فصل اول كليات
تعريف، ويژگيها و مشخصات محصول توليدي:
گلاب به حاصل تقطير گل هاي سرخ محمدي Rosa dama scenamiller تازه چيده شده و مخلوط آن با آب كه اساس اضافي آن از محلول ابكي جدا شده است اطلاق مي گردد. البته در ساير كشورها مثل تركيه، بلغارستان و فرانسه از گونه هاي ديگر گل سرخ براي تهيه گلاب استفاده مي شود. در حقيقت گلاب محصول سنتي ايران مي باشد كه برگرفته از گلهاي تازه محمدي مي باشد و در مورد آن همين بس كه متبرك به نام حضرت رسول (ص) مي باشد و نام آن حضرت را به همراه دارد.
توليد گل محمدي و تهيه گلاب سالانه براي هزاران خانواده ايراني اشتغال ايجاد مي كند و گردانندگان اين رشته بوي خوش طبيعت را به خانه علاقه مندان مي برد.
گلاب ايراني جنبه صادراتي دارد و نشانه مرغوبيت آن ايراني بودنش مي باشد به طوريكه خانه كعبه كه قبله مسلمين جهان است با گلاب ناب محمدي كاشان شسته مي شود.
از آنجا كه گلاب براي طعم دادن به مواد غذايي، آشاميدني و يا به عنوان ماده معطر كننده به كار مي رود بنابراين ويژگيهايش بايد به صورتي باشد كه خطري براي مصرف كننده نداشته باشد.
ويژگيهاي آن شامل موارد زير مي باشد.
ويژگي ظاهري: از اين لحاظ گلاب بايد زلال، بي رنگ، بدون سود و رسوب، فاقد ذرات خارجي، فاقد بوي ترشيدگي با هر نوع تخمير، فاقد بوي پختگي، داراي بوي ويژه گل سرخ، طعمي مطبوع و مختصري مايل به تلخي باشد. ضمناً واكنش گلاب بايد اسيدي باشد PH= 3.5-5,5
ويژگي مواد اوليه: آبي كه در تهيه گلاب به كار مي رود بايد مطابق با ويژگيهاي استاندارد آب آشاميدني شماره هاي 1053 و 1011 باشد. آب مقطر مورد استفاده براي رقيق كردن گلاب بايد تازه و تقطير شده باشد و براي تهيه گلاب از گلبرگهاي گل سرخ محمدي كه تازه چيده شده باشد استفاده مي گردد.
ويژگي شيميايي: اسانس: اسانس گل سرخ مايع روغني بيرنگ يا زرد است با طعم و بوي مشخص كه در 25 درجه به حالت مايع چسبنده درمي آيد و در اثر سرد شدن تدريجي شكل توده متبلوري به خود مي گردد و در اثر گرم كردن مجدداً مايع مي شود. اين اسانس از دو بخش جامد و مايع تشكيل شده تركيبات شيميايي آن الكلهاي ترپني مانند ژرانيول و ستبرونلول، ردنيول و نرول از همه مهمتر هستند و نرول موجود در آن به ميزان 5 تا 10 درصد مي تواند اثر بسيار مشخصي بر روي اسانس داشته باشد.
الكلهاي ديگري مانند لينالول، اوژنول و يك استئاروپتن بي رنگ كه در حرارت معمولي جامد است مواد متشكله اسانس گل سرخ را تشكيل مي دهند. بخش جامد گلاب فاقد بو است و بخش مايع داراي بوي خوبي مي باشد. مقدار اسانس موجود در گلابهاي درجه يك بايد حداقل mg35 در ml100 و براي گلابهاي درجه 2 حداقل mg15 در ml100 باشد.
انديس يد، انديس استر، انديس اسيدي، انديس اسيداسيون نيز براي گلابهاي سبك و سنگين مشخص مي باشد كه طبق جدول ارائه مي گردد.
| شماره | انواع آزمايش | گلاب سنگين | گلاب سبك |
| 1 | وضع ظاهري گلاب | شفاف و زلال بدون ذرات خارجي | شفاف و زلال بدون ذرات خارجي |
| 2 | طعم | مطبوع و كمي مايل به تلخي | مطبوع و كمي مايل به تلخي |
| 3 | بو | بوي مطبوع گل سرخ | بوي مطبوع گل سرخ |
| 4 | انديس اسيدي بر حسب mg اسيداستيك درصد ميلي ليتر نمونه | 5/5-5/2 | 6-1 |
| 5 | PH | 5-3 | 3-5/0 |
| 6 | مقدار اسانس بر حسب mg در ml100 | حداقل 35 | حداقل 15 |
| 7 | انديس يد | حداقل 35 | حداقل 15 |
| 8 | انديس استر | حداقل 3 | حداقل 1 |
| 9 | انديس اكسيداسيون | حداقل 200 | حداقل 130 |
| 10 | كلرور | نبايد وجود داشته باشد | نبايد وجود داشته باشد |
| 11 | سولفات | نبايد وجود داشته باشد | نبايد وجود داشته باشد |
| 12 | نيترات و نيتريت | نبايد وجود داشته باشد | نبايد وجود داشته باشد |
| 13 | مقدار مس بر حسب ppm | حداكثر 4/0 | حداكثر 4/0 |
| 14 | مقدار ارسنيك بر حسب قسمت در مليون | حداكثر 05/0 | حداكثر 05/0 |
| 15 | مقدار ××× بر حسب ppm | حداكثر 1/0 | حداكثر 1/0 |
گلاب مي تواند به صورت سترون تجارتي تصفيه و عرضه شود كه در اين صورت مطابق با استاندارد سترون تجارتي فرآورده هايي با PH كمتر از 6/4 مورد آزمايش قرار مي گيرد.
ويژگي ميكروبيولوژي: اين مورد نيز طبق جدول زير مي باشد.
| شماره | نوع m.o | حداكثر مجاز در هر گرم | دماي گرمخانه گذاري | زمان گرمخانه گذاري | شماره استاندارد |
| 1 | شمارش كليه باكتريهاي هوازي فروفيل | 102×2 | oc 37-35 | 48 ساعت | 356 |
| 2 | باكتريهاي كلي فرم | منفي | oc 37-35 | 48 ساعت | 437 |
| 3 | استرپتوكوكهاي گروه D لانسفيد | منفي | oc 37-35 | 72 ساعت | 2198 |
| 4 | پژودوموناس آثروژنفر | منفي | oc 37-35 | 48 ساعت | 3140 |
| 5 | كلستريديويهاي احيا كننده سولفيت | منفي | oc 37-35 | 48 ساعت | 2197 |
| 6 | كپكها | منفي | oc 25-22 | 5 روز | 997 |
| 7 | مخمرها | منفي | oc 25-22 | 5 روز | 997 |
منظور از بين بردن m.o هاي بيماري زا و تامين وضعيت بهداشتي گلاب فرآورده نهايي بايد فرايند حرارتي را حداقل به مدت 15 ثانيه در دماي oc72 گذرانده باشند و همچنين آلاينده هاي فلزي در گلاب بايد مطابق با جدول زير باشد.
| رديف | نام آلاينده | بديشنيه مجاز | روش آزمون |
| 1 | آرسنيك بر حسب ppm | 0.05 | مطابق استاندارد ملي ايران شماره 1478 |
| 2 | سرب بر حسب ppm | 0.1 | مطابق استاندارد ملي ايران شماره 1478 |
| 3 | مس بر حسب ppm | 0.4 | مطابق استاندارد ملي ايران شماره 1478 |
وجود اين عناصر در گلاب مي تواند رنگ مواد غذايي را كه آن گلاب در تهيه انها به كار رفته تحت تاثير قرار دهد. به طور كلي با توجه به سمي بودن عناصر ارسنيك و سرب مقدار آنها نبايد بيشتر از مقدار ذكر شده باشد. در غير اينصورت خطر مسموميت وجود دارد.
ديگهائي كه براي تقطير به كار مي روند بايد از جنسي باشند كه سمي نبوده و بو و مزه خاصي را به گلاب انتقال ندهد. به عبارت ديگر بايد از جنسي باشند كه تاثيري در كيفيت فرآورده ايجاد نكند و در نهايت اينكه حمل و نقل گلهاي سرخ در دماي oc15 مطلوب مي باشد.
تعيين مصرف سرانه
كشور ايران جزء كشورهاي در حال توسعه است و رشد نسبي جمعيت در اين كشور اغلب بالاست
بر اساس اطلاعات به دست آمده از سرشماري هاي سالهاي 1365-1355 رشد جمعيت 3% است.
ولي رشد جمعيت در سال هاي 1385-1375 به 5/2% رسيده است.
اگر بخواهيم جمعيت ايران را دقيق تر بررسي كنيم فاكتورهايي مثل رده هاي سني، ميزان مواد، نوع جنس، تعداد خانواده و … را در نظر بگيريم.
در اينجا نرخ رشد جمعيت 5/2% در نظر گرفته شده كه آنرا در فاصله سالهاي 1384 تا 1389 جهت تعيين مصرف سرانه در نظر مي گيريم.
F= P(1+i) n
F : جمعيت در آينده
P: جمعيت فعلي
i: نرخ رشد جمعيت
n: تعداد سالهايي كه از امروز سپري مي شود.
اگر ميزان مصرف هر ايراني را در سال نيم ليتر گلاب در نظر بگيريم خواهيم داشت
2-1-نحوه بسته بندي و ظروف بسته بندي:
كليه موادي كه در بسته بندي به كار مي رود بايد شرايط خوب و بهداشتي انبار شود و بر حسب نوع بايستي به نحوي انتخاب شوند كه خود باعث انتقال آلودگي و خرابي محصول نگردد. در ضمن اين مواد بايد مورد تاييد مقامات كنترل كننده ذيصلاح باشد. به طور كلي گلاب بايد در ظروفي كه حاوي مقدار كمي هوا باشد نگهداري شود.
ظروف مخصوص عرضه به بازار گلاب مي تواند شامل انواع زير باشد:
نوع شيشه اي: گلاب بايد در بطريهايي از جنس شيشه ترجيحاً قهوه اي، شفاف، بدون حباب هوا، تميز و ضد عفوني شده پر گردد و درآن به وسيله سرپوش تميز و غير قابل نفوذ بسته شود. و از نظر شكل و نوع و حجم يكسان باشد بسته بندي اين بطريها بايد به نحوي باشد كه در موقع حمل و نقل و جا به جا شدن از شكسته شدن شيشه ها جلوگيري شود.
نوع پليمري: در صورت استفاده، اين بسته بندي هاي پليمري بايد داراي مقاومت كافي بوده و از نوع مجاز براي مواد غذايي باشد.
نوع پلاستيكي: اين نوع بسته بندي بايد با ضخامت لازم و بدون واكنش شيميايي بوده و از نوع مناسب براي مواد غذايي باشد.
نكته قابل توجه اين است كه جنس درپوس براي گلاب بي اثر است يعني مي تواند از نوع فلزي و يا از نوع پلاستيكي باشد. بسته بندي گلاب در اندازه هاي 300، 450، يك ليتري و دو ليتري انجام مي گيرد كه بسته بندي 300 و 450 معمولاً از جنس شيشه و پلاستيك است و بسته بندي يك ليتري و دو ليتري منحصراً از نوع پلاستيكي و پليمري است.
بعد از پر كردن ظروف بسته بندي توسط دستگاه شرينگ پك صورت مي گيرد و درب بندي نيز در همين زمان صورت مي گيرد.
شرينگ كپ بسته بندي نيمه اتوماتيك است. پر كردن ظروف هم مي تواند توسط فيلر صورت گيرد و هم به صورت دستي توسط كارگر درب بندي نيز به همين گونه است. اين كه بسته بندي و درب بندي توسط دستگاه باشد يا كارگر به ظرفيت توليد، زمان توليد و نيروي كارگر بستگي دارد.
در مورد بعضي از محصولات كارتن گذاري هم داريم يعني شيشه ها ديگر به بخش شرينگ نمي رود و درون كارتن قرار مي گيرد. به طوريكه ابتدا كف كارتن به كمك نوار چسب محكم مي شود. شيشه ها داخل آن قرار مي گيرد و بعد كارتن با نوار چسب محكم مي شود.
3-1-نشانه گذاري:
هر محصول با نشانه گذاري آن شناخته مي شود. به طور كلي آگاهيهاي زير بايد با مركب غير سمي پاك نشدني با خط خوانا روي هر شيشه يا كارتن جداگانه به زبان فارسي و اگر محصول براي صادرات است به زبان كشور خريدار و يا انگليسي در محلي كه به وضوع قابل رويت باشد نوشته و يا برچسب شود.
گاهي اين اطلاعات بر روي ليبل چاپ و در مورد محصولات به كار گرفته مي شود.
اين اطلاعات عبارتند از:
1-1-نام و نوع كالا
2-1-نام و نشاني توليد كننده، آدرس، email و شماره تلفن
3-1-ميزان اسانس گل سرخ محمدي
4-1-وزن خالص
5-1-مشخصات بهر[1] (شماره سري ساخت).
6-1-تاريخ توليد (روز- ماه- سال).
7-1-تاريخ انقضاء و قابليت مصرف (روز- ماه- سال).
8-1-شرايط نگهداري (دور از نور- در محل خنك)
9-1-شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي
10-1-ذكر عبارت ساخت ايران.
11-1-مخصوص صادرات (در صورت صادراتي بودن)
اتيكت محصول گلاب
4-1-مصارف عمده محصول:
گلاب محصول سنتي ايران است. در مورد گل محمدي با رايحه معنوي همين بس كه متبرك به نام حضرت رسول است.
خانه خدا كه قبله مسلمين جهان است با گلاب ايراني شستشو مي شود. گلاب محصولي است كه در هر خانه ايراني يافت مي شود. اين محصول داراي طبيعتي گرم است كه جهت تسكين و بهبود بسياري از بيماريها استفاده مي شود. چرا كه گلاب مقوي قلب اعصاب و مغز بوده و مضوح است.
ويژگي شاخص گلاب همان عطر و بوي خوش و مقدس آن است كه در ايران جهت خوشبو كردن اماكن مقدس به خصوص زيارتگاهها به كار مي رود.
همچنين از اين صنعت استفاده كرد و از آن در تهيه عطر و ادكلن و لوازم آرايشي استفاده شده.
گلاب مي تواند جنبه خوراكي داشته و به عنوان چاشني بخش و سو چاي و شربت به كار رود. همچنين در قناديها و شيريني پزيها نيز كاربرد دارد. همچنين از قسمت روغني جمع آوري شده گلاب در دكانتور براي كارخانجات آدامس سازي و … استفاده مي گردد.
5-1-ارائه ديدگاه كلي در مورد قيمت و بازار فروش و بررسي بازار و شناخت واحدهاي مشابه
هدف اين قسمت بررسي تعداد واحدهاي گلابگيري در سطح استان و كشور و درصد صادرات و واردات آن مي باشد. اينكه چه كساني موافقت اصولي گرفته و يا در حال گرفتن آن هستند و به طور كلي يك بررسي كلي از بازار.
تعداد واحدهاي مشابه در استان خراسان رضوي و ميزان ظرفيت توليد آنها در ذيل ذكر گرديده.
1-واحد گلاب گل افشان با ظرفيت 100 تن در سال كه وضعيت واحد در حال حاضر به صورت بهره برداري مي باشد. اين واحد واقع در مشهد- جاده قديم قوچان مي باشد.
2-واحد گلچكان خراسان I با ظرفيت 100 تن در سال كه وضعيت: واحد بهره برداري قبلاً طرح بوده و واقع در مشهد- ج قوچان شهر صنعتي توس مي باشد.
3-واحد گلچكان خراسانII با ظرفيت 100 تن در سال كه وضعيت: بهره برداري قبلاً طرح بوده و واقع در مشهد- جاده قوچان سه راه كاشاني مي باشد.
4-واحد علي گلدبكش افشار با ظرفيت 200 تن در سال كه وضعيت: بهره برداري قبلاً طرح بوده و واقع در شهرستان مشهد مي باشد.
5-واحد نيكونوش توس با ظرفيت 200 تن در سال كه وعيت: بهره برداري قبلاً طرح بوده و واقع در شهرك صنعتي توس مشهد است.
6-واحد حاق سبز سبزوار با ظرفيت 500 تن در سال كه وضعيت واحد: بهره برداري قبلاً طرح بوده و واقع در شهرك صنعتي
7-واحد محمود زارعي (خوب خوب خراسان) كه ظرفيت توليد آن 75 تن در سال بوده كه وضعيت طرح بهره برداري قبلاً طرح بوده واقع در شهرستان مشهد مي باشد.
8-واحد كام خوش طوس با ظرفيت 100 تن در سال كه وضعيت واحد بهره برداري قبلاً مطرح بوده و واقع در مشهد مي باشد.
9-واحد گلاب رضوان با ظرفيت 100 تن در سال كه وضعيت واحد بهره برداري قبلاً مطرح بوده و واقع در مشهد مي باشد.
به طور كلي در حدود 1275 تن محصول توليدي در سال در استان خراسان رضوي داريم.
اما در ديگر نقاط كشور:
اردبيل يك واحد با ظرفيت توليد 350 هزار ليتر كه وضعيت واحد: بهره برداري قبلاً طرح بوده.
استان اصفهان 6 واحد با ظرفيت توليد كلي 9350 تن در سال كه يكي از واحدها به بهره برداري رسيده اما قبلاً فعال بوده است. مابقي در وضعيت بهره برداري قبلاً طرح بوده اند.
استان تهران 5 واحد با ظرفيت توليد كلي 1967 تن در سال كه سه واحد قبلاً فعال بوده و در حال حاضر بدون بهره برداري مي باشد.
استان خوزستان 1 واحد با ظرفيت 125 تن كه واقع در شهر اهواز مي باشد و وضعيت واحد بهره برداري قبلاً طرح بوده است.
استان فارس 5 واحد با ظرفيت توليد كلي 1200 تن در سال كه يكي از واحدها قبلاً فعال بوده و اكنون بدون بهره برداري است.
استان مركزي 3 واحد با ظرفيت توليد كلي 625 تن در سال كه هر دو واحد در وضعيت بهره برداري قبلاً طرح بوده و در حال حاضر نمي باشند.
اين محصول همانگونه كه گفته شد خاص ايران مي باشد و هيچگونه وارداتي ندارد اما ميزان صادرات آن در استان خراسان به ميزان 500 تن در سال مي باشد كه اين اعداد تنها در استان خراسان مي باشد.
آمار و ارقام صحيح به صورت پرينت برگرفته از سازمان استاندارد ايران آورده شده كه قابل تامل است.
6-1-قيمت فروش:
اين امر بستگي به عرضه و تقاضا دارد ولي سرمايه گذار مي تواند با احتساب هزينه هاي تمام شده و سود سرمايه گذاري حداقل قيمت فروش را محاسبه كند. چنانچه مبلغ محاسبه شده كمتر يا برابر قيمت فروش در بازار باشد سرمايه گذاري و احداث كارخانه صورت مي گيرد و چنانچه قيمت بازار از اين رقم كمتر باشد سرمايه گذاري انجام نمي شود. علاوه بر قيمت تمام شده سرمايه گذار مي بايست مبلغي سود نيز ببرد كه نهايتاً سود سرمايه گذار با فرمول هاي زير قابل محاسبه است:
سود سرمايه گذار براي هر واحد محصول+ قيمت تمام شده محصول= قيمت فروش براي هر واحد محصول
هزينه متغير توليد+ هزينه ثابت توليد
ميزان توليد
= قيمت تمام شده محصول
ظرفيت اسمي كارخانه × تعداد روز فعال = ميزان توليد
(مبلغ وام- سرمايه كل) × سود درخواستي
ميزان توليد
= سود سرمايه گذار براي هر واحد محصول
لذا محسبات به طريق ذيل انجام مي گيرد:
فصل دوم
بررسيهاي فني
ارزيابي روشهاي مختلف توليد:
ارزيابي و مطالعه روشهاي مختلف توليد امكان انتخاب يك روش مناسب را فراهم مي سازد و مناسبترين روش بر مبناي برتريهاي اقتصادي كيفيتي و تكنيكي و … نسبت به روشهاي ديگر با توجه به شرايط محدود كننده نظر سقف سرمايه گذاري تعيين مي شود. در اين ارزيابي ضمن ذكر نام روشهاي مختلف توليد محصول با ذكر دلايل منطقي روش مورد نظر توليد محصول را ذكر مي كنيم.
توليد گلاب از آنجا كه از ديرباز به صورت خانگي توليد مي شده و به مرور زمان پيشرفت كرده لذا متكي به دانش فني و كمك هاي فني خارجي نمي باشد و به دليل توليد آن به طرق سنتي تجربيات مفيد بسياري در اين زمينه توسط توليد كنندگان به دست آمده است توليد گلاب شامل روشهاي مختلفي است از روشهاي خانگي و سنتي به صورت تقطير گرفته تا روشهاي آزمايشگاهي و فني. لذا در اينجا به باين هر كدام از آنها به طور جداگانه مي پردازيم.
روش تقطير خانگي: اساس اين روش استفاده از ساده ترين وسائل در نوع خود با ويژگيهاي خاص است كه براي تهيه گلاب، عرق نعناع و عرق بيد جهت مصارف خانگي به كار مي رفته.
اين وسيله از جنس مس تهيه شده كه داراي 2 قسمت جداگانه مي باشد كه قيمت پايين نقش ديگ و قسمت فوقاني به عنوان سرد كن عمل مي كند. پس از جمع كردن گلبرگها آنها را درون ديگ تحتاني خالي كرده و اصطلاحاً ديگ را بار گيري مي كنند. پس از آن ديگ با خمير درزگيري شده و آب قسمت سرد كن مرتباً جهت سردكردن بخار تعويض مي شود. سوخت اين وسيله هيزم بوده و عرق حاصله از لوله مخصوص كه در بالاي دستگاه قرار دارد خارج مي گردد و در ظرفي مخصوص نگهداري مي شود. نام عام اين وسيله ني چه و نام قديمي آن با قدري تغييرات قرع وانبيق است.
روش توليد سنتي گلاب: در اكثر نقاط كشور به خصوص نقاط گلاب خيز مانند قصر كاشان و شهرهاي اطراف آن توليد گلاب و عرقيات به طريق سنتي از دير باز مرسوم بوده و يكي از منابع ايجاد اشتغال و كسب درآمد براي دست اندركاران بوده. تكنيك كار بسيار ساده بوده و با ابزار و امكان قابل دسترسي عملي مي باشد. در خانه هاي قديمي كاشان حوضچه هاي مخصوصي وجود دارد كه جهت عمل تقطير گلاب به كار مي رفته.
نحوه توليد اينگونه است كه ديگهاي نسبتاً بزرگ مسي را روي اجاق قرار مي دادند و آن را از نسبت هاي مشخص گلبرگ گل محمدي و آب پر مي كردند سپس ديگ را به طور واژگون روي ديگ اول قرار مي دادند و درز بين آنها را خمير مناسب با گل پر مي كردند و زير ديگ را روش مي كردند. در قسمت بالاي دستگاه لوله اي قرار دارد كه پس از عبور از يك مسير مشخص وارد پارچ هاي مخصوص گلاب گيري مي شود. اين پارچها درون حوضچه هاي باريك آب سرد قرار دارند و درب آنها كاملاً بسته شده و تنها داراي منفذي براي عبور عصاره مي باشد. محتويات درون ديگ تحت تاثير حرارت به چوش آمده و شروع به ايجاد بخار مي كند. اين بخار به طرف بالا رفته و وارد لوله مي شود و از آنجا به درون پارچ وارد مي شود پارچ سرد است در نتيجه قطره هاي بخار در اثر برخورد با ديواره ميعان پيدا كرده و به صورت مايع در مي آيد. اين عمل تا زماني كه تمام عصاره گل محمدي خارج شود ادامه پيدا مي كند. سپس حرارت را قطع مي كنند و كمي صبر مي كنند تا مابغي بخارات نيز مايع شود. سپس لوله را از درون پارچ خارج كردهو پارچ و محتويات آنرا جهت فرآيند بسته بندي به مكان ديگري مي برند. بدين روش گلاب را در خانه ها مي گرفتند و به بازار عرضه مي كردند.
–روش تقطير ساده آزمايشگاهي: اين روش بيشتر در آزمايشگاه و توسط برد انجام مي گيرد. جهت اندازه گيري عصاره گل محمدي وارد شده به كارخانه و بررسي مناسب بودن ماده اوليه. بدين ترتيب كه مقدار كمي گلبرگ را درون بالن ريخته و آنرا به لوله برد نصب مي كنند. سپس به آن حرارت مي دهند. بخار از برد عبور مي گردد و قطره قطره وارد ارلن مي شود. اين روش آزمايشگاهي است و در مقياس كم اندازه گيري صورت مي گيرد.
–روش مدرن تقطير: همانگونه كه بررسي شد اساس روش در تمام مراحل به يك صورت است. در روش مدرن نيز ازز همان اساس جداسازي بخارات و تقطير آنها استفاده شده منتهي در اين روش حجم بسيار بالايي از گل وارد ديگهاي تقطيري مي شود كه تحت فشار و دماي مشخص و زمان ثابت عمل مي كنند. اين روش موفق به اخذ تاييد سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي گرديده از تقطير گياهان به روش بن ماري محصول بهتري حاصل مي گردد و ديگها در محل سالن توليد و در راز مركز توليد حرارت مشغول به كار است.
بررسي جنبه هاي اقتصادي و كارايي روشهاي باعث گشت اين روش مناسب در نظر گرفته شود. روش اول يعني تقطير خانگي تنها مناسب براي مصارف خانگي مي باشد و در حجم هيچ كاربردي ندارد. روش سنتي يك روش معمول است اما از نظر كنترل نقاط بحراني و انجام كنترل كيفيت مواد اوليه، محصول و … در حد آزمايشگاهي علمي نمي باشد همچنين حجم توليد بالا نمي باشد.
روش تقطير آزمايشگاهي نيز همانطور كه گفته شد تنها براي اندازه گيري و نمونه برداري توصيه مي شود و بيشتر از آن كاربردي ندارد. با توجه به اينكه كليه تجهيزات و ماشين آلات اين فرايند در كشور موجود مي باشد و ميزان سرمايه گذاري نسبت به سود حاصله چشمگير نمي باشد و با توجه به اينكه اين محصول خاص كشور مان مي باشد. استفاده از روش مدرن تقطير به عنوان بهترين و كارآمامدترين روش از لحاظ اقتصادي، كيفيتي و تكنيكي به صرفه مي باشد.
اصول كلي و علمي فرايند توليد:
در اين بخش به توضيح و تشريح فرايند توليد پرداخته مي شود. به عبارتي از ورود ماده اوليه تا انتها كه محصول توليد مي شود چگونگي توليد آن را شرح مي دهيم.
ماده اصلي و اوليه گلابگيري يعني گلبرگهاي گل محمدي پس از دست چيني از باغات اكثراً توسط وانت و به ندرت توسط كاميون وارد كارخانه مي گردد. پس از توزيع اوليه از آنجا كه نمونه هاي وارد شده احتياج به شستشو ندارند مستقيماً به كنار ديگها منتقل مي شود.
بسته به ظرفيت توليد كارخانه يك يا دو ديگ تقطير خواهيم داشت. در اين واحد دو ديگ تقطير يكي عدسي شكل با ظرفيت 8 تن و ديگري كسپولي با ظرفيت 4 تن داريم. گلبرگها توسط كارگر به داخل ديگ تقطير وارد مي شود. براي انجام عمل تقطير نياز به آب تصفيه شده است اين آب از راه لوله كشي شهري، از طريق لوله هاي آبي رنگ كه داخل كارخانه است براي ديگها تامين مي شود. بعد از بسته شدن درب ديگها با استفاده از فشار زياد، بخار آب موجود در ديگ را به چوش مي آورند. براي جوش آمدن از فشارBar 5/1-1 استفاده مي كنند. بعد از اينكه آب به جوش آمد فشار را تا حد 7/0 – 5/0 بار پايين مي آورند اين كار بدين دليل انجام مي شود كه استفاده از فشار بالا براي عمل تقطير مناسب نيست ديگهاي تقطير مجهز به دريچه هايي است جهت ديدن داخل ديگ. اما معمولاً در هنگام تقطير به دليل وجود بخار زياد ديدن داخل ديك مشكل است براي اينكه بتوان تا حدي داخل ديگ را ديد اولاً در قسمت بالايي يك چراغ قرار دارد تا نور لازم براي ديدن را فراهم كند و ثانياً در قسمت خارجي دريچه و در كنار آن شيري وجود دارد كه هنگام باز شدن از داخل مقداري آب روي شيشه ريخته و بخارات را مي شويد و مي توان داخل ديگ را ديد.
ديگها همچنين مجهز به فشار سنج براي كنترل فشار لازم براي تقطير مي باشند. مدت زمان لازم براي انجام عمل تقطير در صورتي كه آهسته و با فشار كم ايجاد شود 8-7 ساعت است و در صورتي كه فشار بالا باشد زمان كمتري وقت مي گيرد.
براي اينكه عمل تقطير يكنواخت انجام شود آب ديگها به كمك يك همزن الكتريكي به هم زده مي شود در انجام عمل تقطير فشار بسيار مهم است چون اگر فشار زياد باشد ديگها سر مي روند و اگر كم باشد ممكن است عمل تقطير به خوبي انجام نشود.
اكثراً يك مخزن ذخيره آب در كنار ديگها وجود دارد كه تا در موارد استثناي و قطع آب دستگاهها با مشكل مواجه نشود. آب به كار رفته در ديگ تقطير توسط يك بوج خنك كننده كه در كنار دستگاه قرار دارد كندانس شده و دوباره به دستگاه برگردانده مي شود. كار بوج خنك كننده كه روي يك حوض آب بزرگ قرار گرفته جمع آوري بخارات حاصل از تقطير و تبديل آنها به آب كندانس شده است كه اين آب كندانس شده از جهت مراحليكه طي كرده و سختي گيري شده مناسب براي برميرها نيز مي باشد.
بايد توجه داشت كه در خط توليد در كنار ديگهاي تقطير يك مخزن شستشو براي شستن ديگها با استفاده از سود موجود مي باشد. معمولاً عمل شستشو داخل ديگها دو ماه يكدفعه به منظور ضدعفوني كردن داخل ديگ انجام مي شود اين دستگاه قابل جا به جا شدن است.
بخارات حاصله از تقطير وارد لوله هاي كندانس مي شوند. در داخل اين لوله هاي بزرگ، آب سرد اطراف لوله هاي كوچك حاوي بخارات تقطير را فراگرفته و منجر به سرد شدن و مايع شدن بخارات مي شوند.
بخارات مايع شده وارد دكانتور يا جداكننده مي شوند. اين دستگاه به صورت يك قيف واژگون است و كارش دوفاز كردن بخار تقطير است در اينجا فاز روغني از تقطير خالص جدا شده و تقطير خالص از طريق شلنگهايي به مخازن واسطه مي رود.
قسمت روغني جمع آوري شده براي مصارف كارخانجاتي مثل آدامس سازي و … استفاده مي شود. بايد توجه داشت كه آب سرد داخل لوله هاي كندانس از طريق بوج كننده تامين مي شود و كار اين لوله ها در تقطير بسيار مهم است به طوريكه بخارهاي كندانس شده كه براي انجام عمل تقطير استفاده شده اند از طريق لوله كشي قرمز وارد مخازن كندانس مي شوند و از آنجا به بويلر فرستاده مي شوند.
بعد از انجام هر يكبار عمل تقطير از مخازن واسطه نمونه برداري مي شود و يا بررسي PH پنكاكيتويته (ضريب هدايت) نمونه مشخص مي شود كه آيا عمل تقطير به خوبي انجام شده يا اينكه تقطير داراي ناخالصي است.
بعد از اينكه خالص بودن تقطير مورد تاييد قرار گرفت مايع داخل مخازن واسطه به داخل مخازن اصلي كه تفكيك شده هستند مي رود. جنس اين مخازن از پلي اتيلن مي باشد. اين مخازن به دليل جنس پلاستيكي كه دارند عطر و بو را به خود جذب مي كنند در نتيجه نمي توان محصولات ديگر مثل عرقيات و عطريات را دارد اين مخازن كرد. در حقيقت هر محصول مخزن مربوط به خود را دارد.
بعد از پايان عمل تقطير محتويات داخل ديگ را از طريق شيري كه در قسمت پايين هر كدام از آنها قرار دارد داخل وانهاي بزرگي تخليه مي كنند. مايع داخل مخازن اصلي از طريق شلنگهاي بزرگي وارد يك مخزن كوچك مي شود. قبل از ورود به اين مخزن يك فيلتر قرار دارد تا مايع ورودي به مخزن صاف و فاقد ذرات تعلق باشدو در ضمن مخزن كوچك مجهز به شناور است تا زمان پر شدن مخزن جريان مايع قطع شود و محصول ضايع نشود. اين مخزن به يوكل (فيلر) متصل است كه از طريق پيچهاي موجود مايع داخل آن وارد فيلر مي شود. شيشه ها كه قبلاً استريل و آماده شده اند روي نوار نقاله قرار گرفته و به قسمت پوكن منتقل مي شود. اين پوكل 8 تايي بود و به طور همزمان هشت شيشه را به صورت اتومات پر مي كرد و بعد توسط كارگر درب بندي مي شد و سپس توسط يك دربند اتوماتيك با فشار دادن يك پولن در شيشه پلوم مي شد. بعد از پلوم شدن شيشه ها را داخل سبدهايي چيده به وان پاستوريزاتور انتقال مي دهند. بعد از قرار گرفتن سبدها ¾ وان از آب تصفيه شده پر مي شود به كمك بخار دماي آن به oC72 رسانده مي شود و اين عمل به مدت نيم ساعت ادامه پيدا مي كند تا عمل پاستوريزاسيون صورت پذيرد.
براي جلوگيري از پرت دما روي سبدها را با روكش سياه از جنس پلاستيك ضخيم مي پوشانند. ظرفيت پاستوريزاتورها متغير است و بستگي دارد به ميزان توليد هر كارخانه. اين تنظيم دماي پاستوريزاتور توسط ترموستات انجام مي گيرد. در هنگام پاستور كردن بعد از اينكه جريان بخار قطع شد با استفاده از يك ترمومتر دستي دماي آب داخل وانها در نقاط مختلف كنترل مي شود معمولاص دماي وانها در انتها بيشتر است و براي اينكه اين دما تا حدي كاهش پيدا كند روكش پلاستيكي قسمت انتهايي را براي چند دقيقه بر مي دارند و مجدداً روكش را روي سبدها قرار مي دهند. در صورتيكه دماي وان پاستوريزاتور بيش از حد تنظيم شده باشد. با استفاده از توموستات آن را تنظيم مي كنند. به همين جهت ترموستاتها هر چند وقت يك بار بايد تنظيم و كنترل شوند.
البته بايد توجه كرد كه قبل از اينكه بخار وارد وانهاي پاستوريزاتور شود ابتدا مي گذارند تا مقداري از بخار از لوله خارج شده اين كار به اين علت است كه بخارات باقيمانده داخل لوله كه امكان كثيف بودنشان هست خارج شوند.
بعد از عمل پاستوريزه كردن اجازه مي دهند شيشه ها سرد و خنك شوند و به دماي محيط برسند. سپس عمل برچسب زدن انجام مي شود اين كار به صورت دستي در مواقعي كه حجم توليد كم باشد به صورت اتومات در صورتيكه حجم توليد زياد باشد انجام مي گيرد. بعد از برچسب زني شيشه ها داخل كارتنهايي چيده مي شود و يا به صورت شرينگ بسته بندي مي شود و با استفاده از ليفتراك به انبار محصول منتقل مي شود. در مورد گلاب چون فصله اي گل محمدي بسيار كوتاه است بنابراين در فصل گل مقداري از عمل تقطير را طوري انجام مي دهند تا محصول درصد تقطير بالاتري داشته باشد كه به آن گلاب سنگين گفته مي شود. گلاب سنگين را طوري داخل تانكرها بسته بندي و نگهداري مي كنند كه بتوانند در تمام فصول سال از آن گلاب تهيه كنند.
انجام عمل پاستور به اين خاطر است كه محصول در مدت زمان ماندگاري تا يكسال هم فاسد نشود.
اسانس موجود در محصول نيز دو بار اندازه گيري مي شود. يكبار قبل از پركردن شيشه ها كه از اهيمت زيادي برخوردار است و يكبار هم بعد از درب بندي و پاستوريزه كردن.
در سالن توليد گلاب هم زمان با آن نبايد فرآورده هاي ديگري مثل آبليمو، آبميوه و يا محصولات ديگر كه بر كيفيت گلاب اثر مي گذارند توليد شود. در هنگام انتقال به انبار بايد توجه كرد كه حمل و نقل به صورتي انجام گيرد كه ظرفها در مقابل خسارت (به طور مثال شكسته شدن شيشه ها)، آلودگي و نيز مجاورت با نور محافظت گردند.
ضمناً اين گلاب بايد درجاي خنك نگهداري شود. بنابراين از انبارهاي خشك تهويه دار، به دور از نور مستقيم، گرما و آلودگي استفاده مي گردد. نگهداري محصول در دماي بين از 25 درجه سلشيول توصيه نمي شود.
3-2-بررسي مناطق، مراحل و شيوه هاي كنترل كيفيت:
منظور عمده از كنترل كيفيت، تعيين و به كار بردن روشي است كه با برنامه منظور شده و كارشناسي دقيق آن موجبات توليد محصولي منطبق با استفاندارد را فراهم مي نمايد.
رعايت موارد كنترل كيفيت باعث خريد مواد اوليه مرغوب، با قيمت اقتصادي مناسب، عدم به هدر دادن مواد در فرآيندهاي غير قابل برگشت، عدم مواجهه با پيگردهاي قانوني و كشوري)رعايت استانداردها توليد محصول يكنواخت و با تركيب و كيفيت مناسب و نهايتاً جلب اعتماد مصرف كنندگان و كسب بازار مناسب مي گردد. كنترل كيفيت در مراحل مختلف و بررسي مواد اوليه، مواد در حين فرآيند و محصولات توليدي انجام مي شود كه هر يك به تفكيك بايستي مورد توجه قرار گيرد.
Contorl of Quality يك مبحث اصلي در صنعت غذا و محصولات غذايي مي باشد در مورد اين پروژه اين امر تمام موارد از ورود گلبرگها به كارخانه گرفته تا خروج محصول توليدي يعني گلاب را در بر مي گيرد.
اين شرايط و انتخاب آنها بايد به گونه اي باشد كه در درجه اول به حفظ سلامت مصرف كنندگان بپردازد. و در مراحل بعدي طوري باشد كه از نظر قيمت تمام شده محصول، مصرف بهينه از مواد و مطابقت با اصول كشوري در بهترين موقعيت باشد.
اين امر شامل كنترل كيفيت ماده اوليه، كنترل كيفيت فرآيند. كنترل كيفيت محصول و كنترل كيفيت بسته بندي مي باشد.
و بايد دانست هدف از اين كنترل كيفيت شناخت گلوگاهها، نقاط بحراني، ccp ها و كليه مناطق و راههايي است كه به گونه اي امكان آسيب رساني به محصول را در بر خواهد داشت. با شناخت اين عوامل و كنترل آنها طبق استانداردهاي مشخص و معين مي توانيم از بروز مشكلات انساني و اقتصادي جلوگيري كنيم و محصولي را به بازار ارائه دهيم كه ضمن داشتن بهترين كيفيت، به گونه اي باشد كه در توان و قدرت خريد مردم قرار گيرد.
4-2-كنترل كيفيت مواد اوليه:
انتخاب مواد اوليه مناسب اولين قدم در جهت وصول محصولي با كيفيت مناسب مي باشد و اصولاً رسيدن به يك محصول خوب بدون مواد اوليه مرغوب ناممكن است.
در اين قسمت بايستي تمام مسائل مربوط به ماده اوليه بالاخص ماده اوليه غالب را از نقطه نظر Bx ، PH و اسيديته يا هر فاكتور ديگري كاملاً كنترل نمود.
مواد اوليه مورد نياز در اين فرآيند تسامل گل سرخ و آب جهت تقطير گلبرگهاي گل سرخ مي باشد لذا بايد به تمام CPهاي مربوط به اين دو ماده توجه خاص نمود.
آب آبي كه در تهيه گلاب و عرقيات به كار مي رود بايد مطابق با ويژگيهاي استاندارد آب آشاميدني 1053 و 1011 باشد.
جهت اينكه محصول محصولي شفاف و روشن باشد بايد از آبي استفاده كنيم كه سختي آن گرفته شده باشد. در حقيقت ما بايد يك آزمون فيزيكي بر روي آب انجام دهيم. ذكر اين نكته لازم است كه آب علاوه بر اينكه به عنوان غذا نقش مهمي دارد در صنايع به عنوان
a منتقل كننده حرارت
b شستشو دهنده
c عامل برودت و سرما و انتقال نقش مهمي دارد.
كيفيت آب مصرفي به عوامل زير بستگي دارد:
1-خواص فيزيكي: رنگ، بو، مزه و كدورت
2-خواص شيميايي: اسيديته، قليائت و سختي
3-خواص ميكروارگانيسمي (وجود ميكروبهاي پاتوژن و غير پاتوژن)
آزمايشات شيميايي آب:
1-تعيين PH : PH يك محلول لگاريتم منفي غلظت يون H+ در يك ليتر محلول است PH آب فاكتوري جهت تعيين مقدار كربنات انيدريد كربنيك و اثر خورندگي آب مي باشد شناخت اين مواد جهت تصفيه آب ضروري است.
PH يك محلول با حرارت تغيير مي كند ولي در اندازه يگري به روش دستگاهي، كلر آزاد آب، مواد كلوئيدي و اكسيدكننده ها و احيا كننده ها دخالتي ندارند. براي اين كار نمونه اي از آب را برداشته و الكترود PH متر را خشك نموده و با آب مقطر شستشو مي دهيم و داخل محلول نمونه قرار مي دهيم و با استفاده از درجه بندي دستگاه ميزان PH را مي خوانيم.
به طور كلي آب جهت تغذيه ديگ بخار بايد داراي PH= 9-9.5 باشد.
2-تعيين اسيديته آب:
اسيديته عبارت است از تعداد پروتونهايي كه آن آب مي تواند در محيط ايجاد نمايد و مربوط به قسمتهاي يونيزه شده اسيدهاي ضعيف مثل اسيدكربنيك و اسيدتانيك و املاح هيدروليز شوند ولي مانند سولفات فرد و سولفات آلومينيوم مي باشد. هرگاه اسيديته آب بر اثر بالا رفتن حلاليتco2 افزايش يابد در سيستم و لوله ها ايجاد خورندگي خواهد كرد.
co2 موجود در آب با يون فلزات (دستگاهها و لوله ها) تركيب شده و باعث خورندگي مي شود. هر چه سختي آب بيشتر باشد (سختي كربناته) co2 آزاد آب كمتر است. آن co2 را كه باعث خورندگي مي شود co2 ذخيره مي نامند.
3-تعيين قلياييت آب:
قلياييت آب عبارت است از ميزان پروتونهايي كه آب مي تواند بپذيرد و مربوط به وجود تركيباتي نظير هيدروكسيدها يا كربوناتها و بيكربناتها در آب مي باشد. در اندازه گيري اينها از خاصيت دارا بودن دو نقطه شكست در منحني تيتراسيون اسيدهاي پلي پرونيك و املاح آنها استفاده مي شود. در عمل مي توان با استفاده از تيتراسيون اجزاء تشكيل دهنده يك مخلوط ساده را اندازه گيري كرد. البته با وجود دو معرف كه در ناحيه متفاوتي از PH تغيير رنگ مي دهند.
روش كار بدين صورت است كه so ميلي ليتر از نمونه آب بر مي داريم. البته نمونه هاي قليايي بايد ابتدا رقيق شوند سپس چند قطره فنل فتالين مي افزائيم اگر محيط ارغواني شد بدين معني است كه PH محيط بالاي 9.8 بوده در نتيجه در محيط هيدروكسيد و كبرنبات وجود دارد. محيط را با اسيد كلريد ريك 0.02N تيز مي كنيم تا رنگ قرمز اورانژ اضافه مي كنيم چنانچه محيط زرد رنگ شد نشانه PH بالاي 5/4 است در اين حالت محيط را با اسيد 0.02N تيز مي كنيم تا رنگ قرمز گلي ايجاد شود مقدار اسيد مصرفي را يادداشت كرده و M مي ناميم. چنانچه پس از اضافه كردن فنل رنگ ارغواني تشكيل شد و محيط بي رنگ ماند نمونه را حرارت مي دهيم. اگر پس از حرارت دادن محيط به رنگ صورتي در آمد نشانه عدم وجود هيدروكسيد است. يا به عبارت ديگر PH محيط زير 9.8 مي باشد و بنابراين P=0. در اين حالت به محيط نيل اورانژ اضافه كرده و محيط را تا ايجاد رنگ قرمز گلي تيز مي كنيم. مقدار اسيد مصرفي در اين هنگام مساوي M است. اگر چنانچه پس از اضافه كردن فنل و حرارت دادن محيط بي رنگ ماند نشانه محيط اسيدي است. و P=M=0
پس واكنشهاي انجام شده مطابق زير است:
هيدروكسيد حاصل از هيدروليز co32-
مصرفي كربناتb= مصرفي هيدروكسيدa=
قليائيت كل آب بر حسب كربنات كلسيم
T= (P=M). 1000/V ppm caco3
4-اندازه گيري سختي تام آب:
شايد كيفيت آب مصرفي در ساير صنايع اهميت چنداني نداشته باشد ولي در صنايع غذايي كيفيت آب از لحاظ خصوصيت فيزيكي، شيميايي و ميكروبي اهميت فراواني دارد.
بهترين روش استفاده از تعويض يون است و جهت گرفتن منحني از رزينهاي سنتزي استفاده مي شود كه معمولاً فرمول خاصي ندارند و هر كارخانه و شركت يك رزين ساخته شده براي خود دارد كه به طور محرمانه باقي مي ماند اين رزينها معمولاً تركيبات آلي هستند كه سبب جابه جايي و تعويض يون مي شوند. اين رزينها چون سنگ نيستند داراي لانه هاي ريز و زردرنگي است ممكن است اين رزينهاي سنتز شده يون H در اختيار بگذارند يا اينكه يون OH بدهند يعني اينكه مي توانند يون اسيدي يا قليايي را تعويض كنند.
تعويض يون OH OH تعويض يون H-EX H
2H-EX + (achco3)2 (EX)2 Ca+ CO2 + ZH2O
در اينجا منحني آب به صفر مي رسد اما اگر منحني غير كربناته باشد
اين روش مناسب نيست چونكه اسيديته آب بالا مي رود در اين حال به ستون لام احتياج است.
آب فاقد اسيد از پايين ستون خارج مي شود به مرور زمان ستونها غير فعال مي شوند و به صورت مقابل در مي آيند براي فعال كردن دوباره ستونها ابتدا پايين ستونها را مي بندند و رابطه دو ستون را قطع مي كنند در ستون اول HCL و در ستون دوم MaoH مي ريزند.
رزين فعال
رزين فعال
كلريد كلسيم را خارج مي كنيم اكنون ستون فعال شده در بعضي موارد رزين ديگر نيز فعال مي شود و بايد حتماً رزين ديگري در ستون ريخت
گل سرخ:
آزمايشهاي مربوط به گل سرخ در عصاره گيري خلاصه مي شود بررسي تازگي گياه.
عصاره گيري نيز طبق روش مبرد آزمايشگاهي ابتدا در مورد نمونه ها صورت ميگيرد. اگر از لحاظ عيار به دست آمده مناسب بود كه كل نمونه پذيرفته شده و وارد ديگ تقطير مي شود. آزمايشات تازگي و كهنگي نيز جز آزمايشات جنبي آزمايشگاه است. بيشتر سعي بر آن است كه از گلبرگهاي تازهجهت گلابگيري استفاده شود اما اگر تقاضا زياد بود و عصاره براي تركيب در دسترس نبود لذا كارخانه مجبور است از گلبرگهاي خشك شده استفاده كند. گياه خشك نسبت به گياه تازه درصد عصاره كمتر و پايين تري دارد و داراي كيفيت گلاب گلبرگ تازه نمي باشد. اگر گياه خشك كهنه باشد روند گلابگيري را با مشكل مواجه مي كند. لذا سعي مي شود حتي الامكان از گلبرگهاي تازه استفاده شود و جهت مصارف بعدي كارخانه كه گل در اختيار نيست از عصاره هاي ذخيره شده استفاده مي گردد.
در آب ××× بي كربنات تبديل شده و در مجاري لوله ها و دستگاهها (اواپراتورها- ديگهاي بخار) رسوب كرده علاوه بر پرف حرارتي بالا، خطراتي ايجاد مي كند. از طرفي ديگر سختي صفر و يا خيلي كم اسيديته آب را بالا برده و در نتيجه ايجاد خورندگي مي كند. علاوه بر مضرات خورندگي، چون فلزات كاربردي در لوله ها خالص نيستند (حاوي سرب و ارسنيك هستند) در اثر خورندگي اين فلزات آزاد شده و خود مشكلاتي ايجاد مي كنند و خود اينها سهمي هستند.
سختي كل آب به دو قسم است:
سختي كربناته (موقت) سختي غير كربناته (دائم)
سختي كربناته بخشي از سختي است كه با حرارت رسوب مي كند از بيكربناتهاي كلسيم و منيزيم تشكيل شده است. سختي دائم بخشي از سختي است كه با حرارت رسوب نمي كند.
گرفتن سختي آب:
1-با حرارت دادن سختي كربناته گرفته مي شود ولي سختي كل به صفر نمي رسد و علاوه بر اين مقرون به صرفه نيست.
2-روشهاي شيميايي حذف سختي
a: استفاده از آب آهك ca(Hco3)2+ ca(oH)2 caco3 اين عمل حدود 100 واحد سختي را حذف مي كند.
b: استفاده از كربنات سديم (گرفتن سختي دائم) cacl2 + Na2co3 caco3 + 2Nacl اين روش حدود 80% سختي را حذف مي كند براي حذف بهتر از فسفات پتاسيم استفاده مي شود.
C: تعويض يوني: بر اساس تعويض يونها استوار است بر اين اساس كه كلسيم جانشين گروه فعال رزين مي شود يكي از اين مواد پر قسمت است جهت اندازه گيري سختي كل ml25 از نمونه آب را داخل ارلن ريخته و به آن cc1 بافر مي افزائيم. ارلن را به هم زده به آن 5 قطره ××× اضافه مي كنيم سپس نمونه را با EDTA تا ايجاد رنگ آبي تيز مي كنيم با توجه به حجم EDTA مصرف شده در فرمول زير مي توان سختي كل نمونه را بر حسب mg كربنات كلسيم در يك ليتر آب محاسبه كرد.
(v). F. 1000/25 حجم EDTA مصرفي= dH سختي كل
F از استاندارد كردن محصول EDTA توسط محلول استاندارد كربنات كلسيم به دست مي آيد. اين روش تعيين سختي روش كمپلكسو متري مي باشد توسط مصرف EDTA.
در صنعت هر دو منحني آب را مي گيرند تا توليد اشكال نكند. منظور هم سختي كربناته است و هم نيركوبناته
سختي مناسب در كارخانه گلاب بين 20- 0 است بعد از تصفيه آب بايد داراي تركيبات زير باشد كه براي آشاميدن استفاده شود ولي براي كارخانجات بايد دوباره تصفيه شود.
| تركيب شيميايي | مقدار آن |
| NH3 | 9 |
| NO2– | 0 |
| NO3– | 20 |
| PO43- | كمتر از |
| CL– | 30-10 |
| SO42- | 60-10 |
| انديس پر منگنات | 8-3 |
| سختي كل | 140-70 كربنات كلسيم در ليتر |
5-2-كنترل كيفيت فرآيند:
وظايف اين قسمت كنترل دقيق تمام قسمتهاي فرآيند است به عبارتي مي توان اين كنترل را از همان توزين مواد اوليه گرفته تا انتهاي خط پيش رفت. انجام كنترل در اين مرحله باعث بهبود كيفيت محصول، جلوگيري از هدر رفتن محصول و نهايتاً توليد محصول با ويژگيهاي مناسب و استاندارد مي گردد جهت انجام كنترل در طول فرآيند از نقاطي كه در كيفيت محصول موثر باشد نمونه برداري و بازديد مي شود. تمام كنترلهاي انجام شده در طول خط بايستي در اين بخش آورده شود.
بعد از توزين نمونه وارد شده اولين نقطه قابل توجه در حين فرآيند زماني است كه گياه وارد ديگ تقطير مي شود. اين كنترل بر روي فشار سنج و فشاري است كه براي جوش آمدن به داخل ديگ وارد مي شود. نقطه cp اين فشار bar 1-1.5 مي باشد. افزايش فشار از اين ميزان باعث تخريب بافت گلبرگها و از بين رفتن عصاره مي شود. بعد از اينكه اب داخل ديگ به جوش آمد فشار را تا حد 0.5-0.7 bar پايين مي آورند. اين كار بدين علت صورت مي گيرد كه استفاده از فشار بالا براي عمل تقطير مناسب نيست. بعد از انجام هر يكبار عمل تقطير از مخازن واسطه نمونه برداري مي شود و با بررسي PH، كنداكتيريته (ضريب هدايت) نمونه مشخص مي شود كه آيا عمل تقطير به خوبي انجام شده يا اينكه تقطير داراي ناخالصي است. سپس عصاره آزمايشاتي كه روي آن انجام مي گيرد مهم است. مواد موثر و اسانس گل سرخ شامل تاتن، اسيدگاليك، مواد چرب، ويتامين C اسانس جامد و اسانس اتري مي باشد. تركيبات اسانس شامل كوئرستيرين استئارين رودنيول (اولئوپتن، ژرانيول و ستيرونلول)، فارنسول، نردل، ستيرال و لنيالول مي باشد.
اين نوع اسانس جزء اسانسهاي الكلي مي باشند كه رنگ و بوي خاص هر گياه بر مي گيردد به اين اجزاء تشكيل دهنده گل. اين اندازه گيري دو بار انجام مي گيرد. يكبار قبل از پر كردن شيشه ها كه اين مورد از اهميت بيشتري برخوردار است و يكبار هم بعد از درب بندي و پاستوريزه كردن. وجود اين تركيبات الكلي به ميزان 5 تا 10% مي تواند اثر بسيار مشخصي بر روي اسانس داشته باشد.
به طور كلي مي توان مهمترين نقاط خط توليد (گلوگاهها) را در موارد زير دانست:
الف: ديگهاي تقطير هستند از نظر كنترل فشار چون اين امر مهم است و فشار سنجها هر 6 ماه يكبار بايد كاليبره شوند.
ب: پاستوريزاتورها از نظر دما كه بايد 72oc ثابت باشد.
ج: مخازن واسطه نگهداري گلاب از نظر كنداكتيويته (هر چه كنداكتيويته بيشتر باشد دليل بوجود ناخالصي بيشتر در محصول و قابل استفاده نبودن آن است)
د: مخازن اصلي نگهداري از نظر كنترل اسانس محصول.
در خط توليد در كنار ديگهاي تقطير يك مخزن شستشو براي شستن ديگها با استفاده از سود وجود دارد معمولاً عمل شستن داخل ديگها هر 2 ماه يكدفعه به منظور ضد عفوني كردن داخل ديگ انجام مي شود.
در مورد گلاب چون فصل گل محمدي بسيار كوتاه است بنابراين در فصل گل تعدادي از عمل تقطير را انجام مي دهند به نحوي كه محصول داراي درصد تقطير بالايي باشد كه به آن گلاب سنگين مي گويند. گلاب سنگين را طوري داخل تانكر ها بسته بندي و پاستوريزه مي كنند كه بتوانند در تمام فصول سال گلاب توليد كنند. انجام عمل پاستوريزه به اين خاطر است كه محصول در مدت زمان ماندگاري تا يك سال هم فاسد نشود.
از ديگر نكاتي كه طي كنترل كيفيت فرآيند مهم است اين مي باشد كه در سالن توليد گلاب هم زمان با آن نبايد فرآورده هاي ديگري مانند آبليمو، آبميوه يا محصولات ديگر كه بر كيفيت گلاب اثر مي گذارد توليد شود.
مقدار اسانس موجود در گلابهاي درجه يك بايد حداقل 35 ميلي گرم در 100 ميلي ليتر و براي گلابهاي درجه 2 حداقل 15 ميلي گرم در ml100 باشد.
«6-2-در اين قسمت نيز آزمايشات و كنترلهاي خاص محصول را مي آوريم و همچنين كنترلهايي كه از نظر سالم بودن ظروف بسته بندي انجام مي دهيم»
2-1-آزمونهاي ارگانولپتيك[2]:
ابتدا رنگ و بو و مزه گلاب را تعيين كنيد. براي تشخيص بوي گلاب طبيعي از مصنوعي بطريقه زير عمل نمائيد. كمي روغن زيتون يا بادام كاملاً خالص را با مقداري از گلاب مورد آزمون مخلوط كنيد. در صورتيكه اين گلاب طبيعي باشد روغن اضافه شده عطر آنرا از بين نمي برد. در صورتيكه همين روغن عطر يك گلاب مصنوعي را از بين مي برد.
2-1-1-روش كار: در يك لوله آزمايش 10 ميلي ليتر گلاب مورد آزمون را ريخته و مقدار 3 ميلي ليتر روغن زيتون خالص كاغذ صافي نمناك صاف كنيد. محلول صاف شده بايد بوي معطر خود را كاملاً حفظ كرده باشد.
2-2-آزمونهاي فيزيكي:
2-2-1-تعيين وزن مخصوص بروش پيكنومتري
الف: مواد شيميايي لازم
-محلول سولفوكرميك (محلول تميز كننده)
-اتر
-الكل
يادآوري 1: طرز تهيه محلول سولفوكرميك 92 ميلي گرم بيكرمات پتاسيم تجارتي بدون آب را در 458 ميلي ليتر آب حل كنيد و به آن با احتياط 800 ميلي ليتر اسيد سولفوريك تجارتي بيفزائيد، اين محلول بايد بصورت ولرم بكار برده شود و در صورت سبز رنگ شدن بايد دور ريخته شود.
ت: وسائل لازم:
-اتو با 105 تا 110 درجه حرارت
-دسيكاتور با ماده جذب كننده رطوبت مانند (اسيد سولفوريك غليظ)
-ترازوي حساس با حساسيت ميلي گرم
-پيكنومتر دماسنج دار 50 ميلي ليتري
ث: روش كار:
-تعيين وزن پيكنومتر خالي:
ابتدا پيكنومتر را با محلول سولفوكرميك خوب تميز كنيد و چند مرتبه با آب مقطر بشوئيد. سپس با الكل و بعد با اتر شسته با جريان هواي خشك يا در اتو در درجه حرارت (45 تا 40) خشك كنيد. سپس پيكنومتر را در دسيكاتور بگذاريد تا به درجه حرارت محيط برسد. بعد آنرا با ترازوي حساس تا مدت 15 دقيقه سه بار وزن كنيد. وزن بدست آمده را با يكدهم ميلي گرم بخوانيد. ميانگين سه عدد بدست آمده وزن پيكنومتر را ميدهد.
-تعيين وزن پيكنومتر با آب مقطر
پيكنومتر را با آب مقطر تازه جوشيده و سرد شده تا كمي بالاتر از خط نشانه پر كنيد و بمدت نيم ساعت در حمام آب 20 درجه بگذاريد. پس از اين مدت قسمت زيادي آب را كه بالاتر از خط نشانه است با نوار باريكي از كاغذ صافي بيرون بكشيد، بطوريكه سطح آب مقطر درست در خط نشانه قرار گيرد پيكنومتر را از حمام آب خارج كرده كاملاً خشك كنيد و با ترازوي حساس تا مدت 15 دقيقه سه بار وزن كنيد. ميانگين اين سه عدد وزن پيكنومتر با آب است.
-تعيين وزن پيكنومتر با گلاب
پيكنومتر را از نمونه گلاب آماده شده كه كمي سرد شده باشد (حدود 20 درجه پر كنيد و مدت نيم ساعت در حمام آب 20 درجه بگذاريد و بعد طبق آنچه در قسمت (1-2-4-2) گفته شد عمل كنيد و از روي فرمول زير وزن مخصوص گلاب را حساب كنيد.
= وزن مخصوص گلاب در 20 درجه سانتيگراد
w= وزن پيكنومتر خالي
w1= وزن پيكنومتر با نمونه گلاب
w2= وزن پيكنومتر با آب مقطر
2-3-آزمونهاي شيميائي:
2-3-1-آماده كردن نمونه- گلاب را خوب بهم بزنيد و آنرا از كاغذ صافي زودگذر بگذرانيد. كليه آزمونها بايد در روي نمونه ايكه بدين ترتيب آماده ميشود انجام گيرد.
2-3-2-جستجوي باقيمانده تبخير (عصاره)- 50 ميلي ليتر از نمونه گلاب مورد آزمون را تا حد خشكي در يك كپسول چيني يا پلاتيني كه قبلاً وزن آنرا دقيقاً تعيين نموده ايد روي حمام آب حرارت دهيد و سپس بمدت نيم ساعت در حرارت 50 درجه سانتيگراد آنرا خشك كنيد. بعد آنرا به دسيكاتور منتقل كنيد و نيم ساعت بگذاريد تا خنك شود و سپس آنرا وزن كنيد و از تفاوت وزن ميزان عصاره درصد را بدست آوريد.
2-3-3-تعيين انديس اسيدي
الف) مواد شيميائي لازم
-سود يا پتاس نرمال
-محلول يك درصد فنل فتالئين در الكل اتيليك خنثي
ب) وسائل لازم
-پيپت 10 ميلي ليتري دقيق
-كپسول چيني250 ميلي ليتري
پ) روش كار: 50 ميلي ليتر گلاب آماده را در كپسول بزرگ ريخته و با آب مقطر كه تازه جوشيده و سود شده است (براي از بين بردن co2) چندان رقيق كنيد كه رنگ محلول خوب روشن شود و بعد آنرا با سود و معرف فنل فتالئين معيار سنجي كنيد. نتيجه را بر حسب ميلي گرم اسيد استيك در 100 ميلي ليتر گلاب حساب كنيد. يك ميلي ليتر سود معادل 2/1 ميلي گرم اسيد استيك است.
2-3-4-تعيين انديس استر- تعريف انديس استر تعداد ميلي ليتر محلول پتاس است كه براي صابوني كردن استر موجود در 100 ميلي ليتر نمونه تحت شرايط استاندارد لازم است.
الف) مواد شيميائي لازم
-اسيد كلريد ريك
-محلول پتاس
-محلول فنل فتالئين
ب) وسائل لازم
-بالن
-پي پت 25 و 100 ميلي ليتري
-حمام آب
-سرد كن برگردان
پ) روش كار: در يك بالن كه بتوان سرد كن را روي آن قرار داد 100 ميلي ليتر از گلاب را ريخته در حضور فنل فتالئين، با محلول پتاس خنثي كنيد. و ي قطره زيادتر محلول پتاس بيفزائيد تا كمي قليائي شود. سپس با افزودن قطره قطره كلريد ريك آنرا خنثي نمائيد (رنگ صورتي كمرنگي باقي بماند آنگاه 10 ميلي ليتر محلول پتاسيم افزوده و با سرد كن برگردان بمدت دو ساعت بر روي يك حمام آب جوش حرارت دهيد تا استرها صابوني شوند. سپس آنرا سرد كنيد با اسيد كلريد ريك تا ظهور رنگ صورتي عيار سنجي نمائيد. همراه اين آزمايش يك آزمون شاهد تحت همان شرايط بدون حضور نمونه انجام دهيد.
در اينجا
(B-A) 2= انديس استر
A= مقدار ميلي ليتر اسيد كلريدريك مصرفي براي آزمون نمونه است
B= مقدار ميلي ليتر اسيد كلريدريك مصرفي براي آزمون شاهد است.
2-3-5-تعيين انديس يد- تعريف- انديس يد مقدار ميلي ليتر يد جذب شده توسط 100 ميلي ليتر نمونه تحت شرايط استاندارد است.
الف) مواد شيميائي لازم
-محلول پتاس
-محلول يد
-محلول تيوسولفات سديم
-اسيد كلريدريك رقيق (يك قسمت اسيد و 3 قسمت آب)
-محلول نشاسته يك درصد
-محلول معرف تورنسل
ب) وسايل لازم
-بالن 250 ميلي ليتر در سمباده اي
-پي بت هاي 5-10 ميلي ليتري
پ) روش كار: در يك بالن 250 ميلي ليتري در سمباده اي 50 ميلي ليتر از گلاب را ريخته و در حضور تورنسل آنرا با محلول پتاس افزوده بگذاريد 15 دقيقه در تاريكي بماند و سپس 10 ميلي ليتر اسيد سولفوريك رقيق به آن افزوده يد آزاد شده را با تيوسولفات عيار سنجي كنيد و در نزديكهاي خاتمه عمل معرف نشاسته بكار بريد همراه با اين آزمون يك آزمون شاهد نيز انجام دهيد.
در اينجا:
(B- A) 4= انديس يد
A= مقدار ميلي ليتر تيوسولفات مصرفي براي آزمون نمونه است.
B= مقدار ميلي ليتر تيوسولفات مصرفي براي آزمون شاهد است.
2-3-6-تعيين انديس اكسيداسيون: تعريف: انديس اكسيداسيون- تعداد ميلي ليتر پرمنگنات پتاسيم است كه 100 گرم نمونه را در مدت 30 دقيقه تحت شرايط استاندارد مصرف ميكند.
الف) مواد شيميائي لازم
-محلول يدور پتاسيم
-محلول پرمنگنات پتاسيم
-محلول تيوسولفات سديم
-محلول نشاسته (يك درصد)
ب) وسايل لازم
-بالن در سمباده اي – 250 ميلي ليتري
-پي پت هاي 5-10-15 ميلي ليتري
پ) روش كار: در يك بالن در سمباده اي 250 ميلي ليتري 50 ميلي ليتر از گلاب را ريخته 10 ميلي ليتر اسيد سولفوريك رقيق و 15 ميلي ليتر محلول براي پرمنگنات پتاسيم به آن بيافزائيد نيم ساعت محلول را استراحت داده و سپس 5 ميلي ليتر يد ور پتاسيم 10% به آن افزوده و يد آزاد شده را با تيوسولفات تيتر كنيد و نزديك ختم عمل معرف نشاسته بكار بريد و آزمونهاي شاهد نيز تحت همان شرايط بدون نمونه انجام دهيد.
در اينجا:
(B-A) 4= انديس اكسيداسيون
A= مقدار ميلي ليتر تيوسولفات مصرف شده براي آزمون نمونه است.
B= مقدار ميلي ليتر تيوسولفات مصرف شده براي آزمون شاهد است.
2-3-7- تعيين مقدار الكل اتيليك در گلاب
الف) اصل- پس از خنثي كردن گلاب الكل را از راه تقطير جدا ميشود و توسط بيكرمات پتاسيم در محيط نيتريك به اسيد استيك مبدل ميگردد. و زيادي بيكرمات از راه يد و متري طبق روش Richard بر مبناي روش corde Bord استوارت اندازه يگري ميشود.
ب) معرف و دستگاههاي لازم
-سنگ پا (دانه اي)
-محلول نيتروكرميك
-بيكرمات پتاسيم خالص
-اسيد نيتريك براي آناليز (38/1=d) بمقدار كافي تا 1000 ميلي ليتر
9/4 گرم بيكرمات پتاسيم را بدقت توزين شده در يك بالن ژوژه 1000 ميلي ليتري داخل كنيد در حدود 200 ميلي ليتر اسيد نيتريك كه گاز نيترو نداشته باشد بيفزائيد-
براي بيرون كردن گاز نيترو با خرطوم تخليه آبي در مدت 30 دقيقه جريان هوا را از روي آن بگذرانيد. اين عمل بايد دور از نور شديد انجام گيرد. پس از حل شدن كامل بيكرمات پتاسيم با اسيد نيتريك تا خط نشانه بالن را پر كنيد. اين محلول را در شيشه در سمباده اي در تاريكي نگهداريد.
-محلول تيوسولفات سديم (هيپوسولفيت سديم)
-سود سوز آور (33/1= d)
-گرد فنل فتالئين
-يد ورپتاسيم خالص (بدون يدات)
-دستگاه تقطير
در يك بالن تقطير 250 ميلي ليتري 10 ميلي ليتر گلاب بريزيد و روي آن 60 ميلي ليتر آب مقطر بيفزائيد سپس چند دانه سنگ پا افزوده 10 تا 30 گرم گرد فنل فتالئين بيفزائيد قطره قطره آنقدر سود سوز آور اضافه كنيد تا رنگ ثابت فنل فتالئين پيدا شود (قرمز ارغواني) بعد آنرا تقطير كنيد تا 50 ميلي ليتر تقطير شده در يك بالن ژوژه 200 ميلي ليتري بدست آيد بدين ترتيب كه به انتهاي سرد كردن بايد لوله اي شيشه اي وصل كرد و انتهاي اين شيشه را داخل مقدار كمي آب مقطر كه ته بالن است وارد نمود. بالن ژوژه محتوي نمونه تقطير شده را تا خط نشانه با آب مقطر پر كرده مخلوط كنيد.
پ) اكسيد كردن
پ-1- -محلول هاي لازم
-محلول سولفوكرميك
-محلول نيتروكرميك
پ-2- وسائل لازم
-ارلن ماير در سمباده اي
-پي پت هاي 20 و 10 ميلي ليتري
پ-3- روش كار: در داخل يك ارلن ماير در سمباده اي كه قبلاً خوب شسته شده است (بوسيله محلول سولفوكرميك و آب مقطر) 20 ميلي ليتر از محلول تقطير شده قبلي را بريزيد و 10 ميلي ليتر محلول نيتروكرميك بيفزائيد با حركت دوراني مخلوط كنيد. در آنرا بگذاريد تا در كنار يكديگر در حرارت آزمايشگاه مدت 30 دقيقه بين 18-20 درجه بماند. اين درجه حرارت حداقل درجه حرارتي است كه اكسيد شدن را مدت نيم ساعت ممكن ميسازد.
2-3-8-اندازه گيري بيكرمات پتاسيم مانده
الف) محلول هاي لازم
-يدور پتاسيم
-تيوسولفات
ب) وسائل لازم
-مزور
-ترازوي دقيق
-بورت
پ) روش كار: به نمونه اكسيد شده 50 ميلي ليتر آب مقطر و در حدود يك گرم يدور پتاسيم بيفزائيد. و براي اينكه اسيد نيتريك غليظ يدور را اكسيد
-ارلن در دار
-پي پت 25 ميلي ليتر
-بن ماري (حمام آب گرم)
ب) محلولهاي شيميائي لازم
-كلرور سديم خالص
-محلول پنتان (G5 H12)
پ روش كار: 200 ميلي ليتر از نمون گلاب را با 50 گرم كلرور سديم خالص داخل يك ظرف كه دهانه آنرا با چوب پنبه بسته ايد بهم زده تا كليه كلرور سديم حل گردد. سپس دقيقاً 30 ميلي ليتر محلول پنتان به آن افزوده دهانه را محكم بسته بمدت 15 دقيقه بهم بزنيد. بگذاريد تا در حالت سكون امولسيون توليد شده از بين برود آنگاه بوسيله يك پي پت 25 ميلي ليتر از مايع پنتانيك را برداريد و داخل يك بالن توزين شده 100 ميلي ليتري ريخته با احتياط روي بن ماري با حرارت ملايم تبخير نمائيد (حدود 45 درجه) زمانيكه كليه پنتان شد يك جريان ملايم هواي خشك را بمدت يك دقيقه روي باقيمانده عبور داده بعد از خشك نمودن، بالن را داخل دسيكاتور قرار داده و سپس توزين نمائيد. توزين را بفاصله يك ربع ساعت تكرار نمائيد تا وزن ثابت ايجاد شود، وزن بدست آمده را اختلاف وزن بالن قبل از تقطير مايع پنتانيك و بعد از تقطير پنتان در عدد 6/0 ضرب كنيد تا وزن اسانس در 100 ميلي ليتر گلاب بدست آيد.
(اختلاف وزن بالن قبل از تقطير و بعد از آن) × 6/0 = 100 ميلي ليتر
(مورد تعيين اسانس هاي گلاب روش گاز كروما توگرافي تحت بررسي و تحقيق ميباشد) نكند آنرا بعد از آب مقطر بيفزائيد. يد را تيتر كنيد تا اسيد يدئيد ريك درست شده در هوا اكسيد نشود. تقريباً بعد از يك دقيقه يد آزاد شده را با تيوسولفات تا برگشتن رنگ زرد به رنگ زنگاري روشن (كمكهاي سه ظرفيتي گرم) عيار سنجي كنيد. اندازه گيري نبايد در مجاورت نور شديد باشد.
ت) آزمون شاهد: يك آزمون شاهد مانند شرايط قبلي بكار بريد ولي فقط بجاي محلول الكلهاي آب مقطر بريزيد.
محاسبه: مقدار الكل بر حسب گرم در 100 ميلي ليتر گلاب را از فرمول زير محاسبه كنيد:
02203/0 × (n-n1)= = مقدار الكل بر حسب گرم در 100 ميلي ليتر گلاب
در اين فرمول:
n = حجم هيپوسولفيت نرمال بكار رفته شده در آزمون شاهد بر حسب ميلي ليتر باشد.
n1= مقدار نمونه بكار رفته براي اندازه گيري ميباشد در اين صورت در فعل و انفعال بالا يك مولكول الكل اتيليك (068/46= m) يك مولكول اكسيژن ميخواهد تا اسيد استيك شود و ميلي اكي والان آن برابر 01157/0 كه با 451 ميلي ليتر از محلول تقطير شده برابر با 5/0 ميلي ليتر گلاب است.
2-3-9- دوزاژ اسانس
الف) وسايل لازم
2-3-10- تعيين مواد معدني در گلاب
الف) جستجوي كلرور در گلاب
الف-1 محلولهاي شيميائي لازم
-اسيد نيتريك غليظ
-محلول نيترات نقره
الف-2- روش كار به 50 ميلي ليتر گلاب مورد آزمون 2 ميلي ليتر اسيد نيتريك غليظ و 5/0 ميلي ليتر از محلول 1/0 نرمال نيترات نقره اضافه كنيد رنگ اين مايع نبايد پس از اضافه كردن چند قطره نيترات نقره ناصاف كنيد رنگ اين مايع نبايد پس از اضافه كردن چند قطره نيترات نقره ناصاف و شيري رنگ شود. در غير اينصورت دليل بر وجود كلرور در گلاب است.
ب) جستجوي نيترات
ب-1) محلول لازم
-محلول سولفوريك دي متيل آمين
-اسيد سولفوريك غليظ
ب-2) روش كار- 10 ميلي ليتر گلاب مورد آزمون را در يك بشر ريخته و بعد 5 قطره محلول سولفوريك دي متيل آمين به آن افزوده و بهم بزنيد تا خوب مخلوط شود و پس از آن در كمال احتياط مقدار 3 ميلي ليتر اسيد سولفوريك غليظ را از جدار ظرف وارد آن نمائيد در اين حال نبايد در حد فاصل اسيد و محتويات بشر رنگ آبي پديد آيد.
پ- جستجوي نيتريت
پ-1 ) محلولهاي شيميائي لازم
-محلول سولفانيليك
-محلول نافتيلا
پ-2) روش كار: مقدار 50 ميلي ليتر گلاب مورد آزمون را در يك بشر بريزيد و 2 ميلي ليتر محلول سولفانيليك به آن اضافه نمائيد و پس از آن 2 ميلي ليتر محلول نافتيلا به مجموع بيافزائيد و پس از اختلاط كامل به رنگ محلول بدست آمده را با قرار داده در روي يك كاغذ سفيد مشاهده نمائيد اين محلول نبايد در فاصله پنج دقيقه صورتي رنگ شود.
ت) جستجوي آمونياك
ت-1) محلول لازم
محلول قليائي يد ومركورات پتاسيم
ت-2) روش كار: 50 ميلي ليتر از گلاب مورد آزمون را برداشته در يك ظرف شيشه اي بريزيد و 2 ميلي ليتر محلول قليائي يد ومركورات پتاسيم به آن اضافه كنيد پس از اختلاط كامل رنگ مايع بدست آمده را با روش گفته شده در بند (2-3-10-3) (روش نيتريت) ملاحظه كنيد. نبايد بلافاصله رنگ زرد در محيط ايجاد شود.
ث) جستجوي سولفات
ث-1) محلولهاي شيميائي لازم
-اسيد كلريد ريك غليظ
-محلول كلرور باريم 10 درصد
ث-2) روش كار- 40 ميلي ليتر گلاب مورد آزمون را در يك كريستاليزور ريخته و روي شعله تا حد جوشيدن آنرا حرارت دهيد پس از آن يك ميلي ليتر اسيد كلريد ريك غليظ افزوده و در اين حال 5/0 ميلي ليتر از يك كلرور باريم 10% اضافه كرده و پس از سرد شدن محلول را صاف كنيد در مايع صاف شده نبايد با اضافه كردن مجدد كلرور باريم رسوب سفيد رنگ ديده شود.
2-3-11- تعيين مقدار فلزات در گلاب
الف) تعيين مقدار مس در گلاب
الف-1) محلولهاي شيميائي لازم
-محلول 5/0 درصد دي بنزيل دي تيوكاربامات روي (Z.D.B.T.)[3] 5 گرم دي بنزيل دي تيوكاربامات روي را در تولوئن حل وحجم آنرا به يك ليتر برسانيد و در صورت لزوم از كاغذ و اتمن شماره 42 صاف كنيد و در شيشه قهوه اي رنگ در محل تاريك و خنك نگهداري نمائيد.
يادآوري 2: بجاي تولوئن ميتوان محلول تترا كلرور كربن استفاده نمود.
–محلول استاندارد مس: 93/3 گرم سولفات مس 5 مولكول آب (عاري از باقيمانده مايل به سفيد ئيدراتهاي پائين) را در آب حل كرده و حجم آنرا به يك ليتر برسانيد. هر يك سانتيمتر مكعب از اين محلول حاوي يك ميلي گرم مس است بجاي محلول فوق ميتوان از محلول استاندارد زير استفاده نمود.
-يك گرم سيم يا مفتول خالص مس را در 70 ميلي ليتر اسيد نيتريك (1+4) به كمك حرارت حل كرده و بجوشانيد تا بخارها خارج شوند. خنك كنيد و با آب مقطر حجم آنرا به يك ليتر برسانيد و محلولهاي استاندارد رقيق را كه هر يك سانتيمتر مكعب آن برابر 01/0 ميلي گرم مس است تهيه نمائيد و بلافاصله قبل از شروع آزمون با رقيق كردن 5 سانتيمتر مكعب محلول استاندارد با آب مقطر عاري از مس در بالن حجمي 500 سانتيمتر مكعبي به حجم برسانيد.
-آب مقطر عاري از مس: آب مقطر را در قيف جدا كننده با (Z.D.B.T) تكان داده و آنرا از حلال جدا كنيد.
الف-2 ) لوازم آزمايشگاهي مورد نياز
-فتومتر يا دستگاهي يا فيلتر آبي رنگ 430 تا 460 ميلي ميكرون با اسپكتروفتومتر با طول موج 435 ميلي ميكرون.
-لوله هاي سانتريفوژ عاري از مس: لوله هاي 50 ميلي ليتر را تميز كرده و به آن 15 ميلي ليتر آب مقطر و 3 ميلي ليتر اسيد سولفوريك (1+3) و 5 سانتيمتر مكعب محلول Z.D.B.T اضافه كنيد و در آنرا با چوب پنبه يا در شيشه اي ببنديد و خوب تكان ديهد. محلول را دور بريزيد و بگذاريد لوله ها خشك شوند.
الف-3) تهيه منحني استاندارد- در يك سري از لوله هاي سانتريفوژ فوق به ترتيب 0-1-2-3-4-5 ميلي ليتري از محلول مس رقيق شده را كه به ترتيب 0-4/0-8/0-2/1-6/1 و 2 قسمت در مليون مس دارد بريزيد و به هر يك از لوله ها به ترتيب 25 ميلي ليتر از محلول مورد آزمون و يك قطره هگزانول اضافه و مخلوط كنيد. و مطابق آنچه كه در بند تعيين مقدار گفته خواهد شد
يك آزمايش شاهد بوسيله استخراج در لوله سانتريفوژ كه حاوي 25 ميلي ليتر آب عاري از مس در 25 درجه سانتيگراد و 3 ميلي ليتر اسيد سولفوريك (1+3) و 5 يا 10 ميلي ليتر محلول Z.D.B.T. است اضافه و تكان دهيد. جذب آنرا اندازه بگيريد فرض كنيم (A1) براي تصحيح جذب رنگ كه توسط حلال استخراج شده كليه عمليات فوق را بدون افزودن محلول با تكان دادن تولوئن يا تتراكلرور دوكربن تكرار و جذب آنرا يادداشت كنيد (A2) مقدار مس بر حسب قسمت در مليون را از رابطه زير محاسبه كنيد.
F×A- (A1+A2)
كه در آن:
F= فاكتور تبديل جذب بر حسب قسمت در مليون مس است.
ب) تعيين مقدار سرب در گلاب
ب-1) اساس: اساس اين روش خارج كردن مواد مداخله كننده و سپس استخراج سرب با دي تيزون PH[4] در 9 تا 5/9 و اندازه گيري جذب نوري رنگ قرمز حاصل در طول موج 520 ميلي ميكرون ميباشد با اين روش ميتوان حداكثر تا 40 ميكروگرم سرب در نمونه را اندازه گيري نمود.
ب-2) لوازم مورد نياز
-كوره الكتريكي
-اسپكتروفتومتر
-قيف جدا كننده
عمل كنيد. رنگ بالاتر از اين حد از قانون بير تبعيت ميكند فاكتور تبديل جذب را بر حسب قسمت در مليون مس پس از كسر كردن جذب مربوطه استانداردي كه صفر ppm مس دارد از آنهائيكه حاوي مس هستند محاسبه كنيد. اگر پاسخ دستگاه خطي نباشد از منحني درجه بندي شده استفاده كنيد.
يادآوري3: بطريهاي گلاب را خنك كنيد و بلافاصله قبل از آزمايش صاف كنيد.
الف-4) روش كار: به لوله هاي سانتريفوژ 50 ميلي ليتري 25 ميلي ليتر نمونه خنك شده و 2 ميلي ليتر اسيد سولفوريك (1+3) و يك ميلي ليتر آب اكسيژنه 30 درصد اضافه كنيد. پس از اين مدت لوله را خارج كرده و آنرا تا 25 درجه سانتيگراد خنك كنيد و بر حسب اندازه سلول فتومتر 5 با 10 ميلي ليتر Z.D.B.T. بدقت اضافه كنيد و آنرا گذاشته در حرارت 25 درجه 60 مرتبه با تكان دادن شديد استخراج كنيد. مجدداً 4 بار ديگر و هر بار 60 مرتبه تكان دهيد تا امولسيون ظريفي بدست آيد و بگذاريد تقريباً مواد استخراجي از يكديگر جدا شوند. نمونه هضم شده بايد بشدت با محلول Z.D.B.T. تكان داده شود تا عمل امولسيونه شدن كامل در هر سري از استخراج انجام بگيرد. در غير اين صورت نتايج حاصله پائين تر خواهد بود- 2 تا 3 دقيقه لوله ها را سانتريفوژ كنيد و لايه رنگي زلال را با فيلتر قرمز با همان اندازه هائي كه براي درجه بندي و تعيين جذب نمونه بكار رفته است بريزيد (A) اگر قطرات آب وارد پي پت شد آنرا بوسيله جريان دادن حلال از قسمت بالاي پي پت به طرف پائين به جدار يك لوله آزمايش خشك و تميز شده خارج نمائيد با اين عمل قطره آب به جدار لوله آزمايش چسبيده و حلال صاف را ميتوان وارد سلول فتومتر نمود.
ئيدراكسيد آمونيم تكان دهيد. لايه زيرين را دور ريخته و لايه روئي را بوسيله سانتريفوژ كردن يا صاف نمودن شفاف كنيد. اين محلول بايد تازه و در همان روز مصرف تهيه شود.
-محلول سولفوسيارنور آمونياكي: 340 ميلي ليتر آمونياك 88/0 و 75 ميلي ليتر محلول 2 گرم درصد سولفيت سديم (Na2SO3) و 30 ميلي ليتر محلول 10 گرم درصد سيانور پتاسيم و 605 ميلي ليتر آب را با هم مخلوط نمائيد.
-معرف آبي برمورتيمول[5]- 1/0 گرم آبي تيمول را با ¾ ميلي ليتر از محلول 05/0 نرمال ئيدروكسيد سديم و 5 ميلي ليتر الكل اتيليك 90 درصد مخلوط كرده و سپس آنرا با الكل اتيليك 20 درصد تا حد 250 ميلي ليتر رقيق كنيد.
-محلول ده درصد هگزافسفات سديم- اين محلول بايد در موقع آزمون تهيه شود.
-محلول 25 درصد سيترات آمونيم
-محلول 20 درصد كلرئيد رات ئيدروكسيل آمين
-محلول 25 درصد سيترات آمونيم
ب-4) تهيه منحني استاندارد- 6/1 گرم نيترات سرب را در آب حل كرده به آن 10 ميلي ليتر اسيد نيتريك غليظ افزوده و حجم را به يك ليتر برسانيد. سپس يك ميلي ليتر از آنرا به حجم صد برسانيد (هر يك ميلي ليتر اين محلول 100 ميكروگرم سرب دارد).
-كاغذ صافي
-بورت
-پي پت
-حمام آب گرم (بن ماري)
-ارلن ماير
-كاغذ يا دستگاه PH متر
ب-3) مواد شيميائي مورد نياز: كليه مواد و محلول ها بايد عاري از سرب باشند
-اسيد كلريدريك غليظ
-اسيد نيتريك غليظ
-اسيد سيتريك
-ئيدرواكسيد آمونيم
-اسيد نيتريك رقيق- يك حجم اسيد نيتريك غليظ را با آب رقيق كرده و به حجم 100 ميلي ليتر برسانيد.
-كلروفرم- 250 ميلي ليتر كلروفرم را ابتدا با 25 ميلي ليتر محلول سيانور قليائي (حاوي يك سانتيمتر مكعب محلول سيانور دوپتاس 10 درصد و 20 قطره ئيد راكسيد آمونيم 5 مولكول گرم در ليتر تكان داده و سپس با آب اين عمل را تكرار كرده و كلروفرم را صاف كنيد.
-محلول دي تيزون- 6 ميلي ليتر از محلول 1/0 گرم دي تيزون در 100 ميلي ليتر كلروفرم را با 9 ميلي ليتر آب و يك ميلي ليتر از محلول 5 مولكول گرم به يك سري از قيف جدا كننده 0-5/0- 5/0- 5/1- 2-3 و 4 ميلي ليتر از محلول سرب فوق را اضافه كرده با اسيد نيتريك رقيق حجم را به 10 ميلي ليتر برسانيد و سپس هر يك را بطريقه زير عمل كنيد.
30ميلي ليتر سولفور سيانور آمونياكي را با بورت و 10 ميلي ليتر كلروفرم و 5/0 ميلي ليتر محلول دي تيزون را به آن اضافه كرده و يك دقيقه خوب تكان دهيد. لايه جدا شده زيرين را از پنبه كه در ساقه قيف جدا كننده فرو برده ايد صاف كنيد و از صاف شده اول صرفنظر كرده قسمتي از صاف شده را در سلول يك ميلي ليتري ريخته و تكاثف نوري محلول كلروفرمي قيف جدا كننده را در مقابل كفروفرم خالص (كلروفرم براي تنظيم صفر دستگاه) در 520 ميلي ميكرون در اسپكتروفتومتر اندازه بگيريد و از روي آن منحني تكاثف نوري را در مقابل ميكروگرم سرب رسم كنيد.
ب-5) روش كار:
-از بين بردن مواد آلي: 10 تا 20 ميلي ليتر از گلاب را تا حد خشكي تبخير كنيد عصاره حاصل را در كوره الكتريكي كه درجه حرارت آن از 500 درجه سانتيگراد تجاوز نكند خاسكتر كنيد. خاكستر حاصل را با 5 ميلي ليتر آب و 10 ميلي ليتر اسيد كلريدريك 5 مولكول گرم جوشانيده و سپس به يك ارلن ماير 100 ميلي ليتري منتقل كنيد اگر مواد نامحلول موجود باشد محلول را صاف كرده و باقيمانده را با اسيد كلريد ريك رقيق جوشانيده و پس از صاف كردن مجدد به محتويات بالن اضافه كنيد.
-جدا كردن و تعيين مقدار سرب- به محلول آماده و سرد شده فوق 5 تا 10 ميلي ليتر محلول 25 درصد سيترات آمونيوم و 10 ميلي ليتر از محلول تازه تهيه شده هگزافسفات سديم ده درصد اضافه كرده و سپس آنقدر محلول ئيدرواسيد آمونيوم (88/0) اضافه كنيد تا رنگ سبز مايل به آبي نسبت به معرف آبي تيمول ايجاد شود (9 تا 5/9= PH) در اين موقع يك ميلي ليتر محلول ده درصد سيانور پتاسيم و يك ميلي ليتر محلول كلرئيد رات ئيدروكسيل آمين 20 درصد اضافه كرده و پس از سرد شدن به يك قيف جدا كننده كه حاوي پ5 ميلي ليتر كلروفرم است منتقل كنيد ارلن ماير 100 ميلي ليتري را با آب بشوئيد و به محتويات قيف جدا كننده اضافه كنيد بطوريكه مجموع قسمتهاي متشكل از آب 5 ميلي ليتر شود 5/0 ميلي ليتر دي تيزون اضافه كرده و يك دقيقه تكان دهيد اگر لايه زير قرمز باشد محلول دي تيزون بيشتر اضافه كنيد تا اين رنگ پس از تكان دادن ارغواني، آبي، سبز، شود لايه زيرين را به قيف جدا كننده دوم منتقل كنيد و قيف جدا كننده اول را با 2 ميلي ليتر كلروفرم شسته و به قيف جدا كننده دوم اضافه كنيد و اين عمل را يكبار ابتدا با 3 ميلي ليتر كلروفرم و سپس با 2/0 ميلي ليتر محلول دي تيزون به مدت 30 ثانيه انجام دهيد. و هر كدام را جداگانه به قيف جداكننده دوم منتقل كنيد آخرين استخراج بايد سبز باشد.
(نمودار استخراج تمام سرب) به مجموع استخراج كلرورفرمي در قيف جدا كننده دوم 10 ميلي ليتر اسيد نيتريك رقيق اضافه كرده و يك دقيقه تكان دهيد لايه كلروفرمي را دور بريزيد و به قسمت استخراج اسيدي 30 ميلي ليتر محلول سولفوسيانور آمونياكي و دقيقاً 10 ميلي ليتر كلروفرم و 5/0 ميلي ليتر محلول دي تيزون اضافه كنيد و يك دقيقه تكان دهيد و تكاثف نوري لايه زيرين را در مقابل كلروفرم در محلول يك ميلي ليتري در طول موج 520 ميلي، ميكرون اندازه گرفته و با استفاده از منحني استاندارد مقدار سرب را در نمونه اندازه گيري كنيد.
همراه با اين آزمايش يك آزمايش شاهد باضافه كليه محلولها (بدون حضور نمونه) انجام دهيد مقدار جذب نوري را از جذب نوري نمونه كم كنيد تا جذب نوري صحيح نمونه بدست آيد.
پ- تعيين مقدار ارسنيك در گلاب
پ-1) اساس: با بكار بردن برم و اسيد نيتريك جسم مورد آزمون اكسيد شده و ارسنيك موجود در آن احيا و بائيدرژن تازه توليد شده به آرسين H3AS تبديل ميشود. آرسين در اثر تماس با كاغذ برمورمركوريك يا كلرورمركوريك توليد لكه اي ميكند كه رنگ آنرا از زرد نارنجي تا قهوه اي متغيير است اين رنگ تشكيل شده با يك سري لكه هائي رنگي كه داراي مقادير معين ارسنيك ميباشند مقايسه ميشود و ميزان ارسنيك موجود در جسم مورد آزمون را بدست ميدهد اين روش را ميتوان براي مقادير 1 تا 19 ميكروگرم ارسنيك بكار برد.
پ-2) لوازم و محلولهاي مورد نياز:
-محلول سولفيت سديم
-اسيد نيتريك غليظ
-اسيد سولفوريك غليظ
-پرهيدرول 30 درصد وزني (آب اكسيژنه خالص)
-محلول كلرور يا برمورئيد رازين
-محلول برم اشباع شده
-بشر 100 ميلي ليتري
-حمام آب گرم
-دانه هاي روي خالص (گرانول روي)
-محلول غليظ ارسنيك استاندارد: 132/0 گرم اسيد ارسنيك سه ظرفيتي 03AS2 را در 25 ميلي ليتر سود 20 درصد حل كنيد و با اسيد سولفوريك خنثي كرده و با آب مقطر به حجم 100 ميلي ليتر برسانيد.
-محلول ارسنيك استاندارد رقيق: يك ميلي ليتر از محلول استاندارد غليظ ارسنيك را با آب مقطر به حجم 100 ميلي ليتر برسانيد.
يادآوري 5:محلول استاندارد رقيق بايد تازه تهيه و قبل از آزمون ساخته شود هر يك ميلي ليتر آن محتوي 01/0 ميلي گرم ارسنيك ميباشد.
-محلول برم جهت آزمايش ارسنيك
برم 3 گرم
برمورپتاسيم 30 گرم
آب مقطر بحد كافي تا 100 ميلي ليتر
-آزمون مربوط به درجه خلوص برم از نظر ارسنيك: 10 ميلي ليتر از محلول برم جهت آزمايش ارسنيك را روي حمام آب تا حدود خشك شدن تبخير كرده و 50 ميلي ليتر آب مقطر و 10 ميلي ليتر اسيد كلريد ريك و مقدار كافي محلول كلرور قلع دو ظرفيتي به آن بيافزاييد تا برم باقيمانده موجود در آنرا احيا كند.
روي محلول حاصله آزمون عمومي ارسنيك را انجام دهيد رنگ لكه حاصل از اين آزمون نبايد از رنگ اصل از بكار بردن يك ميلي ليتر محلول استاندارد رقيق ارسنيك شديد تر باشد.
-محلول كلرور قلع دو ظرفيتي: 33 گرم قلع دو ظرفيتي را در 100 ميلي ليتر محلول اسيد كلريدريك غليظ حل كرده سپس با آب حجم آنرا به 1000 ميلي ليتر برسانيد.
-محلول رقيق كلرور قلع مناسب جهت آزمون ارسنيك: حجمهاي مساوي از محلول قلع دو ظرفيتي و اسيد كلريدريك را مخلوط كرده و سپس محلول حاصل را تا رسيدن حجم آن به حجم اوليه محلول كلرور قلع بجوشانيد و با كاغذ صافي كه داراي سوراخهاي ريزي باشد صاف كنيد. اين محلول بايد جوابگوي آزمون زير باشد:
10 ميلي ليتر از اين محلول را با 6 ميلي ليتر آب و 10 ميلي ليتر اسيد كلرئيدريك مخلوط كرده و تكان دهيد. حاصل را تقطير كرده و 16 ميلي ليتر آنرا جمع آوري نمائيد. به آن 50 ميلي ليتر آب و دو قطره محلول كرور قلع دو ظرفيتي بيفزائيد سپس آزمون عمومي ارسنيك را به آن انجام دهيد لكه حاصل از اين محلول نبايد از لكه حاصل از بكار بردن محلول استانداردي كه در آن يك ميلي ليتر محلول رقيق استاندارد ارسنيك دارد تجاوز نمايد.
اين عمل نشانه آن است كه نسبت ارسنيك در محلول كلرور قلع مزبور از يك قسمت در ميليمتر تجاوز نميكند.
-تهيه محلول اسيدي كلرور قلع: 1 ميلي ليتر از محلول كلرور قلع دوظرفيتي را با اسيد كلريد ريك به حجم 100 ميلي ليتر برسانيد.
-دانه هاي روي مناسب براي آزمون ارسنيك: دانه هاي روي بايد جوابگوي آزمون زير باشد.
ده ميلي ليتر محلول اسيدي كلرور قلع را به 50 ميلي ليتر آب افزوده و آزمايش عمومي راسنيك را با بكار بردن ده گرم روي انجام دهيد با اين تفاوت كه عمل را مدت يكساعت ادامه دهيد. هيچ لكه اي نبايد تشكيل شود (نشانه نبودن ارسنيك در دانه هاي روي).
آزمايش فوق را با افزودن 1/0 ميلي ليتر از محلول ارسنيك رقيق تكرار كنيد لكه زرد كم رنگ ولي مشخصي تشكيل مي شود. آزمايش اخير مربوط به حساسيت دانه هاي روي ميباشد.
-اسيد كلريدريك مناسب براي انجام آزمون ارسنيك: آزمايش هاي زير بايد قبلاً روي اسيد مصرفي انجام شود.
10 ميلي ليتر اسيد كلريدريك را با آب مقطر تا حجم 50 ميلي ليتر رقيق كنيد به آن 5 ميلي ليتر از محلول تيوسيانات آمونيوم بيفزائيد و فوراً بهم بزنيد هيچگونه رنگي نبايد تشكيل شود (نشانه عاري بودن اسيد از آهن) به 50 ميلي ليتر محلول اسيد كلريدريك 2/0 ميلي ليتر برم افزوده آنرا روي حمام آب تبخير كنيد تا حجم آن به 16 ميلي ليتر برسد. در صورت لزوم مقدار بيشتري محلول برم به آن بيفزائيد تا در تمام طول عمل تبخير مقداري برم اضافي در محلول وجود داشته باشد (رنگ زرد محلول مصرف اين كيفيت است). سپس 50 ميلي ليتر آب و 5 قطره محلول كلرور قلع دو ظرفيتي به آن افزوده و روي محلول حاصل آزمايش عمومي ارسنيك را انجام دهيد. رنگ لكه حاصل از اين محلول نبايد شديد تراز رنگ حال از محلول استاندارد تهيه شده با 2/0 ميلي ليتر از محلول ارسنيك استاندارد رقيق كه با همان اسيد ساخته شده است باشد. اين آزمايش نشانه آن است كه نسبت ارسنيك موجود در اسيد مصرفي از 05/0 قسمت در ميليون تجاوز نكند.
-تهيه كاغذ برمور يا كلرور مركوريك: يك كاغذ صافي سفيد و نرم كه عرض آن از 25 ميلي متر كمتر نباشد انتخاب كرده و در داخل محلول اشباع شده كلرور مركوريك در آب يا محلول 5 درصد برموريا كلرور مركوريك در اتانول بخيسانيد. محلول اضافي اين كاغذ را با قرار دادن بين كاغذ خشك كن بگيريد و در تاريكي در حرارت 60 درجه سانتيگراد خشك نمائيد. نوع كاغذ صافي بايد طوري انتخاب شود كه وزن آن بازاء هر متر مربع بين 65 تا 120 گرم بوده وضخامت 400 عدد آن بر حسب ميليمتر تقريباً مساوي با وزن يك متر مربع از آن بر حسب گرم باشد.
يادآوري6: لازم است كاغذهاي آغشته به كلرور مركوريك يا برمور مركوريك را در ظرف دربسته و دور از نور نگهداري نمود كاغذ هائيكه در معرض نور خورشيد و يا بخارات آمونياك قرار گرفته باشند در آزمايش ارسنيك ايجاد لكه هاي كم رنگ نموده و يا اصلاً لكه اي بر روي اين كاغذها ايجاد نميشود.
-تهيه كاغذ استات سرب: 10 گرم استات سرب را در آب مقطر كه عاري از انيدريد كربنيك باشد حل كرده و حجم آنرا به 100 ميلي ليتر برسانيد و كاغذ سفيد و نازك بابعاد 50× 100 ميلي متر را در اين محلول استات سرب خيسانيده و پس از خارج نمودن بگذاريد خشك شود.
پ-3) روش كار: مقدار مناسبي از ماده مورد آزمون (حدود 50 گرم) را در يك بالن كجدال ريخته و پس از افزودن 10 ميلي ليتر اسيد نيتريك غليظ حرارت دهيد. بعد آنرا سرد كرده و به آن 10 ميلي ليتر اسيد سولفوريك غليظ بيفزائيد. حرارت دهيد تا زماني كه با افزودن مجدد اسيد نيتريك، مخلوط يا محلول بلافاصله تيره رنگ شود. حرارت را ادامه دهيد تا آنكه بخار سفيد بلند شود و مايع بي رنگ گردد. اگر مايع زرد پريده رنگ باشد كافيست چند قطره پرهيدرول اضافه كرده و دوباره حرارت دهيد تا مايع بي رنگ گردد. آنرا سرد كنيد و 15 ميلي ليتر محلول اشباع اكسالات آمونيوم بيفزائيد و باز هم حرارت دهيد تا بخار سفيد رنگ حاصل شود. سپس آنرا سرد كنيد و 7 ميلي ليتر آب گرم و 5 ميلي ليتر كلرور يا برمورئيد رازين را طوري بيفزائيد كه از آلوده شده دهانه ظرف جلوگيري شود. سپس 10 ميلي ليتر اسيد كلريد ريك غليظ افزوده و مبرد را بلافاصله به بالن كجلدال وصل نموده و حرارت دهيد و مايع حاصل از تقطير را در ارلني كه از خارج سرد ميشود و محتوي 2 ميلي ليتر اسيد نيتريك غليظ و 10 ميلي ليتر آب يا 10 ميلي ليتر آب برم اشباع شده است جمع آوري كنيد. انتهاي لوله سرد كن بايستي تا نزديك قسمت تحتاني محلول مذكور فرو رود. عمل تقطير را ادامه دهيد تا مايع موجود در بالن كجلدال نصف حجم خود برسد. مايع حاصل تقطير را در يك بشر 100 ميلي ليتري روي حمام آب تا حد خشكي تبخير كنيد و به آن 5 ميلي ليتر آب اضافه كرده و مجدداً تبخير كنيد تا تمام اسيد نيتريك كاملاً گرفته شود اين عمل را دوبار ديگر انجام دهيد و مانده را در 3 ميلي ليتر اسيد سولفوريك غليظ حل كنيد و حجم را با آب به 50 ميلي ليتر برسانيد. پس از افزودن 1/0 گرم سولفيت سديم آنرا بجوشانيد و حجم آنرا با آب به 60 ميلي ليتر برسانيد. اين محلول را در ظرف( ) دستگاه گوت سايت بريزيد و به آن 10 گرم دانه هاي روي و 2 ميلي ليتر الكل آميليك بيفزائيد و بگذاريد در دستگاه واكنش گرمائي در حدود 40 دقيقه ادامه بايد رنگ حاصل از لكه كاغذ كلرورمركوريك بدست آمده را پس از خشك شدن با رنگ حاصل از محلولهاي مشخص ارسنيك استاندارد مقايسه كنيد و مقدار ارسنيك را بر حسب ميلي گرم محاسبه نمائيد.
ارسنيك را ميتوان بوسيله روش اسپكتروفتومتر جذب اتمي و طول 2/193 مطابق دستور العمل دستگاه مربوطه اندازه گيري نمود.
يادآوري 7: روشهاي آزمون ميكروبي گلاب مانند آب آشاميدني است.
7-2-تعيين محدوده ظرفيت واحد
عامل مهمي كه در تعيين ظرفيت توليد يك كارخانه نقش دارد موضوع حداقل ظرفيت اقتصادي است. لذا معمولاً با توجه به تجارب واحدهاي موجود محدوديت سرمايه گذاري و خصوصاً حداقل ظرفيت اقتصادي، ظرفيت يك طرح در نظر گرفته مي شود.
ظرفيت توليد يك واحد مي تواند به صورت ظرفيت اسمي و عملي بيان شود. اما آنچه مهم است بدانيم اين است كه در كليه محاسبات ما و معمولاً هر جا سخن از ميزان توليد يا ظرفيت توليد سخن به ميان مي آيد مد نظر ظرفيت اسمي است.
تبيين اين محدوده باز مي گردد به تقاضاي بازار و ميزان صادرات كالا و سفارشات خارج از مرز اساس عمل گلابگيري در 2 ماه صورت مي گيرد و مابقي فرآيند در طي ماههاي بعدي سال با استفاده از عصاره ذخيره شده مي باشد.
ظرفيت اسمي اين كارگاه در توليد گلاب ميزان ton/year100 مي باشد. اما عملاً به ميزان 99-97 تن در سال توليد محصول وجود دارد.
8-2-مشخصه عملكرد واحد:
عمدتاً تعداد و زمان هر شيفت كاري، ميزان روزهاي كاري در طول سال (روزهاي فعال كاري) از بارزترين مشخصات عملكرد واحد محسوب مي شود. تعداد شيف كاري يك واحد به عوامل مختلفي نظير محدوديتهاي فني، تكنيكي، تهيه مواد اوليه و همچنين قيمت تمام شده محصول وابسته است اگر سرمايه ثابت واحد زياد باشد افزايش تعداد شيفت و در نتيجه آن افزايش ميزان توليد باعث كاهش قيمت تمام شده محصول مي گردد.
مشخصات عملكرد واحد توليد گلاب
ظرفيت اسمي ton /year 100
تعداد شيفت 1 شيفت
زمان فعاليت در هر شيفت ساعت كاري از 30: 7 شروع مي شود تا 8 ساعت ادامه مي يابد. البته چون در اين واحد غير از گلابگيري فرآيند آبليموگيري هم انجام مي گيرد. ساعات كاري به فصل و ميزان توليد بستگي دارد به طوريكه در فصل توليد گلاب بيش تر از 6 ساعت كار انجام نمي شود.
تعداد روز فعال: با احتساب 95 روز تعطيل (در يك سال، به طوريكه جمعه 52 روز تعطيل، پنجشنبه 26 روز تعطيل چون هر دو هفته يكبار پنجشنبه ها را به خاطر تميز كردن و شستشو تعطيل مي كنند و تقريباً 17 روز تعطيلات رسمي) روزهاي فعال كاري در يكسال مي تواند 270 روز باشد.
زمان فعال ساليانه: زمان فعال ساليانه را بر مبناي 8 ساعت كاري تنظيم مي كنيم در نتيجه
h 2160= 8× 270
زمان فعال ساليانه اين واحد مي باشد.
ذكر اين نكته قابل توجه است كه طبق قانون كار ساعت كاري هر فرد 44 ساعت در هفته مي باشد.
9-2 بررسي و ارزيابي مواد اوليه:
در اين قسمت تمام مواد اوليه اعم از اصلي يا فرعي تك تك نام برده و خصوصيات آنها را ذكر مي كنيم. و بررسي مي كنيم كه اين مواد از كجا تامين مي شود.
همانطور كه ذكر شد مواد اوليه در تهيه گلاب شامل آب و گلبرگ گل محمدي مي باشد.
آبي كه در تهيه گلاب به كار مي رود بايد مطابق با ويژگيهاي استاندارد آب آشاميدني شماره هاي 1053 و 1011 باشد. آب مورد استفاده از آنجا كه تاثير زيادي در مطلوبيت محصول مي گذارد بايد عاري از هر گونه آلودگي و سختي باشد از آنجا كه آب شهري بهترين و مطمئن ترين منبع براي توليد محصول مي باشد لذا اين واحد توليد نيز آب مورد نياز خود را از آب شهري تامين مي كند اين آب سختي گيري شده، با كلر ضد عفوني گرديده و تصفيه شده البته در كارخانه يك سيستم سختي گير نيز براي رفع خطرات احتمالي در نظر گرفته شده.
ماده مورد نظر اصلي، گلبرگهاي گل سرخ مي باشد اين گلبرگها در مشهد از باغات آستان قدس و نواحي كلات و مايون و مكه كوه و در صورت نياز از ديگر شهرهاي استان كه داراي وارتيه مناسب گل سرخ باشند تامين مي شود.
در صورتي كه اين منابع جوابگوي نياز كارخانه فعال در سطح شهر نباشد لذا محصول را به صورت تازه يا خشك شده از استانهاي همجوار تهيه مي كنند. براي اطمينان از مرغوب بودن گياه خشك شده معمولاً آن را از كاشان تهيه مي كنند.
تيره مورد نظر گل سرخ كه در ايران مصرف مي گردد از تيره Rosa damacena miller مي باشد. البته در ساير كشورها مانند تركيه، بلغارستان و فرانسه از گونه هاي ديگر گل سرخ مانند:
Rosa centifolra, Rosa alla linn, Rosa gallica linn
براي تهيه گلاب استفاده مي شود.
محاسبات:
به طور كلي كارخانه 100 تن گلاب در سال توليد مي كند. اين ميزان گلاب در ازاي 20 تن گل ورودي به كارخانه است. قيمت هر تن گل 100 تومان مي باشد لذا قيمت خريد ماده اوليه به قرار زير است:
ت 2000000 = M ت 100 kg1
x 20000kg
به ازاي هر 1 تن گل نيز معادل 5. 1 تن آب مصرف مي گردد.
آب بها براي واحدهاي صنعتي و تجاري به ازاي مصرف بيشتر از 20 متر مكعب در ماه معادل 1607 ريال مي باشد.
10-2 بررسي ماشين آلات و تجهيزات خط توليد:
علاوه بر انتخاب بهترين روش توليد و مناسبترين مواد اوليه انتخاب ماشين آلات كارآمد بهداشتي بسيار حياتي است. ماشين آلات و تجهيزات طبق جدول زير مي باشد. محاسبات اقتصادي نيز در نظر گرفته شده.
| رديف | نام دستگاه | جنس | ظرفيت | شركت سازنده | تعداد دستگاه | هزينه هر واحد (ريال) |
| 1 | ديگ تقطيرI | استيل 304و 316 | 8 تن در ساعت | شركت مهندسين طراح | 1 عدد | 80000000 |
| 2 | ديگ تقطيرII | استيل 304و316 | 4 تن در ساعت | شركت مهندسين طراح | 1 عدد | 80000000 |
| 3 | دكانتور (مخزن جداكننده) | استيل | بر مبناي ديگها | شركت مهندسين طراح | 1 عدد | 35000000 |
| 4 | مخزن واسطه | پلي اتيلن | 5 تن | مشهد | 1 | 15000000 |
| 5 | مخازن اصلي بزرگ | پلي اتيلن | 10 تن | مشهد | 5 عدد | 20000000 |
| 6 | مخزن كوجك قبل از پركن | استيل | Lit100 | شركت بهساز | 1 | 10000000 |
| 7 | دستگاه پر كن | استيل | 8 تايي | شركت پارس كوشا | 1عدد | 35000000 |
| 8 | دستگاه درب بندي | استيل | – | ايران پلوم اصفهان | 1عدد | 40000000 |
| 9 | پاستوريزاتور | آهن | 30 بسته 6تايي | 1عدد | 120000000 | |
| 10 | برچسب زن اتومات | استيل | – | ايران پلوم اصفهان | 1عدد | 20000000 |
| 11 | دستگاه شرينگ پك | استيل | 6 تايي | ايران پلوم اصفهان | 1عدد | 2500000 |
| 12 | مخزن توليد آبگرم از كندانسور | گالوانيزه | Lit2000 | شرق صنعت | 1 عدد | 12000000 |
| 13 | مخزن آب برگشتي ديگ بخار | گالوانيزه | Lit400 | ايران | 1 عدد | 250000 |
| 14 | مخزن ذخيره آب | گالوانيزه | Lit2000 | كارگاهي | 1 عدد | 1500000 |
| 15 | لوله هاي انتقال | Food gray | – | ايران | 100متر | 300000 |
| 16 | سبد پلاستيكي بطريها | پلاستيك | 6 بطري | پلاست كو | 100عدد | 5500000 |
| 17 | پمپ كوچك | – | – | ايوان | 5 عدد | 30000000 |
| 18 | چرخ دستي انتقال سبد | – | 10 بسته | – | 1 عدد | 750000 |
| 19 | لوله و اتصالات | ضد زنگ | – | ايران | يك سري | 30000000 |
| 20 | شير آلات | ضد زنگ | – | ايران | يك سري | 30000000 |
80000000= 80000000× 1 ديگ تقطير I
80000000= 80000000× 1 ديگ تقطير II
35000000=35000000×1 دكانتور
15000000=15000000×1 مخزن واسطه
10000000=20000000×5 مخازن بزرگ
10000000=10000000×1 مخزن كوچك
35000000=35000000×1 دستگاه پركن
40000000=40000000×1 دستگاه درب بندي
120000000=120000000×1 پاستوريزاتور
20000000=20000000×1 برچسب زن
2500000=2500000×1 شرينگ پك
12000000=12000000×1 مخزن توليد آب گرم
250000=250000×1 مخزن آب برگشتي
1500000=1500000×1 مخزن ذخيره آب
30000000=300000× m100 لوله هاي انتقال
5500000=55000×100 سبد پلاستيكي بطري
150000000=30000000×5 پمپ كوچك
750000=750000×1 چرخ دستي انتقال
35000000 شير آلات
30000000 لوله و اتصالات
طبق قيمتها و ليست آورده شده ميزان كل سرمايه اي كه جهت تجهيزات در نظر گرفته شده معادل 278000000 تومان خواهد بود.
11-2: بررسي تاسيسات عمومي:
هيچ يك از واحدهاي توليدي بدون دارا بودن اين تاسيسات قادر به انجام فعاليتهاي مورد نظر نخواهد بود. زيرا ما معتقديم وجود يك ارتباط منطقي و نزديك بين عملكرد تجهيزات و دستگاههاي خط توليد با تاسيسات عمومي (جانبي) مي تواند يك راندمان بالا را نتيجه دهد تاسيسات معمول مورد نياز براي كليه واحدهاي صنعتي به قرار زير است:
بويلرها يا وسايل تامين بخار، دستگاههايي همچون سختي گير، انواع پمپها، وسايل سرمايش، مخازن، وسايل مربوط به برق يا شبكه برق، وسايل مربوط به سوخت، وسايل و تجهيزات مربوط به تامين آب، لوازم و تجهيزات آزمايشگاهي، تجهيزات تعميرگاهي، وسايل اطفاء حريق و …
اين ليست طبق جدول زير است:
| رديف | ماشين آلات و تجهيزات | مشخصات فني | كشور سازنده | تعداد | هزينه واحد | هزينه كل |
| 1 | ديگ بخار | ظرفيت 2تن در ساعت | ايران | 1 عدد | 280000000 | 280000000 |
| 2 | تابلو برق | جهت ديگ بخار | ايران | 1 عدد | 9000000 | 9000000 |
| 3 | پمپهاي مربوط به كنلانسور | ظرفيت 2 تن | شرق صنعت | 1 عدد | 30000000 | 30000000 |
| 4 | سختي گير آب | كايتوني | شرق صنعت | 1 عدد | 9000000 | 9000000 |
| 5 | انشعاب برق | برق 3فاز 50 آمپري | اداره برق | -kw | ||
| 6 | مخزن سوخت | ظرفيت 5000تن | كارگاه شهري | 1عدد | 3800000 | 3800000 |
| 7 | استخر چهت لوله هاي بخار | 40 متر مكعب | – | – | 500000 | 500000 |
| 8 | وانت | 4 سيلندر | ايران خودرو | 2عدد | 55000000 | 110000000 |
| 9 | كولر آبي | Kw10 | مهر الكتريك | 4 عدد | 2000000 | 8000000 |
| 10 | وسائل اطفاء حريق | Kg2 | – | 3 عدد | 180000 | 540000 |
| 11 | يخجال كوجك | ظرفيت كم | ايران | 1عدد | 1000000 | 1000000 |
| 12 | اتوكلاو | 25 ليتري ديجيتال | ژاپن | 1عدد | 4500000 | 45900000 |
| 13 | انكوباتور | oC250 | ژاپن | 1عدد | 1250000 | 1250000 |
| 14 | رفراكترمتر | دستي | چيني | 1عدد | 3700000 | 3700000 |
| 15 | آون آزمايشگاهي | oC200-0 | مدلB30 | 1عدد | 1100000 | 1100000 |
| 16 | ترازوي الكترونيكي | دقت001/0 | چين | 1عدد | 1650000 | 1650000 |
| 17 | PHمتر | قليائيت | مدل ZA400 | 1عدد | 1550000 | 1550000 |
| 18 | كنلاكتومتر | هدايت سنج | – | 1عدد | 950000 | 950000 |
| 19 | بن ماري | 8 خانه اي | آلمان | 1عدد | 650000 | 650000 |
| 20 | كلني كانتو | ديجيتال | ژاپن | 1عدد | 650000 | 650000 |
| 21 | سه راهي خلا شيشه اي | جهت تبريد | قطران شيمي | 1عدد | 400000 | 400000 |
| 22 | شلنگ مبرو | انتقال | ايران پلاست | 12 متر | 50000 | 600000 |
| 23 | رابط دو طرفت شيشه اي | اتصال | قطران شيمي | 1عدد | 40000 | 40000 |
| 24 | رابط تبديل سه طرفه | انتقال | ايران | 1عدد | 50000 | 500000 |
| 25 | مبرد | تبويد | قطران شيمي | 3عدد | 700000 | 2100000 |
| 26 | انواع بالن | نگهداري- حجم رساني | قطران شيمي | 10 عدد | 100000 | 1000000 |
| 27 | قيف دكانتور | عصاره گيري | قطران شيمي | 3عدد | 40000 | 120000 |
| 28 | انواع لوله آزمايش | نگهداري | قطران شيمي | 20 عدد | 5000 | 100000 |
| 29 | قيف مخصوص آزمايشگاه | ظرف انتقال | ايران پلاست | 5عدد | 2000 | 10000 |
| 30 | انواع شير | نگهداري | قطران شيمي | 10 عدد | 20000 | 200000 |
| 31 | شير پلاستيكي | نگهداري | قطران شيمي | يك سري | 20000 | 120000 |
| 32 | انواع نرور | cc150-cc100 | قطران شيمي | 6عدد | 25000 | 150000 |
| 33 | قطره چكان | نگهداري معرف | قطران شيمي | 4عدد | 14000 | 56000 |
| 34 | پيست | آب چكان | قطران شيمي | 4عدد | 6500 | 26000 |
| 35 | كروزه چيني | توليد خاكستر | قطران شيمي | 3عدد | 425000 | 1275000 |
| 36 | بورت | اندازه هاي مختلف | قطران شيمي | 4عدد | 160000 | 640000 |
| 37 | پليت | محيط كشت | قطران شيمي | 10 عدد | 1000 | 10000 |
| 38 | كاغذ صافي | صاف كردن | قطران شيمي | 4 بسته | 150000 | 600000 |
| 39 | چراغ الكلي | حرارت | قطران شيمي | 1عدد | 10000 | 10000 |
| 40 | نپر- قيچي | برش | قطران شيمي | 2 عدد | 6000 | 12000 |
| 41 | لوله دورهام | كوجك و بزرگ | قطران شيمي | 10 عدد | 5000 | 50000 |
| 42 | مواد آزمايشگاهي | جهت انجام آزمون | ايران- آلمان | R 6833500 |
با احتساب قيمتها هزينه كل تاسيسات عمومي گرد شده 493000000 ريال خواهد بود. كه اين مورد مواد آزمايشگاهي و تجهيزات را نيز در بر مي گيرد.
12-2: بررسي نيروي انساني
در هر واحد صنعتي با در نظر گرفتن امكانات از جمله وسايل حمل و نقل مي تواند به طور مستقيم در برآورد نيروي انساني موثر باشد. همچنين عوامل متعددي از جمله تعداد دستگاهها، حجم عمليات، شيفت كاري و تنوع محصولات مي تواند در تعداد پرسنل موجود، نقش موثري را دارا باشد. معمولاً مهارتهاي مورد نياز ما طبق ليست زير است:
1- مديريت 1 نفر
2- پرسنل خطر توليد كه خود شامل:
A: تكنسين خط توليد 1 نفر
B: كارگران خط توليد 8 نفر
C: كاركنان تعميرگاه و تاسيسات 2 نفر
3- كارمندان امور خدماتي و اداري 5 نفر
4- انبار دار و راننده 3 نفر
به طور كلي اين واحد در يك شيفت كار مي كند و كل پرسنل موثر به اضافه مدير فروش و بازاريابها و نگهبانان به 25 نفر مي رسد. هزينه بيمه و دستمزد كارگري و كارمندي در فصل سوم محاسبه مي شود.
13-2: زمين و زير بنا:
در اين قسمت كليه ساختمان مورد نياز كارخانه بر حسب پارامترهاي مختلفي همچون نحوه استقرار ماشين آلات خط توليد كاركنان و رعايت كليه موارد ايمني و رفاهي برآرود مي گردد.
كليه اين برآوردها بر مبناي ضوابط و فرمهاي موجود صنعتي انجام شده و به تفكيك براي هر قيمت بايستي آورده شود. مساحت كل زمين و محوطه كارخانه با در نظر داشتن شرايط عملياتي واحد استاندارد بايد محاسبه گردد.
- مساحت سالن توليد:
مساحت در نظر گرفته شده براي سالن توليد2 m480 مي باشد. ساختمان در نظر گرفته شده به صورت سوله با دهانه 10 متر در نظر گرفته شده مصالح در نظر گرفته آجر و سيمان و جنس ديوارها در ساختمان توليد از كاشي و سراميك مي باشد. جنس كنار از سنگ مي باشد. حداقل ارتفاع در نظر گرفته شده 3 متر و شيب مورد نظر 45 براي اين ساختمان مي باشد. در ضمن ساختمان آزمايشگاه ميكربي و شيميايي به انبار 24000 نيز در ساختمان توليد نباشد.
قيمت هر متر مربع زمين در ناحيه مورد نظر براي احداث هر متر معادل1300000 ريال
خاكبرداري توسط بولدزر از قرار هر ساعت 100000 ريال جهت آماده سازي زمين.
استفاده از گريدر از قرار هر ساعت 100000 ريال جهت صاف كردن
ننداسيون اوليه ساختمان توليد از قرار متري 80000 ريال جهت پي ريزي صوله
احداث سوله با دهانه 10 متري از قرار متري 65000 ريال جهت اسكلت بندي
ديوار چيني و ساخت ديوارها با مصالحي از جنس سيمان و آجر از قرار هر يك پاكت سيمان 50 كيلويي معادل 30000 ريال و آجر هر تن معادل 120000 ريال
نماي داخل سالن كاشي و سراميك از قرار متري 40000 ريال.
پوشش سقف سوله ايرانيت از قرار متري 80000 ريال
نصب درب و پنچره هاي آهني ضد زنگ 140000 ريال
كف سالن توليد از جنس بتن يا سنگ از قرار متري 60000 ريال
احداث، راه اندازي و اتمام پروژه سوله واگذار به شركت شايان سوله از قرار متري 600000 –500000 ريال.
با در نظر گرفتن اين ميزان قيمت براي راه اندازي و اتمام ساختمان سوله براي بخش ساختمان توليد خواهيم داشت.
R 288000000= R 600000 × 2M 480
به طور كلي مي توان گفت براي ساخت سالن توليد هزينه اي حدود 30 ميليون تومان بايد در نظر گرفت.
- مساحت انبارها:
سه انبار در سطح كارخانه موجود است. ساختمان انبار مواد اوليه، انبار محصولات و انبار وسايل بسته بندي
زير بنا براي انبار مواد اوليه mm150 با كف موزائيك از قرار هر متر يك موزائيك 2500 ريال كه هر 6 موزائيك معادل يك متر به قيمت 15000 ريال مي باشد.
سقف از جنس ايرانيت با قيمت هر متر 25000 ريال.
فنداسيون متري 80000 ريال جهت پي ريزي.
تير آهن از قرار
به طور كلي هزينه برآورده شده جهت انبار مواد اوليه R60000000=400000×2m150
- انبار محصولات نيز داراي همين زير بناي 2m 150 مي باشد با برآورد هزينه اي كه صرف انبار مواد اوليه شده كه معادل ذيل خواهد بود.
R 60000000 = 400000 × 2m 150
- انبار تجهيزات بسته بندي در فضاي باز بوده و تنها داراي پوشش سقف ايرانيت مي باشد و پايه آهني.
هر متر ايرانيت از قرار متري 25000 ريال
آهن و كف ساختمان آسفالت از قرار هر متر آسفالت 5 سانتي متري 45000 ريال.
زير بناي آن در نظر گرفته نشده و بعداً احداث گرديده در حدود m12.
اگر قيمت كلي در نظر گرفته شود براي هر 2m به ميزان 200000 باشد خواهيم داشت.
R 2400000 = 200000 × 2m12
مساحت ساختمانهاي اداري، رفاهي و خدماتي
زير بناي قيمت اداري 30 متر مي باشد كه در بالاي انبار محصولات به صورت طبقه دوم نباشد.
مصالح به كار رفته آجر و سيمان و رو بنا كاري از جنس سيمان سفيد مي باشد كه قيمت سيمان در قيمت قبل آورده شد.
كف سنگ از قرار هر متري
و داخل اتاق رنگ روغني از قرار هر متر 7000 تومان مي باشد. R6000000=200000 × 2m30
واحدهاي بهداشتي نيز زير بنا 2m8 مي باشد با سقف معمولي و ديوار كاشي، كف كاشي كه سرمايه مورد نياز براي ساخت آن هر متر 200000 ريال مي باشد. هزينه نهايي 1600000= 200000 × 2m8
مابقي فضاي كارخانه فضاي آزاد جهت عبور و مرور مي باشد ورود و خروج ماشين آلات. جنس زمين از آسفالت از قرار متري 45000 ريال مي باشد.
ديگها نيز در فضاي آزاد بوده و تنها قيمت سقف از ايرانيت با متراژ 4 متر قرار گرفته كه قيمت اين قسمت معادل مي شود با:
R 1000000 = 250000 × m4
بنابراين با احتساب كل هزينه ها براي ساخت قسمتهاي مختلف هزينه اي معادل 300 م تومان لازم خواهيم داشت.
فصل سوم
محاسبات اقتصادي
بررسي كل سرمايه مورد نياز
سرمايه كل عبارت است از سرمايه ثابت + سرمايه درگردش
سرمايه ثابت به دو قسمت سرمايه هاي استهلاك پذير و غير قابل استهلاك قسمت مي شود.
سرمايه هاي غير قابل استهلاك:
در اثر گذر زمان و در اثر مصرف تخريب نمي شوند و هميشه به عنوان سرمايه باقي مي مانند اين موارد مي تواند شامل هزينه هاي انجام شده در تهيه زمين، مبالغي كه تحت عنوان حق امتياز به ادارات داده مي شود. از جمله حق امتياز آب شهر برق، گاز، تلفن و … مي باشند البته لوازمي كه جهت احداث و راه اندازي اين واحدها لازم است قابل استهلاكند.
هزينه هاي غير قابل استهلاك:
هزينه خريد زمين با 2m1200 زير بنا از قرار هر متري 1300000 ريال
R 1560000000 = 1300000 × 2m1200
هزينه خريد امتياز آب R 10000000
هزينه خريد امتياز برق R 12000000
مقدار كلي هزينه هاي غير قابل استهلاك معادل
R 1780000000 = 120000000 + 10000000 + 1560000000
هزينه هاي قابل استهلاك:
اكثر سرمايه گذاريها در يك واحد صنعتي از نوع مستهلك شونده هستند. اين نوع سرمايه بر اثر مصرف يا مرور زمان فرسوده مي شود. لذا همه ساله بايد براي آنها هزينه اي در بر گرفت.
ارزش اسقاطي – قيمت اوليه
عمر مفيد
در اين واحد توليدي دستگاههايي كه بيشتر قابليت استهلاك دارند شامل برج خنك كننده و ديگهاي تقطير مي باشد.
هزينه بهره بانكي: به دو حالت است هزينه اول قبل از توليد يعني هزينه بهره بانكي كه در دوره ساختمان كارخانه نزد سرمايه گذار وجود دارد و پرداخت اين هزينه در بخش هزينه هاي قبل از بهره برداري آورده مي شود و اما هزينه بهره بانكي در حالت دوم بهره اي است كه پس از راه اندازي كارخانه و شروع توليد مي بايست توليد شود. اين هزينه جزء هزينه هاي ثابت توليد محسوب مي شود. جهت محاسبه از فرمول زير استفاده مي كنيم: F=P(1+i)n
ميزان وام در خواستي 1000000000 ريال با بهره 16% كه پرداخت اقساط به طور شش ماهه و يكساله مي باشد.
N= تعداد سالي كه وام در دست وام گيرنده قرار مي گيرد.
2100000000 = 5( +1) 1000000000 =F
بهره پول 2000000000 = 1000000000 – 2100000000
هزينه بهره بانكي براي هر سال در انتهاي 5 سال
40000000 = 5 ÷ 2000000000
هزينه پرسنل غير مستقيم: آنهايي كه تعدادشان بستگي چنداني به حجم توليد ندارد مانند مديران، سرپرستان، نگهبانان سرايدار، نظافتچي و … اين هزينه ها طبق قوانين اداره كار در نظر گرفته مي شود.
پايه حقوق براي نگهبان 1000000 ريال و حق بيمه 430000 ريال
43000000 = 1000000 × 430000 × 1 نگهبان
پايه حقوق براي انبار دار، راننده و بخش تاسيسات 1200000 ريال با بيمه 430000
R 1548000000 = 1200000 × 430000 × 3 نفر
پايه حقوق براي كاركنان بخش اداري و خدماتي و هزينه بيمه به همين ترتيب خواهد بود براي 5 نفر
2580000000 = 1200000 × 430000 × 5 نفر
هزينه هاي متغير توليد
هزينه پرسنل مستقيم:
پايه حقوق براي هر كارگر 1200000 ريال و حق بيمه 430000 ريال
4120000000 = 1200000 × 430000 × 8 كارگر
پايه حقوق هر مهندس 1300000 ريال حق بيمه 430000 ريال
516000000 = 1200000 × 430000 × 1 مهندس
هزينه مواد اوليه محصولات و مواد بسته بندي:
هزينه كل براي مواد اوليه 100000000 ريال است از اين قرار كه هر يك كيلو كل معادل 100 تومان.
اكنون براي خريد 10 تن كل قيمتي معادل صد ميليون ريال هزينه مي شود.
مواد بسته بندي:
بسته بندي از جنس شيشه cc300 مي باشد كه با احتساب اتيكت، هزينه استريل كردن و شرينگ هر شيشه 90000 ريال تمام مي شود. اكنون براي 100 تن گلاب در سال خواهيم داشت.
kg1000 ton1 = ميزان شيشه مورد نياز
kg100000 ton x=100
cc1000 kg1
cc100000000=x kg100000
شيشه 1 cc300
شيشه مورد نياز 340000 = x cc 100000000
هزينه تامين مواد بسته بندي تومان 9000 1 شيشه
ت 3060000000= x 340000 شيشه
محاسبه اجزاء و ميزان سرمايه در گردش
هزينه تامين قطعات و مواد اوليه 100000000 ريال
هزينه مورد نياز براي بسته بندي 30600000000 ريال
هزينه حقوق و بيمه كارگران 412000000 ريال
هزينه حقوق و بيمه كارمندان 30960000000 ريال
جمع كل 65780000000
جمع كل سرمايه گذاري به ريال= جمع كل سرمايه در گردش به ريال + جمع كل سرمايه ثبات به ريال
R 67560000000 = 65780000000 + 1780000000
كل سرمايه مورد نياز
بررسي قيمت تمام شده براي هر محصول:
هزينه متغير توليد + هزينه ثابت توليد
ميزان توليد
= قيمت تمام شده براي محصول
ظرفيت اسمي كارخانه + تعداد روز فعال = ميزان توليد
yean / ton 275000 = year / ton 1000 × day275 = ميزان توليد
بررسي قيمت فروش: بستگي به عرضه و تقاضا دارد ولي سرمايه گذار مي تواند با احتساب هزينه هاي تمام شده و سود سرمايه گذاري حداقل قيمت فروش را محاسبه كند چنانچه مبلغ تمام دشه كمتر يا برابر قيمت فروش در بازار باشد سرمايه گذاري و احداث كارخانه صورت مي گيرد و چنانچه قيمت بازار از اين رقم كمتر باشد سرمايه گذاري انجام نمي شود علاوه بر قيمت تمام شده سرمايه گذار بايستي مبلغي سود نيز ببرد كه نهايتاً سود سرمايه گذار با فرمول زير محاسبه مي شود.
سود سرمايه فرد براي هر واحد + قيمت تمام شده محصول = قيمت فروش براي هر واحد محصول
( مبلغ وام – سرمايه كل) × سود در خواستي
ميزان توليد
= سود سرمايه گذار
سرمايه كل = 67560000000 ريال
مبلغ وام = 10000000000 ريال
ميزان توليد = year / ton 275000
قيمت تمام شده = 4083 ريال
منابع:
[1] -بهر يا l, tعبارت است از مقدار معيني از كالا كه تحت شرايط يكنواخت ساخته و يا توليد گردد.
[2] -orgonoleptic
[3] -Dibenzy1- Dithiocar bamute
[4] -Dithizone
[5] -Thymol- blue