساس دستورالعمل‌‌هاي سازمان قرنطينه انجام شود كه اين خود بستگي به شرايط پراكندگي آفت درمناطق توليد ونوع محصول ونوع گياه دارد . بهر صورت وقتي نمونه برداري اساس صدور گواهي واقع گردد بايد بصورت رسمي و بطريقه تصادفي نمونهگيري شود بطوريكه نمونه ، نماينده كاملي از كل محموله بوده و ماهيت كالا در آن حفظ و نمايانگر شرايط كل محموله باشد . بطور كلي حداقل سطح بازرسي براي كالاهاي تكثيري و ازديادي 100% و يا نزديك به 100% و براي ميوه و صيفي جات وسبزيجات 2% و دانه‌هاي غلات و روغني و لگوم حدود 2% مناسب بوده و قابل توصيه است . بازرسي از نمونه‌ها براي تعيين وضعيت آفت يا آفاتيكه در مجوز ورود نام برده و فهرست شده‌اند و همچنين آفات معمولي همراه محموله صورت گرفته وتوصيه ميگردد كه قبل از ضد عفوني و تيمار محموله انجام گيرد .
كلاس‌بندي كالاهاي كشاورزي و چگونگي نمونهبرداري از آنها:
كالاهاي كلاس يك و چگونگي بازرسي ازآنها: اين كالاها شامل همه اشكال تكثيري گياهان ( بجز بذر ) خزانه‌اي و نهالستانهاي درختان ميوه و گياهان زينتي و نشاء و قلمه و پيوندك و غيرو است كه قادرند تعداد زيادي از آفات و بيمارهاي گياهي را با خود حمل و منتشر نمايند . نمونهبرداري از كالاهاي كلاس يك بقرار زير است .
1- نمونهگيري از اشكال تكثيري گياهي كه در كارتن ، جعبه يا صندوق بسته‌بندي شده‌اند .
| انتخاب حداقل تعداد بسته ، جعبه يا صندوق بصورت تصادفي | تعداد بسته – جعبه يا صندوق در هرلات ( بهر) |
| 2 | كمتر از 10 بسته ، جعبه يا صندوق |
| 4 | 19-11 بسته ، جعبه يا صندوق |
| 5 | 100-20 بسته ، جعبه يا صندوق |
| 6 | 300-101 بسته ، جعبه يا صندوق |
| 8 | 500-301 بسته ، جعبه يا صندوق |
| 10 | 1000-500 بسته ، جعبه يا صندوق |
| 12 | 5000-1001بسته ، جعبه يا صندوق |
| 15 | 10000-5001 بسته ، جعبه يا صندوق |
| 18 | 10000 بسته ، جعبه يا صندوق |
2- نمونهگيري از اشكال مختلف تكثيري گياهي كه بصورت فله در داخل هرلات ( بهر) ياعدل قرار داده شده‌اند بصورت وزني است.
| مقدار نمونه تصادفي به كيلو | مقدار در هرلات به كيلو |
| 2كيلو | كمتر از10 كيلو |
| 4كيلو | 19-11 كيلو |
| 5كيلو | 100-20 كيلو |
| 6كيلو | 300-101 كيلو |
| 8كيلو | 500-301 كيلو |
| 10كيلو | 1000-500 كيلو |
| 12كيلو | 5000-1001 كيلو |
| 15كيلو | 10000-5001 كيلو |
| 18كيلو | بيشتر از10000 كيلو |
همه نمونه‌هاي اشكال اندامهاي تكثيري گياهي از نظر ابتلا به حشرات بخصوص تريپس‌ها و مينوزها و شته‌ها و علائم بيماريهاي ويروسي و باكتريايي بايد بدقت مورد بازرسي قرار گيرند.
3- نمونهگيري از گياهان گلداني بصورت زير است:
| تعدادگلداني كه بايد بصورت تصادفي انتخاب وبازرسي شود . | تعداد گلدان در هرلات ( بهر) |
| تماماً | كمتر از 50 |
| 10% ياحداقل 8 | 200-51 |
| 5% يا حداقل 15 | 500-201 |
| 3% يا حداقل 30 | بيشتر از 500 |
گياهان گلداني كه بخاطر گل يابرگ زيباي آنان وبطريق گلداني صادر مي‌شوند ميزبان بسياري از افات و بيماريهاي گياهي هستند . بازرس بايد با دقت خاصي از وجود ياعدم وجود آفات نظير شته‌ها – تريپس‌ها وليف ماينرها( مينوزها ) و علائم ويروسي و باكتريايي بر روي آنها اطلاع حاصل نمايد و هر گونه يا واريته را بصورت جداگانه مورد بازرسي قرار دهد. توصيه مي شود كه نمونه‌ها را محكم بر روي كاغذ سفيد تكان داده يا با وارد كردن ضربات آهسته به نمونه در بالاي كاغذ سفيد حشرات بالغ يا لارو آنها را از كمين‌گاه و فضولات خود خارج نموده سپس با نگاه دقيق بر كاغذ هر موجودي كه ديده شود و يا در داخل يا اطراف و روي فضولات آفت قرار داشته يا درحال حركت باشد شناسايي و جمع آوري گردد .
4- نمونهگيري از قلمه‌هاي ريز گياهان زينتي و سبزيجات كاشتني به شكل زير است .
| تعداد نشاء و قلمهاي كه بصورت تصادفي انتخاب و بازرسي ميشود | تعداد نشاء و قلمه در لات ( بهر ) |
| جميعاً | كمتر از 500 |
| 15% يا حداقل 150 | 2000-501 |
| 8% يا حداقل 300 | 10000- 2001 |
| 5% يا حداقل 500 | بيشتر از 10000 |
هر واريته يا گونه جدا جدا مورد بررسي قرار گرفته و محموله‌هاي كوچكتر از 100 تائي تماماً و از محموله‌هاي بزرگتر در لات از 10% آنها وحداقل 100 تا نمونه بصورت تصادفي انتخاب و بررسي ميگردد. در بازرسي بايدتوجه شود كه بخصوص گونه‌هاي تريپس و ليف ماينرها و مگسهاي سفيد بدقت تحت پيگرد قرار گيرند. هر اثر و علامت و رنگ پريدگي ممكن است بيماري ويروسي يا باكتريايي باشد لذا اين نمونه‌ها بايد براي آزمايشگاه ارسال تا تست شوندو يااينكه براي آزمون اينگونه گياهان مظنون ، آنها دركشتگاههاي قرنطينهاي كاشته وتحت نظر قرار دهند .
5- نمونهگيري از نهالستان‌ها ( شامل نهال درختان مثمر و درختچه‌ها و نهالهاي توت و انگور و درختان زينتي چند ساله ): توليدات نهالستاني غالباً با ريشه و پوشيده با خاك يا پيت و يا مخلوط هردو صادر ميگردد . خاك بايد مورد توجه قرار گرفته و از آن نمونه تهيه و به آزمايشگاه ارسال تا از نظر نماند مورد آزمون قرار گيرد . مقدار خاك مزرعه همراه ريشه نبايد از 1% وزني محموله تجاوز نمايد . محموله‌هاي كوچك همگي بايد تحت بررسي قرا رگيرند 10% محموله‌هاي بزرگ و بصورت راندم انتخاب و تحت بازرسي قرار مي گيرند كه البته نبايد از 50 عدد كمتر باشد . خاك اطراف ريشه‌ها را كنار زده و احتمال وجود گره وناهنجاري در آنها بررسي گردد ،نمونهگيري بر طبق جدول زير انجام ميشود .
| تعداد گياهاني كه بايد بصورت تصادفي انتخاب و بازرسي شوند. | تعداد گياه در هرلات ( بهر يا جامعه نمونهگيري كه از همگوني نسبي برخوردار است ) |
| تماماً | كمتر از 50 |
| 10% يا حداقل 15 | 200-51 |
| 5% يا حداقل 20 | 500-201 |
| 3% ي حداقل 30 | بيشتر از 500 |
دربازرسي چشمي از نهالها توجه شود كه مسئله وجود گره بر روي ريشه ورنگ‌پريدگي و وجود لكه‌هاي تيره وپوسته پوسته شدن ساقه مربوط به بيماريهاي ويروسي يا باكتريايي ميباشد كه تشخيص آنها مشكل بوده و ممكنست كه بعد از چند سال بر روي گياه ظاهر گردد ونيازمند تست‌هاي آزمايشگاهي است و بازرس بايد به ميزبانان آفات قرنطينهاي توجه داشته باشد و اينگونه گياهان بايددر گلدانهائيكه با پيت تميز پر شده‌اند كشت و در خلال رشد تحت نظر قرار گيرند .
كالاهاي كلاس 2 و رورش‌اي نمونهگيري و بازرسي از آنها :اين كالاها شامل پيازها ، غده‌ها و ريشه‌ها است . كشورهاي زيادي هستند كه قبل از ورود اينگونه محصولات به محدوده خود روشهاي بازرسي ويژه‌اي را طلب ميكنند. بخصوص براي سيب‌زميني بذري منجمله سوروي مزرعه – بازرسي وتست‌هاي آزمايشگاهي . اينگونه كشورها براي واردات كالاهاي اين كلاس گزارش كاملي از اسناد و مدارك صدور گواهي بهداشت مخصوصاً شرح كامل بازرسي در خلال رشد و سوروي و نحوه نمونهبرداري وتست‌هاي آزمايشگاهي از مزرعه را مطالبه مينمايند. لذا بازرسي از ريشه‌ها ( پاجوشها ) و پيازهاي تكثيري از نظر سوراخ زدگي حشره دقت و در صورت وجود با چاقو بريده شده و علل آن مشخص گردد. براي جستجو و كشف نماندها، نمونهگيري و نمونه‌ها به آزمايشگاه منتقل تا تحت بررسي قرار گيرد. همچنين براي بازرسي نماندها، سطح كالاها نگاه و دقت شود كه فاقد لكه (كه معمولاً داراي رنگ خاكستري يا قهوه‌اي هستند ) و رنگ پريدگي وگره بوده و دپرس نباشند. نمونه‌هايي از خاك همراه پياز و غده و ريشه موجود در كيسهها وكانتي‌نرها تهيه واحتمال وجود نماند در آنهابررسي شود . حداكثر خاك همراه با اين كالاها از 1% وزني آنها نبايد تجاوز كند .
جدول نمونهگيري از ريشه‌ها وغده‌ها و پيازها براي بازرسي چشمي بقرار زير است.
| مقدار نمونه به كيلو | مقداردرلات به كيلون |
| تماماً | كمتر از 10 كيلو |
| 10% ياحداقل 100 عدد | 100-11 |
| 5% يا حداقل 200 غده | بيشتر از 101 |
مضافاً اينكه در صورت مشاهده علائم بيماري بايد بررسي ميكروبي انجام و چنانچه ضرورت يابد و در مجوز ورود قيد شده بايد تست‌هاي خاص آزمايشگاهي انجام شود .
در مورد تجارت سيب‌زميني كه ممكن است بهمراه خود آفات قرنطينهاي را حمل و پراكنده و منتشر نمايد، محموله بايدعاري از خاك (البته آستانه تحمل خاك براي سيب‌زميني بذري تا 1% و سيب‌زميني براي مصارف صنعتي تا 2% مقدار وزني محموله ميباشد)، لارو ، شفيره و حشره بالغ بوده علاوه بر آن غده‌ها بايدعاري از آفات قرنطينهاي باشد. بسياري از كشورهاي وارد كننده، داراي ليستي با چندين عامل قرنطينهاي ميباشد. بعضي از كشورها شرايط خاصي را در قبل از ورود سيب زميني به كشورشان از صادر كنندگان طلب مينمايند اين شرايط شامل سوروي و بازرسي از زراعت سيب زميني و انجام تست‌هاي آزمايشگاهي بوده و گزارشات و اسنادمربوطه كه مبناي صدور گواهي بهداشت است و گزارشات جزء به جزء و مفصل بازرسيهاي انجام شده در مزرعه را درخواست مينمايند .
نمونهگيري از سيب‌زمينيهاي انباري برطبق جدول زير صورت مي‌گيرد .
| تعداد غده‌هائي كه بايد بازرسي شوند | تعداد گونيهائي (kg20 ) كه بايد بازرسي شوند | اندازه محموله |
| جمعاً 200 غده از گونيها بصورت تصادفي براي بازرسي انتخاب ميگردد . | 5 گوني در صورتيكه يك لات باشد 1 گوني در هر لات در صورتيكه 5-2 لات باشد
كمتر از 1 گوني درهر لات در صورتيكه بيش از 5 لات باشد . |
يك كانتر يا واگن كه محتوي كمتر از 30 تن محموله در بيش از يك لات باشد. |
| جمعاً 200 غده براي بازرسي هرگوني | 5 گوني در هر لات | 50-30 تن |
| در جمع 200 غده براي بازرسي از هر گوني | يك گوني از هر ده تن | 200-50 تن |
| يك غده از هر تن | يك گوني از هر ده تن | بيشتر از 200 تن |
بمنظور جلوگيري از آلودگيهاي ثانوي ، محموله‌هاي صادراتي سيب زميني بايد در مواد دست اول و نو، بسته‌بندي شوند . توصيه ميشود كه سيب‌زميني‌ها در كيسههاي 20 كيلوئي بسته‌بندي و در لات‌هاي مختلف و جداجدانگهداري و اطلاعات مربوط به محموله روي كيسهها حك شود . وسايل حمل و نقل مانند ماشين ، كانتي‌نر و واگن بايد تميز و ضدعفوني شده باشد . سيب زميني خوراكي بصورت فله هم صادر ميگردد ( البته در صورت قبول كشور مقصد ) و بازرسي آنها بصورت عيني است و كل محموله بعنوان يك لات در نظر گرفته ميشود . درمعاينه سيب‌زميني براي تشخيص بيد با قطعه قطعه كردن غده و مشاهده دالانهاي احتمالي و براي تشخيص سوسك كلرادو با بازرسي خاك موجود درگونيها وكاميون و براي تشخيص شپشكها با بازرسي حفره‌هاي احتمالي در سطح غده‌ها ومشاهده توده سفيد رنگ و براي تشخيص نماتدها با معاينه ذره بيني غده‌ها و كنترل تغيير شكلها روي غده و تشخيص ويروسها با انجام تست‌هاي گلخانه‌اي و تست‌هاي اليزا و PCR صورت مي‌گيرد .
كالاهاي كلاس 3 ( بذور حقيقي ) : نمونهبرداري از كالاهاي اين كلاس براساس دستور العمل ايستا (انجمن‌بين‌المللي آزمايش بذر يا I.S.T.A) انجام ميگردد. نمونه‌ها بصورت عيني معاينه وتحت بررسي قرار مي‌گيرند . اين معاينات براي مشاهده و جمع آوري وشناسايي حشرات ،كنه‌ها و علائم وآثار بيماريها و گالها واسپور قارچهاو بذر علفهاي هرز و همچنين آفات تحت كنترل (قرنطينهاي وغير قرنطينهاي تحت كنترل ) و غيرو صورت مي‌گيرد . چنانچه كشور مقصد درخواست نمايد كه نمونه‌ها در آزمايشگاه تحت بررسي قرار گيرد بايداينكار براي تست‌هاي ميكروسكوپي از اسپور قارچها و كنه‌ها و كشت آزمايشگاهي براي ظاهر ساختن آلودگيهاي بذر و انجام ساير تست‌هاي مورد نياز انجام شود.
نمونهگيري از كيسهها و ساير ظروف
| تعدادظروف در جامعه آماري (لات ) | حداقل تعداد نمونه |
| 5-1 | از كليه ظروف حداقل 5 نقطه در هر ظرف |
| 14-6 | حداقل از 5 ظرف |
| 30-15 | حداقل از ظرف |
| 49-31 | حداقل از 10 ظرف |
| 400-50 | حداقل از يك 1 ظرف از هر 5 ظرف |
| 560-401 | حداقل از 80 ظرف |
| بيشتر از 560 | حداقل از 1 ظرف از هر 7 ظرف |
نمونهگيري از بذور فله‌اي
| مقدار جامعه آماري | تعداد نقاط نمونهبرداري |
| تا 50 كيلوگرم | حداقل از سه نقطه |
| 1500-51 | حداقل از 5 نقطه |
| 3000-1501 | حداقل 1 نقطه براي هر 300 كيلو |
| 5000-3001 | حداقل 10 نقطه |
| 20000-5001 | حداقل 1 نقطه براي هر 500 كيلو |
| 28000-20001 | حداقل 40 نقطه |
| 40000-28001 | حداقل 1 نقطه براي هر 700 كيلو |
هر لات با بهر يك جامعه نمونهگيري همگن و يكنواخت است كه از آن نمونه‌هاي اوليه اخذ ميگردد. از اختلاط نمونه‌هاي اوليه ، نمونه مركب تشكيل شده كه از آن نمونه كاري تهيه ميگردد .
كالاهاي كلاس 4 ميوه‌هاي تاز و سبزيجات : تمام محموله‌هاي صادراتي اين كلاس بايد بازرسي شوند هر گونه واريته گياهي بايد بصورت جداگانه وتك به تك بازرسي شود .
اين گروه از محصولات معمولاً در جعبه‌هاي چوبي يا كارتني حمل مي‌شوند . بازرس بايد دقت كند و احتمال آثار و وجود خاك در جعبه‌ها را بدهد از جمله كاه و مواد گياهي ديگر كه بايد در جعبه‌ها موجود نباشد. شرايط ووضعيت محموله بايد در هنگام بارگيري تحت نظر باشد ميوه‌ها و سبزيجات بايد از جنس مرغوب باشد و چنانچه بر طبق مستندات ميوه و جنس غير مجاز با آن قاطي شده است، بايد اقدامات زير انجام گيرد. تمام كيسهها وكارتونهاي محتوي ميوه غير مجاز بايد جداسازي گردد. بعضي از ميوه‌ها و سبزيجات مثل گوجه فرنگي ، خربزه و طالبي، بادم ميوه و ساقه وبرگ چيده شده كه ممكنست آلوده به آفت يا بيماري باشد. بايد توجه شود كه تاجران جعبه‌ها و كارتن‌هاي خوب وتميز را بر روي بار مي‌چينند و نمونه بايد نمايانگر كل محموله باشد نه قسمت رويي آن. بازرس بايد در معاينه عيني، آثار و علائم بيماريها مثل پوسيدگي و لكه برگي و آفات مانند خوردگي و سوراخ زدگي كالا وبذور علفهاي هرز و خاك در داخل جعبه‌ها و كارتن‌ها را با دقت در مدنظر داشته باشد .
نمونهگيري از سبزيها و ميوه‌هاي تازه بقرار زير است .
| تعداد واحد لازم براي بازرسي | تعدادواحدها (كارتن ، جعبه و غيرو ) |
| تمام واحدها | كمتر از 10 واحد |
| 10% واحدها يا دست كم 5 واحد | 100-11 |
| 2% واحدها يا دست كم 10 واحد | 1000-101 |
| 1% واحدها يا دست كم 20 واحد | بيشتر از 1000 |
ابزار و وسايل لازم براي بازرسي از ميوه‌ها و سبزيجات تازه عبارتست از الكل ، برس، قلم مو ، چراغ قوه، ذره بين ، چاقو ، دستور العمل ، فرمهاي مخصوص ، مهر و وسايل ايمني مثل كلاه و دستكش .
كالاهاي كلاس 5 يا گلهاي شاخه بريده و شاخ و برگ سبز گياهان : وسايل مورد نياز براي بازرسي از اين كالاها عبارتست از چراغ قوه ، ذره بين ، چاقو ، برس رنگ براي برداشتن حشرات- دستكش‌هاي پلاستيكي (براي گلهاي بريده تيمار شده و وارسي و آزمايش خوب شاخ وبرگ آنها ) ميله وارسي و شيشه حشره. براي حمايت وپشتيباني موثراز كار بازرسي بايد جايي مناسب با سطح كافي و نور مناسب براي اينكار تخصيص داده شود. جاي مناسب جايي است كه محصور و بدون لرزش و دور از باد است و سطح مناسب براي بازرسي گلهاي شاخه بريده بايد مسطح و تمبر باشد . ميزي زيبا و بزرگ با كمربلند يا كمي بلند مطلوب است. سطح ميز بايد سفيد باشد تا بيشترين نما براي تماشا تدارك گردد .
نمونهگيري از گلهاي بريده بر طبق جدول زير صورت مي‌گيرد .
| تعداد گياهاني كه بايد بازرسي شوند | تعداد گلهاي بريده موجود در بسته‌هاي كالا |
| جميعاً | كمتر از 100 تا |
| 15% ياحداقل 30 تا | 500 – 101 |
| 10% يا حداقل 70 تا | 2000-501 |
| 5% يا حداقل 150 تا | بيشتر از 2000 |
كالاهاي كلاس 6: چوبها شامل پوست چوب ، چوب پنبه فرآوري شده، نيمه فراوري و يا فرآوري نشده، چوب الوار وگردبينه و چوب چهار تراش و چوب تخته . در بازرسي از كالاهاي اين كلاس بايد به درخواست كشور مقصد عمل شود برخي از آفات وبيماري‌هاي قرنطينهاي از طريق چوب و توليدات چوبي نقل و مكان ميكنند لذا مطالبه شرايط برحسب نوع چوب متفاوت بوده و هر كشور ممكنست كه شرايط خاص خودش را خواستار گردد. بهيچ وجه وجود حشره زنده در چوبها قابل پذيرش نبوده و آستانه تحمل آن صفر است . آثار و علائم سوسكهاي پوستخوار ممكنست مورد قبول واقع شود . چوبهاي سخت و نرم امكان آلودگي به بيماريهاي قارچي را دارا هستند . وجود كپك هاي آبي درحاشيه تخته‌ها ممكنست كه كه قابل قبول باشد امادر صورت آلودگي شديد مورد پذيرش واقع نمي‌گردد. چوبها بايد بدون پوست باشند . از آنجائيكه حجم محموله‌هاي چوبي زياد بوده و بازرسي از آنها درزمان تخليه مشكل ميباشد، لذا بازرسي از آنها سخت بوده و اساس كار گواهي چوبها بايد بر پايه بازرسيهاي قبلي ، و در مكان توليد مثل كارخانه يا انبار صورت گيرد. براي گواهي چوبهاي الوار بايد با اطلاعات كافي از آفات و بيماريهاي جنگلي انجام شود و گواهي چوبهاي تخته‌اي نياز به دانش كافي دارد . شناختن كارخانجات بسته‌بندي چوبها و ظرفيت تكنيكي آنها وكوره‌هاي خشك كن چوبها و آگاهي از دماي لازم براي خشك كردن چوبها براي صدور گواهي مفيد است . مهمترين مرحله بازرسي از چوبها اين است كه گونه چوب شناسائي ومحل توليد آن وقوف حاصل شود و همچنين توجه به بي‌پوست بودن و آثار و علائم چوبخواران و پوستخواران و موريانه بر روي چوب و درصد رطوبت آن وملاحظه شرايط بهداشت گياهي مورد درخواست كشور مقصد بسيار مهم است . ابزار مورد نياز بازرسي چوبها عبارتند از : چاقو ، ابزار اندازه‌گيري رطوبت ، لوله‌هاي جمع آوري حشره، اره ترجيحاً برقي ، تبر ، دريل ،كيسههاي پلاستيكي نمونهگيري ،فرم بازرسي ، روش بازرسي. بهترين روش جهت كسب اطمينان از عاري بودن چوبها از آفات قرنطينهاي ،خشك كردن آنها در كوره و رساندن رطوبت آنها به 20% ( كه با KD نشان داده ميشود ) است ، روش ديگر ، ضدعفوني با گرماست كه دما بايد در تمام قسمتهاي چوب و بخصوص مغز آن حداقل 56 درجه سانتيگراد و بمدت 30 دقيقه رسانده شود
كالاهاي كلاس 7 : بسته بنديهاي چوبي كه بدليل امكان انتقال آفات و بيماريهاي همراه با مواد بسته‌بندي چوبي چه چوب صاف (سوزني برگها ) و چه چوب سخت (درختان پهن برگ ) برخي از كشورها ضد عفوني بسته‌بنديهاي چوبي ، پالت‌ها و ساير مواد بسته‌بندي را الزامي مي‌دانند كه بايد به اين الزام عمل شده و گواهي ضدعفوني هم ضميمه ساير مدارك گردد . از آنجائيكه خيلي از آفات بصورت فصلي به چوبها حمله ميكنند لذا براي به حداقل رساندن احتمال نقل و انتقال آفات قرنطينهاي از يك كشور به كشور ديگر، ضدعفوني الوارها و پالت‌هائيكه بصورت روباز در كاميونها قرار مي‌گيرند ضروري مي باشد و احتمال حمله و هجوم آفات و بيماريهاي گياهي و موريانه به چوبهاي ضد عفوني نشده امكان پذير است و عدم استفاده از چوبهايي كه شرايط لازم براي بسته‌بندي را ندارند و عدم استفاده از كاه و كلش در بستهبنديها در مدنظر قرار گيرد .
كالاهاي كلاس 8: خاكها ، پيت و ساير مواد نگهدارنده كه بسياري از كشورها مقررات محكم و ممنوعيت‌هاي سختي براي آنها قايل مي‌شوند.
كالاهاي كلاس 9: دانه‌ها ( غلات ) گروهي از كالاهاي كشاورزي هستند كه بصورت دانه‌اي بمصرف خوراكي رسيده يا براي فراوري مورد استفاده قرار مي‌گيرند اما براي كاشت بكار برده نمي‌شوند. بازرسي از دانه‌ها و غلات و حبوب بصورت چشمي صورت مي‌گيرد ( چشم غير مسلح ) . از هر انيار يا سيلو دو جور نمونه تهيه ميشود . يك نوع از بالاي انبار يا سيلو و جور ديگر از پائين و ته انبار. هر نمونه كاري ، ممكنست از 10 زير نمونه از قسمتاي مختلف انبار تهيه و باهم مخلوط ( نمونه مركب) ميگردد. از نمونه مركب يك ليتر ( يا يك كيلو) برداشته و به آزمايشگاه ارسال ودرآزمايشگاه با بيني كولر و ميكروسكوپ مورد بررسي و بازرسي قرار مي‌گيرد. و گونه حشرات و كنه‌هاي پيدا شده در نمونه بايد شناسايي ودرجه آلودگي آن محاسبه شود .
وسايل مورد نياز بازرسي عبارتند از : 1- نمونه‌گير – كيسههاي نمونه عمومي وكيسه‌‌هاي نمونه بذري و برگه مشخصات ( ليبل ) – قلمهاي ماركر براي ثبت مشخصات نمونه – نوار چسب و چاقو .
زير نمونه‌ها بر طبق جدول زير درمحموله‌هاي كيسه‌گيري يا بسته‌بندي شده و محموله‌هاي فله محاسبه ميگردد .
جدول تعداد مورد نياز نمونه‌هاي اوليه از محموله‌هاي كيسه‌گيري يا بسته‌بندي شده از غلات و دانه‌ها
| تعداد زير نمونه لازم براي اخذ نمونه كاري | تعداد كيسهها يا بسته‌ها درمحموله |
| 5 | 6-1 |
| 6 | 14-7 |
| 7 | 24-15 |
| 8 | 34-25 |
| 9 | 44-35 |
| 10 | 54-45 |
| 11 | 64-55 |
| 12 | 74-65 |
| 13 | 84-75 |
| 14 | 94-85 |
| 15 | 104-95 |
| 16 | 114-105 |
| 17 | 124-115 |
| 18 | 134-125 |
| 19 | 144-135 |
| 20 | 154-145 |
| 21 | 164-155 |
| 22 | 174-165 |
| 23 | 184-175 |
| 24 | 194-185 |
| 25 | 204-195 |
| 26 | 214-205 |
| 27 | 224-215 |
| 28 | 234-225 |
| 29 | 244-235 |
| 30 | بيشتر از 245 |
بيش از 30 كيسه يابسته در هر لات نمونهگيري نشود. چنانچه كمتر از 5كيسه در هر لات باشد تعداد زير نمونه مورد نياز 5 است.
نمونهگيري از غلات بدون ظرف ( فله ) : با سوال از تاجر يا با ملاحظه اسناد اينويس وزن هر لات از محموله مشخص ميگردد سپس وزن هر لات را بر 100 تقسيم و عدد حاصل ،با رديفهاي جدول مقايسه و تعداد زير نمونه لازم محاسبه مي شود ( عدد 100 وزن هر گوني محتوي دانه ميباشد .)
كالاهاي كلاس 10: شامل ساير كالاهائي است كه بطور قانوني و با هم آهنگي ارگانهاي مسئول دولتي، كشورهاي مقصد ارسال ميگردد، مانند هر بار يومها و يا عوامل كنترل بيولوژيك و يا ديگر اقلام تحت كنترل كه در گروه‌بندي كالاهاي فوق نمي‌گنجد.
بازرسي و جمع‌آوري آفات منطقه و چگونگي صدور گواهي بهداشت نباتي
1- روشهاي جمع آوري نمونه حشرات در بازديدهاي ويژه از آفت
الف –روش نمونهبرداري با تور : جمع آوري حشرات بالدار و پروازي با تور حشره‌گيري انجام ميشود .تور زننده بايد وسايل لازم را بهمراه داشته باشد تا بتواند نمونه‌هاي به دام افتاده را نگهداري نمايد. دهانه تور بصورت دايره‌اي و به قطر 40-30 سانت و طول تور حدود 60 سانت است . پروانه‌ها درحال حركت شكار مي‌شوند البته در حالت نشسته نيز شكارپروانه‌ها امكان پذير است . درهر بار جمع آوري بايد حداقل 30 بار روي محصول تور زد اما در مواقع وفور حشره مي‌توان كمتر از آن ولي بيشتر از 5 بار تور زد .
ب- جارو كردن : حشراتي نظير پوره‌هاي ملخ را مي‌توان با جارو كردن جمع آوري وشكار كرد .
ج- استفاده از قيف پارچهاي و تكان دادن شاخه‌ها : سطح دهانه قيف 25/0 متر مربع بوده و قاعده آن به يك شيشه دهان گشاد يا كيسه پلاستيكي ختم ميشود . با تكان دادن 100 شاخه ( 2 شاخه از هر درخت ) حشرات را شكار كرده و جمع آوري و مطالعه مي نمايند .
د – روش نمونهبرداري از تورهاي سيمي و الك : كه براي شكار حشرات آبزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند .
هـ- استفاده از ظروف پلاستيكي يا فلزي و جاسازي آن در خاك براي شكار حشرات خاكزي، درته اين ظروف مقداري آب و خورده نان و شكر ريخته مي شود كه حشرات براي تغذيه از آنها به دام بيافتند و شكار گردند.
شستشوي خاك براي شكار حشرات بي‌بال: مقداري از سطح هوموس‌دار خاك راكنده و در آزمايشگاه شستشو مي‌دهند و حشرات موجود در آن جمع آوري و شكار مي گردند.
ز- شكار منيوزها و حشرات داخل اندامهاي گياهي : شاخه و برگ آلوده را با قيچي باغباني بريده و در آزمايشگاه با شكافتن برگ و پوست چوب با چاقو حشره را با پنس بيرون ميآورند . قطعات چوب آلوده به آفت چوبخوار را در ظرفهاي پلاستيكي قرار داده و تكه‌هائي از كاغذاي خشك كن مرطوب ( 60-50 درصد رطوبت ) را در ظرف قرار مي‌دهند ،حشره بعد از مدتي شاخه را سوراخ كرده و بيرون مي آيد .
ح – استفاده از قلم مو براي شكار رشته‌ها : قلم مو را با الكل 70% آغشته و شته‌ها را جمع آوري مينمايند .
ط- استفاده از تله‌هاي جلب كننده حشرات : كه براي مطالعه فون منطقه مورد استفاده قرار مي‌گيرد و ساده‌ترين آنها تله‌هاي نوري است. قطر سايبان اين تله‌ها حدود 90 سانت و لامپ مورد استفاده در آنها از نوع سفيد كم صرف بوده و ارتفاع محل نصب حدود 2 متري از زمين است ( براي شكار حشرات در باغات درختان ميوه )
ي- استفاده از دستگاه‌هاي مكنده ( شبيه جاروبرقي )
ك – استفاده از اسپيراتورها
ل- جمع آوري حشرات با نوار چسبناك
م – جمع آوري حشرات با نوارهاي رنگي سبز يا زرد
2- نگهداري شفيره و تخم حشرات
دقيق‌ترين روش براي بدست آوردن اطلاع از اولين فعاليتهاي بهاره يك حشره مضر عبارتست از نگهداري تخم ، شفيره و يا حشره كامل آن در قفس‌هاي مخصوص است كه در تحت شرايطي طبيعي نگهداري ميشود. مثلاً در مورد مگسهاي گيلاس ، تعداد زيادي از شفيره اين آفت را از زير درختاني كه در سال قبل با شدت آلوده بودنددر طول زمستان جستجو و جمع آوري مي كنند . 20 تا 50 عدد از اين شفيره ها را بقسمي كه در طبيعت وجود دارند در هر متر مربع خاك قرار مي‌دهند و يا محل‌هائي را كه آلودگي طبيعي دارند علامتگذاري و تحت نظر قرار مي‌دهند نظر به اينكه مورچه و يا طفيلي‌هاي ديگر ممكن است به شفيره صدمه بزنند بهتر است آنها را در ظروفي با تور سيمي كه دور آن پارچهاي لفاف شده باشد طوري در خاك قرار داد كه نور خورشيد بخاكي كه شفيره در آن قرار دارد بتابد . زمان شروع تحولات داخلي شفيره مگس گيلاس وقتي است كه درجه حرارت خاك به 7 درجه سانتيگراد رسيده باشد و در درجه حرارت 23 درجه فعاليت رشدي شفيره بحداكثر مي‌رسد همچنين با بستن گوني يا كاغذهاي مقوايي چين دار در اطراف ساقه‌هاي درختان سيب است كه، در اواخر پائيز لاروهاي كرم سيب براي استراحت زمستاني از درخت پائين مي آيند و در لابلاي مقوا يا گوني جمع شده و پيله مي‌بندند كه در اوايل بهار تبديل به شفيره مي‌شوند پيله‌هاي جمع آوري شده را مي‌توان در شرايط طبيعي زير قفس توري نگهداري تا پروانه‌ها خارج گردند و زمان فعاليت مشخص گردد .
باز و پهن كردن (اتاله كردن ) و خشك كردن حشرات براي نگهداري
شروع كار با كشتن حشرات است. براي كشتن حشرات شكار شده از سيانور پتاسيم (كه فوق‌العاده خطرناك است) استفاده مي شود .شيشه‌هاي سيانور بايد درب لاستيكي يا چوب پنبه‌اي داشته باشد. سيانور را در داخل شيشه ريخته و روي آنرا با دوغاب كچ مي‌پوشانند كه در واقع گچ يك صافي است كه بين حشره و سم قرار مي‌گيرد در صورت نبودن سيانور براي كشتن حشرات از پنبه آغشته به بنزن يا استات دتيل يا آمونياك يا كلروفرم يا تتراكلرودوكربن استفاده ميشود. بعد از كشتن حشره بايد آنرا اتاله كرد. وسايل لازم براي اتاله يكي سنجاق حشره و ديگري اتالوار است طول سنجاق حشره 3 سانت و ضخامت آن از صفر تا 7 درجه است كه برحسب سنگيني و حجيم بودن حشره از انواع آن استفاده ميگردد. مثلاً حشرات 2-1 ميلي‌متري را سنجاق نمي‌زنند . متناسب با جثه بدن حشره سنجاق را انتخاب و آنرا در سمت راست سينه حشره و بصورت عمودي و يكمرتبه بحدي فرو كرده تا يك سانت از سنجاق در بالاي بدن حشره باقي بماند. در پروانه‌ها سنجاق ، در وسط قفسه سينه قرار مي‌گيرد .
اتالوار صفحه ايست از يونوليت يا تخته نرم كه در وسط آن شياري كنده شده كه محل قرار دادن سر و سينه و شكم حشره بوده و بالهاي حشره در اطراف شيار و بحالت باز قرار داده وروي آنها با نوار كاغذي محكم و خشك ميگردد . البته در موقع خشك كردن بايد به حشره فرم راه رفتن داده شود.
حشرات را پس از كشته شدن از شيشه سيانور خارج كرده و در دسيكاتور قرار داده تا نرم شده و سپس آنرا با استفاد از اتالوار خشك و پس از آن با استفاده از سنجاق حشره وبصورتي كه در بالا قيد گرديد درجاي مناسب نصب نمود . البته در زير سنجاق دو اتيكت متناسب يكي حاوي مشخصات محل جمع آوري ميزبان آفت ،تاريخ و ساعت جمع آوري و مشخصات جمع آوي كننده و ديگري اسم علمي و خانواده حشره بايد قرار گيرد.
تهيه پرپاراسيون لارووحشره:
براي تهيه پرپاراسيون لارو ابتدا ازناحيه مخرج به لارو مقطعي داده و با غلطكي محتويات بدن لارو را خالي و سپس با تعبيه يك لوله نازك در ناحيه بريده شده و فوت كردن در داخل آن، لارو به حالت اوليه بر ميگردد. همچنين براي تهيه پرپاراسيون از شته‌ها يا شپشكها ياتريپس‌ها نيز پس از خالي كردن محتويات دروني بدن آنها به روش فوق پيكره خالي شده حشرات را بمدت 10 دقيقه در پتاس 10% جوشانده تا قسمتهاي سخت بدن آنها نرم شود سپس آنها را در ظروف كوچك نظير شيشه ساعت شستشو مي دهند بعداً آنها را در شيشه ساعتهائي كه محتوي الكل 90 و 80 و 70 و 50 درجه و در نهايت الكل مطلق بوده قرار مي‌دهند ( اول در الكل 50 و بعد 70 ،…) تا آب بدن حشره گرفته شود . بعد آنرا در شيشه ساعت محتوي تلوئن بمدت ده دقيقه نگهداري ميكنند سپس آنرا روي لامي كه يك قطره از محلول بوم دو كانادا بر روي آن ريخته شده قرار داده و به آن فرم مي‌دهند و بعد لاملي را كه با تلوئن يا گزيلون شستشو شده با پنس روي لام قرار داده و آنرا در اتو 50 درجه قرار مي‌دهند. بعد از گذشت يك هفته از اتو خارج و در جعبه‌هاي چوبي گذاشته ميشود البته در يك طرف لام محل جمع آوري وتاريخ وساير مشخصات و در طرف ديگر نام علمي آن نوشته ميشود .
فرمول تهيه الكل‌هاي مختلف الغلضه
آب مقطر + الكل سفيد 96-95 درجه = الكل رقيق الدرجه
ec 60 ec 940 90 درجه
164 834 80 درجه
270 730 70 درجه
480 520 50 درجه
تخمين ميزان آلودگي مزارع و باغات
تخمين ميزان آلودگي شته در مزارع ( سيب‌زميني ) :
شمارش تعداد شته بر روي 100 برگ از ده هزار بوته بطوريكه از 100 برگ تعداد 34 عدد آن از قسمتهاي انتهايي و 33 عدد مياني و 33 عدد از قسمتهاي تحتاني بوته‌ها انتخاب شود. محل بازرسي شته‌هاي برگي غالباً در انتهاي جوانه‌ها و پشت برگها و علائم شته زدگي چروكيدگي برگها و ترشح شيره در زير آنهاست .
2- شپشكها و سپرداران ساقه و برگ و ميوه گياهان: براي بازرسي بايد برگها ، ساقه وميوه را بررسي نمود . انتخاب تصادفي 10 برگ از قسمتهاي مختلف گياه و تعيين ميزان آلودگي در واحد سطح برگ يا ميوه . انتخاب واحد سطح بستگي به تراكم جمعيت شپشك دارد در صورتيكه تراكم زياد باشد سطح كوچكتر و بلعكس انتخاب و شمارش صورت مي‌گيرد .
3- پسيل گلابي: براي بازرسي در بهار مشاهده وشمارش تخم حشره در بين فلس‌هاي انتهايي شاخه و در تابستان در زيرين برگ و كنار رگبرگهاست .
4- زنجره خرما: محل بازرسي دركنار رگبرگ اصلي برگچه و در بافت برگ يا سطح رويي و زير برگ آلوده بفضولات و چسبناك آفت است .
5- سنك گلابي : حشره كامل و پوره‌هاي آنرا مي‌توان در زير برگها مشاهده نمود . پوشيده شدن برگها از فضولات ريز و سياه آفت از شاخصه‌هاي آلودگي است.
6- مگس گيلاس: محل بازرسي، شفيره حشره پس از الك كردن خاك زير درخت آلوده است .
7- مگس چغندر: محل بازرسي، شمارش تخمها در ميان پارانشيم برگها پس از باز كردن آنهاو داخل هر محفظه بين دو پارانشيم است.
8- سرخرطومي گيلاس : محل بازرسي بعد از تشكيل ميوه و ملاحظه آن و مشاهده آثار تخمگذاري و يا لارو و يا حشره بالغ آفت است.
9- كرم سفيد ريشه: با نمونهبرداري از خاك تا عمق 30 سانتي و الك كردن و زير آب گرفتن آن و جمع آوري لازوهاست.
10- كرم سيب : بازرسي 200 ميوه و شمارش تعدادتخم پروانه در اوايل ارديبهشت و اواخر فروردين بر روي ميوه‌هاست.
11- كارادرنيا : محل بازرسي برداشتن 25 نمونه مثلاً برگ از روي ده گيا ه هر 10 روز يكبار در اواسط ارديبهشت است.
12- كرم خاردار : مشاهده و شمارش تخم و لاروسن اول آفت از روي 200 غنچه ياقوزه است.
13- كنه‌هاي گياهي :در فصل بهار چنانچه بطور متوسط 10-4 كنه در حالات مختلف زندگي در هر برگ ديده شود گياه بسختي آلوده است. 100-50 برگ بطور تصادفي و ازمحل‌هاي مختلف گياه برداشته و آنها را بين دو ورق كاغذ آب خشك كن قرار داده و با جسم سنگين بر روي آنها غلطك زده ولكه‌هاي رنگي روي كاغذ خشك كن را شمارش ميكنند. تخم‌كنه را مي‌توان بر روي شاخه‌ها و شيارهاي تنه درخت و يا در محل اتصال جوانه‌ها به ساقه پيدا نمود. معمولاً قبل از باز شدن جوانه‌ها 10 شاخه جوان را كه بطول 10 سانتي‌متر باشند از مكانهاي مختلف درخت كنده و پس از شمارش تخمها درجه آلودگي را طبقه‌بندي ميكنند. آلودگي كم وقتي استكه در هر متر طول شاخه كمتر از 19 تخم كنه و در آلودگي متوسط 299-19 تخم و در آلودگي زياد بيش از 300 تخم در هر متر طول شاخه شمارش گردد.
براي شمارش و ارزيابي مجموعه آفت‌هاي زمستاني در درختان سيب در فرانسه 5 نمونه 2 متري از شاخه‌هاي 3-2 ساله درخت را بريده هرنمونه را به 10 قسمت 20 سانتي تقسيم و هر نمونه را با لوپ و در آزمايشگاه بررسي مينمايند .
روش تكان دادن شاخه‌ها : در اين روش از يك قيف پارچهاي با دهانه 25/0متر مربع كه قاعده آن به يك ظرف دهان گشاد يا كيسه پلاستيكي ختم ميشود، استفاده ميگردد. باتكان دادن 100 شاخه ( 2 شاخه از هر درخت ) حشرات شكار شده مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
شمارش و ارزيابي مجموعه آفات زمستاني و بهاره درختان ميوه در بلغارستان: براي ارزيابي و شمارش تخم‌هاي زمستانه بعضي از حشرات و كنه‌ها ، نمونهبرداري و معاينه از شاخه‌هاي جوان 4 طرف درخت به شرح زير صورت مي‌گيرد: 400 شاخه ( در مجموع به طول 30-20 متر ) از باغهاي 20-10 هكتاري و 500 شاخه از باغهاي 30-20 هكتاري و در مورد باغهاي بيش از 30 هكتار، در ازاي هر 10 هكتار اضافي 10 درصد به تعداد شاخه‌ها افزوده و حشرات شكار شده مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
در بازرسي در فصل رويش درختان كنترل عيني و روش تكان دادن شاخه بمانند فرانسه عمل ميشود .
براي ارزيابي شته‌ها در درختان بلند 20 شاخه جوان و در درختان كوتاه 10 – 5 شاخه جوان نمونه تهيه و بررسي ميشود . اين نمونه‌ها از باغات 5-1هكتاري از 40 درخت و در باغات 10-5 هكتاري از 80 درخت و براي باغات بيش از 10 هكتار به ازاي هر 10 هكتار 10 درصد به تعداد نمونه‌ها افزوده و تعداد شته‌ها و تراكم كلي آنان شمارش و يادداشت برداري مي گردد .
براي كنه‌ها و كنه‌هاي شكاري و همچنين مينوز درختان ميوه و پارازيتهاي آنها 5-4 برگ از داخل و تاج درخت برداشته ، دو طرف برگها با لوپ معاينه مي گردد . برداشت نمونه از باغات 10 هكتاري به تعداد 500-400برگ از 80 درخت و باغات 20-10 هكتاري بتعداد 600 برگ و 30-20 هكتاري 800 برگ و بيش از 30 هكتار به ازاي هر 10 هكتار اضافي درصد به تعداد نمونه‌ها افزوده شده و مورد بررسي قرار مي‌گيرند .
محاسبه تخمين آلودگي دانه‌ها در انبار (سوسك‌ها و پروانه‌ها)
حشرات معمولاً به محل‌هاي تاريك و گرم پناه مي‌برند ودر صورت بروز مزاحمت به پرواز در مي آيند .
پرواز حشرات در انبار نشانه آلودگي فوق العاده شديد است . درجه آلودگي به روش زير قابل محاسبه است .
1- بازرسي عمومي : بازديد نبايد در ساعات گرم روز صورت گرفته و بايد در تاريكي وزير نور چراغ دستي باشد. درجه آلودگي به نحوزير تعيين ميشود :
G/O (سالم ) = هيچ حشره‌اي در بازرسي و نمونه‌برداريهاي تكراري ديده نشود .
G/L ( ضعيف ) = حشرات به طور نامنظم و به تعداد كم مشاهده شوند.
G/M ( متوسط ) = حشرات به طور منظم و گاه بصورت گروهي ديده شوند.
G/F ( شديد ) = حشرات فعال به تعداد زياد روي كيسهها و دانه‌ها ديده شوند و در سطح زمين، اطراف كيسهها چيده شده و قسمت فوقاني توده كيسهها به تعداد زياد قابل رويت باشند .
G/IF( خيلي شديد ) = موقعي است كه حشرات فعال و زيادند ، بطوري كه صداي آنها از داخل كيسهها شنيده مي شود . ياحشرات وبقاياي پوست آنها در اطراف و سطح فوقاني توده كيسهها بمقدار زياد مشاهده مي شود .
2- بازرسي به وسيله سونداژ: با وسيله نمونهگيري از نقاط مختلف محموله و طبق جدول نمونهبرداري از غلات و دانه‌ها، نمونهگيري و درجه آلودگي محاسبه ميگردد .
S/O ( سالم ) = قبل از نمونهبرداري وبعد از نمونهبرداري و پس از تميز و الك كردن نمونه‌هاي متعدد كه از نقاط مختلف برداشت شده ، هيچ گونه حشره‌اي ديده نشود .
S/L( ضعيف ) = روي توده دانه‌ها و يا روي كيسهها و يا از نمونه‌هاي برداشت شده قبل از الك كردن حشره‌اي ديده نشود يا كمتر از 10 حشره در هر كيسه 70 كيلوئي يا يك حشره در نمونه سه كيلوئي پس از الك ديده شود .
S/M(متوسط ) = روي توده دانه‌ها و يا كيسهها و يانمونه برداشت شده قبل از الك كردن حشره ديده شده و يا 2 حشره در نمونه سه كيلوئي پس از الك كردن ديده شود .
S/F ( شديد ) = حشره به تعداد زيادي روي توده دانه‌ها يا روي كيسهها و يا درنمونه برداشت شده قبل از الك كردن ديد شده و يا پس از الك كردن بيش از 20 و كمتر از 50 حشره در هر كيسه يا 2 تا 10 حشره در نمونه 3 كيلوئي ديده شود .
S/TF ( خيلي شديد ) = حشرات زيادي قبل از الك كردن ديده شده يا پس از الك كردن بيش از 50 حشره در هر كيسه70 كيلوئي يا بيش از 10 حشره در نمونه 3 كيلوئي مشاهده گردد .
تعيين درجه آلودگي انبار :
B/O ( سالم ) = هيچ گونه حشره‌اي در ديوار، سقف ،كف ، كيسههاي كهنه و مستعمل ، جارو و همچنين ساير وسايل مكانيكي و موتور آلات انبار ديده نشود .
B/TL (خيلي ضعيف ) = يك يا دو حشره پس از بازديد طولاني پيدا شود .
B/L (ضعيف ) = حشرات منظماً بطور پراكنده يا گروهي ( 2-3) در مدت بازديد طولاني در انبار ديده شوند .
B/M(متوسط ) = حشرات بطور منظم و زياد به حالت گروهي ديده شوند ولي به آن اندازه‌اي نباشند كه فوراً توجهات را جلب نمايند .
B/F(شديد ) = حشرات بصورت فعال در خلال بازرسي روي ديوارها راه افتاده و در آلودگي خيلي شديد (B/TF)بصورت يك پوشش سياه در انبار ديده شوند.
تعيين درجه آلودگي در كشتي : بابامبو يا سوند ازچهار گوشه و وسط خن از قسمت سطحي و مياني وزيري توده نمونهبرداري مي شود .
از مجموع نمونه‌ها يك نمونه يك كيلوئي برداشت ميگردد اين نمونه را الك كرده حشرات آن تعداد شمارش ميگردد .
1- چنانچه تعدا حشرات موجود بيش از 15 عدد باشد آلودگي خيلي شديد است .
چنانچه تعداد حشرات موجود بين 15-10عدد باشد آلودگي شديد است .
اگر تعداد حشرات موجود كمتر از10 حشره باشد نمونهبرداري تجديد مي گردد.
2- پس از برداشت والك كردن يك نمونه سه كيلوگرمي حشرات موجود شمارش ميگردد .
اگر بيش از 9 حشره باشد آلودگي شديد است .
اگركمتر از 9 حشره باشد نمونه‌برداي تكرار ميگردد .
3- اين بار 9 كيلوگرم نمونهبرداري و پس از الك كردن، حشرات موجود درآن شمارش مي گردد، چنانچه بيش از 5 حشره شمارش گردد آلودگي متوسط است .
چنانچه كمتر از 5 حشره ديده شود آلودگي ضعيف است .
فهرست عوامل قرنطينه داخلي مزارع و باغهاي كشور در ده ساله اخير
( سال قرار گرفتن در ليست قرنطينه داخلي ساليانه)
| عوامل قرنطینه داخلی | تحت شرایط مقررات بهداشت گیاهی در سال | |||||||||
| 78 | 79 | 80 | 81 | 82 | 83 | 84 | 85 | 86 | 87 | |
| Pectinophora gossypiella
كرم سرخ پنبه |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Pexicopia malvella
كرم سرخ ثانوي پنير |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Earias insullana
كرم خاردار پبنه |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Phynchophorus ferusineus
سرخرطومی حنایی خرما |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Pseudaulacaspis pentasona
سپردار سفید توت |
+ | + | + | + | + | + | + | + | – | – |
| Leptinotarsa decemlineata
سوسك كلارد و سيب زميني |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Saissetia oleae
شپشك سياه زيتون |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | – |
| Chalchaenesthes pistacivora
سوسك شاخك بلندپسته |
– | + | + | + | + | + | + | + | – | – |
| Diaphorina citri
پسيل مركبات |
– | + | + | + | + | + | + | + | – | – |
| Hyphanatria cunea
پروانه سفيد آمريكايي |
– | – | – | + | + | + | + | + | + | + |
| Palpita unionalis
جوانه خوار زيتون |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Bactrocera zonata
مگس ميوه هلو ( انبه ) |
– | – | – | – | – | + | + | + | – | – |
| Bactrocera oleae
مگس زيتون |
– | – | – | – | – | + | + | + | – | – |
| Citrus Tristeza Virus
تريستيزاي مركبات |
– | – | – | – | – | + | + | + | + | + |
| Phytoplasma aurantifolia
جاروك ليموترش |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Xanthomonas axonopodis P.V.Citri
شانكر مركبات |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Erwinia amylovora
آتشك درختان ميوه‌دانه‌دار |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Rhizomania
بيماري ويروسي ريشه ريشي چغندرقند |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Xanthomonas axonopodis P.V.malvacearum
بلايت پنبه |
– | – | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Xanthomonas axonopodis P.V.Phaseoli
بلايت لوبيا |
– | – | + | + | + | + | + | + | – | – |
| Tilletia indieg
سياهك ناقص (هندي ) گندم |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Ustilaginoides virens
سياهك دروغي برنج |
– | + | + | + | + | + | + | + | – | – |
| Heterodera glycines
نماتد مولد سيت سويا |
– | – | – | – | – | + | + | + | – | – |
| Rotylenchulus reniformis
نماتد قلوه‌اي مركبات |
– | – | – | – | – | + | + | + | + | + |
| Tylenchulus semipenetrans
نماتد ريشه مركبات |
+ | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Meloidogyne arenaria Hapla | + | + | + | + | + | + | + | + | + | + |
| بیماری جارویی یونجه | – | + | + | + | + | – | – | – | – | – |
| جمع عوامل قرنطینه ای | 16 | 19 | 22 | 23 | 23 | 26 | 26 | 26 | 20 | 20 |
22-اقدامات بهداشت گياهي براي جلوگيري از انتقال،ريشه كني و كنترل عوامل قرنطينه داخلي در مناطق آلوده كشور
| نام فارسی | نام لاتین | سال گزارش | مناطق آلوده | سطح آلودگی محدوده به هکتار | اقدامات بهداشت گیاهی |
| تريستيزاي مركبات | Citrus Tristeza virus | 1348 | مازندران فارس | 83000 | در مناطق سالم – منع انتقال نهال و پيوندك از مناطق آلوده به مناطق سالم – ارشاد باغداران براي تهيه نهال سالم |
| جاروي جادوگر مركبات | Phytoplasma aurantifolia | 1376 | سيستان و بلوچستان هرمزگان و جيرفت و كهنوج | 14124 | رديابي و كنترل ، ممنوعيت كشت جديد ليموترش در مناطق آلوده ، ممنوعيت جابجايي نهال از مناطق آلوده به مناطق سالم ، مديريت كنترل در مناطق سالم .ممنوعيت توليد نهال در مناطق آلوده |
| شانكر باكتريايي مركبات | Xanthomonas axonopodis pv.eitri | 1368 | هرمزگان ، جيرفت سيستان و بلوچستان فارس و قيرو كازرين در فارس | 14124 | توصيه به انجام مبارزه تلفيقي در باغات آلوده، رديابي و كنترل و ممنوعيت جابجايي ميوه و نهال و استقرار پست قرنطينه |
| آتشك درختان ميوه دانه‌دار | Erwinia amylovora | 1368 | آذربايجان شرقي و غربي ، قزوين ،تهران ، زنجان ، سمنان ،خراسان اردبيل ، كردستان ، مركزي ، كرمانشاه لرستان قم | 18354 | رديابي بيماري در مناطق سالم ، مديريت و كنترل بيماري در مناطق آلوده ممنوعيت جابجايي نهال از مناطق آلوده به سالم |
| ايزومانياي چغندرقند | Beet necrotic yellow Vein vrrus BNYVV
Rhizomania |
1375 | اردبيل ، اصفهان ، خراسان ، سمنان ، فارس ، قزوين ،كرمان ، كرمانشاه ، كهگيلويه، لرستان ، همدان | 51571
35272 53753 14046 |
رديابي بيماري در تنها منطقه سالم خوزستان و اعمال ممنوعيت جابجايي غده از مناطق آلوده به اين استان استقرار پست قرنطينه در مبادي لازم |
| بيماري جارويي يونجه | Mycoplasma like organismis mlos | 1372 | سيستان و بلوچستان ، اصفهان ، سمنان ، فارس ،قم ، كرمان ،يزد | 2000 | شناسايي مزارع آلوده وتوصيه به امحاء آنها، ارشاد و راهنمايي كشاورزان براي عدم اشاعه بيماري |
| سياهك ناقص گندم | Tilletia indica | 1375 | فارس ، جيرفت ، هرمزگان ،كرمان | 85000 | استقرار شبكه‌هاي مراقبت منع توليد بذر در مناطق آلوده و جابجايي آن اجراي مبارزه شيميايي، توصيه استفاده از بذور مقاوم و متحمل و كنترل كمباين |
| سياهك دروغي برنج | Ustilaginoidea virens | 1376 | مازندران | 1200 | استقرار شبكه‌هاي مراقبت – توصيه استفاده از ارقام مقاوم و عدم استفاده بذري از توليدات مناطق آلوده |
| نماتد مولد غده ريشه زيتون | Meloidogyne Javanica hapla.incognita.arenaria | 1335
1351 1335 1347 |
تمام مناطق كشور | اغلب مناطق | ضد عفوني خاك بسترميست وگلدانهاي زيتون |
| نماتد مركبات | Tylenchulus semipenetrans | 1347 | بوشهر ، جيرفت ، خوزستان ، سيستان ، فارس ، كرمان ، كرمانشاه گلستان ، گيلان ، هرمزگان ، مازندران | اغلب مناطق كشت مركبات | ضدعفوني خاك بسترميست و گلدانهاي زيتون رديابي و كنترل در نهالستانهاي |
| سوسك كلرادو سيب زميني | Leptinotarsa decemlineata | 1363 | آ- شرقي و غربي ،اردبيل ، خراسان ، زنجان ، همدان، گلستان و گيلان ،كردستان | 49000 | اجراي مبارزه تلفيقي، صدور گواهي براي غده‌هاي بذري –ريشه كني آفت در كانونهاي جديد استقرار پست قرنطينه، كنترل جابجايي غده
|
| سوسك شاخك بلند پسته | Chalchaenesthes pistacivora | 1378 | كرمان | 14000 | شناسايي باغات آلوده و انجام هرس شديد، انجام مبارزه شيميايي، ايجاد پست قرنطينه |
| سوسك حنائي خرما | Rhynchophorus ferrugineus | 1369 | سراوان سيستان و بلوچستان | 1800 | شناسايي درختان آلوده و كنترل آفت، حذف پاجوشها و تنه جوشها و ضد عفوني و پانسمان محل زخم ،منع انتقال پاجوشها از مناطق آلوده |
| كرم خاردار پنبه | Earias insulana | گرگان 1345 | اصفهان ، تهران ، جنوب خراسان ،خوزستان ، سمنان ، فارس ، قم ، كرمان | 4000 | استقرار پست های قرنطینه جهت اعمال منع ورود فرآورده های پنبه به مناطق سالم |
| كرم سرخ پنبه | Pectinophora gossypiella | 1314 | راسك هرمزگان و بلوچستان (چابهار) | 2000 | منع کشت در مناطق کانونی امحاء بوته پنبه های بومی |
| كرخ سرخ ثانوي پنبه | Pectinophora malvella | 1325 | آذربايجان غربي پلدشت و ماكز | 1000 | منع کشت در مناطق کانونی |
| شپشك سياه زيتون | Saissetia oleae | 1325 | زنجان ،گلستان ، گيلان ، مازندران | 1700 | توصیه برای تهیه قلمه از باغات سالم و منع انتقال نهال و قلمه آلوده، نظارت بر امر تهیه و ضد عفونی و نقل و انتقال قلمه با صدور گواهی بهداشت |
| سپردار سفيد توت | Pseudaulacaspis pentagona | 1345 | آذربايجان شرقي ،اردبيل ، گيلان ، مازندران | 300 | نظارت برای ضدعفونی و نقل و انتقال قلمه‌ها و صدور گواهی بهداشت براي آنها . |
| پسيل مركبات | Diaphorina citri | 1378 | سيستان و بلوچستان و هرمزگان | 2000 | ارشاد و آموزش باغداران جهت کنترل شیمیایی – پیشگیری ازنقل و انتقال اندامهای گیاهی |
| بلايت باكتريائي پنبه | Xanthomonas axonopodis P.V malvacearum | 1379 | بجنورد و سمنان روي پنبه‌هاي تجارتي | 7000 | رديابي و كنترل، ممنوعيت انتقال وش وزيرجين و پنبه‌دانه از گلستان به ساير مناطق پنبه خيز و ممنوعيت انتقال بذر پنبه بومي از خراسان رضوي به ساير مناطق،امحاء در تمامي مناطق پنبه‌خيز غير از گلستان |
مقررات صدور گواهي بهداشت نباتي براي كالاهاي صادراتي
اصول صدور گواهي بهداشت نباتي بر مبناي عهد نامه بين‌المللي و استانداردها و تدابير بهداشت نباتي و مقررات مربوطه و قوانين ملي استوار است و هدف از صدور گواهي بهداشت تضمين سلامت نباتات و فراورده‌هاي نباتي صادراتي مطابق با مقررات كشورمقصد ( وارد كننده ) و استانداردهاي بين‌المللي است. مباني اساسي گواهي بهداشت مشتمل بر تاييد نيازهاي بهداشت نباتي كشور وارد كننده منجمله شرايط خواسته شده در مجوز ورود و سيستم رديابي در مراحل توليد و حمل و نقل ونقطه صدور و بسته‌بندي وغيرو، مطابق با مقررات و ضمانت ايمني بهداشت نباتي تا زمان صدور محموله براساس سوابق و اسناد مميزي مي باشد .
معمولاً صدور گواهي بهداشت نباتي در آخرين مرحله صادرات كالا انجام ميشود ولي كشورهايي هم هستند كه بازرسي در خلال كشت وتوليد را طلب ميكنند و خواستار محصولات مناطق عاري از آفت بوده و در اين خصوص ضمانت نيز مطالبه مينمايند. در مقررات بين‌المللي از عناصر صدور گواهي بهداشت نباتي يك پارچگي ايمني بهداشت گياهي است كه اين مفهوم خودداري دو معني است . اول يكپارچگي فيزيكي و دوم همخواني با متن محموله است كه اين دو باهم روابط متقابلي دارند همچنين وجود سوابق و محافظت از آنها و بازرسي و مرور منظم مراحل گواهي و ارزيابي تاثير سيستم صدور گواهي بهداشت گياهي است. حداكثر زمان مجاز براي صادرات كالا پس از صدور گواهي بهداشت به كشورهاي اطريش ، بلژيك ، دانمارك ، استوني ، فرانسه ، آلمان ، يونان ، مجارستان ، ايرلند ، ايتاليا ، ليتواني ، لوگزامبورگ ، مالت ، هلند ، لهستان ،پرتقال ؛روماني ، سان مارينو ، اسلواكي ، اسلولي ، اسپانيا ، سوئيس ، انگليس – واتيكان 14 روز و به كشور استراليا 21 روز و كلمبيا 10 روز بنگلادش ،كانادا ، هنگ كنگ ، مراكش ، نيوزيلند ، نروژ و جنوب آفريقا 14 روز و سروستان و مونته‌نگرو 15 روز و تركيه 20 روز و ساير كشورها 30 روز است. با توجه به مقررات بين‌المللي و استانداردهاي بهداشت گياهي، كشورها مختارند براساس اصل حاكميت ملي، سطح قابل قبول خطرات آفت در سرزمين خويش را براساس نيازها و شرايط موجود در موطن خود ، تدوين و مطالبه نمايند. اما اين ضوابط نيز بايد مطابق با مفاد عهد نامه و ضوابط بهداشتي آن تعيين گردد. از جمله درخواست اينكه محصول صادراتي بايد از توليدات مناطق عاري از آفت بوده يا اينكه نباتات و فراورده‌هاي نباتي و وسايل بسته‌بندي آنها با روشهاي مجاز ضدعفوني و تيمار گردد و فراورده در مراحل توليد تحت بازرسي قرار گيرد و غيرو و كشور صادر كننده اين شرايط را رعايت ومحصول را تاييد و شرايط مورد درخواست را برآورده و گواهي نموده و به كشور وارد كننده اطمينان دهد كه به شرايط مطالبه شده عمل كرده است . موافقت نامه‌هاي دوجانبه نيز مي‌تواند موجبات تسهيل درامر صادرات رافراهم نمايد .
اهداف و مسئوليت‌هاي مديريت سيستم صدور گواهي بهداشت نباتي عبارتند از: راهنمايي و تشريح اصول كلي فرايند گواهي بهداشت طبق عهدنامه بين‌المللي و استانداردها و همچنين قوانين كشوري و ملي است. همچنين ارائه راهنمائيهاي لازم به بازرسان مجاز براي صدور گواهي است . و هدف ديگر تشريح روشها و شيوه‌هاي بازرسي جهت صدور گواهي بهداشت و عمل به موافقت نامه‌هاي بين‌المللي و دو جانبه است. مسئوليت‌هاي مديريت سيستم صدور گواهي بهداشت گياهي : كه تولي گري و مسئوليت آن با سازمان حفظ نباتات كشور صادركننده ميباشد، عبارتست از تهيه وارائه اطلاعات لازم در خصوص تامين شرايط بهداشت گياهي به كشور مقصد، بازرسي در نباتات و فراورده‌هاي نباتي صادراتي و تاييد سلامت آنها، صدور گواهي بهداشت براي محموله‌هاي مشمول مقررات، نظارت بر امر صدور گواهي بهداشت بمنظور تامين صحت و سلامت آنها وكمك به صادر كنندگاني كه محموله آنها در مقاصد صادراتي متوقف مانده و مشورت دادن به كشورهاي خارجي در خصوص محموله‌هاي بدون گواهي است متذكر ميگردد كه فقط بازرسان مجاز مي‌توانند كار بازرسي را انجام دهند و شرايط بهداشت گياهي را تضمين نمايند . ضمناً در صورتيكه مقامات كشور واردكننده تقاضاي بازرسي بمحض ورود كالا بمقصد را داشته باشند، سازمان حفظ نباتات مي‌تواند موضوع را براي آن كشور توضيح داده و كار بازرسي بصورت دوجانبه انجام گيرد .
مسئوليت‌هاي بازرس: عبارتند از تعيين شرايط ورود كشور خارجي و تطابق اين شرايط با كالاهاي صادراتي، مرور و بررسي بازرسي خاص و مورد نياز كشور مقصد و عدم صدور گواهي براي موارد ممنوعه، اعلام مغايرتهاي موجود در كالا با شرايط مورد درخواست كشور مقصد در مجوز ورود به صادر كنندگان . دادن مشورت به صادركنندگان در خصوص صدور كالا درمحدوده زماني تعيين شده، صدور گواهي بعداز انجام مراحل بازرسي، در صورت حصول اطمينان از سلامتي كالا . نظارت بر تيمار كالا يا احراز صحت عمليات تيمار كالاهاي صادراتي – اثبات موضوع و تاييد محتويات محموله‌اي كه گواهي براي آن صادر شده است . مرور اطلاعات موجود در منابع خارجي وخصوصي در خصوص شرايط بهداشتي كالا در هنگام صدور گواهي، ارائه راهنمائيهاي لازم به صادر كنندگان در خصوص وضعيت بهداشتي كالا و دلايل علل تاخير در صدور گواهي در زمان نمونهگيري و آزمايش نمونه‌ها و اعلام اينكه محموله بايد پس از طي تشريفات بازرسي و كنترل، بارگيري شود. البته بايد پس از تكميل مراحل بازرسي و حصول اطمينان از سلامت كالا، گواهي بهداشت صادر و موضوع باطلاع صادر كننده رسانده شود . گواهي داراي خط خوردگي مورد قبول نمي‌باشد. صدور گواهي پس از طي محدوده زماني مورد تقاضاي كشور وارده كننده نبايد صورت گيرد. پس از صدور گواهي بهداشت فقط ارگانهاي رسمي و ذيصلاح مي‌توانند اطلاعات مندرج در آنرا تصحيح و يا تغييردهند و دخل و تصرف درگواهي بغير از ارگانهاي ذيصلاح و رسمي تخلف محسوب و پيگيرد قانوني دارد . چنانچه تغيير و يا حك و اصلاح لازم باشد بايددر حد خيلي محدود و در برخي از زمينه‌هاي متن گواهي وتوسط سازمانهاي مسئول بشرح زير قابل اقدام خواهد بود. هرگز تمام اطلاعات ثبت شده بالاك غلط گير پاك نشود . انجام هر گونه حك و اصلاح و يا تغيير در كادرهاي زير مجاز نمي‌باشد، در قسمت مربوط به نام محصول و مقدار اظهار شده قسمت مربوط به نام علمي گياه يا گياهان – قسمت مربوطه به تعداد نوع بستهبنديها و علائم مشخصه كالا و قسمت مربوط به توضيحات تكميلي . از هيچگونه لغات يا عبارات خارجي ( غير از انگليسي ) بجز نام علمي گياهان و توليدات گياهي و نام آفات و بيماريهاي گياهي در متن گواهي استفاده نشود . گواهي بايد بصورت تايپي و يا با دست نويسي خوانا باشد .
جايگزيني گواهي بهداشت مفقود شده يا ضايع شده :
فقط بازرسين مسئول صدور گواهي بعنوان مقام رسمي مي‌توانند گواهي بهداشت گياهي را به طور المثني صادر نمايند. در اينصورت تنها زمان صدور در گواهي جايگزين تغيير خواهد كرد و دليل اين تغيير در گواهي جايگزين توضيح داده ميشود ضمناً موارد زير نبايد بعنوان توضيحات اضافي در قسمت مربوطه در گواهي بهداشت درج گردد. موارد مربوط به افلاتوكسين يا ساير ميكروتوكسين‌ها، نوشتن عبارت قابل استفاده براي مصرف كنندگان، عاري بودن از بيماريهاي حيواني و توضيحاتي درباره بهداشت حيوانات- درجه وكيفيت كالا و در خصوص محموله‌هاي فله ذكرعبارت عاري از آفات و بيماريهاي گياهي بخصوص وقتيكه آفات و پاتوژنهاي بيماريزا در كشور موجود باشد، تركيب ژنتيكي و يا مقاومت در برابر بيماريها . موارد استفاده پيشنادي (بعنوان مثال براي اهداف علمي ) LC. سطوح راديو اكتيويته و تابش هسته‌اي، مربوط به كالاهاي كلاس 8 – باقيمانده آفت كشها ويا ساير تركيبات شيميايي . شماره قرارداد خريد مربوط به تكثير مصنوعي يا طبيعي گياهان و ساير مواردي كه خارج از مقوله بهداشت گياهي باشد .
مسئوليت‌هاي صادركننده :
ارائه درخواست بازرسي و صدور گواهي براي هرمحموله بصورت كتبي. در دسترس قرار دادن محموله براي بازرسي. وقتي كه بار در هواپيما يا كشتي يا در مخزن باشد قابل بازرسي نيست . ارائه اسناد لازم به بازرس. در اختيار قراردادن نيروي كارگري لازم براي بازرسي. ارائه امكانات كافي و تجهيزات لازم و نوركافي براي بازرسي. انجام پيش‌بيني‌هاي لازم براي ضدعفوني واصلاح شرايط وامكانات مورد نياز كشور وارد كننده كالا و پرداخت هزينه‌هاي مترتب به كار بازرسي و صدور كالا به كشور مقصد، قبل از انقضاي مهلت قانوني است .
روند كار بازرسي و صدور گواهي بهداشت گياهي
منابع :
- ابونصري هروي ، قاسم بن يوسف (به اهتمام محمد مشيري ) چاپ دوم 1356، الرشاد الزراعه ، موسسه انتشارات امير كبير تهران .
- واژه‌نامه، بهداشت گياهي، 2002، استاندارد شماره 5، فائو. رم.
- دستور العمل نظارت ومراقبت، 1997. استانداردشماره 6 فائو. رم.
- دستورالعمل تعيين وضعيت آفت در يك منطقه 1998، استاندارد شماره 8 ،فائو ، رم .
- دستور العمل گزارش آفت، 2002، استاندارد شماره 17، فائو ، رم .
- دستورالعمل شرايط برقراري مناطق عاري از آفت، 1995، استاندارد شماره 4، فائو، رم.
- دستورالعمل تهيه برنامه ريشه كني ، 1998. استانداردشماره 9، فائو ، رم
- آفات غير قرنطينهاي تحت كنترل ، 2002 ، استانداردشماره 16. فائو ، رم
- دستور العمل بازرسي ، 2005 ، استانداردشماره 23، فائو ، رم
- سيستم گواهي صادرات، 1997. استاندارد شماره 7، فائو ، رم.
- حجت ، س .ح . 1346، روش آزمايش سموم،دفع آفات گياهي. بخش حشره شناسي و دفع آفات دانشكده كشاورزي اهواز. دانشگاه جندي شاپور
- دهقانشعار ، مجيد ، 1386. بذر ( سلامت وقرنطينه ) ،ناشر موسسه تحقيقات ثبت و گواهي بذر ونهال كرج
- زمردي ،عظيم ، 1370، بهداشت گياهان و فراورده‌هاي كشاورزي. چاپ ديبا ،تهران
- زمردي ، عظيم ، 1382 ، تاريخ گياهپزشكي ايران، چاپ نشر آموزش كشاورزي كرج
- صلواتيان ،مير ، 1375، قرنطينه گياهي در ايران. چاپ نشر آموزش كشاورزي كرج
- جليلي مقدم ، مريم، موسوي سيد بهزاد، ايزدي حسين، 1384، دستورالعمل تكميل فرمهاي گواهي بهداشت گياهي ، مديريت قرنطينه سازمان حفظ نباتات .
- متن تجديد نظر شده عهدنامه بين المللي حفظ نباتات ، 1997، فائو، رم.