تاثير كامپيوتر و اينترنت بر كودكان و نوجوانان

فناوری كامپیوتر بطور وسیع در جامعه گسترش پیدا كرده است و با تمامی جنبه های زندگی از مدرسه تا محل كار، خدمات بانكی، خرید و فروش، پرداخت مالیات و حتی رای گیری تلفیق شده است. امروزه این فناوری نقش مهمی در زندگی كودكان ایفاء می كند واین نقش بسرعت در حال افزایش است. بطوریكه تعداد كودكان 17-2 سال كه كامپیوتر را در منزل استفاده می كنند از 48% در سال 1996 به 70% در سال 2000 صعود كرده است. استفاده از اینترنت نیز از 15% به 52% دراین دور‌ه 5 ساله افزایش پیدا كرده است. اما آیا این فناوری زندگی كودكان را بهبود می بخشد.

علی رغم جنبه های مثبت از قبیل جنبه های آموزشی و ارائه خدمات ارتباطی و … رایانه و اینترنت جنبه های منفی نیز دارد. استفاده كنترل نشده كامپیوتر بویژه وقتی با دیگر فناوری ها از قبیل تلویزیون همراه باشد كودك را در معرض خطر اثرات مضر آن بر تكامل فیزیكی، اجتماعی و روانی قرار می دهد. كه از آنها می توان به مشكلات بینایی، صدمات سیستم اسكلتی، چاقی، اثر بر مهارتهای اجتماعی، مشكلات ارتباطی در خانواده و اعتیاد الكترونیكی اشاره كرد.در صورتیكه كامپیوتر صحیح استفاده شود اثرات مثبتی دارد . با رعایت نكاتی هنگام استفاده از كامپیوتر می توان مطمئن شد كه استفاده از كامپیوتر زندگی كودكان را در حال و آینده بهبود می بخشد.از آنجائیكه كامپیوتر در همه جای زندگی حاضر است، مهم است كه بفهمیم چگونه این تكنووژی می تواند رشد و تكامل كودكان را بهبود ببخشد یا منحرف كند.
فناوری كامپیوتر بطور وسیع در جامعه گسترش پیدا كرده است و با تمامی جنبه های زندگی از مدرسه تا محل كار، خدمات بانكی، خرید و فروش، پرداخت مالیات و حتی رای گیری تلفیق شده است. مهمترین تغییراتی كه این فن آوری بوجود آورده بوسیله مارشال مك لوهان در یك عبارت خلاصه شده است و آن تبدیل جهان به یك دهكده جهانی است. بدین معنا كه مردم نقاط مختلف در كشورهای سراسر كره زمین به مثابه یك دهكده امكان برقراری ارتباط با یكدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند.

امروزه این فناوری نقش مهمی در زندگی كودكان ایفاء می كند واین نقش بسرعت در حال افزایش است. بطوریكه تعداد كودكان 17-2 سال كه كامپیوتر را در منزل استفاده می كنند از 48% در سال 1996 به 70% در سال 2000 صعود كرده است. استفاده از اینترنت نیز از 15% به 52% دراین دور‌ه 5 ساله افزایش پیدا كرده است. سرعت انتشار اینترنت 9 برابر سریعتر از رادیو، 4 برابر سریعتر از كامپیوترهای شخصی و سه برابر سریعتر از تلویزیون بوده است. تحقیقات دلالت دارد كه 149 میلیون نفر در سراسر دنیا به شبكه اینترنت مرتبط هستند كه به میزان 12% در هر ماه افزایش پیدا می كند. بررسی های آماری در سال 2000 بیانگر این مطلب است كه كودكان سن 7-2 سال بطور متوسط 34 دقیقه در روز از كامپیوتر استفاده می كنند كه این زمان با افزایش سن طولانی تر می شود(5-2 سالگی 27 دقیقه در روز، 11-6 سالگی 49 دقیقه در روزو 17-12 سالگی 63 دقیقه در روز) .
بطور متوسط كودكان آمریكایی 3-1 ساعت درروز از كامپیوتر برای انجام تكالیف مدرسه، صحبت با دوستان بطور آن لاین و بازی كردن استفاده می كنند.90% كودكان سن مدرسه در این كشور به كامپیوتر دسترسی دارند.

كشور ما از نظر بهره مندی از اینترنت در بین 178 كشور جهان رتبه 87 را دارد كه بر اساس طبقه بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزء كشورهای متوسطبشمار می رود. 35% استفاده كنندگان اینترنت را قشر جوان تشكیل می دهند و میانگین صرف شده برای اینترنت 52 دقیقه در هفته بوده است.
اما آیا فناوری كامپیوتر زندگی كودكان را بهبود می بخشد؟ از آنجائیكه كامپیوتر در همه جای زندگی حاضر است، مهم است كه بفهمیم چگونه این تكنووژی می تواند رشد و تكامل كودكان را بهبود ببخشد یا منحرف كند.
روش كار:
با استفاده از تایپ كلمات كلیدی در قسمت جستجوی سایتهای yahoo و google ونیز مطالعه كتب موجود در كتابخانه ، مطالب مربوط به تاثیر اینترنت بر كودكان ونوجوانان كه معتبر بوده و قبلا در مجلات وكتب چاپ شده بود جمع آوری شده و بصورت مقاله تدوینی حاضر جمع بندی و خلاصه گردید.

محتوا
علی رغم جنبه های مثبت از قبیل جنبه های آموزشی و ارائه خدمات ارتباطی…رایانه و اینترنت جنبه های منفی نیز دارند(6). استفاده كنترل نشده از كامپیوتر بویژه وقتی با دیگر فناوری ها از قبیل تلویزیون همراه باشد كودك را در معرض خطر اثرات مضر آن بر تكامل فیزیكی، اجتماعی و روانی قرار می دهد. فعالیت فیزیكی و تعاملات اجتماعی برای سلامت و خلاقیت كودك ضروری است در حالیكه اگر كودك مدت زمان زیادی را در مقابل صفحه كامپیوتر بگذراند او را از ورزش و دیگر فعالیتهای كه برای تكامل وی مفید می باشد بی بهره می كند.

بعلاوه كودكان ممكن است در معرض محتویات خشن و جنسی كه در حد سن آنها نیست قرار گیرند. دسترسی به چنین مطالبی ممكن است كاملا تصادفی یا عمدی باشد. هر دو این طریق دستیابی مورد توجه متخصصان بوده است و هشدارهای مكرر داده شده كه صدمات بهداشت روانی از طریق این گونه برنامه ها به كودكان و نوجوانان بویژه در ایجاد مسائلی مانند انحرافات جنسی، خشونت، اعتیاد، رفتارهای ضد اجتماعی، سست شدن مبانی خانواده، اشاعه جرم و جنایت در طیف وسیع در بسیاری موارد جبران ناپذیر است.این مشكلات را می توان در سه گروه فیزیكی، اجتماعی و روانی طبقه بندی نمود كه در ذیل به شرح آنها می پردازیم.
مشكلات جسمی:
مشكلات بینایی
به اعتقاد پزشكان كودكانی كه به مدت طولانی از كامپیوتر استفاده می كنند در معرض خطر نزدیك بینی قرار می گیرند. اگرچه 70% بزرگسالانی كه به دلیل نگاه ممتد به صفحه مانیتور و كار طولانی مدت با كامپیوتر به علائم سندرم بینایی كامپیوتر مبتلا هستند تحقیقات نشان داده است كه كودكان بدلایل ذیل برای ابتلا به این سندرم مستعدتر هستند:
– عدم توجه به مسائل بهداشتی و سلامت خود. ممكن است ساعتها در مقابل صفحه كامپیوتر بنشینند و بر آن تمركز كنند.
– عدم بیان مشكلات بینایی توسط كودكان و نادیده گرفتن آنها.
– ایستگاههای كاری كامپیوتر اغلب متناسب با وضیعت بالغین طراحی می شود و برای كودكان مناسب نمی باشد.
برای پیشیگری از سندرم بینایی كامپیوتر در كودكان باید:
– قبل از شروع مدرسه معاینه كاملی از چشم كودكان از نظر دید نقاط دور و نزدیك صورت گیرد.
– ایستگاههای كاری كامپیوتر متناسب با وضیعت كودكان طراحی شود.
– فاصله بین مانیتور و چشم كودك 28-18 اینچ توصیه می شود. فاصله كمتر از 18 اینچ برای كودكان مضر است.
– والدین باید از رفتارهای كه بر مشكلات چشمی دلالت می كند آگاه باشند از قبیل قرمزی چشم، مالش مكرر چشمها، سردرد، پوزیشن های غیر معمول، شكایت از تاری دید و خستگی چشم.
– استفاده از پوششهایمخصوص صفحه كامپیوتر.

صدمات سیستم اسكلتی
مشكلات نواحی مچ، گردن و پشت ، كودكانی را كه طولانی مدت از كامپیوتر استفاده می كنند، تهدید می كند. این مشكل با وضیعت قرارگیری كودك در حین كار با كامپیوتر در ارتباط است. برای پیشگیری از این صدمات:
1) پوزیشن صحیح قسمت فوقانی بدن در حین كار با كامپیوتر حفظ شود:
– پشت بوسیله صندلی حمایت شود.
– در حین نشستن بر روی صندلی نباید بر عقب زانوها فشار وارد شود.
– پاها روی سطحی محكم(كف زمین یا بر روی سطح شیب دار) قرار گیرد .
– سر بر روی گردن متعادل باشد.
– زاوی‌ه بین ساقه پا و ران بیش از 90 درجه باشد.
– مچ بطور خنثی قرار گیرد( زاویه كمتر از 15 درجه).

2) یك محل كار نرمال طراحی شود. فضایی كه كودك بتواند به آن دسترسی پیدا كند. به راحتی بنشند بدون اینكه بدنش را بطور نامتناسب خم كند یا بپیچاند.
3) وضیعت صفح‌ه كامپیوتر را چك كنید.صفخ‌ه كامپیوتر طوری قرار گیرد كه كودك بدون اینكه گردنش را به عقب و جلو خم كند آنرا به راحتی ببیند.
4) وجود تجهیزات مناسب در محل كار: صندلی راحت-میز ثابت- صفحه كلید سطح پایین با شیب منفی- موس در سایز مناسب برای كودك.
5) صفح‌همانیتور عاری از گردو غبار باشد و نور كافی موجود باشد.
6) مدت زمان استفاده از كامپیوتر كنترل شود. زیرا صدمات فیزیكی با طول مدت استفاده از كامپیوتر در ارتباط است.

Observe how you child uses the computer and then adjust the workstation arrangement so that s/he is working in the most neutral posture that you can achieve

چاقی
كودكانی كه مدت طولانی در مقابل كامپیوتر می نشینند‏‏، فعالیتهایشان از فعالیتهای مورد نیاز سلامتی (از قبیل ورزش) دور می شود در نتیجه خطر چاقی افزایش پیدا می كند. برای به حداقل رساندن خطر چاقی توصیه می شود كه مدت استفاده از كامپیوتر به 2-1 ساعت در روز محدود و بر فعالیتهای از قبیل ورزش تاكید شود.
تشنج اپیلپتیك: تشنج بطور اوایه بوسیله شكل خاصی از اپی لپسی ایجاد می شود. اپی لپسی حساس به نور زمانی ایجاد می شود كه كودك حساسیت بالایی به نورهای لرزان دارد در این حالت زمانی كه در مقابل نورهای درخشان كامپیوتر و فلاش های ناشی از بازی های رایانه‌ای قرار می گیرد تشنج آغاز می شود. علایم متنوع می باشد كه شامل سردرد، تغییر در میدان بینایی، سرگیجه، گیجی، كاهش آگاهی و تشنج می باشد. بمحض توقف استفاده كامپیوتر علائم ناپدید می گردد.
اثر اینترنت بر مهارتهای اجتماعی
علی رغم اینكه اینترنت بعنوان یك فناوری شگفت آور معرفی شده است بر مهارتهای اجتماعی افراد اثرات منفی دارد.بهترین راه برای كشف خود زمانی كه كودك در حال رشد و یادگیری است، تعامل با دیگر كودكان می باشد. یادگیری از طریق تجربه و تحریك حسها اتفاق می افتد،كه زمانی كه كودك از كامپیوتر استفاده می كند كمتر اتفاق می افتد. كلیك كردن بر موس و بازیهای رایانه‌ای پیشرفت مناسب مهارتهای اجتماعی كودك را به تاخیر می اندازد.زمانی كه كودك به اینترنت معتاد شد، انگیزه اش برای تعامل با دیگران كم می شود كه خود اثرات منفی بر ارتباط شخصی و تعاملات اجتماعی دارد.
مطالعات اخیرنشان می دهد كه استفاده از اینترنت سبب ایجاد احساس بدبختی، تنهایی و بطوركلی كاهش سلامت روانی می شود. اشخاصی كه از اینترنت بیشتر استفاده می كنند دوستی ها را كمتر حفظ كرده، زمان كمتری با خانواده صحبت می كنند، استرسورهای بیشتری را تجربه كرده اند و احساس تنهایی و افسردگی می كنند.
اینترنت و خانواده
اینترنت امروزه جایگاه ویژه ای در ساختار زندگی خانواده ها پیدا كرده است و كامپیوتر به عنوان یك وسیله اما با كاربردی متفاوت تر ، متنوع تر و شخصی تر وارد خانه شده و عرصه زندگی اجتماعی را دچار تغییر و تحول نموده و روابط اجتماعی جدیدی با ویژگیهای نوین در جامعه حاكم می سازد.
دلیل اصلی خانواده ها از خرید كامپیوترو ارتباط با شبكه اینترنت در منزل آموزش می باشد. والدین اعتقاد دارند كه این ابزار نگرش كودك را به مدرسه بهبود می بخشد. اما با گسترش سریع استفاده از این فناوری سوال مهمی كه ایجاد می شود تاثیر آن بر ارتباطات بین اعضای خانواده است. استفاده از اینترنت به چند دلیل بر روابط خانواده تاثیر می گذارد:
– استفاده از اینترنت یك فعالیت زمانگیر است پس می تواند مدت تعامل كودك با خانواده اش را كاهش دهد.زمان اختصاص داده شده برای تعامل با یكدیگر پیش شرط ارتباط با كیفیت می باشد. در یك مطالعه 50% خانواده ها بیان كردند كه مدت زمانی كه آنلاین هستند كمتر باهم صحبت می كنند و 41% موافق یادگیری رفتارهای ضد اجتماعی در این مدت بودند.
– اینترنت كشمكش های جدیدی را در خانواده ایجاد می كند. وجود فقط یك كامپیوتر در منزل رقابتی بین كودك و والدین برای استفاده از كامپیوتر ایجاد می كند كه گاهی سبب كشمكش می شود.
– استفاده از صفحات وبی كه از نظر محتویات متناسب سن كودك نمی باشد سبب بحث و كشمكش بین وادین و كودكان می شود.
– گاهی كشمكش ناشی از دستیابی كودكان به اطلاعات خصوصی والدین می باشد.
– والدین نگران هستند كه اینترنت كودك را از سایر فعالیتها منحرف كند و همچنین اثر ایزوله كننده ای بر او داشته باشد.
اعتیاد الكترونیكی
مطالعات نشان داده است كه الگوهای رفتاری اعتیاد در بین مصرف كنندگان سنگین اینترنت وجود دارد. بررسی ها شیوع آن را از 6% تا بیش از 80% گزارش كرده اند. نگران كننده ترین جنبه اعتیاد به اینترنت، آسیب دیدن كودكان است. آنهاد به راحتی به بازیهای چند نفره حتی بخشهای مبتذل وابسته می شوند.
معتادین به اینترنت ساعتهای بسیار طولانی در طول روز را به استفاده از این وسیله ارتباطی می گذرانند به نحوی كه عملكرد شغلی واجتماعی آنها تحت تاثیر قرار می گیرد، كارشناسان این نوع استفاده غیر طبیعی از اینترنت را اصطلاحا اعتیاد به اینترنت می نامند. علت اعتیاد به اینرنت در بسیاری از این افراد، دستیابی به راهی برای سركوبی اضطرابها و تنش های زندگی است به گفته پژوهشگران احتمال اعتیاد به اینترنت در افراد گوشه گیر و افرادی كه در ارتباطهای اجتماعی و بین فردی خود مشكل دارند بیش از سایرین است.
علایم شناخته شده این اختلال شامل
الف) استفاده از كامپیوتر برای خوشگذرانی، شادی یا تسكین استرس.
ب) احساس تحریك پذیری غیر قابل كنترل و افسردگی زمانی كه از آن استفاده نمی كنند.
ج) صرف زمان طولانی و هزینه زیاد برای نرم افزار و سخت افزار، روزنامه ها و فعالیتهای مربوط به كامپیوتر.
د) بی خیال شدن نسبت به كار، مدرسه و خانواده.
به آنهایی كه نمی توانند از صفحه كامپیوتر دور شوند توصیه می شود:
– به یك شبكه حمایت شده و سالم متصل شوند.
– زمانی كه حس می كنند باید كامپیوتر را روشن كنند با كسی تماس بگیرند و با او صحبت كنند. این روش رفتار شناختی است به این ترتیب به افراد كمك می شود تا الگوی ذهنی خود را دریابند و بدانند چگونه باید آنرا تغییر دهند.
بازی های رایانه‌ای
امروزه گسترش بازیهای الكترونیكی و رایانه‌ای به تهدید بزرگ برای قشر جوان تبدیل شده است و این امر می تواند به بروز بیماریهای روانی و افسردگی در قشر جوان نیز منجر شود. امروزه دسترسی كودكان و قشر جوان به بازیهای الكترونیكی به سادگی امكان پذیر است در حالی كه اكثر والدین نسبت به خطرات استفاده بیش از حد این بازیها بی اطلاع هستند. در گذشته بازیها از طریق ارتباط كودكان با یكدیگر انجام می شد اما امروزه كودكان از زمان درك و فهم این بازیها بیشترین ساعات روز را صرف اینگونه بازیها می كنند در حالی كه این ارتباط هیچگونه رابطه عاطفی و انسانی ایجاد نمی كند و در صورتیكه اگر بازیها فكری نیز نباشد تاثیر گذاری نامطلوب بر روحیات كودك خواهد داشت.
تاثیر بازیهای رایانه‌ای بویژه در ایجاد خشونت در كودكان و نوجوانان است. تحقیقات نشان می دهد كه تاثیر بازیها ی رایانه‌ای بر رفتار خشونت آمیز كودكان و نوجوانان بستگی به وجود چند عامل دارد. اولین عامل اینكه درجه شدت خشونت در بازی چه اندازه است. دوم توانایی كودك برای تشخیص و تمیز بین دنیای تخیلی و واقعیت زندگی است. عامل سوم قدرت كودك برای مهار كردن تمایلات و انگیزه های وجودی است و بلاخره عامل چهارم چارچوب ارزشی است كه كودك در آن رشد كرده است و یا هم اكنون زندگی می كند و نیز ارزشهایی كه در متن و محتوی بازی مستتر است.

تحقیقات اخیر دلالت دارد كه بازیهای رایانه‌ای سبب صدمات مغزی طولانی مدت می شود. بازیهای رایانه‌ای فقط قسمتهای از مغز را كه به بینایی و حركت اختصاص دارد تحریك می كند و به تكامل دیگر نواحی مغز كمك نمی كند.كودكانی كه ساعتهای زیادی را به بازی اختصاص می دهند لب فرونتالشان تكامل پیدا نمی كند. لب فرونتال نقش بسزایی در تكامل حافظه، احساس و یادگیری دارد. افرادی كه لب فرونتال آنها تكامل پیدا نكرده بیشتر مستعد اعمال خشونت آمیز هستند و كمتر توانایی كنترل رفتارهایشان را دارند.
در مقابل فعالیتهایی مانند محاسبات ریاضی فعالیت این قسمت از مغز راتحریك می كند.
بازیهای رایانه‌ای پر تحرك باعث بروز بیماریهای استخوانی و عصبی در ناحیه دستها و بازوها می شود. یكی از دلایل شب ادرای در كودكان بازیهای ترسناك رایانه‌ای می باشد. در بازیهای رایانه‌ای كودك به تنهایی بازی می كند و گاه بدون برنامه ریزی ساعتها مشغول بازی می شود. تجربیات دوران كودكی در بزرگسالی تداوم می یابد. فردی كه منفعل بازی می كند تا انتهای عمر منفعل می شود.برخی خانواده ها مانع انجام بازیهای الكترونیكی از سوی فرزندان خود می شوند و در واقع با مخالفت كردن فرزندان را نسبت به استفاده از این بازیها حریص تر می كنند و از طرفی كودكان از هر فرصتی حتی پنهانی سعی در استفاده از این بازیها دارند.
نتیجه گیری
در چند سال اخیر كامپیوتر و اینترنت به تدریج تا حدی جای تلویزیون را گرفته است و احتمال می رود كه در آینده ای نزدیك نقش عمده تری از تلویزیون را در زندگی كودكان و نوجوانان داشته باشد. در صورتیكه از این فناوری صحیح استفاده شود اثرات مثبتی دازد. در حالی كه تحقیقات بیانگر خطراتی ناشی از كاربرد بی رویه و غلط از آن است كه تمامی كاربران بویژه كودكان را تهدید می كند. برای اطمینان از استفاده بهینه و اینكه كامپیوتر زندگی كودكان را در حال و آینده بهبود ببخشد، بطوركلی توجه به پیشنهادهای زیر كمك كننده است:
– آشنایی والدین با كامپیوتر و گذراندن دوره های آموزشی در این زمینه و در صورت لزوم یادگیری برخی نكات از كودكان.
– صحبت با كودكان در مورد نحوه استفاده از كامپیوتر از سوی آنان و خطراتی كه در هنگام آنلاین شدن ممكن است آنها را تهدید كند.
– قرار دادن كامپیوتر در مكانی از منزل كه بتوان فعالیتهای كودك را تحت نظر داشت.
– محدود كردن زمان استفاده از كامپیوتر، در صورتیكه وی از تماسهای اجتماعی خود كاسته باشد. استفاده بیش از حد از كامپیوتر معمولا نشانگر یك مشكل است.
– همراهی با كودكان هنگام حضور آنان در اتاق های گفتگو اینترنتی .
– بررسی نامه های الكترونیكی كودكان و حذف پیام های نامتناسب.
– استفاده از نرم افزارهای فیلتر كننده برای جلوگیری از مشاهده محتویات نامناسب. چنین نرم افزارهایی همچنین می توانند نشانی تمام سایتهای كه كودك به آنها سر زده را ثبت كنند تا والدین بعدا آنها را بررسی كنند. البته هیچ یك از نرم افزارها نمی توانند جایگزین همراهی والدین با كودكان شوند.
– برنامه ها متناسب با رشد و تكامل كودك باشند.
– تشویق كودك به تعامل با خانواده بجای استفاده بیش از حد از كامپیوتر.
– كامپیوتر بعنوان ابزار مكمل آموزشی باشد نه تنها راه آموزشی.
– تهیه برنامه های آموزشی برای والدین، معلمین و دیگر افرادی كه با كودكان كار می كنند.
– پژوهش های در مورد اثرات استفاده از كامپیوتر برتكامل فیزیكی، هوشی، عقلی، اجتماعی و روانی كودكان انجام گیرد(1).