عناب درختی است که ارتفاع آن تا 8 متر می رسد نوعی از این درخت مستقیم و باریک است و نوعی دیگر بصورت کج و معوج بالا می رود .
عناب بومی مناطق گرمسیر است کشت آن در شمال آفریقا ،جنوب اروپا و نواحی مدیترانه رواج درد .
برگهای این درخت کوچک ، زیبا ، شفاف ،متناوب و دندانه دار است . گلهای آن کوچک و برنگ سبز مایل به زرد می باشد. میوه این درخت که عناب نامیده می شود برنگ قرمز و بشکل تخم مرغ ودارای یک هسته است .طعم عناب کمی شیرین است.
درخت عنّاب Zizy phus vulgaris
درخت عنّاب از خانواده Rhona ceae است و آن را به لاتين zizyphum و به يــوناني zizyphun مي گويند.
درخت عناب داراي خانواده نسبتاً بزرگي است و تاكنون چهل جور از آن شناسايي شده و بعضي مورد بهره برداري قرار گرفته است، بومي كناره هاي اقيانوس آرام و آمريكاي شمالي است و در همه جـاي ايـــران مي رويد. تنه اصلي آن صاف و نسبتاً راست ولي شاخه هاي فرعي ناهموار مي باشد. در نواحي گرم پيوسته سبز است و در ديگر آب و هواها و مناطقي كه چهار فصل دارد برگهايش مانند ديگر درختان خزان مي كند. از دوره هاي بسيار دور چينيان اين درخت را مي شناخته و آن را پرورش مي داده اند و از محصول آن بهره مي برده اند، ولي از آنجا كه قومي راز دارند تا مدتها در ديگر سر زمينها كسي از آن آگاهي نداشت.
درخت عناب، تيغ دار و داراي برگهاي متناوب است تاكنون انواع مختلفي از آن در مناطق گرم قاره آسيا و آمريكا شناخته شده است. به علت زيبايي برگها و تنه درختان جوان، گونه اي از درخت عناب را جزء گياهان زينتي در پاركها كشت مي كنند. درخت عناب معمولي كه براي استفاده از ميوه آن كاشته مي شود، بومي جنوب آسيا و جنوب اروپا بويژه حوضه مديترانه است. پوست ميوه رسيده سرخ خوشرنگ و بخش خوراكي آن سفيد مايل به شيري است، مزه آن كمي شيرين، مطبوع، كمي لعابدار و چسبناك است. برگهاي درخت عناب كوچك دندانه دار، بيضي شكل، براق و بدون كرك و داراي سه رگبرگ طولي است. تنه درخت جوان، سرخ مايل به زردي مي باشد و در بهار و تابستان، با رنگ برگها كه سبز روشن است، بويژه هنگامي كه ميوه اش مي رسد هماهنگي ويژه و چشم انداز بسيار زيبايي دارد. در دو طرف هر دمبرگ، در روي ساقه، زايده هايي به شكل خارهاي محكم و تيزي مي رويد، سپس چوبي مي شود و بطور دايمي در روي شاخه ها باقي مي ماند.
گلهاي درخت عناب بيشتر خوشه اي، كوچك و زرد رنگ است. در برخي درختان دمگل آن بسيار كوتاه به نظر مي رسد كه به ساقه چسبيده است گلها روي شاخه هاي جوان در محل جوانه كنار برگها به شـــكل دسته هاي كوچك مي رويد و داراي پنج گلبرگ ريز، جدا و پنج پرچم و مادگي دوبرچه اي است.
ميوه درخت عناب ناشكوفا، گوشتي، در آغاز سبز و براق است، كم كم زرد مي شود و وقتي رسيد به رنگ سرخ تيره و بسيار زيبا در مي آيد. عنابي، رنگ مخصوص اين ميوه است كه در پاييز مي رسد و در لابلاي برگها خودنمايي مي كند و مانند ميوه هاي ديگر مصرف مي شود.
پرورش درخت عناب براي توليد چوب :
بعضي درختان عناب كه تا هشت متر قد مي كشد براي بدست آوردن چوب قشنگي كه دارد پرورش داده مي شود. اين درختان را معمولاً در درّه ها نزديك به هم مي نشانند. نزديكي درختان به يكـديگر مـوجب مي شود كه به جاي شاخ و برگ فراوان و ميوه دهي، فقط مانند درختان تبريزي قد بكشند. اين درختان در چنين وضعي داراي تنه اي صاف، راست، بدون گره خواهند بود در نتيجه چوب مرغوبي حاصل مي شود. چوب درخت عناب پس از برش، سرخ رنگ و خالدار، مايل به زردي و رگه دار مي باشد. چون بسيار محكم و زيبا است براي ساختن اشياي زينتي مانند مجسمه، عصا، تسبيح به كار مي رود و در منبت كاريها و همچنين در ساختن ميز و صندلي و در و پنجره از آن استفاده مي شود. داخل تنه درخت به خلاف چنار و گردو پوك نمي شود.
کشت و پرورش درخت عناب :
درخت عناب در تمام نقاط ايران مي رويد محصول مي دهد و با بيشتر آب و هواي مناطق ايران سازگار است. اين درخت در برابر كم آبي بسيار مقاوم است.
روش تكثير :
براي زياد كردن اين گياه چهار راه وجود دارد :
1- جابجايي پاجوشها
2- قلمه زدن
3- خوابانيدن
4- كشت بذر
ولي بهترين راه زياد كردن درخت عناب همان جابجايي پاجوشهاي ريشه دار است زيرا مطمئن تر خواهد بود.
درخت عناب را معمولاً پيوند نمي زنند زيرا نوع مرغوبتري ندارد. ولـي در صورت پيوند زدن، نهالها زودتر به بار مي نشيند.
فاصله درختان عناب از يكديگر بسته به اين كه درخت به چه منظوري كاشته مي شود فرق مي كند اگر هدف بدست آوردن ميوه باشد بايد نهالها چهار تا پنج متر دورتر از يكديگر نشانده شوند. ولي اگر براي تهيه چوب مبادرت به درخت كاري كنند حدود نيم متر تا شصت سانتيمتر فاصله كفايت مي كند.
آفتهاي مهم درخت عناب :
آفت مهم اين درخت فقط از مگس عناب نامبرده شده است. نام علمي آن Tarpomya vensuniana از خانواده Tephritidae مي باشد. حشره كامل، مگس كوچكي است كه روي ميوه عناب تخم ريزي مي كند. لارو پس از بيرون آمدن از تخم، از گوشت ميوه تغذيه مي كند شفيره اين حشره در فصل زمستان در خاك باقي مي ماند به همين علت براي مبارزه با آن، يخ آب زمستاني و سمپاشي پس از گل سفارش شده است.
ترکیبات شیمیایی:
عناب دارای لعاب فراوان ف حدود 5% مواد پروتئینی ، 4%مواد قندی و مقدر زیادی ویتامین C و املاح می باشد . در عصاره آبی چوب عناب اسید زی زی فیک و اسید زی زی فوماتیک وجود دارد .
خواص داروئی:
عناب از نظر طب قدیم ایران معتدل است . البته ابو علی سینا اعتقاد داشت که عناب کمی سرد است .
- عناب بدلیل داشتن لعاب زیاد نرم کننده سینه است .
- ملین است مخصوصا اگر آنرا با آب و یا شیر بجوشانید .
- ادرار را زیاد می کند .
- عناب آرام کننده اعصاب است .
- خون را تمیز می کند .
- ضد سرفه است .
- خواب آور است و بیخوابی را برطرف می کند .
- جوشانده پوست درخت عناب داروی ضد اسهال است .
- آسم وتنگی نفس را برطرف می کند .
- برای معالجه و التیام زخمهای کهنه گرد ریشه خشک شده عناب را روی آنها بپاشید .
- هسته عناب خواب آرو است .
- خستگی شدید را برطرف می کند.
- رشد موی سر را زیاد می کند.
- جوشانده عناب گرفتگی صدا را برطرف می کند .
- جوشانده عناب برای سرفه و درد سینه مفید است.
- برای برطرف کردن ورم چشم ، عناب را به چشم بمالید.
- دستگاه هاضمه را تقویت می کند .
- حافظه را تقویت می کند.
- کم اشتهایی را برطرف می کند.
- هرگاه که احساس غمگینی کرده و گریه میکنید یک فنجان دم کرده عناب لبخند به لبهای شما می آورد.
- و بالاخره برای درمان سرطان آب عناب را با کاهو بخورید .
طرز استفاده:جوشانده عناب : 50 گرم عناب را در یک لیتر آب ریخته و بجوشانید تا حجم آن دو سوم شود.جوشانده عناب و جو : 14 دانه عناب را با 25 گرم جو پوست کنده مخلوط کرده و در 2 لیتر آب ریخته و آنقدر بجوشانید تا جو باصطلاح شکفته شود و 1/5لیتر آّب باقی بماند . این جوشانده را بگذارید تا ته نشین شود . سپس روی آنرا بردارید و بنوشید .
خیس کرده عناب : تعداد 20 دانه عناب را با 30 دانه مویز دانه گرفته و 30 دانه سپستان و 17 گرم شاخه گلدار بنفشه در نیم لیتر آب خیس کنید و بگذارید تا صبح بماند سپس آنرا صاف کرده و با 50 گرم شیر خشت و 50 گرم ترنجبین مخلوط کنید تا کاملا حل شود سپس قدری گلاب به آن اضافه کرده و بنوشید .
مضرات : عناب در اشخاص سرد مزاج تولید گاز و نفخ می کند . اینگونه اشخاص باید عناب را با شکر و مویز بخورند . ضمنا عناب نیروی جنسی را کم می کند بنابراین باید با غذاهای محرک مانند عسل خورده شود .
منابع :
سایت اینویستا
سایت وایزگیگ
پایگاه جامع اطلاع رسانی پزشکان ایران
ایران مانیا