ارتباطات و توسعه يكي از چالش برانگيزترين مباحث درعرصه علوم اجتماعي، اقتصاد ، سياست و فرهنگ طي پنج دهه اخير در سطح جهان بوده است.
مطالعات در اين زمينه بخصوص پس از جنگ جهاني دوم مورد توجه صاحب نظران و انديشمندان و نيز كشورهاي تازه استقلال يافته يا در حال توسعه قرار گرفت. اين موضوع از آن روي اهميت و گسترش يافت كه تكنولوژيهاي جديدارتباطي اهميت فوق العاده اي بخصوص در توسعه اقتصادي پيدا كرد .
در دهه هاي 50 و 60 نوعي خوش بيني نسبت به تاثير رسانه ها در توسعه بوجود آمده بود كه عمدتاً براساس الگوهاي غربي نوسازي ايجاد شد اما پس از آن (از دهه 80 به بعد) به كمك تحقيقاتي كه در محتواي رسانه ها و حوزه ارتباطات بين الملل انجام شد اين خوش بيني كمرنگ شد
با همه اين ، خوش بيني يا بد بيني نسبت به تاثيرات ارتباطات و بالطبع آن وسايل ارتباط جمعي توجه و تاكيد بر اين موضوع را كاهش نداد و امروز بيشتر از گذشته اين مسئله مورد بررسي و تحقيق قرار مي گيرد.
در همين راستا آخرين تكنولوژي تاثيرگذار ارتباطات در سطح جهاني يعني اينترنت مورد توجه جدي است و موضوع اصلي اين تحقيق قرار گرفته است
ارتباطات سلطه بخش يا ارتباطات توسعه بخش
بحث اساسي اين است كه آيا ارتباطات و رسانه ها تسهيل كننده ، توسعه هستند يا تنها منجر به اين مهم مي شوند كه به عنوان يكي از اساسي ترين ابزارهاي كشورهاي توسعه يافته در مصرفي شدن كشورهاي كمتر توسعه يافته عمل كنند.
واقعيت اين است كه رسانه ها عامل اصلي و اساسي توسعه سياسي هستند اما ابزار اساسي و بنياني بوده اند كه كشورهاي كمتر توسعه يافته را از نظر اقتصادي وابسته و مصرف زده كرده اند.
در بعد توسعه اجتماعي نيز در كشورهاي كمتر توسعه يافته ، از خود بيگانگي و از خود باختگي را درپي داشته اند و در ابعاد فرهنگي به اشاعه و سلطه فرهنگ كشورهاي توسعه يافته (غربي) در كشورهاي ذكر شده پرداخته اند.
حال سئوال اساسي اين است كه ارتباطات توسعه بخش است يا سلطه بخش؟
الف) ارتباطات توسعه بخش (خوش بينانه)
اكثر صاحب نظران و انديشمندان در دهه هاي 50 و 60 ديدگاهي خوشبينانه به تاثيرات رسانه ها داشتند و حتي بر اين باور بودند كه با توسعه رسانه ها و بهره وري از آن ، توسعه و بخصوص توسعه اقتصادي رونق و سرعت خواهد گرفت. با اين تصور كلي كه گسترش وسايل ارتباط جمعي به توسعه اجتماعي و توسعه اجتماعي به توسعه اقتصادي منجر مي شود.
دانيل لرنر ، ويلبر شرام و اورت راجرز از جمله سردمداران نظريات خوش بينانه هستند كه وسايل ارتباط جمعي را بعنوان محرك اصلي توسعه اجتماعي ( آگاهي ) و بالطبع آن توسعه اقتصادي مي دانند.
از الگوي آنان بعنوان الگوي علت – معلولي ، خطي و يا الگوي حاكم ياد مي شود.
ب) ارتباطات سلطه بخش (بدبينانه)
به نظر مخالفان نظريات خوش بينانه ، جريان يكسويه و عمودي پيام از سوي وسايل ارتباط جمعي با انعكاس گسترده اخبار يكسويه به سلطه امپرياليسم خبري انجاميده است اين امپرياليسم با گسترش ابعاد ديگر پيام به سلطه ارتباطي يا سلطه ارتباطات در جهان انجاميده است و سلطه ارتباطات به همراه توليد و توزيع انبوه كالاها و مصنوعات فرهنگي ديگر , سلطه فرهنگي را در پي داشته است.
از اصحاب مكتب فرانكفورت ، هربرت شيلر و هاملينگ مي توان بعنوان كساني نام برد كه با اين جريان همسوي هستند.
اين تحقيق در كلاس درس استاد محترم دكتر سميعي ( درس فلسفه ارتباطات) ارايه شد.
توسعه سياسي و ارتباطات ، توسعه اقتصادي و ارتباطات و توسعه اجتماعي و ارتباطات محور اصلي پروژه بوده است.
اينترنت
سابقه راه اندازی اينترنت به شبکه ديگری به نام آرپانت برمی گردد که در سال 1969 م توسط آژانس پژوره های تحقيقاتی پيشرفته در وزارت دفاع آمريکا راه اندازی شد.
در ايران اولين سازمانی که به همگانی کردن اينترنت پرداخت مرکز تحقيقات فيزيک نظری و رياضيات بود. کار اين مرکز در سال 1372 آغاز شد و تعدادی از مراکز دانشگاهی را با شبکه آموزشی و پژوهشی اروپا از طريق دانشگاه وين اتريش فراهم ساخت.
بطور كلي كاركردها و خدمات زير بخشي از امكانات اينترنت است كه مورد بهره برداري عمومي واقع مي شود:
کارکردهای اينترنت
1- پست الکترونيک(ارسال و دريافت پيامها و نامه ها)
2- سرويس دسترسی به اطلاعات(بانکهای اطلاعاتی )
3- سرویس گروههای تخصصی (عضويت در گروههای خاص)
4- دسترسی به کامپيوتر از راه دور
5- سرویس خبری(مجلات و روزنامه ها)
6- تماس با استادان و مشاوران
7- ثبت نام از راه دور
8- آموزش از راه دور
9- انتقال پرونده ها
10- تله کنفرانس
11- بانکداری الکترونيکی
12- مشاهده فيلم و عکس
خدمات اينترنت
• الف : علمی(آموزش و پزوهش)
• ب : اشتغال
• ج : تفريح
• د: تبليغ
• ه : کار در خانه
• و : اطلاع رسانی
اينترنت و توسعه
بزرگراههاي اطلاعاتي حامل بهترين و بدترين محتويات هستند و سئوالات زير خوش بيني يا بد بيني درباره اينترنت را به تصوير مي كشد:
- اينترنت در خدمت تساوي جهاني يا تشديد كننده نابرابري ها ؟
• آيا امپرياليسم خبري ، ارتباطي و فرهنگي حاكم شده است ؟
• حاشيه نشينان دهكده جهاني چه نقشي دارند؟ ( يك / سوم مردم جهان برق ندارند و يك / سوم مردم جهان سواد ندارند).
• پايان استبداد يا انقلاب كنترل؟
• حق حاكميت چه مي شود؟ آيا حاكميت ملي تهديد مي شود؟
• فاصله طبقاتي افزايش مي يابد يا افزايش؟
• شكاف اقتصادي و فرهنگي بين كشورها كاهش مي انجامد يا افزايش ؟
• آيا اينترنت شكاف بين كشورها را پر مي كند؟
الف : توسعه فرهنگي و اينترنت
به نظر مي رسد اينترنت بيشترين تاثير منفي را در بعد فرهنگي بر جوامع مي گذارد . ابعاد و آثار مثبت و منفي زير از نظر فرهنگي مطرح است :
اطلاع رساني الكترونيك
آموزش الكترونيك ( دانشگاهها , مدارس و …)
• ارتباط موسسات آموزشي با يكديگر
منابع علمي ( كتاب ,مقاله , مجلات وo …)
پژوهش از طريق اينترنتo
• كنفرانس از راه دور (تله كنفرانس)
• جراحي از راه دور
• اتصال به كتابخانه ها
• پژوهش از طريق مجلات
• سلطه زبان انگليسي در اينترنت واقعيتي غير قابل ترديد است
• توسعه تصاوير خلاف اخلاق
• توسعه پورنوگراف كودكان
• عدم رعايت حقوق مولفان و خلاقان فرهنگي
• مصرف گرايي غربي
• تضعيف ارزشهاي بومي
• تشديد بي هويتي
• از خود بيگانگي
• بطور متوسط كودكان آمريكايي 3-1 ساعت درروز از كامپيوتر براي انجام تكاليف مدرسه، صحبت با دوستان بطور آن لاين و بازي كردن استفاده مي كنند.90% كودكان سن مدرسه در اين كشور به كامپيوتر دسترسي دارند.
– يونسكو در سال 1999 در پاريس گردهمايي جهاني كارشناسان درباره سوء استفاده جنسي از كودكان ، پورنوگرافي مربوط به كودكان و فحشاي كودكان از طريق اينترنت به عنوان “ يك چالش بين المللي “ را برگزار كرد
ب : توسعه اجتماعي و اينترنت
اينترنت بر ارتباطات، آموزش، تفريح، رفاه و … انسان مؤثراست و در حوزه هايl بسياري آگاهي ها، نگرش ها و رفتارهاي بشري را تحت تاثير قرار خواهد داد.در بحث اجتماعي آثار مثبت و منفي زير بر اينترنت مترتب است :
توسعه اشتغال و كاهش بيكاري
كار تمام وقت
خدمات ( پست الكترونيك و…)
خلق اجتماعات مجازي (اجتماعاتي كه هنوز قواعد و مقررات آن مشخص نشده است و خود گردان هستند)
اينترنت افق تازه اي براي گفتگو ميان فرهنگها گشوده است
دسترسي به اطلاعات اينترنت خسته كننده و پيچيده و گمراه كننده است و به اجبار بايستي مجموعه اي از اطلاعات را مرور كني
انسان تك بعدي و گوشه گير
بيكاري الكترونيك
بيماري الكترونيك
شكل گيري فرهنگ زندگي اينترنتي
زندگي شخصي تهديد مي شود
– مطالعات اخيرنشان مي دهد كه استفاده از اينترنت سبب ايجاد احساس بدبختي، تنهايي و بطوركلي كاهش سلامت رواني مي شود. اشخاصي كه از اينترنت بيشتر استفاده مي كنند دوستي را كمتر حفظ كرده، زمان كمتري با خانواده صحبت مي كنند، استرس هاي بيشتري را تجربه كرده اند و احساس تنهايي و افسردگي مي كنند.
– اينترنت ارتباطات تعاملي را توسعه داده است
ج : توسعه سياسي و اينترنت
o انتشار آزادانه اطلاعات
o كسب آزادانه اطلاعات
o اينترنت و افكار عمومي
o اينترنت و اصلاحات
o اينترنت و انتخابات
o دموكراسي الكترونيكي
o اينترنت و امنيت ملي
o تهديد حاكميت ملي مفاهيمي جدي است كه در زمينه توسعه سياسي مطرح است.
o مفهوم دولت تغيير كرده است و مفهوم جهان چند- مركزی (نظريه مركز – پيراموني) جايگزين جهان دولت – محوري شده است و مي توان گفت : بارشد اينترنت نظريه پايان جغرافيا را مي توان مطرح كرد
حريم شخصی انسانها نيز كوچك شده است و بر خلاف انتظار و تصور همگان محدوده و حيطه كنترل دولت ها گسترش يافته است.
د : توسعه اقتصادي و اينترنت
به نظر مي رسد اينترنت بيشترين تاثير مثبت را در بعد اقتصادي بر جوامع مي گذارد:
اشتغال
كار از راه دور
كار در خانه
استخدام
بانكداري الكترونيك
تبليغات الكترونيك
خريد و فروش الكترونيكي ( بليت , گلدگوئيست و …)
حمل و نقل ( فيش آب و …)
امور بازرگاني
خدمات اداري ازجمله تاثيرات اقتصادي اينترنت است
اهميت اينترنت در توسعه اقتصادي با اشاره به تاثيرات و پيامدهاي اقتصادي آن به شرح زير بيشتر روشن مي شود :
كشورها با دستيابي به اطلاعات مي توانند موقعيت اقتصادي خود را در صحنه بين المللي بسنجند، حفظ كنند و يا تغيير دهند.
شبكه هاي اطلاعاتي شيوه گردش پول را در بازارهاي دنيا تغيير مي دهد و تاثيرات خاص خود را به جا مي گذارد.
كمپانيها و افراد صاحب سرمايه از طريق شبكه هاي اطلاعاتي ازادي بي نظيري در نقل و انتقال پول و سهام و اوراق بهادار پيدا مي كنند.
احتمالاً غناي اطلاعاتي و در اختيار داشتن نرم افزارهاي لازم در كشورهاي پيشرفته، به استثمار اقتصادي نامريي مي انجامد.
اطلاعاتي اينترنتي زمينه فكري مناسب و تقاضاي لازم را در جهان سوم ايجاد مي كند.
خدمات بانكي از راه دور تاثيرات اساسي بر تجارت در گردش مي گذارد.
تكنولوژي اطلاعات در بين المللي شدن توليد و بازار اساساً تاثير مي گذارد.
ارتقاي شركتهاي اقتصادي بستگي تام به تلاش اگاهانه براساس آخرين داده ها خواهد داشت.
با گسترش شبكه بين المللي اطلاعات و با توجه به اطلاعات يكسويه غربي احتمالاً شيوه اي از يك زندگي مصرفي سرمايه داري تبليغ خواهد شد.
شركت هاي بزرگ خواهند توانست نيروي انساني متخصص مورد نياز خود را از هزاران كيلومتر دورتر در كشورهاي در حال توسعه با دستمزد پايين تر استخدام كنند.
با گسترش تكنولوژي اطلاع رساني، توليد كنندگان به بازارهاي گسترده تر و مصرف كنندگان به امكانات بيشتر دست خواهند يافت.
اينترنت به امور اقتصادي و مبادله اقتصادي سرعت مي بخشد.
با بهره گيري از اينترنت امكان دستيابي به بازارهاي جديد بيشتر مي شود.
با توجه به اينكه در جهان امروز، اطلاعات به كالايي استراتژيك تبديل شده است اطلاعات اقتصادي از اين امر مستثني نيست.
تسلط بر توليد، كنترل و مبادله اطلاعات اينترنتي امتياز بزرگي است كه هر سازمان اقتصادي به آن نياز دارد.
اطلاعات اينترنتي زير بناي اقتصاد، فعاليت اقتصادي و موفقيت اقتصادي خواهد شد.
اطلاعات اينترنتي براي تشخيص استراتژي و تصميمات كار و كسب مفيد و ارزنده خواهد بود.
هزينه هاي تبليغاتي شركت هاي اقتصادي كاهش خواهد يافت.
كاغذ بازي و هزينه هاي كاغذبازي كاهش خواهد يافت.
كارآيي و سرعت كار بهبود خواهد يافت.
معرفي محصولات با سرعت و سهولت انجام خواهد شد.
يافتن شركاي اقتصادي آسانتر خواهد شد.
آگهي الكترونيكي در ارزان ترين شكل ارايه خواهد شد.
اينترنت قدرت مشتري را در برابر فروشنده بالا مي برد.
انتخاب كالا براي مشتري سهل و آسان مي شود.
و بالاخره توسعه اطلاعات، پايه توسعه فكر اقتصادي و زيربناي اقتصاد يكپارچه جهاني خواهد شد
بطور كلي مي توان گفت : ديدگاههاي اسطوره اي درباره اينترنت در حال واقع بينانه شدن است