وراثت در اسلام

جوانه هاي تربيتي

اسلام عنايت خاصي به تربيت , رشد و شكوفايي شخصيت افراد داشته و عوامل مختلفي را در رسيدن به اين هدف معرفي مي كند. يكي از اين عوامل «وراثت» مي باشد. البته شايد نتوان وراثت را از عامل همپاي آن , «محيط» جدا كرد و مجزا از آن بحث نمود ، بنابراين ناگزيريم در كنار بحث از وراثت، گريزي به مسأله محيط هم داشته باشيم.

روايات وارده در زمينه وراثت زياد و گسترده است كه برخي از آنها مستقيماً و برخي ديگر به طور ضمني بر مسأله وراثت دلالت مي كنند. به همين جهت ما به طور گذرا فقط به برخي از روايات اشاره مي كنيم و بررسي بيشتر را به خوانندگان گرامي واگذار مي كنيم.

وراثت در اسلام

 قرآن و مسأله وراثت، در قرآن آيه اي نيست كه به طور مستقيم به مسأله وراثت اشاره داشته باشد ، بلكه از مفهوم آيه مي توان اين موضوع را برداشت كرد. كه در اينجابه طور مختصر به آيه اي در اين زمينه اشاره مي شود:

خداوند متعال در سوره نوح آيه27 مي فرمايد: «اِنّك لاتَذَرهُم يضِلّوا عِبادك وَ لايلِدُوا اِلاّ فاجِراً وَ كفّارا » نوح گفت: « پروردگارا هيچ يك از كافران را زنده نگذار چرا كه اگر آنها را باقي بگذاري، بندگانت را گمراه مي كنند و جز نسلي فاجر و كافر به وجود نمي آورند.»

اين آيه هم بيانگر تأثير محيط مي تواند باشد و هم تأثير وراثت. نوح_عليه السلام_ اين سخن را به عنوان علت براي درخواستش بيان مي كند: اگر درخواست كردم كه همه آنها را هلاك كني، براي اين بود كه هيچ فايده اي در بقاي آنان نيست؛ نه براي مؤمنان و نه براي فرزندان خودشان. اما براي مؤمنان فايده ندارد؛ زيرا كه فرزند صالح نمي آورند. نوح_عليه السلام_ معناي اينكه كفار فاسق در آينده جز فاجر و كافر نمي زايند ، را از راه وحي فهميده بود.

وراثت در منظر روايات

 تعداد رواياتي كه به طور مستقيم به وراثت اشاره دارد اندك است و باقي رواياتي كه در اين مجال به آنها اشاره مي كنيم، جزء رواياتي است كه به طور ضمني بر مسأله وراثت اشاره دارد. از جمله رواياتي كه دربردارنده مضمون وراثت است عبارتند از:

پيامبر اكرم_صلي الله عليه و آله و سلم_ مي فرمايند: «اگر اسپرم مرد بر تخمك زن غالب شود، پسر شبيه مرد و فاميل او مي شود و اگر تخمك زن غالب شود، فرزند شبيه مادر و بستگان او مي شود.»

اين روايت در واقع بيانگر صفت غالب و مغلوب بودن ژنهاست. ژن هريك از والدين كه غالب شود، خصوصيت او در فرزند ظاهر و فرزند شبيه او مي شود.

در روايت ديگري از امام علي_عليه السلام_ است كه فرمودند: «سجاياي اخلاقي دليل پاكي وراثت و فضيلت ريشه خانوادگي است.»3

مطلب ديگري كه در برخي از روايات به آن تصريح شده ، اين است كه راه انتقال صفات را فقط از پدر و مادر به فرزندان نيست، بلكه نسلهاي گذشته را تا پنج يا ده پشت مؤثراست.

در روايتي از امام صادق_ عليه السلام_ آمده است: «خداوند زماني كه اراده كند فردي را خلق كند، تمام صورتهاي بين او و بين آدم را جمع مي كند واو را به صورت يكي از آنان خلق مي نمايد… .»

اين احاديث  به طورمستقيم به اثبات وراثت مي پردازد. اما احاديثي را كه به طور ضمني به اهميت مسأله وراثت و اثبات آن دلالت دارد، مي توان به سه زمان محدود كرد:

1. قبل از ولادت و انعقاد نطفه.
2. حين انعقاد نطفه، در زماني كه والدين در انديشه فرزندآوري هستند.
3. بعد از انعقاد نطفه و در دوران بارداري.

در اينجا به طور مختصر به هريك  از اين سه زمان اشاره مي كنيم:

 قبل از انعقاد نطفه

 – انتخاب همسر: در روايات متعدد براي گزينش همسري مناسب و ايده آل توصيه هاي زيادي شده كه به اختصار بيان مي كنيم: پيامبر اكرم_صلي الله عليه و آله وسلم_ فرمودند: «بنگر فرزند خود را كجا قرار مي دهي كه عِرق5 اثرگذار است.»

در روايتي ديگر فرمودند: «زن را براي زيبايي اش به همسري مگير، زيرا ممكن است جمال او باعث پستي و سقوط اخلاقي اش شود و همچنين به انگيزه مالش با او ازدواج نكن زيرا مال او مايه طغيانش مي گردد، بلكه به سرمايه دينش توجه كن و با زن باايمان ازدواج كن.»

2- دعا براي فرزنددار شدن: اين سنت يعني دعا براي فرزنددار شدن حتي در قرآن هم وجود دارد. در آيه74سوره فرقان خداوند مي فرمايند: «والذّين يقولونَ ربَّنا هَب لَنا مِن أزواجِنا و ذُرِياتِنا قُرهَ أعين وَ اجعلنا للمتّقين إماماً.»

همچنين در روايات هم به اين سنت اشاره شده است.

3- مراقبه قبل از انعقاد نطفه: اين عمل نوعي تأسي به پيامبر اكرم_صلي الله عليه و آله و سلم_ است. ايشان قبل از انعقاد نطفه حضرت زهرا_سلام الله عليها_ به امر خدا چهل روز به خانه نيامدند و در غار حرا به عبادت و روزه داري مشغول بودند و بعد از اين تهجد, نطفه حضرت زهرا_ سلام الله عليها_ بسته شد و چنان بانويي متولد شد كه اسوه تمام عالم است و به واسطه ايشان عالم خلقت آفريده شد.

حين انعقاد نطفه

 در اين زمينه روايات تأكيد دارد بر:

1- زمان آميزش: مثل اينكه اين عمل در روزهاي اول , وسط و آخر ماه نباشد و… .

2- حالات والدين در آن زمان: با ذكر خدا همراه بوده ، رو به قبله و پشت به قبله نباشد و… .

3- تغذيه والدين: در روايات بسياري به اين امر اشاره شده، امام صادق_عليه السلام_ فرمودند : «آثار كسب حرام در نسل انسان ظاهر مي شود.»

بعد از انعقاد نطفه

توصيه هاي اسلام در اين زمينه معطوف مي شود به دوران بارداري تا زمان شيردهي يعني تا زماني كه فرزند با مادر در تماس است. بنابراين در اين مرحله مادر نقش پررنگ تری نسبت به پدر دارد. البته به اين معنا نيست كه پدر در اين مرحله هيچ نقشي ندارد، بلكه بيشترين نقش او در رشد و تربيت جنين، توجه به نيازهاي اساسي مادر و تأمين بهداشت رواني و آسايش خاطر اوست.