مقدمه
هيدروژن تنها عنصري است كه در هيچ يك از گروه هاي جدول تناوبي عنصرها محل مناسبي براي آن وجود ندارد. هيد روژن از بعضي جهات به فلزهاي قليايي و از جهاتي هم به هالوژنها شباهت دارد. ولي تفاوت آن با عنصرهاي اين دو گروه به قدري است كه مي توان گفت هيدروژن در جدول تناوبي عنصرهابراي خود موقعيتي منحصر به فرد دارد. . تشكيل يونهاي مثبت ومنفي از هيدروژن در مقايسه با فلزهاي قليايي و هالوژنها مشكلتر است . هيدروژن فراوانترين عنصر در كره زمين است . آب كه 19/11درصد وزني آن هيدروژن و81/88 درصد وزني آن اكسيژن است 70 درصد سطح زمين را به صورت اقيانوسها ، رودخانه ها درياچه ها و ساير منابع آبي مي پوشاند . مقدار هيدروژن در جو زمين بسيار اندك است . هيدروژن در زمين به صورت تركيب با ساير عنصرها يافت مي شود . علاوه بر آب موجود در هيدروفسفر در گياهان و جانوران نيزمقدار قابل توجهي آب وجود دارد. همچنين درگياهان و جانوران مقداري هيدروژن به صورت تركيب در پروتوئينها چربيها و قندها يافت مي شود . هيدروژن يكي از عنصرهاي سازنده سوختهاي فسيلي نيز به شمار مي رود.
- خواص هيدروژن
هيدروژن سبكترين عنصر است و مولكول آن گازي بيرنگ بي بو .و بي طعم است . خواص هيدروژن در جدول 1-1 خلاصه شده است . دماي جوش و دماي ذوب بسيار كم هيدروژن نشانه اي از ضعيف بودن نيروهاي جاذبه بين مولكولي در حالتهاي مايع و جامد آن است . چگالي هيدروژن در حدود چگالي هواست . و انحلال پذيري آن در آب بسيار كم است .
هيدروژن گازي آتشگير است و با آن بايد با احتياط كاركرد. هيدروژن در دماي زياد يا بر اثر جرقه الكتريكي با اكسيژن تركيب شده، آب مي دهد هوايي كه حداقل 1/4 درصد تا حداكثر 2/74 درصد حجمي هيدروژن داشته باشد بالقوه منفجر شونده است .
| خواص مولكولي | خواص اتمي | ||
| دماي ذوب | 2/259- | انرژي يونش | 5/1312 |
| دماي جوش | 8/252- | الكترونخواهي | 7/72 |
| چگالي | الكترونگاتيوي(مقياس پاولينگ) | 1/2 | |
| طول پيوند | 742/0 | شعاع اتمي | 37/0 |
| انرژي تفكيك پيوند | 436 | شعاع يوني | 1/2 |
انرژي تفكيك شونده پيوند هيدروژن – هيدروژن نسبتا زياد است و از اين رو مولكول هيدروژن بسيار پايدار است .
چون مقدار زيادي انرژي براي گسستن پيوند H-H لازم است فعاليت شيميايي اين مولكول زياد نيست و بسياري از واكنشهاي آن كند است . از اين رو انجاميك واكنش رضايتبخش با مولكول به دماي زياد ياكاتاليزگر نياز دارد. اين كاتاليزگرها در بسياري از موارد مولكول را شكسته به اتم تبديل مي كنند. اتمهاي هيدروژن از نظر شيميايي بسيار فعالند.
يون صرفا يك پروتون است و هيچ يون مثبت ديگري كه داراي بار 1+ باشد به كوچكي يون هيدروژن و چگالي بار هيچ يوني به بزرگي چگالي بار يون نيست زيرا در يون هيدروژن بار مثبت پروتون كاملا بدون حفاظ است . اگر چه در منطقه بالاي جو وجود دارد. ولي معمولا با يك يا تعداد بيشتري مولكول آب همراه است يون را در محلول آبي به صورت يون هيدرونيوم نشان مي دهند.
آرايش الكتروني هيدروژن به صورت است و به دو طريق مي تواند به آرايش گاز نجيب بعدي يعني هليم برسد: (1) با اضافه شدن يك الكترون به آن و تشكيل يون هيدريد يا (2) توسط اشتراك الكترون با اتم ديگر در يك پيوند كووالانسي . هيدروژن در بيشتر تركيبهاي خود پيوند كووالانسي دارد.
مولكول هيدروژن كه دو پروتون و دو الكترون دارد ، سبكترين و سادهترين ملكول است . تشكيل پيوند هيدروژني يكي از خواص ويژه هيدروژني است كه به وسيله پيوند كووالانسي به يك اتم كوچك و كاملا الكترونگاتيو متصل شده است . يون هيدريد فقط از تركيب هيدروژن با فلزهايي ك به آساني الكترون از دست مي دهند تشكيل مي شود .
مانند سديم هيدريد NaH
اغلب، مولكول هيدروژن به صورت يك عامل كاهنده عمل مي كند و عدد اكسايش آن از صفر به يك تغيير مي كند مانند كاهش آهن (II)اكسيد به آهن فلزي در كليه واكنشهايي كه در بخشهاي بعد ذكر شده اند جز در مورد تشكيل هيدريد فلزها مولكول هيدروژن يك عامل كاهنده است و در محصولاتي كه به دست مي آيد، هيدروژن عدد اكسايش 1+ دارد و به وسيله پيوند كووالانسي به عنصري با الكترونگاتيوي بيشتر متصل شده است . در هيدريد فلزها عدد اكسايش هيدروژن 1- است.
- ايزوتوپهاي هيدروژن
هيدروژن سه ايزوتوپ دارد كه فراوانترين آنها هيدروژن معمولي( پروتونيوم) با عدد جرمي يك است و در هسته خود يك پروتون دارد و با علامت نشان داده مي شود . دو ايزوتوپ ديگر هيدروژن عدد جرمي 2 و 3 دارند. ايزوتوپي كه داراي عدد جرمي دو است در هسته خود يك پروتون و يك نوترون دارد و آن را دوتريم يا هيدروژن سنگين مي نامند. و آن را با علامت يا D مشخص مي كنند. هيدروژني كه داراي عدد جرمي سه است در هسته خود يك پروتون و دو نوترون دارد و تريتيم خوانده مي شود و آن را با علامت يا T مشخص مي كنند . تريتيم بر خلاف هيدروژن معمولي و دوتريم كه هسته پايدار دارند پرتوزا است . مقدار ترتيم در طبيعت فوق العاده كم است و آن را معمولا از طريق واكنشهاي هسته اي بين ليتيم و نوترون به دست مي آورند.
در يك واكنش معين نسبت اجزاي سازنده محصول به دست آمده توسط هر يك از اين سه ايزوتوپ يكسان است زيرا آرايش الكتروني هر سه ايزوتوپ به صورت است . مثلا در واكنش كلر با هيدروژن معمولي دوتريم و تريتيم به ترتيب TCI .DCL. HCL تشكيل مي شود . تنها تفاوت اين واكنشها در سرعت آنها ست كه براي هيدروژن معمولي از همه بيشتر و براي تريتيم ازهمه كمتر است .خواص فيزيكي و هم چنين در جدول 1-2 با هم مقايسه شده است توجه كنيد كه ايزوتپهاي هيدروژن از نظر خواص شيميايي يكسانند.
جدول 1-2 مقايسه خواص فيزيكي و هم چنين
| دماي ذوب | 2/259- | 4/254- | دماي ذوب | 0/0 | 8/3 |
| دماي جوش | 8/252- | 5/249- | دماي جوش | 0/100 | 4/101 |
| طول پيوند | 742/0 | 742/0 | چگالي
در دماي |
997/0 | 10/1 |
| انرژي تفكيك پيوند | 436 | 441 | |||
| گرماي ذوب | 117/0 | 196/0 | گرماي ذوب | 002/6 | 270/6 |
| گرماي تبخير | 903/0 | 225/1 | گرماي تبخير | 6/40 | 6/41 |
3-1 واكنشي هاي هيدروژن
در اين بخش به بررسي واكنشهاي هيدروژن مي پردازيم.
الف ) واكنش با عنصرها مولكول هيدروژن با بسياري از عنصرها به طور مستقيم تركيب مي شود. واكنشهاي هيدروژن با نافلزها در دماي زياد صورت مي گيرد و در اين واكنشها تركيبهايي با پيوند كووالانسي تشكيل مي شود مثلا هيدروژن با تمام هالوژنها تركيب مي شود و هيدروژن هاليدها را به وجود مي آورد. هيدروژن برميد را مي توان در آزمايشگاه با عبور دادن مخلوط هيدروژن و برم از روي كاتاليز گر در دماي تهيه كرد.
آمونياك را در صنعت از تركيب مستقيم هيدروژن و نيتروژن به دست مي آورند.
تركيب هيدروژن با اكسيژن جهت توليد آب، اگر چه يك واكنش گرماده است ولي در دماي معمولي بسيار كند است .
انجام اين واكنش در دماي در مجاورت كاتاليزگر به كندي صورت مي گيرد ولي در دماي با انفجار شديد همراه است . از اين واكنش در مشعلي كه سوخت آن اكسيژن و هيدروژن است براي رسيدن به دمايي در حدود استفاده مي شود.
مولكول هيدروژن در دماي زياد با بخار گوگرد تركيب مي شود و هيدروژن سولفيد مي دهد . اين واكنش چندان گرماده نيست .
هيدروژن با فلزهاي فعال هيدريد هاي نمك مانند مي دهد مثلاليتيم هيدريد جامدي است متبلور و سفيد رنگ و در دماي ذوب مي شود.
ب) واكنش با اكسيد فلزها
مولكول هيدروژن با اكسيد بعضي از فلزها ( آنهايي كه در سري الكتروشيميايي زير Fe قرار گرفته اند ) تركيب مي شود و فلز را آزاد مي كند
اين نوع واكنش در مقايسه با بيشتر فرايندهاي صنعتي گران است ولي از آن براي به دست آوردن فلزهاي گرانقيمت نظير تنگستن و طلا استفاده مي شود.
ج) هيدروژن دار كردن
منظور از هيدروژن دار كردن اضافه كردن دو اتم هيدروژن مربوط به مولكول به يك تركيب سير نشده است . براي انجام اين واكنش غالبا از كاتاليز گر استفاده مي كنند. واكنش هيدروژن دار كردن معمولا در فشار زياد صورت مي گيرد.
در بيشتر موارد هدف از هيدروژن دار كردن اضافه كردن هيدروژن به پيوند دوگانه كربن – كربن در يك تركيب آلي يا مخلوطي از تركيبهاي آلي است .
يك مثال ساده هيدروژن دار كردن اتيلن است .
روغنهاي نباتي مايع حاصل از لوبياي سويا، پنبه دانه و نارگيل را توسط هيدروژن دار كردن به چربيهاي جامد تبديل مي كنند . در سالهاي اخير، توجه زيادي به مايع كردن زغال سنگ مبذول شده است .
در اين فرايند مولكولهاي سير نشده در زغال سنگ هيدروژن دار مي شود هيدروژن دار شده كربن – كربن تحت فشار و دماي زياد شكسته مي شود و بدين ترتيب مولكولهاي بزرگتر به مولكولهاي كوچكتر با جرم مولي كمتر تبديل مي شوند . افزودن 2 الي 3 درصد وزني هيدروژن به زغال سنگ، روغن سنگيني مي دهد كه مي توان از آن در نيروگاه ها به عنوان سوخت استفاده كرد . با افزودن 6 درصد يا بيشتر هيدروژن به زغال سنگ مخلوط قابل تقطيري از روغنهاي سبك به دست مي آيد . جستجو براي يافتن راهي كه بتوان زغال سنگ را تا مرحله توليد متان هيدروژن دار كرد، ادامه دارد، زيرا از متان توليد شده مي توان به جاي گاز طبيعي به عنوان سوخت استفاده كرد.
فرايند ديگري كه از نظر صنعتي حائز اهميت است هيدروژن دار كردن كربن مونوكسيد و تبديل آن به متانول (متيل الكل يا الكل چوب ) است
90 درصد متانول به عنوان حد واسط ( تركيب مياني ) براي توليد ساير مواد شيميايي به كار مي رود و از 10 درصد بقيه هم به عنوان حلال استفاده مي شود.
1-4 هيدروژن و سري الكتروشيميايي
سري الكتروشيميايي فهرستي از عنصرها (معمولا فلزها ) است كه بر حسب كاهش تمايل اين عنصرها به از دست دادن الكترون در محلول آبي تنظيم شده است ( جدول 1-3 )
در اين سري يك فلز آزاد مي تواند از محلول آبي يون فلزي كه در زير آن قرار گرفته است فلز مربوط را آزاد كند. مثلا :
در اين واكنش فلز منيزيم و يون مس (II) كاهيده شده است .
هيدروژن در اين فهرست به عنوان يك نقطه مرجع است . فلزهايي كه در اين سري بالاي هيدروژن قرار گرفته اند از محلول يك اسيد هيدروژن آزاد
مي كنند و آنهايي كه زير هيدروژن قرار گرفته اند نمي توانند از محلول اسيد هيدروژن را جا به جا كند.
درجه سهولت تشكيل و كاهش اكسيد فلز نيز با موقعيت آن در اين سري ارتباط دارد فلزهايي كه فعاليت شيميايي آنها از همه كمتر است -يعني فلزهايي كه در پايين اين سري قرار گرفته اند- به احتمال زياد در طبيعت به حالت آزاد يافت مي شوند و اكسيد آنها ( كه از راه مستقيم به دست نمي آيد ) به آساني كاهيده مي شود.
1-5 پيوند هيدرزوژني
وقتي اتم هيدروژن با يك اتم الكترونگاتيوي پيوند كووالانسي تشكيل مي دهد چگالي الكترون در اطراف اتم كوچك هيدروژن كم مي شود زيرا اتم الكترونگاتيو زوج الكترون پيوندي را به شدت به سوي خود جلب مي كند . در چنين شرايطي اتم هيدروژن مي تواند با اتم الكترونگاتيو ديگر پيوند دهد . اين نوع پيوند را پيوند هيدروژني مي نامند و تشكيل آن نتيجه پيدايش نيروي جاذبه الكترواستاتيك است . قويترين پيوند هيدروژني بين اتم H و اتمهاي الكترونگاتيو F. N.O تشكيل مي شود . مثلا بلور هيدروژن فلوئوريد داراي زنجيره هاي بلند نامتناهي است كه در آنها هر اتم هيدروژن با يك اتم فلوئور پيوند كووالانسي و با اتم فلوئور ديگر پيوند هيدروژني دارد. اين زنجير به علت وجود جفت الكترونهاي تنها روي اتمهاي فلوئور به صورت زيگ زاگ است .
استحكام پيوند هيدروژني در HF به اندازه كافي زياد است به طوري كه در حالت مايع هم دوام پيدا مي كند اما در اين حالت طول زنجيرها كوتاهتر و متغير است . پيوند هيدروژني در HF گازي هم وجود دارد ولي در اين حالت طول زنجير باز هم كمتر مي شود در HF گازي گونه هاي تا شناخته شده اند.
اثر تشكيل پيوند هيدروژني بر خواص تركيبها را مي توان به خوبي در هيدريد نافلزها مشاهده كرد _( جدول 1-4 ) .
فراريت سيلان با توجه به بيشتر بودن جرم مولي آن نسبت به از متان كمتر است . دماي جوش از بيشتر است . ولي براي هريك از زوجهاي ، تركيبي كه جرم مولي كمتر دارد به سبب وجود پيوند هيدروژني و انرژي بيشتري كه براي شكستن پيوندهاي هيدروژني بين مولكولي لازم است دماي ذوب و دماي جوش بيشتري دارد.
| هيدريد نافلز | خواص | |||
| حالت فيزيكي | جرم مولي | دماي ذوب | دماي جوش | |
| متان ،
(غير قطبي ) سيلان ، (غير قطبي) |
گاز بيرنگ
گاز بيرنگ |
042/16
092/32 |
48/182-
0/185- |
49/161-
2/111- |
| آمونياك ،
(قطبي ، پيوند هيدروژني) فسفين ، (قطبي ) |
گاز بيرنگ
گاز بيرنگ |
030/17
998/33 |
7/77-
81/133- |
4/33-
78/87 |
| آب
(قطبي ، پيوند هيدروژني ) هيدروژن سولفيد ، (قطبي) |
مايع بيرنگ
گاز بيرنگ
|
015/18
076/34 |
00/0
60/83- |
00/100
75/60- |
| هيدروژن ، فلوئوريد HF
(قطبي ، پيوند هيدروژني) هيدروژن كلريد ، (قطبي) |
مايع بيرنگ
گاز بيرنگ |
006/20
461/36 |
04/83-
2/114- |
54/19
9/84 |
1-6 طرز تهيه و كاربردهاي هيدروژن
هيدروژن را به راههاي گوناگون مي توان تهيه كرد.
الف ) طرز تهيه هيدروژن در صنعت هيدروژن در صنعت به طور عمده از واكنش آب و هيدروكربنها به دست مي آيد . هيدروكربنها در حضور بخار آب به هيدروژن و كربن ديوكسيد يا كربن مونوكسيد تبديل مي شوند . با استفاده از فرمول عمومي براي هيدروكربنهاي سير شده كه در آن n عدد صحيح است
واكنش اصلي به صورت زير مي باشد :
در اين واكنش بخار هيدروكربن با بخار آب از روي كاتاليزگر نيكل در دمايي بين تا تحت فشار معمولي عبور داده مي شود . براي به دست آوردن هيدروژن خالص ابتدا مخلوط گازي حاصل را با بخار آب از روي كاتاليز گر عبور مي دهند تا به تبديل شود.
سپس با وارد كردن اين گازها تحت فشار در آب سرد يا در محلول يك آمين كربن ديوكسيد حل مي شود و به آساني از هيدروژن كه نامحلول است جدا مي شود .
هيدروژن داراي درجه خلوص زياد را مي توان از الكتروليز آب در مجاورت يك باز نظير NaOH تهيه كرد. وجود باز براي بالا بردن رسانايي الكتريكي است .
اين روش پر خرج است زيرا مقدار زيادي الكتريسيته مصرف مي كند.
هيدروژن به عنوان يك محصول فرعي در هنگام تهيه بنزين نيز به دست مي آيد . براي تهيه بنزين هيدروكربنها داراي جرم مولي زياد از روي كاتاليز گر در دماي زياد عبور مي دهند تا اين هيدروكربنها بر اثر تجزيه شدن به هيدروژن و مخلوطي از تركيبهايي با جرم مولي كمتر كه براي بنزين مناسب هستند تبديل شوند.
ب) طرز تهيه هيدروژن در آزمايشگاه
براي تهيه هيدروژن در آزماايشگاه مي توان از اثر فلز روي بر اسيدهاي معدني رقيق استفاده كرد. مثلا
تعدادي از فلزها نظير قلع آلومينيوم روي و سيلسيم ( كه يك نيم رسنا ست ) از محلول آبي يك باز قوي مثل سديم هيدروكسيد هيدروژن آزاد مي كنند.
هيدروژن به طور عمده براي توليد آمونياك و هيدروژن دار كردن محصولات نفتي روغنهاي نبياتي مايع و CO ( براي توليد متانول ) و همچنين به عنوان سوخت ( از جمله سوخت موشك ) و براي كاهيدن كانيهاي حاوي اكسيد برخي از فلزها به كار مي رود.
1-7 تركيبهاي دوتايي هيدروژن
تركيبهاي دوتايي هيدروژن با عنصرهاي گروههاي اصلي جدول تناوبي از همه بهتر شناخته شده اند بيشتر اين تركيبها فرمولهاي شيميايي ساده دارند و مي توان فرمول شيميايي آنها را از روي آرايش الكتروني اتمهاي عنصرهايي كه هيدروژن به آنها متصل است نتيجه گرفت .
1-7-1 هيدريدهاي نمك مانند
هيدروژن با فلزهاي گروه IA و با كلسيم استرونسيم و باريم از گروه IIA كه همگي به آساني يون مثبت مي دهند تركيبهاي يوني داراي يون هيدريدH توليد مي كند . اين تركيبها هيدريدهاي نمك مانند خوانده مي شود و بر اثر حرارت به فلز و هيدروژن تجزيه مي شوند.
ويژگي ديگر اين هيدريد ها اين است كه به محض تماس با آب تجزيه مي شوند و هيدروژن آزاد مي شود.
1-7-2 هيدريدهاي كووالانسي
هيدروژن با عنصرهاي گروههاي IVA تا VIIA كه بيشتر آنها نافلز هستند تركيبهاي دوتايي كووالانسي مانند مي دهند.
بيشتر هيدريدهاي كووالانسي در دمايموي گازي شكل هستند . اين تركيب بجز چند مورد وقتي به حالتهاي مايع و جامد سرد شوند. به صورت مولكولهاي تنها ( غير مجتمع ) وجود دارند اما هيدروژن فلوئوريد آب و آمونياك به دليل وجود پيوند هيدروژني به حالت مولكولهاي چند تايي ( مجتمع ) وجود دارند.
در هر يك از گروهها پايداري حرارتي هيدريدهاي كووالانسي با افزايش عدد اتمي و شعاع اتمي عنصري كه به هيدروژن متصل است كم مي شود مثلا تجزيه حرارتي آمونياك مشكلتر از فسفين است و فسفين هم به نوبه خود از لحاظ حرارتي خيلي پايدارتر از ارسين است. اين ترتيب كم شدن پايداري حرارتي با ترتيب كاهش قدرت پيوند كووالانسي بين هيدروژن و اتمي كه به آن متصل است هماهنگي دارد و به خوبي در مقدار گرماي تشكيل استاندارد اين تركيبها منعكس است
آمونياك در آب به صورت باز و هيدروژن فلوئوريد در آب به صورت اسيد عمل مي كند . آب مي تواند هم نقش اسيد و هم نقش باز را ايفا كند . همان گونه كه ملاحظه مي شود با افزايش گروه يا عبارت ديگر با افزايش الكترونگاتيوي عنصري كه به هيدروژن متصل است قطبيت پيوند كووالانسي بين هيدروژن و عنصر مورد نظر افزايش مي يابد و در نتيجه هيدريد آن بيشتر به صورت اسيد عمل مي كند . نظام مشابهي را در سريهاي ديگر نيز مشاهده مي كنيم . مثلا در ميان قطبيت پيوند در HCL بيشتراز و دربيشتر از است .
خلاصه
- هيدروژن تنها عنصري است كه در هيچ يك از گروههاي جدول تناوبي عنصرها محل مناسبي براي آن وجود ندارد.
- هيدروژن به صورت ايزوتوپهاي وجود دارد. اين ايزوتوپها از نظرخواص فيزيكي با يكديگر تفاوت دارند اما از نظر خواص شيميايي يكسانند اگر چه سرعت واكنشهاي آنها با يك واكنشگر معين تفاوت مي كند.
- اتم هيدروژن با آرايش الكتروني مي تواند از طريق اشتراك الكترون بين دو اتم (مثلا در H-H) با از دست دادن تنها الكترون ظرفيت خود و تشكيل يون وهم چنين با كسب الكترون و تشكيل يون هيدريد در تشكيل پيوندهاي شيميايي شركت كند.
- هيدروژن در واكنشهاي شيميايي با نافلزهايي مانند هيدريد تشكيل مي دهد اگر چه سرعت اين واكنشها بسته به فعاليت شيميايي( واكنش پذيري) نافلز متفاوت است و براي پيشرفت مناسب واكنش شرايطي متفاوتي را از نظر دما فشار و استفاده از كاتاليزگر بايد به كار برد.
- هيدروژن مي تواند اكسيد پاره اي از فلزها مانند آهن مس تنگستن قلع و سرب را در گرما به فلز مربوط كاهش دهد.
- از هيدروژن در واكنش هيدروژن دار كردن براي تبديل تركيبهاي آلي سير نشده كه پيوند دوگانه كربن – كربن دارند به تركيبهاي سير شده استفاده مي شود . مثلا تبديل روغنهاي مايع حاصل از لوبياي سويا يا پنبه دانه به روغنهاي جامد.
- وقتي اتم هيدروژن با يك اتم الكترونگاتيو مانند O,NFپيوند داشته باشد. به علت كشيده شدن زوج الكترون پيوندي به سمت اتم الكترونگاتيو چگالي الكترون در اطراف اتم كوچك هيدروژن كم مي شود و در چنين شرايطي اتم هيدروژن مي تواند با اتم الكترونگاتيو مولكول ديگر پوند هيدروژني برقرار كند. ( مثلا HF.)
- هيدروژن از واكنشهاي بخار هيدروكربن با بخار آب در مجاورت كاتاليزگر يا در كشورهايي كه برق ارزان دارند از الكتروليز آب تهيه مي شود. در مقياس آزمايشگاهي مي توان هيدروژن را از واكنش يك فلز فعال مانند روي با يك اسيد به دست آورد.
- هيدروژن با فلزهاي گروه IAو با پاره اي از فلزهاي گروه IIA هيدريدهاي نمك مانند نظير NaHو .تشكيل مي دهد.
- هيدروژن با نافلزهايي مانند.N.FO هيدريدهاي كووالانسي مي دهد كه به علت اختلاف الكترونگاتيوي بين هيدروژن و اتم نافلز پيوندها در اين هيدريدها خصلت قطبي دارند و چنانچه آرايش فضايي مولكولهاي مربوط امكان دهد اين مولكولها دو قطبي هستند.
منابع و ماخذ :
كتاب شيمي توصيفي عنصرها دكتر منصور عابديني